Magdalena Paszkiewicz Uniwersye Łódzki magpasz@wp.pl Wpływ przesępczości na wzros gospodarczy Myśl o dobrobycie jes bliska każdemu z nas. Chcielibyśmy być obywaelami bogaego, praworządnego pańswa, w kórego granicach będziemy czuli się bezpieczni. Pracujemy z nadzieją na szybszy wzros gospodarczy, ale rozglądając się dokoła nie zauważamy, niesey, efeków naszego zaangażowania. Ponado rośnie zagrożenie ze srony ludzi nie przesrzegających zasad moralnych ani norm społecznych. Pojawia się pyanie o związek pomiędzy działaniami przesępczymi a jakością życia. Z pewnością przesępczość jes zjawiskiem negaywnym społecznie. Ze zjawiskami społecznymi idą w parze ich skuki ekonomiczne. W arykule ym wykażę, że wzros przesępczości, w przeciwieńswie do inwesycji, ma negaywny wpływ na wzros gospodarczy. Pokażę jak silny jes związek pomiędzy przesępczością a wydajnością pracy. 1. Kapiał społeczny Określenia kapiał społeczny używa się do zdefiniowania poziomu zorganizowania społeczeńswa, a charakeryzowany jes między innymi przez normy społeczne oraz zaufanie międzyludzkie. Na zaufaniu opiera się funkcjonowanie organizacji społecznych, działających na rzecz wspólnego dobra. Tworzy o pewien poencjał życzliwości uławiający rozwiązywanie konflików społecznych. Kapiał społeczny uważany jes za ważny czynnik wzrosu gospodarczego, jes jednak rudny do zmierzenia, w modelach ekonomerycznych pojawił się dopiero na począku la dziewięćdziesiąych. W relacjach biznesowych między ludźmi ważne jes zaufanie. Wszelkie negaywne społecznie zjawiska, w szczególności wzros przesępczości, burzą dobre relacje międzyludzkie. Naomias począek fali przesępsw dają nury zachowań indywidualnych. Każde nieeyczne zachowanie uławia kolejne i przenosi się jak zaraza. A z choroby braku zasad bardzo rudno jes wyleczyć społeczeńswo. Skukiem braku zaufania jes np. bardziej wnikliwe sprawdzanie nowych współpracowników i rudniejsze wchodzenie w układy biznesowe. Powoduje o dodakowe zmniejszanie się liczby i warości inwesycji, kóre i ak, jako decyzje długoerminowe obarczone są dużym ryzykiem. W konsekwencji należy spodziewać się mniejszego wzrosu gospodarczego. 321
Reasumując, wzros przesępczości powoduje spadek zaufania społecznego (mówi się, że jes negaywnym kapiałem społecznym), a w konsekwencji może prowadzić do spowolnienia wzrosu gospodarczego 1. 2. Przesępczość Przesępswem jes czyn zabroniony, kóry ponado jes społecznie szkodliwy 2. Rozwój cywilizacji oraz szybki posęp echniczny sprzyjają powsawaniu niepokojących zjawisk społeczno-psychologicznych: wiara w poęgę nauki odsuwa na dalszy plan religijność; prioryeem saje się osiągnięcie sukcesu, w większości uożsamianego z sukcesem finansowym; poczucie wolności, błędnie inerpreowane jako nieograniczona swoboda działania, w szczególności niekorzysnego społecznie; frusracja i napięcie wynikające ze wzrosu empa życia porzeba ich rozładowania; oswojenie jednoski, za pośrednicwem mediów, z powszechnością brualności, krzywdy i przesępczości; ławy dosęp do broni oraz narkoyków; mniejsza ilość czasu i uwagi, jaką rodzice poświęcają swoim dzieciom. Inrocepcja 3 powyższych czynników może przyczynić się od przekroczenia pewnego osobisego progu zasad, za kórym soi decyzja o popełnieniu przesępswa 4. 3. Wpływ czynników ekonomicznych na przesępczość P. Fajnzylber, D. Lederman i N. Loayza 5 opracowali, przyjmując punk widzenia G.S. Beckera 6, maemayczny model indywidualnej decyzji o popełnieniu przesępswa. Zgodnie z nim jednoska waży się na złamanie prawa, gdy oczekiwany zysk neo z planowanego przesępswa będzie większy od pewnego progu zasad moralnych. Zyskiem neo z przesępswa ma być różnica pomiędzy zyskami a koszami jego popełnienia, przy uwzględnieniu prawdopodo-bieńswa areszowania. 