EFEKTYWNOŚĆ INWESTYCJI W ZAPASY W OPODATKOWANYCH I NIE OPODATKOWANYCH ORGANIZACJACH 1

Transkrypt

1 GRZEGORZ MICHALSKI EFEKTYWNOŚĆ INWESTYCJI W ZAPASY W OPODATKOWANYCH I NIE OPODATKOWANYCH ORGANIZACJACH 1 1. Wsęp Organizacje, mogą działać jako opodakowane przedsiębiorswa działające na zasadach komercyjnych lub jako nie nasawione na zysk nieopodakowane organizacje 2. Zaleą komercyjnie działających firm, jes w powszechnym przekonaniu, skueczniejsze i bardziej efekywne zarządzanie niż o, kóre jes realizowane przez firmy konrolowane przez pańswo / samorząd 3. W niniejszym arykule ineresuje nas porównanie efekywności inwesycji w zapasy 4 w rzech różnych rodzajach organizacji: nieopodakowanej jednoski konrolowanej i finansowanej przez samorząd, nieopodakowanej organizacji non profi oraz opodakowanej organizacji konrolowanej i finansowanej na zasadach w pełni komercyjnych 5. W warunkach owarzyszących osłabionej koniunkurze gospodarczej, spora część insyucji nie nasawionych na zysk (dalej zamiennie z non profi, NPO), doświadcza z jednej srony, zmniejszonych możliwości finansowania swej działalności a z drugiej większego popyu na swoje usługi. Wynika ona z wzrosu zaporzebowania wśród beneficjenów będącego rezulaem wzrosu bezrobocia, zmniejszenia sprzedaży działających na krawędzi sensowności ekonomicznej firm i innych czynników powodujących przyros porzeb wśród najliczniejszej grupy odbiorców usług realizowanych przez organizacje non profi 6. Na poprawną działalność organizacji non profi ma wpływ również 1 Praca naukowa finansowana ze środków budżeowych na naukę w laach jako projek badawczy nr NN Lane G.S., Longsreh E., Nixon V., A Communiy Leaders Guide o Hospial Finance, The Access projec, Suie 2001, s Nowicki M., The Financial Managemen of Hospials and Healhcare Organizaions, Healh Adminisraion Press, New York 2004., s Michalski G., Corporae invenory managemen wih value maximizaion in view, Agriculural Economics- Zemedelska Ekonomika, 2008, Vol.54 Iss.5, s Berger S., Fundamenals of Healh Care Financial Managemen, Wiley, New York 2008, s Zielow J., Nonprofi financial objecives and financial responses o a ough economy, Journal of Corporae Treasury Managemen, vol.3, nr 3., May 2010, Henry Seward Publicaions, ISSN , s

