METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH

Transkrypt

1 METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH

2 QUANTITATIVE METHODS IN ECONOMICS Vol. XI, No.

3 Szkoła Główa Gospodarstwa Wiejskiego Wydział Zastosowań Iformatyki i Matematyki Katedra Ekoometrii i Statystyki METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XI/ Redaktor Naczely Bolesław Borkowski Warszawa 00

4 KOMITET REDAKCYJNY prof. Zbigiew Biderma przewodiczący, prof. Bolesław Borkowski, prof. Wojciech Zieliński, dr hab. Staisław Gędek, dr Haa Dudek, dr Moika Krawiec, dr Agata Biderma sekretarz RADA NAUKOWA prof. Bolesław Borkowski przewodiczący (SGGW w Warszawie) prof. Zbigiew Biderma (SGGW w Warszawie) prof. Paolo Gajo (Uiversity of Florece) prof. Vassilis Kostoglou (Alexader Techological Educatioal Istitute of Thessaloiki), prof. Leszek Kuchar (Uiwersytet Przyrodiczy we Wrocławiu) prof. Karol Kukuła (Uiwersytet Roliczy w Krakowie) prof. Yochaa Shachmurove (The City College of The City Uiversity of New York ad the Uiversity of Pesylvaia) prof. Waldemar Tarczyński (Uiwersytet Szczeciński) prof. Tadeusz Trzaskalik (Uiwersytet Ekoomiczy w Katowicach) prof. Dorota Witkowska (SGGW w Warszawie) dr Moika Krawiec sekretarz (SGGW w Warszawie) Skład i łamaie: dr Jolata Kotlarska, dr Elżbieta Sagaowska RECENZENCI Piotr Bilski, Zbigiew Biderma, Bolesław Borkowski, Ryszard Budziński, Mariola Chrzaowska, Adam Ciarkowski, Haa Dudek, Marek Gruszczyński, Staisław Jaworski, Irea Jędrzejczyk, Adrzej Karpio, Staisław Kasiewicz, Krzysztof Kompa, Leszek Kuchar, Karol Kukuła, Joaa Ladmesser, Wada Marcikowska Lewadowska, Aleksadra Matuszewska Jaica, Joaa Olbryś, Arkadiusz Orłowski, Maria Podgórska, Hoorata Sosowska, Ewa Syczewska, Wiesław Szczesy, Jacek Sztaudyger, Tadeusz Trzaskalik, Krystya Twardowska, Mirosław Wasilewski, Dorota Witkowska, Mirosław Woźiakowski, Wojciech Zieliński. Copyright by Katedra Ekoometrii i Statystyki SGGW, Warszawa 00 ISBN Druk: Agecja Reklamowo-Wydawicza A. Grzegorczyk,

5 SPIS TREŚCI Iwoa Bąk Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu aktywości turystyczej emerytów i recistów... Aeta Becker, Jarosław Becker Itegracja źródeł wiedzy w rakigu ofert bizesowych... Agata Biderma Wpływ sposobu ormalizacji zmieych a oceę regioalego zróżicowaia rolictwa... 5 Agata Biderma, Jarosław L. Bojarski Mootoiczość mierika opartego a dwóch wzorcach. Rozważaia teoretycze Zbigiew Biderma Zjawisko iedosytu w polu preferecji idukowaej przez mierik dwuwzorcowy... 6 Lucya Błażejczyk-Majka, Radosław Kala Estymacja kombiowaa graiczej fukcji produkcji... 7 Ryszard Budziński, Olga Pilipczuk Ocea jakości procesów gospodarczych z uwzględieiem daych ligwistyczych... 8 Ryszard Budziński, Arkadiusz Sokal Model systemu rekrutacji pracowika z wykorzystaiem ligwistyczej bazy wiedzy... 9 Katarzya Cheba, Maja Kiba-Jaiak Przestrzee zróżicowaie wybraych wskaźików poziomu życia mieszkańców miast średiej wielkości a system logistyczy miasta... 0 Izabela Cichocka, Jolata Wojar Próba wyzaczeia psychograficzych modeli kosumpcji żywości ekologiczej metodą regresji logit... Tomasz Dudek Itegracja metod i daych w otwartym systemie wieloaspektowej aalizy porówawczej... 0 Jarosław Jakowski Dyamicza wycea produktów cyfrowych w wirtualych systemach ekoomiczych z wykorzystaiem modelowaia rozmytego Staisław Kasiewicz Nowy cel zarządzaia ryzykiem regulacyjym... 39