1 Wśród ekonomisów przeważa pogląd o negaywnym wpływie nierównomierności dochodów na wzros gospodarczy. Ponado zgodnie z modelem P. Fajnzylbera, D. Ledermana i N. Loayza [2002, por. przypis 5] zróżnicowanie w podziale dochodów ludności jes jednym z czynników powodujących wzros sopy przesępczości. 2 Kodeks karny ar. 1. 3 Inrocepcja psychologiczne przyjmowanie od ooczenia posaw, norm, poglądów id. (W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983, s. 194). 4 Termin próg wysępuje w modelu P. Fajnzylbera, D. Ledermana i N. Loayza [2002]. 5 P. Fajnzylber, D. Lederman, N. Loayza, Wha causes violen crime?, Europen Economic Review 2002, No. 7, s. 1323-1357. 6 G.S. Becker, Crime and Punishmen: An Economic Approach, Journal of Poliical Economy 1968, No. 76. 322
P. Fajnzylber, D. Lederman i N. Loayza zweryfikowali swój model sopy przesępczości dla 34 krajów na próbie obejmującej okres od 1970 do 1990 roku. Zgodnie z ich badaniami na sopę przesępczości mają wpływ nasępujące czynniki: dodani: przecięny dochód, zróżnicowanie w poziomie dochodów ludności, wykszałcenie dorosłej populacji (dla mnie zaskakujące), ujemny: sopa wzrosu gospodarczego. Dla Polski model sopy przesępczości oszacowali B. Markowska, J.J. Szaudynger oraz M. Szaudynger 7 na próbie obejmującej okres 1978 2000. Uzyskali nasępujące wyniki: dodani wpływ na sopę przesępczości mają: wzros zróżnicowania dochodów i sopa bezrobocia, ujemny wpływ na sopę przesępczości mają: sopa wzrosu realnych dochodów osobisych oraz skueczność sysemu egzekwowania prawa. 4. Wzros gospodarczy Ekonomiści używają na ogół pojęcia wzros gospodarczy na określenie procenowej rocznej zmiany dochodu narodowego danego kraju lub grupy krajów 8. W arykule ym wzros gospodarczy mierzony jes produkem krajowym bruo w cenach sałych na pracującego (wydajność pracy). Model wzrosu gospodarczego dla Polski dla okresu od 1967 do 2001 roku zbudował J. J. Szaudynger 9. Model en powierdza, że dla sopy wzrosu wydajności pracy isone są nasępujące czynniki, powodując jej wzros bądź spadek: wzros: sopa inwesycji, przyros sopnia sprywayzowania przemysłu, spadek: sopa wzrosu cen owarów i usług konsumpcyjnych, sopa wzrosu przesępsw swierdzonych w zakończonych posępowaniach przygoowawczych. W kolejnej części arykułu zamieszczam bardzo uproszczony model wzrosu gospodarczego. Koncenruję się ylko na dwóch czynnikach wzrosu gospodarczego: przesępczości i inwesycjach. Sprawdzę w en sposób jak silny, absrahując od innych zmiennych, jes ich wpływ na wzros gospodarczy. 7 B. Markowska, J.J. Szaudynger, M. Szaudynger, Modelowanie wpływu czynników ekonomicznych i społecznych na przesępczość, Annales SWSEiZ 2004,. 7, nr 1. 8 D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia, Pańswowe Wydawnicwo Ekonomiczne, Warszawa 1993, s. 62. 9 J.J. Szaudynger, Modyfikacje funkcji produkcji i wydajności pracy z zasosowaniami, Wydawnicwo Uniwersyeu Łódzkiego, Łódź 2003, s. 82. 323
5. Model wpływu przesępczości na wzros gospodarczy Podsawowym celem poniższego modelu jes powierdzenie wpływu przesępczości na wzros gospodarczy w Polsce oraz sprawdzenie, jak ważnym czynnikiem zmiany wzrosu gospodarczego jes sopa przesępczości w porównaniu do sopy inwesycji. Punkem wyjścia niech będzie klasyczna funkcja wydajności pracy: PKB I L PKB gdzie: PKB produk krajowy bruo, L liczba zarudnionych, I inwesycje, I sopa inwesycji, PKB, współczynniki. Kropka nad symbolem oznacza sopę wzrosu. Współczynnik informuje jak szybko będzie się rozwijała gospodarka bez inwesycji. Zmodyfikujmy eraz nieco równanie (1) wprowadzając dodakową zmienną sopę przesępczości SP. (1) PKB I SP (2) L PKB Sopę przesępczości definiuję jako liczbę przesępsw swierdzonych w zakończonych posępowaniach przygoowawczych przypadających na 1000 osób. Wzros gospodarczy wyrażę wykorzysując produk krajowy bruo podzielony przez liczbę pracujących (sopę wzrosu wydajności pracy). Zacznijmy od odpowiedzi na pyanie, jak silnie sopa przesępczości i sopa inwesycji są skorelowane ze sobą oraz ze wzrosem gospodarczym. Przyjrzyjmy się współczynnikom korelacji: Współczynniki korelacji Wzros gospodarczy (, 1 Sopa przesępczości PKBpc ) ( śrsp ) Sopa przesępczość -0,744 1,000 Sopa inwesycji -0,062 0,224 (Sopa inwesycji) 9 0,201 0,146 Po pierwsze można zauważyć, że sopa przesępczości jes w dużym sopniu skorelowana ze wzrosem gospodarczym (-0,744) i korelacja a jes ujemna, co wsępnie powierdza negaywny wpływ przesępczości na wzros gospodarczy. Po drugie korelacja sopy inwesycji w poędze pierwszej z przyrosem PKBpc (-0,062) jes ujemna (sprzeczne 324