2 ekonomiczna sensowność ich funkcjonowania i w ych rozważaniach, na finansową efekywność decyzji zarządzających organizacją non profi zwrócimy uwagę. Celem finansowym działania organizacji non profi nie jes maksymalizacja warości przedsiębiorswa jak o jes w przypadku firm nasawionych na zysk (ekonomiczny), a realizacja misji 7. Nie zmienia o faku, że do oceny decyzji finansowych organizacji non profi (a akimi zajmujemy się w ym arykule), sosuje się analogiczne zasady jak dla przedsiębiorsw prowadzących działalność nasawioną na zysk 8. Zgodnie z ymi zasadami wyższemu ryzyku owarzyszy wyższy kosz finansowania (wyższa sopa koszu kapiału) a przez o ma ono wpływ na zmiany warości ekonomicznej. Ta z kolei zwiększa efekywność realizacji misji organizacji non profi a przez o realizacji jej celu. Kosz finansowania akywów bieżących (kapiału pracującego) neo zależy od ryzyka związanego z przyjęą przez przedsiębiorswo sraegią finansowania i/lub inwesowania w akywa płynne. Sopa koszu kapiału finansującego inwesycje w akywa płynne zależy od rodzaju finansowania, poziomu inwesycji w akywa płynne w ich relacji do spodziewanych przychodów ze sprzedaży oraz awersji dosawców kapiału do ryzyka. Celem rozważań arykułu jes dyskusja nad modelem wpływu oddziaływania inwesycji w zapasy na rezulay realizowane przez organizację non profi. Będzie on zrealizowany przez przedsawienie (uproszczonego) przykładu ilusrującego akie oddziaływanie. 2. Wybór sposobu inwesowania w zapasy Wybierając między rzema różnymi poziomami akywów bieżących w ich relacji do spodziewanych poziomów sprzedaży, możemy wykorzysać jedną z rzech sraegii 9 : - Resrykcyjną (resricive) w przypadku gdy zarządzający organizacją decydują się użyć bardziej ryzykownego ale równocześnie ańszego w urzymaniu, najmniejszego z możliwych poziomów akywów bieżących w sosunku do oczekiwanego poziomu sprzedaży, - Pośrednią (moderae) kiedy zarządzający pośrednio dobierają poziom akywów bieżących w aki sposób, że ryzyko braku akywów bieżących ma również umiarkowany poziom, 7 Zielow J., J.A.Hankin, A.G.Seidner, Financial Managemen for Nonprofi Organizaions, Wiley, NewYork, 2007, s. 6-7; Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s Michalski G., INVENTORY MANAGEMENT OPTIMIZATION AS PART OF OPERATIONAL RISK MANAGEMENT, Economic Compuaion and Economic Cyberneics Sudies and Research, 2009, Vol.43 Iss.4, s ; Michalski G., Value-based invenory managemen, Romanian Journal of Economic Forecasing, 2008, Vol.9, Iss.1, s

3 - Elasyczną (flexible) w kórej zarządzający organizacją wybierają najdroższe ale również najbezpieczniejsze rozwiązanie, urzymując najwyższe poziomy akywów bieżących w relacji do spodziewanej sprzedaży, obawiając się braku akywów bieżących. Wrażliwość wyników przedsięwzięć na ryzyko zależy od sekora w jakim są realizowane usługi organizacji nie nasawionej na zysk. W przypadkach w kórych wrażliwość na ryzyko jes wyższa, wedy bardziej elasyczne i bardziej konserwaywne podejścia powinny być brane pod uwagę w celu uzyskania wyższej efekywności realizacji misji. Zależność a wysępuje również w drugą sronę, działania realizowane w bezpieczniejszych sekorach mogą bez obaw używać bardziej resrykcyjnych oraz bardziej agresywnych sraegii w celu uzyskiwania lepszych rezulaów skukujących wyższym przyrosem efekywności ekonomicznej. Poziom akywów bieżących o między innymi o rezula akywnej poliyki pozyskiwania i urzymywania klienów 10. Realizuje się ją poprzez dopasowanie ofery do specyfiki rynku na kórym jes realizowana sprzedaż. Znajduje ona odzwierciedlenie w poziomie zapasów wyrobów goowych oraz należności krókoerminowych. Podsawowym celem zarządzania zapasami jes z jednej srony urzymywanie jak najniższego ich poziomu, ponieważ ich posiadanie wiąże się z zamrożeniem kapiału. Z drugiej srony, zby niski poziom zapasów może negaywnie wpływać na poziom przychodów ze sprzedaży poprzez zakłócenia w procesie produkcji lub zwyczajny brak wyrobów goowych w czasie, gdy znajdują się chęni do zakupu nabywcy (rozczarowani, mogą zwrócić się ze swoim popyem do konkurencji). Nadmierne zamrożenie kapiału przyczynia się do obniżania warości przedsiębiorswa, gdyż negaywnie odbija się na poziomie przepływów pieniężnych. Z drugiej srony obniżenie przychodów ze sprzedaży akże niszczy warość przedsiębiorswa w wyniku obniżania przepływów pieniężnych. Podsawowymi modelami sosowanymi w zarządzaniu zapasami, są modele opare na EOQ (opymalnej wielkości zamówienia). Problemem jednak jes o, że jes on skonsruowany z myślą o maksymalizacji zysku a nie, z myślą o maksymalizacji warości przedsiębiorswa. W rozdziale ym zosanie zaproponowane podejście do wyznaczania VBEOQ (opymalnej z punku widzenia maksymalizacji warości wielkości zamówienia), kóre uwzględnia jako cel, maksymalizację warości przedsiębiorswa. 10 Bougheas S., Maeu S., Mizen, P., Corporae rade credi and invenories: New evidence of a rade-off from accouns payable and receivable, Journal of Banking & Finance, vol. 33, no. 2, 2009, s