6 Spis Treści Joaa Kisielińska Różiczkowy model iflacji rejestrowaej w Polsce... 5 Moika Krawiec Weryfikacja efektywości pośredich form iwestowaia w towary a przykładzie Deutsche Bak Liquid Commodity Idex... 6 Karol Kukuła, Jacek Strojy Ocea kokurecyjości międzyarodowej polskiej braży mięsej w oparciu o kocepcję atrakcyjości i pozycji rykowej... 7 Marek Kwas Zastosowaie metod ekoometryczych a kokurecyjych rykach eergii elektryczej... 8 Małgorzata Machowska-Szewczyk Agieszka Sompolska-Rzechuła Wykorzystaie modelu logitowego do ocey jakości życia kobiet... 9 Elżbieta Majewska Wykorzystaie współczyika Giiego do ocey ryzyka systematyczego... 0 Aleksadra Matuszewska-Jaica, Dorota Witkowska Nierówości płacowe kobiet i mężczyz a struktura zatrudieia w Uii Europejskiej... Aldoa Migała-Warchoł Ocea zróżicowaia poziomu życia mieszkańców województwa podkarpackiego... Marta Szarafińska, Luiza Fabisiak Aaliza porówawcza metod wielokryterialych w oceie audiecji serwisów iteretowych... 3 Krzysztof Szlichciński Zachłaość iwestorów a zmiay ce akcji spółek otowaych a Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie... 4 Agieszka Tłuczak Modele autoregresyje w progozowaiu ce zbóż w Polsce Ewa Wasilewska Wyzaczaie struktury ekoomiczej w przypadku wystąpieia ujemych składowych Tadeusz H. Waściński, Grzegorz Przekota, Lidia M. Sobczak Reakcja detaliczych ce paliw a zmiay ce hurtowych PKNOrle i Lotos Dorota Witkowska Zastosowaie sytetyczych mierików taksoomiczych do pomiaru efektywości chińskich baków... 8

7 METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XI/, 00, str. ZASTOSOWANIE ANALIZY KORESPONDENCJI W BADANIU AKTYWNOŚCI TURYSTYCZNEJ EMERYTÓW I RENCISTÓW Iwoa Bąk Katedra Zastosowań Matematyki w Ekoomii, Zachodiopomorski Uiwersytet Techologiczy w Szczeciie iwoa.bak@zut.edu.pl Streszczeie: Celem artykułu jest aaliza aktywości turystyczej emerytów i recistów zamieszkujących województwo zachodiopomorskie a w szczególości wykrycie powiązań pomiędzy zmieymi charakteryzującymi ich wyjazdy turystycze. Jako arzędzie badawcze wykorzystao wielowymiarową aalizę korespodecji. Ze względu a dość dużą liczbę wariatów aalizowaych zmieych zastosowao metodę Warda, która umożliwiła wyzaczeie powiązań pomiędzy wariatami zmieych. Słowa kluczowe: aktywość turystycza, aaliza korespodecji, metoda Warda WPROWADZENIE Wydłużaie się średiej długości ludzkiego życia oraz systematyczy spadek urodzeń sprawia, że zwiększa się odsetek ludzi starszych. Według progoz demograficzych do roku 00, powyżej 60 lat mieć będzie poad miliard ludzi, czyli prawie /6 ogółu mieszkańców całego świata, ale w 050 roku w związku z -procetową stopą roczego przyrostu populacji starszych osób liczba osób w wieku 60 lat i więcej wyiesie około miliardów i będzie większa od liczby dzieci w wieku 0-4 lat. Zmiay demograficze już dziś wywołują wiele implikacji w różych sferach życia, wpływają a model produkcji, kosumpcji, strukturę wydatków budżetowych, ryek pracy, system ubezpieczeń i świadczeń socjalych, iwestycje, oszczędzaie, stosuki społecze, rodzie, styl życia [Śiadek 007]. Rosąca liczba osób starszych może stać się też potężym źródłem koiuktury dla szeroko pojętego przemysłu turystyczego. Ludzi w starszym wieku ależy zachęcać do uprawiaia turystyki o każdej porze roku i dążyć do wyrobieia trwałego awyku aktywości. Pozytywy wpływ aktywości turystyczej a zdrowie i samopoczucie starszych osób jest iezaprzeczaly i potwierdzoy