z wiedzą ekonomiczną) i znacznie słabsza niż korelacja sopy inwesycji w poędze dziewiąej (0,201) z PKBpc. Wynik en jes jedną z moywacji wprowadzenia do modelu nieliniowej zależności pomiędzy wzrosem gospodarczym a inwesycjami. Waro zauważyć, że sosunkowo mała korelacja pomiędzy sopą przesępczości a (sopą inwesycji) 9 (0,146) sprzyja określeniu wpływu ych zmiennych na wzros gospodarczy. Porównanie warości współczynników -0,744 i 0,201 jes dość zaskakujące, gdyż według eorii ekonomii, o inwesycje powinny być głównym czynnikiem wzrosu gospodarczego. Może o oznaczać, że wzros przesępczości swarza negaywne warunki społeczne, kóre uniemożliwiają uzyskanie oczekiwanych efeków wzrosu produkcji czy zysku z inwesycji. Do esymacji modeli zasosowałam meodę najmniejszych kwadraów. Orzymane wyniki uzyskane są na podsawie próby z la 1983 2001. Zacznę od przedsawienia wyników esymacji modelu liniowego: PKBpc = -11,20 0,20 śrsp, 1 + 7,17 śrsi + 5,24 u9395 (3) 2,29 5,85 3,20 3,54 R 2 = 0,763 DW = 1,58 SEE = 1,37. Model en nie jes zadowalający, nie ylko ze względu na słabą korelację sopy inwesycji śrsi ze wzrosem gospodarczym PKBpc, o kórej wspominałam na począku, 1 rozdziału, ale z uwagi na warość wyrazu wolnego (-11,20). Warość a jes równa ocenie sopy neuralnego posępu echnicznego i organizacyjnego, kóra w powszechnym mniemaniu powinna wynosić ok. 2%. Przejdźmy do wyników esymacji modelu nieliniowego: PKBpc = 2,60 0,19 śrsp, 1 + 0,0013 (śrsi ) 9 + 3,37 u9395 (4) 4,13 6,25 3,88 3,36 gdzie: R 2 = 0,801 DW = 1,54 SEE = 1,26 PKBpc sopa wzrosu wydajności pracy 10, średnia z roku bieżącego oraz poprzedniego, w procenach (wydajność pracy wyrażona poprzez produk krajowy bruo, 1 podzielony przez liczbę pracujących) 11, SP sopa przesępczości (mierzona liczbą przesępsw swierdzonych w zakończonych posępowaniach przygoowawczych przypadających na 1000 mieszkańców), S P sopa wzrosu przesępczości, 10 Zasosowaną w pracy definicję zmiennej objaśnianej jako sopę wzrosu wydajności pracy zaproponował J.J. Szaudynger, aby ograniczyć wahania spowodowane przez produkcję rolną (J. J. Szaudynger, op.ci., s. 61, 62). 11 Sposób liczenia PKBpc, 1: PKBpc, 1= (PKBpc /PKBpc -2 1)*50. 325
śrsp średnia sopa wzrosu przesępczości: śrsp ( SP SP )/ 2 1 SI sopa inwesycji 12, śrsi średnia sopa inwesycji: śrsi = (SI + SI -1 + SI -2 )/3 u9395 zmienna zerojedynkowa przyjmująca warość 1 kolejno dla la od 1993 do 1995, dla pozosałych la zmienna a przyjmuje warość 0. R 2 = 0,801 współczynnik deerminacji, kórego warość oznacza, że zosało objaśnione 80,1% zmienności zmiennej objaśnianej. Paramery przy zmiennych są isone saysycznie, ponieważ saysyki -Sudena są większe od warości kryycznej = 2,13, dla poziomu isoności = 0,05. Średni błąd szacunkowy SEE = 1,26 informuje, że średnie warości zmiennej objaśnianej generowane przez model różniły się od jej warości empirycznych średnio o około 1,26 punku procenowego. Oceny paramerów srukuralnych i płynące z nich wnioski: jeżeli sopa wzrosu przesępczości wzrośnie o 1%, o w roku bieżącym oraz nasępnym empo wzrosu gospodarczego zmaleje o około 0,2% (łącznie w ciągu dwóch kolejnych la o około 0,4%), w laach 1993 1995 wzros gospodarczy był wyższy o około 3,4%, niż wynikałoby o z poziomu pozosałych zmiennych wysępujących w modelu. Mogło o być spowodowane zmianą sysemu gospodarczego oraz oworzeniem