4 Z punku widzenia maksymalizacji efekywności ekonomicznej, przy założeniu nieskończonego horyzonu oddziaływania zmiany w sraegii zarządzania zapasami, należy wyznaczać parię dosawy na podsawie wzoru 11 : 2 1 T KZ P VBEOQ v k C 1 T gdzie: k kosz kapiału finansującego organizację, P roczne zaporzebowanie na dany rodzaj zapasów, K z koszy worzenia zapasów, K u koszy urzymania zapasów (bez koszów urzymania zapasu bezpieczeńswa), C procenowy udział koszu urzymania zapasów, v jednoskowy kosz (cena) zamówionych zapasów, VBEOQ opymalna z punku widzenia maksymalizacji warości przedsiębiorswa wielkość jednego zamówienia. P Q TCI K z zb vc, (2) Q 2 gdzie: TCI całkowie koszy zapasów, Q wielkość parii dosawy, z b poziom zapasu bezpieczeńswa. 3. Wpływ inwesycji w zapasów na ekonomiczną efekywność realizacji misji organizacji Zarządzanie finansami przedsiębiorswa nasawionego na zysk ma za cel wzros bogacwa jego właścicieli. W przypadku organizacji nie nasawionych na zysk zamias inwesorów wysępują filanropi 12, a realizacja celu filanropów polega na jak najskueczniejszej i najefekywniejszej realizacji celów dla jakich filanropi zasilili organizację non profi 13. Co do zasady filanropi są zaineresowani ym aby ich pieniądz był wykorzysany w realizacji celów najwydajniej i najefekywniej, sąd do oceny finansowej realizowanych celów organizacji sosuje się radycyjne miary efekywności organizacji z niewielką modyfikacją o ewenualne oddziaływanie społeczne 14. W najprosszym ujęciu, o mierzonej finansowo efekywności poczynań organizacji non profi decyduje suma zakualizowanych po koszcie kapiału, oczekiwanych srumieni pieniężnych jakie będą generowane przez przedsiębiorswo powiększonych o ewenualne efeky społeczne 15. Można ę zależność przedsawić na podsawie równania 3: (1) 11 Michalski G., Corporae invenory managemen wih value maximizaion in view, Agriculural Economics- Zemedelska Ekonomika, 2008, Vol.54 Iss.5, s ; Michalski G., INVENTORY MANAGEMENT OPTIMIZATION AS PART OF OPERATIONAL RISK MANAGEMENT, Economic Compuaion and Economic Cyberneics Sudies and Research, 2009, Vol.43 Iss.4, s ; Michalski G., Value-based invenory managemen, Romanian Journal of Economic Forecasing, 2008, Vol.9, Iss.1, s Blazek J., Nonprofi Financial Planning, Wiley, New York 2008, s Ralser T., ROI for Nonprofis, Wiley, New York, 2007, s Ralser T., ROI for Nonprofis, Wiley, New York, 2007, s ; Raymond S.U., Nonprofi Finance for Hard Times, Wiley, New York, 2010, s Michalski G., Leksykon zarządzania finansami, C.H. Beck, Warszawa 2004, s.9-11.