8 Iwoa Bąk wieloma wyikami badań. Turystyka może stać się elemetem rehabilitacji geriatryczej, pełiąc dużą rolę w zaspakajaiu ie tylko potrzeb ruchowych człowieka, ale rówież psychiczych i itelektualych. Za aktywość turystyczą uzaje się zespół zachowań człowieka przejawiający się w jego aktywej postawie wobec turystyki uprawiaej w czasie wolym, zakładający zmiaę miejsca pobytu [Berbeka i i. 008]. Emeryci i reciści to grupa społecza dyspoująca dość dużymi zasobami wolego czasu i to w ciągu całego roku. Przejście a emeryturę lub retę umożliwiło podróżowaie wielu ludziom. Główym celem badaia było wykrycie powiązań między kategoriami zmieej określającej częstość wyjazdów turystyczych emerytów i recistów a kategoriami zmieych o charakterze społeczo-demograficzym, czyli: wiekiem, płcią, wykształceiem, miejscem zamieszkaia i dochodem. Poadto, podjęto także próbę odpowiedzi a pytaie, czy występują powiązaia pomiędzy zmieymi charakteryzującymi wyjazdy turystycze badaej grupy społeczej. METODA BADAWCZA Narzędziem umożliwiającym badaie współwystępowaia kategorii dwóch lub kilku cech omialych opisujących obiekty (p. respodetów) jest aaliza korespodecji, która ależy do grupy wielowymiarowych metod badaia współzależości. W przypadku rozpatrywaia wielu cech stosuje się wielowymiarową aalizę, korzystając z jedego z czterech sposobów zapisu zaobserwowaych liczebości kategorii cech: złożoej macierzy zaczików, macierzy Burta, wielowymiarowej aalizy kotygecji, łączoej tablicy kotygecji. W artykule wykorzystao drugi sposób zapisu daych, tz. macierz Burta, który jest ajczęściej podstawą przeprowadzaia aalizy korespodecji [Staimir 005, s. 4-5]. Następie wyzaczoo wymiar rzeczywistej przestrzei współwystępowaia (K) a podstawie wzoru: K = Q J q q= ( ) () gdzie: J q liczba kategorii zmieej q (q =,,, Q), Q liczba zmieych. Z uwagi a fakt, że wyik wielowymiarowej aalizy korespodecji jest przedstawiay graficzie zazwyczaj w przestrzei dwu- lub trójwymiarowej, sprawdzoo ajpierw w jakim stopiu wartości włase (λ k ) przestrzei o iższym K wymiarze wyjaśiają iercję całkowitą (λ = λ ). W tym celu zastosowao kryterium Greeacre a, według którego za istote dla badaia uzaje się te wartości włase (λ k ), dla których spełioa jest ierówość: k = k

9 Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu 3 λ k > () Q gdzie: Q liczba zmieych. Następie jakość odwzorowaia podwyższoo poprzez modyfikację wartości własych według propozycji Greeacre a a podstawie wzoru: ~ Q λ k = λ k (3) Q Q gdzie: λ k k-ta wartość własa (k =,,, K), Q liczba zmieych. MATERIAŁ BADAWCZY Z uwagi a cel badaia w listopadzie 009 roku wśród emerytów i recistów przeprowadzoo akietę. Akieta miała charakter aoimowy i objęła 00 osób (7 emerytów i 73 recistów). Formularz akiety dotyczył charakterystyki wyjazdów i zawierał metryczkę oraz pytaia dotyczące: częstotliwości wyjazdów turystyczych, rodzaju wyjazdów (krajowy, zagraiczy), celu wyjazdów, formy wyjazdów, usług zakupioych u pośredika, środków trasportu wykorzystywaych a dojazd, obiektów oclegowych, z jakich korzystao podczas wyjazdów, miejsc spędzaia czasu wolego oraz szacukowych wielkości wydatków poiesioych w związku z wyjazdami. Uwzględiając cel badaia przyjęto astępujące wariaty odpowiedzi dla zmieej określającej częstość wyjazdów turystyczych w ciągu roku: Cz wcale, Cz jede raz, Cz3 dwa razy, Cz4 więcej iż dwa razy. Dla zmieych społeczo - demograficzych wyróżioo astępujące wariaty: E emeryt, R recista, płeć: K kobieta, M mężczyza, miejsce zamieszkaia: W wieś, Ms miasto poiżej 00 tys. mieszkańców, Ms miasto powyżej 00 tys. mieszkańców, wiek: W do 50 lat, W 5-60 lat, W lat, W4 powyżej 7 lat, wykształceie: P podstawowe, Z zawodowe, S średie, WY wyższe, dochód: D do 500 zł, D zł, D zł, D4 powyżej 500 zł. W przypadku zmieych odoszących się do charakterystyki zrealizowaego wyjazdu turystyczego przyjęto ozaczeia: rodzaj wyjazdu: R krajowy, R zagraiczy,

10 4 Iwoa Bąk forma orgaizacji wyjazdu: O pakiety biur podróży, O orgaizacja we własym zakresie, kieruek wyjazdu: K morze, K jezioro, K3 góry, K4 iy, cel wyjazdu: C wypoczyek, C poprawa zdrowia, C3 odwiedziy krewych lub zajomych, C4 iy, główy środek trasportu wykorzystyway a dojazd: T samolot, T samochód osobowy, T3 kolej, T4 autokar, T5 iy, baza oclegowa: B hotel, B wyajęta kwatera prywata, B3 pesjoat, B4 uzdrowisko, B5 ia, czas trwaia pobytu: H do 3 di, H tydzień, H3 tygodie, H4 dłużej iż tygodie, sposób fiasowaia wyjazdu: F w całości środki włase, F współfiasoway częściowo, F3 współfiasoway w całości, wydatki ogółem poiesioe w związku z wyjazdem: W do 500 zł, W zł, W zł, W4 powyżej 000 zł. WYNIKI BADANIA W celu wykrycia powiązań między kategoriami zmieej określającej częstość wyjazdów turystyczych emerytów i recistów a kategoriami zmieych o charakterze społeczo-demograficzym utworzoo macierz Burta o wymiarach 3 3. Dla badaych siedmiu zmieych wymiar rzeczywistej przestrzei współwystępowaia odpowiedzi a pytaia wyosi 6. Następie sprawdzoo, w jakim stopiu wartości włase przestrzei o iższym wymiarze wyjaśiają iercję całkowitą (λ =,857). W tym celu zastosowao kryterium Greeacre a, według którego za istote dla badaia uzaje się iercje główe większe iż = = 0, 49. Z tabeli wyika, że są to iercje dla K Q 7 przyjmującego wartości co ajwyżej 6. Dla tych wymiarów przeaalizowao wartości mierika τ k i okazało się, że stopień wyjaśieia iercji w przestrzei dwuwymiarowej wyosi 6,49%, a w przestrzei trójwymiarowej 35,4%. W celu podwyższeia jakości odwzorowaia w przestrzei trójwymiarowej przeprowadzoo modyfikację wartości własych według propozycji Greeacre a. Zmodyfikowae wartości współrzędych w przestrzei trójwymiarowej (k = 3) dla kategorii badaych zmieych wyzaczoo a podstawie wzoru: ~ F ~ * = F Γ Λ, (4) Mierik te określa udział iercji wybraego wymiaru (λ k ) w iercji całkowitej (λ). W celu określeia wymiaru przestrzei odwzorowaia dodatkowo sporządzoo wykres wartości własych i wykorzystując kryterium łokcia stwierdzoo, że przestrzeń ta powia być trójwymiarowa.

