EFEKTYWNOŚĆ KROPLOWEGO NAWADNIANIA SADÓW WIŚNIOWYCH

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2016 (IV VI). T. 16. Z. 2 (54) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS ISSN s Powierzchia sadów wiśiowych w Polsce w laach wyosiła w graicach 34,4 33,7 ys. ha [GUS 2014]. W 2013 r. zajmowały oe 11,6% ogólpdf: Isyu Techologiczo-Przyrodiczy w Faleach, 2016 Wpłyęło r. Zrecezowao r. Zaakcepowao r. A kocepcja B zesawieie daych C aalizy saysycze D ierpreacja wyików E przygoowaie maszyopisu F przegląd lieraury EFEKTYWNOŚĆ KROPLOWEGO NAWADNIANIA SADÓW WIŚNIOWYCH Józef LIPIŃSKI ABCDEF Isyu Techologiczo-Przyrodiczy w Faleach, Zakład Iżyierii Wodej i Melioracji S r e s z c z e i e W pracy zaprezeowao oceę ekoomiczo-fiasowej efekywości kroplowego awadiaia wiśi w rzech gospodarswach sadowiczych, z kórych dwa położoe są w powiecie grójeckim (woj. mazowieckie), a jedo w powiecie Lipo (woj. kujawsko-pomorskie). Badaia polegały a rejesracji daych o ploach a polu awadiaym i bez awodień, przychodów z ich sprzedaży oraz koszach awodień. Na podsawie zgromadzoych iformacji obliczoo zwyżki ploów a skuek awodień oraz obliczoo wskaźiki ekoomiczo-fiasowej efekywości awadiaia. Wskaźiki efekywości zosały obliczoe meodą zdyskoowaych przepływów pieiężych. Badaia wykazały, że średia zwyżka ploów a skuek awodień wyiosła 2,07 ha 1 (20%), a w poszczególych gospodarswach w graicach 1,6 2,6 ha 1 (11 29%). Nawodieia wiśi były ekoomiczie uzasadioe, poieważ fiasowa akuala warość eo przedsięwzięcia w poszczególych gospodarswach (FNPV), w warukach sopy dyskoowej r = 6%, wyosiła w graicach 7,91 35,36 ys. zł, a fiasowa wewęrza sopa zwrou z iwesycji (FRR) od 15,2%, do 51,3%. Wskaźiki FRR są zdecydowaie wyższe iż sopa iflacji i oproceowaie loka bakowych w okresie badań, jedak iższe iż uzyskae w iych badaiach doyczących awadiaia sadów jabłoiowych, ruskawek, warzyw i ziemiaków jadalych. Słowa kluczowe: efekywość ekoomiczo-fiasowa, awodieia kroplowe, produkywość awodień, sad wiśiowy WSTĘP Do cyowaia For ciaio: Lipiński J Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) s

2 78 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) ego obszaru pod uprawą drzew owocowych ajwięcej po jabłoiach, kórych areał saowi 70% ego obszaru. Wiśie mają miejsze porzeby wode od iych gauków drzew owocowych. Mogą być uprawiae z powodzeiem w rejoach, gdzie rocza suma opadów wyosi w graicach mm [TREDER, PACHOLAK 2006], a w okresie wegeacyjym mm [RZEKANOWSKI 2009]. Są jedocześie bardzo wrażliwe a admiar wody w glebie, w szczególości a wysoki poziom wody gruowej [TREDER, PACHOLAK 2006]. Pomimo sosukowo iedużych porzeb wodych, wiśie iesywie reagują a awodieia. Mają płyki sysem korzeiowy, co sprawia że awe krókorwałe okresy bezopadowe powodują iedobory wody w glebie i ograiczeie ploowaia. Zgodie z progozami ilość opadów będzie się zmiejszała [BĄK, ŁABĘDZKI 2014a], a emperaura będzie rosła [BĄK, ŁA- BĘDZKI 2014b], co spowoduje wzros ewaporaspiracji i częssze wysępowaie suszy glebowej. W polskich warukach porzeby awadiaia wiśi mogą wysępować od połowy maja do połowy sierpia i wyoszą do 140 mm [KIELAK 1986]. Według RZEKANOWSKIEGO [2009] iedobory opadów w uprawach wiśi i czereśi w środkowym pasie Polski wyoszą od 39 do 78 mm. Badaia opłacalości uprawy wiśi oraz wpływu awadiaia a ploowaie prowadziło kilku auorów: BRZOZOWSKI i KLIMEK [2010], PODSIADŁO i i. [2009] PODSIADŁO i MELLER [2013], RZEKANOWSKI [1987]. Sosukowo mało jes aomias akualych oce ekoomiczej efekywości awodień, kórych wyiki powiy być podsawą ocey celowości ego zabiegu. Niiejszy arykuł ma a celu prezeację wyików akiej ocey przeprowadzoej w odiesieiu do rzech gospodarsw sadowiczych. TEREN BADAŃ Badaia efeków awadiaia wiśi przeprowadzoo w rzech gospodarswach dwa z ich (Bełek i Saci) były usyuowae w powiecie grójeckim (woj. mazowieckie), a jedo (Chodorążek) w powiecie Lipo (woj. kujawsko-pomorskie). Powierzchia awadiaa w gospodarswach wyosiła od 2,24 do 3,27 ha (ab. 1). Gleby w gospodarswie Chodorążek ależą do III i IV klasy, a w pozosałych do IVb i V. Cechą charakerysyczą awodień były małe dawki wody w gospodarswach Bełek i Saci mm rok 1. W gospodarswie Chodorążek były poad dwukroie większe. Nawożeie i środki ochroy rośli były akie same a obiekach awadiaych, jak a ieawadiaych. W gospodarswie Chodorążek sosowao awożeie doglebowe azoem w ilości 85 kg N ha 1 oraz dolise salerą poasową zawierającą 45,5% poasu i 13,5% azou 4 zabiegi po 4 kg ha 1. Poado wykoywao dwa zabiegi dolisego awożeia mikroelemeami. W gospodarswie Bełek so-