5 V npo FCFF SFCFF FCFF n n CC 0 k SFCFF gdzie: V npo efekywność organizacji non profi (NPO), FCFF warość oczekiwanych wolnych przepływów pieniężnych generowanych przez akywa pracujące organizacji NPO w okresie, SFCFF warość oczekiwanych społecznych efeków przeliczonych na pieniężny ekwiwalen wolnych przepływów pieniężnych generowanych przez akywa pracujące organizacji NPO w okresie, k = CC sopa dyskonowa wynikająca ze sopy koszu kapiału finansującego organizację 16. Wzros efekywności organizacji non profi osiąga się przez: dążenie do maksymalizacji pozyywnych efeków społecznych (o ym czy one są pozyywne rozsrzyga perspekywa darczyńców, i e efeky mogą być sprzeczne między różnymi organizacjami), doprowadzenie do wzrosu oczekiwanych wolnych przepływów pieniężnych, szacowanych w organizacjach nie płacących podaku dochodowego na podsawie wzoru: FCFF ( CR CE) NWC Capex (4) EBIT NCE NWC Capex gdzie: CR goówkowe przychody, EBIT zysk przed odsekami i opodakowaniem (równy w akim przypadku NOPAT), CE koszy wydakowe, NCE koszy bezwydakowe (np. amoryzacja, inne koszy nie pociągające za sobą wypływu pieniądza), NWC przyros kapiału pracującego neo (sumy zapasów, należności, środków pieniężnych pomniejszonej o zobowiązania wobec dosawców), Capex kapiałowe nakłady inwesycyjne neo. minimalizację sopy koszu kapiału finansującego organizację non profi CC, opymalizację okresu życia organizacji (a przy założeniu, że będzie ono przez cały czas generować dodanie wolne przepływy pieniężne - wydłużenie). Zmiany w zapasach mają wpływ na efekywność NPO i ocena ich wpływu na osaeczną efekywność NPO mierzoną poprzez przyros jego warości przebiega według podobnego schemau jak ocena projeków rzeczowych długoerminowych ale inne są źródła generowanej warości dodanej. Przykład. Zarządzający organizacją soją przed wyborem odpowiedniego podejścia do inwesowania w zapasy wynikającego z doboru formy w jakiej (3) 16 Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s. 533; Hawawini G., C. Vialle, Finanse menedżerskie, PWE, Warszawa 2007, s