11 Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu 5 gdzie: F ~ macierz zmodyfikowaych wartości współrzędych dla kategorii badaych zmieych o wymiarze K k, F * macierz pierwotych wartości współrzędych dla kategorii badaych zmieych o wymiarze K k, Γ diagoala macierz odwrota wartości osobliwych (γ k ) o wymiarze k k, γ k k-ta wartość osobliwa będąca pierwiastkiem kwadratowym z k-tej wartości własej (λ k ), Λ ~ diagoala macierz zmodyfikowaych wartości własych o wymiarze k k, K wymiar rzeczywistej przestrzei współwystępowaia. Po modyfikacji trzy pierwsze wartości włase staowią 67,3% zmodyfikowaej iercji całkowitej. Zatem uwzględieie pierwszych trzech wymiarów pozwala a wyjaśieie przeszło połowy iercji całkowitej. Dlatego też graficzej prezetacji wyików aalizy korespodecji w przestrzei trójwymiarowej dokoao z uwzględieiem modyfikacji wartości własych (rys. ). W celu dokoaia bardziej jedozaczej iterpretacji wyików wykorzystao metodę Warda, która umożliwiła wyzaczeie powiązań pomiędzy wariatami zmieych 3. Na rysuku przedstawiającym łączeia kategorii w klasy zazaczoo poziomą liią etap, w którym przerwao łączeie klas. Tabela. Wartości osobliwe oraz wartości włase wraz ze stopiem wyjaśieia iercji całkowitej w wersji pierwotej i zmodyfikowaej Liczba wymiarów K Wartości osobliwe γ k Wartości włase λ k λ k / λ τ k ~ λ k ~ ~ λ / λ τ ~ k k 0,5903 0,3485 5,470 5,470 0,76 3,4780 3,4780 0,5068 0,569,38 6,485 0,803 0,846 5, ,459 0,04 8, ,485 0,300 5,03 67, ,474 0,743 7,636 43,04 0,06,859 79, ,4056 0,645 7,98 50,403 0,0940 0, , ,3948 0,559 6,80 57,0604 0,0864 9, , ,3755 0,40 6,677 63,8 λ = 0, k ,365 0,307 5,768 68, ,3535 0,49 5,466 74,4 0 0,349 0,9 5,33 79,74 0,3078 0,0948 4,457 83,8878 0,999 0,0900 3, , ,90 0,084 3,6844 9,508 3 Metoda Warda jest jedą z aglomeracyjych metod grupowaia. Zajduje zastosowaie w badaiach empiryczych zarówo w odiesieiu do klasyfikacji obiektów, jak i cech. W metodzie tej odległość między grupami jest defiiowaa jako moduł różicy między sumami kwadratów odległości puktów od środków grup, do których pukty te ależą.

12 6 Iwoa Bąk Cd. Tabela. Liczba wymiarów K Wartości osobliwe γ k Wartości włase λ k λ k / λ τ k ~ λ k ~ ~ λ / λ τ ~ k k 4 0,788 0,0777 3,400 94, ,53 0,064, ,79 6 0,87 0,053,88 00,0000 Źródło: obliczeia włase Rysuek. Trójwymiarowa prezetacja wyików aalizy korespodecji z uwzględieiem modyfikacji wartości własych #6 # # #3 #3 # #9 # #0 #8 #6 #0 #3 #4 #7 #5 #4 #7 # #9 # #5 #8 Źródło: opracowaie włase