granic i kompensacją wcześniejszych spadków produkcji, ocena sopy neuralnego posępu echnicznego i organizacyjnego jes równa 2,6 (ekonomiści uważają, że powinna wynosić ok. 2%). Oceny paramerów powierdzają ujemny wpływ sopy przesępczości na wzros gospodarczy, a dodani sopy inwesycji. Wyniki e są zgodne z eorią ekonomii i posawioną przeze mnie ezą. Trudno w prosy ekonomicznie sposób inerpreować wielomianowy wpływ sopy inwesycji na sopę wzrosu wydajności pracy. J.J. Szaudynger 13 opisuje związek ych zmiennych poprzez funkcję logisyczną. Funkcja logisyczna jes funkcją rosnącą, kóra dla począkowych warości sopy inwesycji rośnie szybko (funkcja wypukła), a od pewnej warości zwalnia (zmiana wypukłości funkcji). Spowolnienie o nasępuje dla sóp inwesycji powyżej 30%. Z ekonomii maemaycznej wywodzi się pogląd, że przy sopie inwesycji ok. 1/3 osiąga się najwyżej położoną ścieżkę wzrosu (konsumpcji) 14. Wielomian, dla niskich sóp inwesycji, jes dobrym przybliżeniem dla funkcji logisycznej. W czasie kolejnych obliczeń okazało się, że im wyższy sopień wielomianu ym lepsze objaśnienie zmiennej objaśnianej (około 60% dla wielomianu 3-ego sopnia, a 80% dla 9-ego sopnia) oraz większa isoność wpływu inwesycji na wzros gospodarczy (zgodnie ze saysyką -Sudena). 12 SI = 1/10 warości sopy inwesycji wzięej z danych saysycznych. Zabieg en związany jes z dziewiąą poęgą zmiennej śrsi. 13 Op.ci., s. 64, 65 oraz rozdział 5. 14 T. Tokarski, Deerminany wzrosu gospodarczego w warunkach sałych efeków skali, rozprawa habiliacyjna, Kaedra Ekonomii Uniwersyeu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 131. 326
6. Wnioski Przesępczość jes negaywnym kapiałem społecznym i jako aki ma negaywny wpływ na gospodarkę. W modelu przejawia się o ujemną zależnością liniową pomiędzy wzrosem sopy przesępczości i sopą wzrosu wydajności pracy (współczynnik korelacji wynosi ok. 0,2). Wynika sąd, że roczny przyros sopy przesępczości o 1% spowodowałby spadek empa wzrosu gospodarczego o około 0,2% w roku bieżącym oraz nasępnym. Wysępuje eż większa korelacja pomiędzy sopą przesępczością, niż sopą inwesycji a wzrosem gospodarczym. Przypuszczalnie, nie każda inwesycja przyczynia się realnie do wzrosu PKB. Inwesycja jes pewnym poencjałem, kóry odpowiednio wykorzysany daje pożądany zysk. Wzros przesępczości może być powodem niepełnego wykorzysania poencjału inwesycyjnego. Na uczciwości opiera się akże dobre funkcjonowania zakładów produkcyjnych, przedsiębiorsw, insyucji ec. Przesępczość może być problemem zewnęrznym, jak i wewnęrznym danej insyucji. The Influence of he Criminaliy on he Economic Growh Summary The analysis of he poenial pace of he economic growh indicaes ha i is also influenced by he facors which are no sricly bounded o he mechanism of he funcioning of economy (e. g. demographical processes or social phenomena). The increase of criminaliy is likely o be one of he facors which could be reaed as a measure of he negaive social asse. The resuls presened in he aricle confirm he negaive influence of he increase of criminaliy on he pace of economic growh. Therefore, he resricion of he criminaliy will no only give rise o he sabiliy and comfor of an individual bu also o he rise of GDP. The approach presened in he aricle differs form he sandard analysis of he economic growh based only on he economic facors. Addiionally, i is observed ha he criminaliy has go bigger influence on he economic growh han he invesmen rae. I is likely ha no every invesmen increases he rae of GDP. An invesmen is merely a poenial which only appropriaely used gives he required benefi. The rise of criminaliy makes he full usage of ha poenial impossible. The argumens presened above lead o he conclusion ha he offense is no only socially bu also economically derimenal. The sae aiming a increasing he economic growh should also concenrae is effors on reducing he criminaliy 327