Management Systems in Production Engineering No 4(20), 2015

Transkrypt

1 EKONOMICZNE ASPEKTY PRZYGOTOWANIA PRODUKCJI NOWEGO WYROBU Janusz WÓJCIK Fabryka Druu Gliwice Sp. z o.o. Jolana BIJAŃSKA, Krzyszof WODARSKI Poliechnika Śląska Sreszczenie: Realizacja prac z zakresu przygoowania produkcji nowego wyrobu powinna być uzasadniona pozyywną oceną celowości, konsrukcyjnej, echnologicznej i organizacyjnej wykonalności oraz ekonomicznej efekywności. Wyniki ej osaniej oceny mają decydujące znaczenie. Przygoowanie produkcji nowego wyrobu, nawe jeśli jes celowe i wykonalne, nie powinno być realizowane jeśli jes ekonomiczne nieefekywne lub jeśli owarzyszy mu zby wysokie ryzyko niepowodzenia. W arykule określono wyyczne w zakresie przeprowadzania oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka odpowiednio do cech charakeryzujących przygoowanie produkcji nowego wyrobu. Cechy e związane są z charakerem i zakresem prac przygoowania konsrukcyjnego, echnologicznego i organizaorskiego, czasem ich rwania oraz życia wyrobu, a akże nakładami kapiałowymi. Słowa kluczowe: przygoowanie produkcji nowego wyrobu, ocena ekonomicznej efekywności i ryzyka WPROWADZENIE Przygoowanie produkcji nowego wyrobu, kóre odnosi się do prac poprzedzających uruchomienie produkcji i wdrożenie procesu wywórczego, ma najważniejsze znaczenie w całym procesie produkcyjnym i decyduje o przyszłym losie wyrobu, a akże o sukcesie przedsiębiorswa [1]. Jednym z podsawowych deerminanów ego sukcesu jes ekonomiczna efekywność wdrożenia wyrobu do produkcji. Ponieważ przygoowanie produkcji nowego wyrobu wymaga znacznych nakładów kapiałowych, ocenę ej efekywności należy przeprowadzać możliwe jak najszybciej, w oku właściwego konsrukcyjnego przygoowania produkcji, w ramach przygoowywanych założeń echniczno-ekonomicznych oraz projeku echnicznego wsępnego [5]. Celem przeprowadzenia ej oceny jes sprawdzenie, czy w rezulacie sprzedaży wyrobu będą uzyskiwane przychody, kóre pokryją nie ylko bieżące koszy produkcji, ale przede wszyskim nakłady kapiałowe poniesione na przygoowanie produkcji wyrobu. Ponado, ważne znaczenie ma zbadanie, czy efeky ekonomiczne uzyskiwane ze sprzedaży wyrobu będą odpowiednie do zainwesowanych nakładów, przy określonym poziomie ryzyka. Wyniki oceny efeków ekonomicznych oraz ryzyka ich nieuzyskania mają decydujące znaczenie dla konynuowania prac w zakresie przygoowania produkcji nowego wyrobu. Nawe w syuacji, kiedy przygoowanie ej produkcji jes celowe i wykonalne pod względem konsrukcyjnym, echnologicznym i organizacyjnym, nie powinno być realizowane jeśli wdrożenie wyrobu do produkcji jes ekonomiczne nieefekywne lub owarzyszy mu zby wysokie ryzyko osiągnięcia sra i nieodzyskania zainwesowanych nakładów. W lieraurze doyczącej przygoowania produkcji nowego wyrobu doychczas nie opisano zagadnienia oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka, z uwzględnieniem problemu