13 Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu 7 Rysuek. Diagram hierarchiczej klasyfikacji kategorii zmieych wykoaej metodą Warda 3,0,5,0 Odległość wiązaa,5,0 0,5 0,0 Ms WY D4 Cz4 D W P Cz S D3 Cz3 Ms W M Cz W Z R D W4 K W3 E Źródło: opracowaie włase Jak wyika z wykresu moża wyodrębić trzy skupieia zmieych. Pierwszą grupę staowią emeryci i reciści, którzy w ogóle ie uczesticzą w wyjazdach turystyczych. Należą do iej osoby z wykształceiem podstawowym, mieszkające a wsi o dochodach do 500 zł. Drugie skupieie obejmuje mieszkańców dużych miast z wykształceiem wyższym o dochodach powyżej 500 zł, którzy deklarują więcej iż dwa wyjazdy turystycze w roku. Trzecia grupa dotyczy pozostałych emerytów i recistów w różym wieku, mieszkających w miastach poiżej 00 tys. mieszkańców, o dochodach od zł, z wykształceiem zawodowym i średim. Osoby z tej grupy wyjeżdżają w celach turystyczych jede lub dwa razy w roku. Aalizę korespodecji przeprowadzoo także w celu wykrycia powiązań pomiędzy zmieymi charakteryzującymi wyjazdy turystycze badaej grupy emerytów i recistów. W pierwszym kroku wyzaczoo macierz Burta dla aalizowaych zmieych, która miała wymiary oraz wymiar rzeczywistej przestrzei współwystępowaia odpowiedzi a pytaia, który wyiósł 40.

14 8 Iwoa Bąk Następie sprawdzoo, w jakim stopiu wartości włase przestrzei o iższym wymiarze wyjaśiają iercję całkowitą, wyoszącą,500. Zastosowao także kryterium /Q, wyoszące w tym przypadku 0,065, które służy do określeia wymiaru przestrzei rzutowaia. Na podstawie tab. moża stwierdzić, że są to iercje dla K przyjmującego wartości co ajwyżej 6. Dodatkowo sporządzoo wykres wartości własych i stwierdzoo, że tzw. łokieć występuje dla k =, ale za szóstą wartością własą także astępuje uskok. Wyika z tego, że ależy dokoać wyboru między prezetacją w przestrzei dwuwymiarowej lub sześciowymiarowej. Wysoki wymiar przestrzei odwzorowaia utrudia a awet uiemożliwia graficzą prezetację uzyskaych wyików. Dlatego też zdecydowao się a przestrzeń dwuwymiarową. Po dokoaiu modyfikacji dwie pierwsze wartości włase staowią 4,04% zmodyfikowaej iercji całkowitej. Tabela. Wartości osobliwe oraz wartości włase wraz ze stopiem wyjaśieia iercji całkowitej w wersji pierwotej i zmodyfikowaej Liczba wymiarów K Wartości osobliwe γ k Wartości włase λ k λ k / λ τ k ~ λ k ~ ~ λ / λ τ ~ k k 0,4968 0,468 9,873 9,873 0,54 4,674 4,674 0,3988 0,590 6,3607 6,330 0,64 9,374 4, ,3775 0,45 5,7003,9333 0,45 8,3776 3,43 4 0,359 0,90 5,60 7,0935 0,3 7, , ,3390 0,49 4,5958 3,6894 0,64 6,785 46, ,3373 0,38 4,550 36,404 0,5 6,653 53, ,38 0,0 4, ,879 0,0 5, , ,300 0,096 3,848 44,307 0,0969 5,590 64, ,300 0,0906 3,630 47,7538 0,09 5,66 70, ,883 0,083 3,343 5,078 0,0834 4,853 74,906 0,84 0,0797 3,898 54,678 0,0799 4,644 79,5350 0,796 0,078 3,75 57,3954 0,0783 4,55 84, ,73 0,0736, ,3388 0,0736 4,47 88, ,67 0,074,854 63,930 0,073 4,40 9, ,6 0,068,764 65,994 0,0680 3,939 96, ,54 0,0637, ,4674 0,0634 3, ,0000 ~ λ = 735 Źródło: obliczeia włase k,

15 Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu 9 Rysuek 3. Prezetacja wyików aalizy korespodecji kategorii wszystkich zmieych z uwzględieiem modyfikacji wartości własych wraz z wyikami uzyskaymi metodą Warda Źródło: opracowaie włase Na rys. 3 przedstawioo prezetację powiązań między kategoriami zmieych społeczo-demograficzych i zmieych charakteryzujących wyjazdy turystycze emerytów i recistów wraz z wyikami uzyskaymi metodą Warda. Na podstawie uzyskaych klas moża wskazać a powiązaia pomiędzy kategoriami aalizowaych zmieych, które pozwoliły a zidetyfikowaie prawidłowości dotyczącej wyjazdów turystyczych emerytów i recistów w województwie zachodiopomorskim. Prawidłowości te moża zidetyfikować w astępujący sposób: Klasa I (Wd4, Bz, T, C4, H4, Ms, D5, O, WY, R): Obejmuje osoby mieszkające w dużych miastach, z wykształceiem wyższym, które wyjeżdżają za graicę i korzystają z pakietów biur podróży, środkiem trasportu jest samolot, a wydatki ogółem poiesioe z związku z wyjazdem przekraczają 000 zł. Klasa II (F3, P, Wd, H, T5, Bz5, C3, K4): Dotyczy badaych z wykształceiem podstawowym, których główym celem wyjazdów turystyczych są odwiedziy krewych lub zajomych. Podróż ajczęściej trwa do