6 będzie działać organizacja. Realizacja zadań może się odbywać jako nieopodakowana jednoska konrolowana i finansowana przez samorząd (wersja A), Wedy będzie jaj owarzyszyć niższy kosz kapiału obcego oraz niższe ryzyko finansowania kapiałem własnym przekładające się na niższy kosz kapiału własnego. Realizacja zadań w posaci nieopodakowanej organizacji non profi (wersja B), pociąga za sobą jedynie korzyść w posaci braku opodakowania. W przypadku opodakowanej organizacji konrolowanej i finansowanej na zasadach w pełni komercyjnych (wersja C), żadna z ych korzyści nie wysąpi, jednak jak się powszechnie wierzy, aka forma ma się wiązać z wyższą efekywnością zarządzania operacyjnego 17. Podejście resrykcyjne wiąże się z najniższym poziomem akywów bieżących, dzięki czemu najniższym zapasom, należnościom i operacyjnym środkom pieniężnym urzymywanym w firmie, owarzyszą najniższe operacyjne koszy urzymywania ych składników (w abeli widoczne jako najwyższy udział EBIT w CR). Równocześnie niższy niż przy podejściu elasycznym poziom zapasów, pociągać za sobą będzie niższą wielkość akywów rwałych (FA) ale eż niższą wielkość sprzedaży (CR). Niższy poziom akywów rwałych o rezula np. mniejszych porzeb związanych z powierzchnią magazynową i innych elemenów mająku związanych z przechowywaniem i przemieszczaniem mniejszej ilości zapasów. Suma akywów rwałych (FA) i akywów bieżących (CA), pomniejszona o poziom zobowiązań wobec dosawców (AP), jes źródłem informacji o poziomie kapiału zaangażowanego w przedsiębiorswo a co za ym idzie, informuje o wolnych przepływach pieniężnych w począkowej fazie wdrażania danej sraegii (FCF 0 ): (5) Posiadając informacje o zysku przed odsekami i opodakowaniem (EBIT) i sopie opodakowania (T=0%), możemy oszacować zmiany w zysku operacyjnym neo po opodakowaniu (NOPAT), kóre równocześnie są informacją o spodziewanych zmianach w wolnych przepływach pieniężnych w okresach w kórych prognozowane jes działanie danej sraegii (FCF 1.. ): (6) Niższa sprzedaż z kolei, o rezula uboższej ofery wyrobów goowych i mniejszej zdolności do zaprezenowania wyrobów w mniejszej liczbie miejsc w kórych klienci mogliby zdecydować się na zakup produków firmy. W podejściu resrykcyjnym poza najniższymi koszami operacyjnymi, niesey liczyć się rzeba z najwyższymi koszami finansowymi. Wyższe koszy finansowe wynikają z wyższego poziomu ryzyka niż w przypadku podejścia elasycznego. Jes o uwidocznione w wyższym (niż w sraegii elasycznej) 17 Berger S., Fundamenals of Healh Care Financial Managemen, Wiley, New York 2008, s

7 poziomie współczynnika ryzyka β * l. Współczynnik en kszałuje nasępnie kosz kapiału własnego k e : (7) Gdzie: β * l - współczynnik ryzyka charakerysycznego dla danej firmy, zależnego od rzech składników, akich jak ryzyko akywów posiadanych przez firmę ypowych dla danego sekora w jakim działa firma, ryzyko finansowe wynikające z relacji długu do kapiału własnego (D/E), ryzyko indywidualne firmy na le sekora; k m - sopa zwrou z porfela rynkowego; k RF - sopa zwrou wolna od ryzyka. W podobny sposób wyższe ryzyko znajdzie swoją wycenę w koszach kapiału obcego (długu). Dosawcy oceniając przedsiębiorswo, w przypadku sosowania przez nie podejścia resrykcyjnego, doliczą do sóp koszu kapiału zarówno długoerminowych (k dd ) jak i krókoerminowych (k dk ) premię za wyższe ryzyko niż w przypadku w kórym miałyby do czynienia z przedsiębiorswem sosującym sraegię elasyczną. W rezulacie całościowa sopa koszu kapiału (CC): (8) będzie wyższa w przypadku sraegii resrykcyjnej niż w przypadku sraegii elasycznej. Poziom sopy koszu kapiału (CC) przełoży się również na spodziewane zmiany w efekywności NPO ΔV npo.

8 Tabela. Wybór zakresu inwesowania w zapasy w zależności od formy działania organizacji. A B C Kosz zamówienia Kz sopa podaku T 0% 0% 19% Roczne zaporzebowanie na zapasy P jednoskowy kosz zapasów v sopa koszu kapiału CC = k 8% 11% 14% kosz urzymywania zapasów C 0,3 0,3 0,3 VBEOQ Koszy zapasów TCI Przyros efekywności NPO ( V npo ) Źródło: dane hipoeyczne Jak widać przy powyższych założeniach, najbardziej resrykcyjne podejście do inwesowania w zapasy ma miejsce przy organizacjach prowadzących działalność na zasadach komercyjnych konrolowanych przez właścicieli (kolumna C). Najbardziej elasyczne podejście do inwesowania w zapasy owarzyszy nieopodakowanym organizacjom non-profi, zasilanym przez konrolujących realizację misji donaorów. Lieraura 1. Berger S., Fundamenals of Healh Care Financial Managemen, Wiley, New York 2008, s Berger S., Fundamenals of Healh Care Financial Managemen, Wiley, New York 2008, s Blazek J., Nonprofi Financial Planning, Wiley, New York 2008, s Bougheas S., Maeu S., Mizen, P., Corporae rade credi and invenories: New evidence of a rade-off from accouns payable and receivable, Journal of Banking & Finance, vol. 33, no. 2, 2009, s Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2000, s. 533; 8. Hawawini G., C. Vialle, Finanse menedżerskie, PWE, Warszawa 2007, s Lane G.S., Longsreh E., Nixon V., A Communiy Leaders Guide o Hospial Finance, The Access projec, Suie 2001, s