2 doboru odpowiednich meod i kryeriów oceny. W arykule przedsawiono rozważania w ym zakresie, będące częścią prowadzonych badań mających na celu opracowanie modelu przygoowania produkcji nowego wyrobu w małych i średnich przedsiębiorswach. OCENA EKONOMICZNEJ EFEKTYWNOŚCI ORAZ RYZYKA PRZYGOTOWANIA PRODUKCJI NOWEGO WYROBU W ocenie ekonomicznej efekywności i ryzyka ekonomicznego związanego z przygoowaniem produkcji nowego wyrobu konieczne jes uwzględnienie przepływów pieniężnych, kóre obejmują (rys. 1): 1) wydaki (nakłady kapiałowe oraz koszy) ponoszone w poszczególnych fazach przygoowania produkcji wyrobu [4], j.: - w fazie przygoowania konsrukcyjnego nowego wyrobu, kóra obejmuje prace badawczo rozwojowe (B+R) w aspekcie rozwoju wyrobu, opracowanie jego dokumenacji konsrukcyjnej, przygoowanie prooypu, serii próbnej i produkcji seryjnej oraz nadzór konsrukcyjny nad uruchomieniem produkcji seryjnej, - w fazie przygoowania echnologicznego, kóra obejmuje prace B+R w aspekcie rozwoju procesu echnologicznego, opracowanie dokumenacji echnologicznej, echnologiczne przygoowanie prooypu, serii próbnej i produkcji seryjnej oraz nadzór echnologiczny nad uruchomieniem produkcji seryjnej, - w fazie przygoowania organizacyjnego, kóra obejmuje prace B+R w aspekcie rozwoju meod organizaorskich, opracowanie dokumenacji organizacyjnej oraz koordynowanie i konrolę przebiegu konsrukcyjnego i echnologicznego przygoowania produkcji, ) wydaki (koszy) i wpływy (przychody) wynikające z produkcji i sprzedaży wyrobu, w jego poszczególnych fazach cyklu życia [3], j.: - w fazie wprowadzenia na rynek, obejmującej okres akcepacji wyrobu i powolnego wzrosu jego sprzedaży, na począku kórego koszy mogą być nieznacznie wyższe niż przychody, - w fazie wzrosu, obejmującej okres zwiększenia sprzedaży wyrobu, w kórym rosną zyski, - w fazie dojrzałości, obejmującej okres spowolnienia wzrosu sprzedaży wyrobu i generowanych zysków, - w fazie spadku, obejmującej okres znacznego spadku sprzedaży i zysków. Zaprezenowane rozważania mają uproszczony charaker, gdyż ujęo w nich wyłącznie podsawowe elemeny wpływów i wydaków. Ponado założono, że nakłady kapiałowe są ponoszone wyłącznie podczas przygoowania produkcji nowego wyrobu, a w prakyce może się zdarzyć, że są one wydakowane również później podczas produkcji seryjnej i sprzedaży, np. na odworzenie zużyych/zamoryzowanych maszyn niezbędnych do produkcji wyrobu. Dla określenia sposobu oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka należy wskazać cechy charakeryzujące przygoowanie produkcji nowego wyrobu oraz jego cykl życia. Cechy e są związane z charakerem, zakresem, wielkością niezbędnych nakładów kapiałowych i źródłami finansowania przygoowania produkcji nowego wyrobu, a akże długością okresu jego realizacji i życia wyrobu na rynku.