16 0 Iwoa Bąk 3 di i odbywa się iym środkiem trasportu (p. komuikacją miejską). Podczas wyjazdu turyści korzystają z oclegów u krewych lub zajomych, a wydatki poiesioe w związku z tym wyjazdem ie przekraczają 500 zł. Klasa III (D, C, F, Bz4, Z, D3, Ms, K, K, W, Bz, T4, T3, Cz, D4, O, R, R): Obejmuje osoby, które jako miejsce wypoczyku wybierają obszary położoe w pobliżu jezior. Wyjazdy orgaizują we własym zakresie, ocują w kwaterach prywatych lub w uzdrowiskach, a wydatki ogółem poiesioe w związku z wyjazdem kształtują się a poziomie od 500 do 000 zł. Podróż ajczęściej odbywa się koleją lub autokarem. Badai ależący do tej grupy to recistki legitymujące się wykształceiem zawodowym o dochodach przekraczających 500 zł, zamieszkałe w miastach poiżej 00 tys. mieszkańców i korzystające z częściowego współfiasowaia wyjazdu turystyczego. Klasa IV (Wd, S, H, Bz3, W3, W, M, T, Cz3, C, Wd3, H3, K3, K, W, Cz4, F, W4, E): Dotyczy emerytów wyjeżdżających w celach wypoczykowych ad morze lub w góry. Wyjazd trwa tydzień lub dwa i w całości jest fiasoway ze środków własych podróżującego. Podróż odbywa się samochodem osobowym, a wydatki ogółem poiesioe w związku z wyjazdem kształtują się a poziomie od 500 do 000 zł. PODSUMOWANIE W artykule zastosowao aalizę korespodecji do badaia powiązań między kategoriami cech wyrażoymi a skali omialej. Aalizowao powiązaia pomiędzy zmieymi charakteryzującymi wyjazdy turystycze badaej grupy emerytów i recistów z województwa zachodiopomorskiego. Okazało się, że większość akietowaych przyajmiej raz w roku korzysta z wyjazdów turystyczych. Z uwagi a brak środków fiasowych są to przede wszystkim wyjazdy krajowe w celach wypoczykowych, zdrowotych albo odwiedzi u krewych lub zajomych. Badai sami orgaizują sobie wyjazdy, a z ofert biur podróży korzystają sporadyczie i to główie dotyczy wyjazdów zagraiczych. Z przeprowadzoych badań wyika rówież, że rodzaj wyjazdu zależy przede wszystkim od potecjalych możliwości fiasowych respodetów. Wyjazd zagraiczy ajczęściej wybierają osoby z wyższym wykształceiem, których dochód miesięczy przekracza 500 zł, a środkiem trasportu do miejsca docelowego jest ajczęściej samolot. W przypadku wyjazdu krajowego moża wskazać więcej czyików, które decydują o takim rodzaju podróży. Te rodzaj wypoczyku preferują główie osoby, które wyjeżdżają w celach wypoczykowych i zdrowotych, a ich wyjazd często jest współfiasoway (rodzia, zakład pracy), skłoe są wydać od 0,5 do tys. zł, podróżują ajczęściej koleją lub autokarem. Uzyskae wyiki są zgode z wyikami badań dotyczącymi wyjazdów turystyczych emerytów i recistów w Polsce opracowaymi a podstawie badań

17 Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiu reprezetacyjych przeprowadzoych przez Główy Urząd Statystyczy w 005 roku [Bąk i i. 009]. LITERATURA Bąk I., Wawrzyiak K. (009) Zastosowaie aalizy korespodecji w badaiach zawiązaych z motywami wyboru rodzajów wyjazdów turystyczych przez emerytów i recistów w 005 roku, Prace Naukowe Uiwersytetu Ekoomiczego we Wrocławiu r 47, Taksoomia 6. Klasyfikacja i aaliza daych teoria i zastosowaia, Wydawictwo Uiwersytetu Ekoomiczego we Wrocławiu, Wrocław, str Berbeka J., Makówka M., Niemczyk A. (008), Podstawy ekoomiki i orgaizacji czasu wolego, Wydawictwo Uiwersytetu Ekoomiczego w Krakowie, Kraków, str. 7. Staimir A. (005) Aaliza korespodecji jako arzędzie do badaia zjawisk ekoomiczych, Wydawictwo AE we Wrocławiu, Wrocław. Śiadek J.(007) Kosumpcja turystycza polskich seiorów a tle globalych tedecji w turystyce, Gerotologia Polska, Tom 5, r -, str The applicatio of the correspodece aalysis i the study of tourist activity of pesioers ad auitats Abstract: The purpose of the article is a aalysis of tourism activity ad pesioers livig i West Couty i particular, to detect relatioships betwee variables characterizig their vacatios. The study used a multidimesioal aalysis of the correspodece. Due to the relatively large umber of variats of the aalyzed variables usig Ward method, which allowed settig the liks betwee the variats of variables. Key words: tourist activity, multiple correspodece aalysis, Ward method