9 10. Michalski G., Corporae invenory managemen wih value maximizaion in view, Agriculural Economics-Zemedelska Ekonomika, 2008, Vol.54 Iss.5, s Michalski G., INVENTORY MANAGEMENT OPTIMIZATION AS PART OF OPERATIONAL RISK MANAGEMENT, Economic Compuaion and Economic Cyberneics Sudies and Research, 2009, Vol.43 Iss.4, s Michalski G., Leksykon zarządzania finansami, C.H. Beck, Warszawa 2004, s Michalski G., Value-based invenory managemen, Romanian Journal of Economic Forecasing, 2008, Vol.9, Iss.1, s Nowicki M., The Financial Managemen of Hospials and Healhcare Organizaions, Healh Adminisraion Press, New York 2004., s Ralser T., ROI for Nonprofis, Wiley, New York, 2007, s Raymond S.U., Nonprofi Finance for Hard Times, Wiley, New York, 2010, s Zielow J., J.A.Hankin, A.G.Seidner, Financial Managemen for Nonprofi Organizaions, Wiley, NewYork, 2007, s. 6-7; 18. Zielow J., Nonprofi financial objecives and financial responses o a ough economy, Journal of Corporae Treasury Managemen, vol.3, nr 3., May 2010, Henry Seward Publicaions, ISSN , s dr Grzegorz Michalski, Uniwersye Ekonomiczny we Wrocławiu Sreszczenie Organizacja realizująca usługi medyczne wybierając między możliwymi poziomami zaangażowania zasobów w kapiał pracujący neo (akywa płynne neo), wybiera zarówno pomiędzy oczekiwanymi poziomami korzyści dla sron finansujących cele organizacji z danego rodzaju inwesycji jak również pomiędzy określonymi poziomami zagrożenia osiągnięcia oczekiwanych wyników będących rezulaem odmiennych poziomów ryzyka owarzyszących ym wyborom. Niniejszy poziom ryzyka jes akcepowany przez zarządzających organizacją reprezenujących dosawców kapiału w zamian za określone oczekiwane rezulay. W niniejszym arykule przedmioem rozważań jes relacja między ryzykiem owarzyszącym oczekiwanym korzyściom dla dosawców kapiału wynikająca z wyboru sraegii zarządzania zapasami, zależnie od rzech możliwych form realizowania działań na rynku usług medycznych oraz wynikających z ego zmian w ryzyku reprezenowanych przez sopę koszu kapiału finansującego przedsięwzięcia ego ypu organizacji. THE EFFICIENCY OF INVENTORY INVESTMENT: TAXED AND NOT TAXED ORGANIZATIONS Summary In dependence of kind of realized mission, sensiiviy on risk, which is a resul of decision abou invenory managemen. The kind of kind of organizaion influence he bes sraegy choice. If an exposiion on risk is greaer, he higher level of invenories should be. If he exposiion on ha risk is smaller, he more aggressive will be he ne working capial sraegy and smaller level of invenories. The paper shows how decisions abou invenory managemen sraegy and choice beween kind of axed or

10 non-axed form inflow he risk of he organizaions and is economical resuls during realizaion of main mission.