3 PRZYGOTOWANIE PRODUKCJI WYROBU PRODUKCJA I SPRZEDAŻ WYROBU Przygoowanie konsrukcyjne Przygoowanie echnologiczne Przygoowanie organizacyjne Wprowadzenie na rynek Wzros Dojrzałość Spadek Wydaki (-) Wpływy (+) Przepływy pieniężne Czas Rys. 1 Typowe przepływy pieniężne w fazach przygoowania produkcji nowego wyrobu oraz jego cyklu życia Źródło: Opracowanie własne Ze względu na e cechy wyróżniono dwa rodzaje przygoowania produkcji nowego wyrobu: I. rodzaj, kóry charakeryzuje się: niskim poziomem innowacyjności przygoowania produkcji nowego wyrobu (modernizacją nieznacznym unowocześnieniem konsrukcji wyrobu, echnologii jego wywarzania lub usprawnień organizacyjnych), co nie wymaga prowadzenia prac B+R, niewielkim zakresem realizowanych prac w zakresie przygoowania konsrukcyjnego, echnologicznego i organizaorskiego, relaywnie krókim okresem przygoowania produkcji oraz życia nowego wyrobu, niskimi nakładami kapiałowymi na przygoowanie produkcji, finansowanymi głównie kapiałem własnym. II. rodzaj, kóry charakeryzuje się: wysokim poziomem innowacyjności przygoowania produkcji nowego wyrobu (pod względem konsrukcji wyrobu, echnologii jego wywarzania oraz usprawnień organizacyjnych), co wymaga prowadzenia prac B+R, znacznym zakresem, obejmującym wiele wzajemnie ze sobą powiązanych prac konsrukcyjnych, echnologicznych i organizaorskich, długim (nawe kilkulenim) okresem przygoowania produkcji i życia wyrobu, koniecznością wydakowania relaywnie wysokich nakładów kapiałowych, kóre mogą być finansowane z wielu źródeł własnych i obcych. Uogólniając można swierdzić, że wyróżnione rodzaje przygoowania produkcji są związane z wielkością przedsiębiorsw [4]. Im mniejsze przedsiębiorswo, ym rzadziej prowadzone są prace badawczo-rozwojowe, a źródłem innowacyjności są inuicja właściciela

4 i pracowników, argi i wysawy, a najczęściej porzeby klienów. Przygoowanie nowego wyrobu w małych przedsiębiorswach częso wynika wręcz z konkrenego zamówienia kliena, charakeryzującego się krókoerminową umową, co wpływa na sosunkowo niewielki zakres prac oraz relaywnie króki okres przygoowania produkcji i życia wyrobu. Możliwości wyprodukowania wyrobu o bardzo wysokim poziomie innowacyjności w małych przedsiębiorswach są częso ograniczone posiadanymi możliwościami produkcyjnymi (dosępnymi maszynami oraz narzędziami w ym informaycznymi), a akże dosępem do kapiału finansowego. Kapiał en najczęściej ogranicza się do dwóch źródeł dominuje kapiał własny, kóry częso jes uzupełniany leasingiem lub kredyem. Z kolei średnie, a przede wszyskim duże przedsiębiorswa dysponują zasobami finansowymi i ludzkimi (specjalnymi komórkami organizacyjnymi) dla prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, będących głównym źródłem innowacji, nie ylko w zakresie konsrukcji, ale również przygoowania prooypu, czy produkcji seryjnej oraz nowych meod wspomagających organizacyjne przygoowanie produkcji. Dosęp do wielu źródeł finansowania umożliwia ym przedsiębiorswom zakup nowoczesnych maszyn i narzędzi, niezbędnych do wyprodukowania innowacyjnego wyrobu. Znaczny zakres prac konsrukcyjnych, echnologicznych i organizaorskich wpływa na wydłużenie okresu przygoowania produkcji nowego wyrobu, a zby wynikający najczęściej z długoerminowych umów na długi okres życia wyrobu. Wyróżnione cechy przygoowania produkcji nowego wyrobu deerminują wybór meod i kryeriów oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka. Generalnie można swierdzić, że I rodzaj przygoowania produkcji nowego wyrobu, realizowany głównie w małych przedsiębiorswach, należy oceniać meodami prosymi. Meody e, nazywane saycznymi, opierają się na nominalnych warościach elemenów przepływów pieniężnych z wybranej jednoski czasu (np. jednego roku) i nie uwzględniają zmiany warości pieniądza w czasie. Jes wiele meod saycznych, charakeryzujących się różnymi warunkami sosowania []. Biorąc pod uwagę e warunki oraz cechy przypisane do I rodzaju przygoowania produkcji przyjęo, że do jego oceny najlepiej wykorzysać rachunki zysku oraz renowności. Rachunek zysku pozwala ocenić ekonomiczną efekywność przygoowania produkcji nowego wyrobu w jednoskach pieniężnych w przyjęej jednosce czasu (np. PLN/rok) na podsawie formuły: Z = E K, (1) Z zysk ze sprzedaży wyrobu w jednosce czasu, E przychody ze sprzedaży, K koszy całkowie. Przychody ze sprzedaży należy obliczyć z formuły: E C P () C jednoskowa cena wyrobu, P wielkość sprzedaży wyrobu. Koszy całkowie należy obliczyć z formuły: K = K + (3) k K o

5 K k koszy kapiałowe, K o koszy operacyjne. Koszy kapiałowe należy obliczyć z formuły: N - R K k = (4) n N nakłady kapiałowe na przygoowanie produkcji nowego wyrobu, łącznie z nakładami na zakup niezbędnych maszyn i narzędzi, R warość rezydualna (końcowa) maszyn i narzędzi, n przyjęy okres przygoowania produkcji i życia wyrobu. Koszy operacyjne należy obliczyć z formuły: K = k + k + k + k + k (5) op wyn ma k wyn koszy wynagrodzeń z narzuami, k ma koszy maeriałów (np. części zamiennych do maszyn, środków konserwujących), k en koszy energii elekrycznej (obliczane na podsawie zainsalowanej mocy, efekywnego czasu pracy maszyn oraz ceny jednoski energii elekrycznej), k rem koszy remonów, k poz koszy pozosałe (np. odseki od zaciągnięego leasingu/kredyu). Realizacja prac z zakresu przygoowania produkcji jes ekonomicznie uzasadniona jeśli Z > 0. Przy porównywaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych należy wybrać warian o najwyższym poziomie zysku. Rachunek renowności pozwala ocenić ekonomiczną efekywność przygoowania produkcji nowego wyrobu w wielkościach procenowych na podsawie formuły: Z ROI = 100% (6) K ROI wskaźnik renowności, pozosałe oznaczenia jak wcześniej. Realizacja prac z zakresu przygoowania produkcji jes ekonomicznie uzasadniona jeśli wskaźnik ROI jes wyższy od wymaganego minimalnego poziomu (np. koszu kapiału, kórym jes finansowane przygoowanie produkcji wyrobu). Przy porównywaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych należy wybrać warian o najwyższym poziomie ROI. II rodzaj przygoowania produkcji nowego wyrobu, realizowany głównie w dużych przedsiębiorswach, należy oceniać meodami złożonymi. Meody e, nazywane dynamicznymi, uwzględniają zmiany warości pieniądza wraz z upływem czasu, zn. opierają się na realnych zakualizowanych warościach przepływów pieniężnych. Spośród wielu meod dynamicznych [] do oceny II rodzaju przygoowania produkcji nowego wyrobu najlepiej wykorzysać meody warości zakualizowanej neo lub wewnęrznej sopy zwrou. Ze względu na wysoki poziom innowacyjności, wysokie nakłady kapiałowe oraz długi okres przygoowania produkcji i życia wyrobu oprócz ekonomicznej efekywności należy ocenić również ryzyko nieuzyskania oczekiwanych efeków ekonomicznych. Ocena a może być opara na wynikach analizy scenariuszowej. k en rem poz