18 METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XI/, 00, str. 4 INTEGRACJA ŹRÓDEŁ WIEDZY W RANKINGU OFERT BIZNESOWYCH Aeta Becker Katedra Zastosowań Matematyki w Ekoomii, Wydz. Ekoomiczy Zachodiopomorski Uiwersytet Techologiczy w Szczeciie aeta.becker@zut.edu.pl Jarosław Becker Katedra Iżyierii Systemów Iformacyjych, Wydz. Iformatyki Zachodiopomorski Uiwersytet Techologiczy w Szczeciie jbecker@wi.zut.edu.pl Streszczeie. W artykule zaprezetowao proces itegracji źródeł wiedzy a potrzeby rakigu ofert bizesowych. Przyjęto założeia, że kryteria mogą pochodzić z grupowych oce ligwistyczych (lub mieszaych), być defragmetowae a miejsze składiki i oceiae łączie (poprzez preferecje tych składików) oraz traspoowae a pożądae postacie wyjścia (p. postać biarą). Zadaie szeregowaia ofert, w formie studium przypadku, zrealizowao w iformatyczym systemie klasy DSS (ag. Decisio Support Systems) opracowaym w środowisku akademickim Szczecia (DSS.0, aut.: R. Budziński, J. Becker). Słowa kluczowe: wspomagaie wielokryterialych decyzji, walidacja parametrów modeli wielokryterialego programowaia liiowego (WPL), systemy wspomagaia decyzji (SWD) WSTĘP Podjęty w artykule problem rakigu i wyboru ajlepszych ofert bizesowych jest złożoy oraz charakteryzuje się szerokim zakresem stosowalości. Moża w im wyróżić dwie kategorie zagadień. Do pierwszej zaliczymy zadaia związae z orgaizacją przetargu publiczego (lub prywatego) a zakup produktów lub usług, p.: remot budyku, zakup samochodu, floty samochodowej, wybór ubezpieczeia, kredytu [Szumski 007] [Kapla, Zrik 007]. Do drugiej, zadaia podziału pewej puli środków a określoe cele

19 Itegracja źródeł wiedzy w rakigu ofert 3 gospodarcze, p.: fudusze (dotacje) z Uii Europejskiej, budżety zadaiowe gmi, środki fiasowe NFZ [Sikorska, Bulzacki 005]. W obydwu kategoriach problemów występuje ta sama relacja pomiędzy stroami gry decyzyjej, jede kupujący do wielu oferujących dobra lub fudator do wielu wioskujących o dotacje. Tezą tego rodzaju postępowaia (aukcji odwrócoej) jest maksimum jakości przy możliwie ajiższej ceie. W wielu przypadkach formaly proces wyboru lub rakigu wariatów decyzyjych (wiosków, ofert) wspomagay jest wiedzą ekspercką. Problem itegracji wiedzy z różych źródeł jest zagadieiem bardzo złożoym. Wyika to przede wszystkim z tego, że wiedza ta może być rozproszoa i dotyczyć różych dziedzi oraz być wyrażoa: w postaci opiii, oce, oszacowań lub wyików głosowań, przez określoą grupę osób o odpowiedim poziomie kompetecji (p. eksperci, rada adzorcza, zarząd, pracowicy), w dowolej formie: liczbowej lub ligwistyczej. W artykule przykładem takiego problemu jest wieloetapowa procedura przyzawaia dotacji z udziałem grupy recezetów (ekspertów) o odpowiedich kompetecjach. Jest to reprezetatywa kategoria zagadień, w których pozyskiwaie daych do iterpretacji wielokryterialej może cechować rozproszeie terytoriale. Celem artykułu jest zaprezetowaie procedury walidacyjej parametrów zadaia WPL a potrzeby rzeczywistego systemu iformatyczego klasy DSS. System służy do grupowego rozwiązywaia złożoych problemów decyzyjych, poszukiwaia rozwiązań ajlepszych i badaia ich uwarukowań. Szczególą jego cechą jest możliwość zastosowaia różych metod m. i.: WPL, AHP (ag. Aalytic Hierarchy Process), zbiorów przybliżoych i MNK a tych samych daych umeryczych i ligwistyczych. FUNKCJONALNOŚĆ INFORMATYCZNEGO SYSTEMU DSS Prototyp prezetowaego systemu DSS opracowao w środowisku akademickim Szczecia (DSS.0, aut.: R. Budziński, J. Becker, 00) przy użyciu techologii CA Visual Object.8 firmy GrafX Software. Kocepcję systemu oparto a opisie problemu w kowecji iterpretacyjej stosowego zadaia WPL. W szczególości programowaia celowego (ag. Goal Programmig) o specyficzym (diagoalym i blokowym) układzie macierzy parametrów, gdzie każdemu z bloków odpowiada jede wiosek lub oferta przetargowa [Becker 008]. Bloki traktowae oddzielie tworzą samodziele zadaia WPL, a rozpatrywae łączie pozwalają a wybór bloku ajlepszego (rówież w sesie PARETO). W ujęciu bazodaowym blok odpowiada rekordowi (o zmieych długościach), a całe zadaie formalie spełia waruek relacyjej bazy daych ze wszystkimi jej atrybutami [Becker, Budziński 008]. Propooway system iformatyczy umożliwia budowę cząstkowych modeli (wiosków ofertowych), łączeie ich w jede megamodel (kilkadziesiąt tys. zmieych decyzyjych)

20 4 Aeta Becker, Jarosław Becker i rozpatrywaie problemów automatyczego wyboru dla różie opisaych sytuacji decyzyjych. W architekturze systemu DSS domiują dwa poziomy przetwarzaia daych. Pierwszy reprezetoway jest przez opcje admiistrowaia systemem, zbiorem szabloów i zadań decyzyjych oraz bazą kompetecji, atomiast drugi poziom zawiera fukcje zarządzaia kokretym zadaiem decyzyjym. Struktury fukcjoale dla tych rozwiązań przedstawia rys., pogrubioą czcioką zazaczoo ajważiejsze fukcje. W części admiistratora wyróżioo opcje meu: START > Puktem startowym jest opcja: Nowa lista obiektów, w której powołuje się owe zadaie decyzyje i wybiera jego postać pierwotą (startową). Jest oa pobieraa z archiwum szabloów decyzyjych i może być dalej modyfikowaa oraz uzupełiaa. ORGANIZACJA > Admiistracja serwera jest złożoym podsystemem zarządzaia: bazą kartotek osobowych, uprawień i kompetecji eksperckich, bazą szabloów modeli matematyczych i powstałą a ich podstawie bazą zadań decyzyjych oraz słowikiem kodów. Rysuek. Schemat fukcjoalości systemu iformatyczego DSS Źródło: opracowaie włase a podstawie [Becker J., Budziński R. 00]

21 Itegracja źródeł wiedzy w rakigu ofert 5 W części obsługi iformatyczej zadań decyzyjych (Aplikacje DSS) wyróżioo opcje w meu: ZGŁOSZENIA > Formularze zgłoszeń służą do wprowadzaia daych dotyczących wariatów decyzyjych (wiosków). Dla określoych parametrów fukcja ta wykorzystuje zaprojektowae szabloy walidacji. OPTYMALIZACJA > Do dyspozycji użytkowika opracowao kilka procedur optymalizacyjych, adresowaych dla różych zastosowań praktyczych: aukcje odwrote WPL, badaia symulacyje WPL, rakig zgłoszeń AHP. PROJEKTOWANIE > W tym miejscu zgrupowao opcje dedykowae dla operatora systemu, który pośrediczy i wspomaga decydetów, dyspoetów środków fiasowych w projektowaiu szablou zadaia decyzyjego oraz szablou walidacji jego parametrów (problem dotyczy dopuszczalości wartości wejścia w ujęciu różych źródeł ich pochodzeia i iterpretacji). INTEGRACJA ŹRÓDEŁ WIEDZY W PROCESIE WALIDACJI POZYSKIWANIA DANYCH Przygotowaie systemu DSS do obsługi rzeczywistych problemów decyzyjych rozpoczya się od zdefiiowaia modelu cząstkowego, według którego będą formułowae wszystkie wprowadzae do zadaia bloki W, W,... W (rys. ) opisujące wariaty decyzyje (p. wioski przetargowe). W realizacji systemu iformatyczego podejście to wymusiło wprowadzeie specjalej opcji dla SZABLONU. Jest to podsystem oparty tylko a przyjętym modelu cząstkowym, który umożliwia jego weryfikację i wykrycie wszystkich potecjalych zagrożeń dla przyszłego działaia całego systemu DSS. Dalej, uzupełia się powstały szablo o parametry astawiale, szczególie: globalie dyspoowae zasoby (rys., bilase wspóle: C, C,,C h ) oraz preferecje celów cząstkowych zadaia (rys, kryteria: D, D,, D r ). Szablo staowi podstawę do wprowadzeia daych testujących oraz rzeczywistych, zgłaszaych we wioskach (więcej w pracy: [Becker J., 008]). Fukcje opracowaego modułu SZABLON to przede wszystkim: weryfikacja zastosowaia modelu cząstkowego do większych zadań decyzyjych; zadaie WPL jest wielokrotością zmieych modelu cząstkowego przemożoą przez p. liczbę wiosków (model cząstkowy może posiadać maksymalie 99 zmieych i być opisay 99 ograiczeiami oraz zbliżoą ilością kryteriów ocey), co przy kilkuset wioskach tworzy zadaie o wyjątkowo dużych wymiarach; przygotowaie parametrów wzorcowych dla zadań rzeczywistych; przyjęto założeie, że w dość małej skali astępuje idywidualizacja daych wejścia wobec wszystkich iezbędych parametrów; zmieiamy tylko to co trzeba zmieić, korzystając przy tym z podpowiedzi zawartych w SZABLONIE;