6 Meoda warości zakualizowanej neo pozwala ocenić ekonomiczną efekywność przygoowania produkcji nowego wyrobu w jednoskach pieniężnych na podsawie zakualizowanych przepływów pieniężnych neo związanych z poszczególnymi fazami przygoowania produkcji oraz cyklu życia wyrobu, zgodnie z formułą: NPV NCF1 a1 NCFi ai... NCFn an (7) NPV warość zakualizowana neo, NCF przepływy pieniężne neo (wydaki i wpływy pieniężne), a współczynnik akualizujący, = 1,...,n okres obliczeniowy (w laach), obejmujący okres przygoowania i życia wyrobu. Współczynnik akualizujący, kóry odzwierciedla relaywny spadek warości przepływów pieniężnych w okresie obliczeniowym należy obliczyć z formuły: a = (1+i) - (8) i sopa dyskonowa wyznaczana na podsawie koszu kapiału, kórym jes finansowane przygoowanie produkcji nowego wyrobu, pozosałe oznaczenia jak wcześniej. Podjęcie decyzji o konynuowaniu prac z zakresu przygoowania produkcji wymaga spełnienia warunku: NPV > 0. Przy porównywaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych należy wybrać warian o najwyższym poziomie NPV. Wyjąek sanowi syuacja, w kórej oceniane wariany wymagają różnych co do warości i rozkładu w czasie nakładów kapiałowych. W akiej syuacji, przy porównywaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych należy wybrać warian o najwyższym poziomie wskaźnika warości zakualizowanej neo, kóry oblicza się z formuły: NPV NPVR (9) PVI NPVR wskaźnik warości zakualizowanej neo, PVI zakualizowana warość nakładów kapiałowych. Meoda wewnęrznej sopy zwrou opiera się na wynikach meody warości zakualizowanej neo i pozwala ocenić ekonomiczną efekywność przygoowania produkcji nowego wyrobu w wielkościach procenowych na podsawie formuły: NPV1 (i i1) IRR i1 (10) NPV NPV i 1 poziom sopy dyskonowej przy kórym NPV > 0, i poziom sopy dyskonowej przy kórym NPV < 0, NPV 1 poziom NPV obliczony na podsawie i 1, NPV poziom NPV obliczony na podsawie i. Realizacja prac z zakresu przygoowania produkcji jes ekonomicznie uzasadniona jeśli IRR jes wyższa od wymaganego minimalnego poziomu (np. koszu kapiału). Przy porównywaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych należy wybrać warian o najwyższym poziomie IRR. 1

7 Przeprowadzenie analizy scenariuszowej wymaga zidenyfikowania najważniejszych czynników ryzyka, związanych z przygoowaniem produkcji nowego wyrobu oraz jego późniejszą produkcją i sprzedażą, kóre mają wpływ na efeky ekonomiczne. Czynniki e najczęściej deerminują kszałowanie się poziomu nakładów kapiałowych na przygoowanie produkcji, koszów operacyjnych, ceny wyrobu czy wielkości jego sprzedaży. Skwanyfikowanie możliwego wpływu (korzysnego i niekorzysnego) pozwala na opracowanie scenariuszy kszałowania się przepływów pieniężnych neo w poszczególnych fazach przygoowania produkcji oraz cyklu życia wyrobu. Procedura oceny ryzyka w oku analizy scenariuszowej wymaga realizacji kilku eapów. W pierwszym z nich, przyjęym scenariuszom przypisuje się określone prawdopodobieńswo wysąpienia. W drugim oblicza się warość oczekiwaną przepływów pieniężnych neo dla każdej jednoski czasu (najczęściej roku) w okresie obliczeniowym, obejmującym fazy przygoowania produkcji i życia wyrobu, na podsawie formuły: u j= 1 E = D * P, (11) E warość oczekiwana przepływów pieniężnych neo w jednosce, D j i-y poziom przepływów pieniężnych neo w jednosce czasu, P j prawdopodobieńswo wysąpienia i- ego poziomu przepływów pieniężnych neo w jednosce czasu, j=1,,, u liczba badanych poziomów przepływów pieniężnych neo (liczba scenariuszy), jednoska okresu obliczeniowego. W kolejnym eapie należy usalić poziom wskaźnika odzwierciedlającego ekonomiczną efekywność (mierzoną NPV), kórym jes warość oczekiwana obliczana na podsawie formuły: j j E n µnpv = (1) = 1 (1 + i) µnpv warość oczekiwana NPV, pozosałe oznaczenia jak wcześniej. Należy również usalić poziom wskaźnika ryzyka, charakeryzującego rozproszenie rozkładu prawdopodobieńswa NPV, kórym jes odchylenie sandardowe obliczane z formuły: σ σ NPV = (13) (1+ i) σnpv odchylenie sandardowe NPV, σ wariancja przepływów pieniężnych neo, pozosałe oznaczenia jak wcześniej. Wariancję przepływów pieniężnych oblicza się na podsawie formuły: n 1 = σ = (Dj - E ) Pj. (14)

8 Podjęcie decyzji o konynuowaniu prac z zakresu przygoowania produkcji wymaga spełnienia warunku: µnpv > 0. Wskaźnik σnpv odzwierciedla poziom ryzyka. Im wyższy poziom odchylenia ym wyższe ryzyko. Przy porównaniu alernaywnych warianów konsrukcyjnych lub echnologicznych może zdarzyć się przypadek, kiedy wyższej warości oczekiwanej owarzyszy wyższe odchylenie sandardowe. Wówczas należy wybrać warian o niższym współczynniku zmienności, kóry oblicza się z formuły: σ NPV CV NPV =. (15) μ NPV ZAKOŃCZENIE Przedsawione w arykule wyyczne sanowią eoreyczną podsawę oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka przygoowania produkcji nowego wyrobu. Ocena a umożliwia, już na eapie prac konsrukcyjnych, uzyskanie odpowiedzi na dwa ważne pyania: 1) czy w rezulacie produkcji seryjnej i sprzedaży wyrobu będą uzyskiwane przychody, kóre pokryją koszy produkcji oraz nakłady kapiałowe poniesione na jej przygoowanie? ) czy efeky ekonomiczne uzyskiwane ze sprzedaży wyrobu będą odpowiednie do zainwesowanych nakładów, przy określonym poziomie ryzyka? Odpowiedzi na e pyania powinny być uwzględnione w podejmowaniu decyzji o konynuowaniu prac z zakresu przygoowania produkcji i wydakowaniu na en cel nakładów kapiałowych. Należy podkreślić, że z eoreycznego punku widzenia dokonanie oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka jes sosunkowo ławe, naomias w prakyce jes znacznie rudniejsze, szczególnie jeśli przygoowanie produkcji ma innowacyjny i złożony charaker, jes realizowane w długim okresie czasu i kiedy wymaga wysokich nakładów. Dla wspomagania oceny w akich syuacjach zosały opracowane odpowiednie arkusze kalkulacyjne i programy symulacyjne. Przykłady oceny ekonomicznej efekywności i ryzyka przygoowania produkcji nowego wyrobu przy ich wykorzysaniu zosaną przedsawione w odrębnym arykule. LITERATURA [1] E. Pająk, M. Klimkiewicz, A. Kosieradzka. Zarządzanie produkcją i usługami. Warszawa, Polskie Wydawnicwo Ekonomiczne, 014, s. 94. [] J. Bijańska. Analiza i ocena ekonomicznej efekywności innowacji. Gliwice, Zeszyy Naukowe Poliechniki Śląskiej, s. Organizacja i Zarządzanie, z. 56, 011. [3] J. Lewandowski, B. Skołud, D. Plina. Organizacja sysemów produkcyjnych. Warszawa, Polskie Wydawnicwo Ekonomiczne, 014, s. 4. [4] J. Wójcik. Wybrane problemy w przygoowaniu produkcji nowego wyrobu w małych i średnich przedsiębiorswach. Gliwice, Zeszyy Naukowe Poliechniki Śląskiej, s. Organizacja i Zarządzanie, 015. [5] K. Szakowski. Przygoowanie produkcji. Warszawa, Wydawnicwo Naukowe PWN, 008, s. 17,