3 J. Lipiński: Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych 79 Tabela 1. Charakerysyka obszaru awadiaego w badaych gospodarswach Table 1. Characerisics of he irrigaed area o he surveyed farms Gospodarswo Farm Powia Couy Powierzchia awadiaa Irrigaio area ha Klasa gleby Soils class Dawka awodieiowa mm rok 1 Dose of irrigaio mm year 1 Łączy czas awodień h rok 1 The oal ime of irrigaio h year 1 Chodorążek Lipo 3,00 III IV Bełek Grójec 2,24 IVb V Saci Grójec 3,27 IVb V Źródło: opracowaie włase a podsawie daych uzyskaych od rolika. Source: ow elaboraio based o daa obaied from he farmer. sowao awożeie doglebowe azoem dawką 70 kg N ha 1 i poasem 90 kg K ha 1 oraz awożeie dolise wapiem z mikroelemeami 3 zabiegi po 4 kg ha 1. W gospodarswie Saci sosowao doglebowo 75 kg N ha 1 i 100 kg K ha 1, a awożeie dolise było akie samo, jak w gospodarswie Bełek. W każdym gospodarswie sosowao fugicydy, isekycydy i herbicydy. METODY BADAŃ Badaia w zakresie koszów i efeków produkcyjych awodień, dawek wody, sosowaych zabiegów agroechiczych były prowadzoe we współpracy z rolikami i uprawioymi doradcami roliczymi. Zebrae iformacje w zakresie koszów awodień i sosowaych dawek wody były weryfikowae we współpracy ze specjalisą w zakresie projekowaia i eksploaacji sysemów awadiających. Oceę efekywości ekoomiczo-fiasowej przeprowadzoo poprzez obliczeie wskaźików określających fiasową obecą warość eo przedsięwzięcia FNPV, fiasową wewęrzą sopę zwrou FRR oraz ilorazowy wskaźik korzyści i koszów [ŁOJEWSKI (red.) 2000; MANTEUFFEL SZOEGE 2005; MIiR 2015; MRR 2013] Fiasowa obeca warość eo przedsięwzięcia FNPV FNPV = S0 S1 S a S (1 r 0 gdzie: S = salda srumiei koszów i korzyści geerowaych w wyiku realizacji projeku w poszczególych laach przyjęego okresu odiesieia aalizy, j. różica między przychodami i koszami ich uzyskaia; ) (1)

4 80 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) = okres odiesieia; a = współczyik dyskoowy, a = 1 r = sopa dyskoowa; = koleje laa aalizy. Fiasowa wewęrza sopa zwrou FRR sopa dyskoowa w warukach FNPV = 0 ; FNPV = Iloraz korzyści fiasowych i koszów 0 S (1 FRR) 0 (2) FB/C = 0 0 a FB a C FB0 C0 0 0 FB1 C1 1 1 FB... C... gdzie: FB = srumieie korzyści geerowaych w wyiku realizacji projeku w poszczególych laach przyjęego okresu odiesieia aalizy; C = srumieie koszów geerowaych w wyiku realizacji projeku w poszczególych laach przyjęego okresu odiesieia aalizy. Obecą warość eo przedsięwzięcia FNPV liczoą z puku widzeia rolika, jako iwesora i beeficjea, określoo przez odjęcie sumy zakualizowaych (zdyskoowaych) akładów FPVC od skumulowaej (w okresie odiesieia) warości akualej efeków FPVB. Po sroie akładów wysąpiły koszy iwesycji (zakup i moaż sysemu awadiającego, budowa ujęcia wody), koszy eksploaacji (aprawy urządzeń, eergia elekrycza, opłay za pobór wody, obsługiwaie sysemu awadiającego), przyros koszów roliczych (zbioru, sprzedaży zwiększoej produkcji), zaagażowaie kapiału obroowego warukującego zwiększoą produkcję. Po sroie efeków uwzględioo zwyżkę warości produkcji sprzedaej a skuek awodień. W obliczeiach FNPV uwzględioo warość rezydualą określającą iezamoryzowaą warość środków rwałych a koiec okresu odiesieia [MRR 2013]. W ramach aalizy ekoomiczo-fiasowej, oprócz obliczeia wskaźików FNPV i FRR, zaprezeowao eż a wykresach skumuloway bilas zdyskoowaych przepływów fiasowych. (3)

5 J. Lipiński: Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych 81 WYNIKI BADAŃ KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW Koszami uzyskaia przychodów są koszy iwesycji, koszy eksploaacji, zwyżka koszów roliczych związaa ze zwiększoą produkcją oraz kapiał obroowy. Nakłady iwesycyje zesawioo w abeli 2. W gospodarswie Chodorążek, w laach wodę pobierao ze sawu, a dopiero w 2012 r. wybudowao sudię głębiową, kórej kosz wyiósł 20,0 ys. zł. Przewody awadiające były u ańsze, ale iższej jakości iż w pozosałych gospodarswach i wymagały wymiay a części obszaru w laach 2010 i Łącze akłady iwesycyje w laach wyiosły 28,5 ys. zł w gospodarswie Chodorążek, 16,3 ys. zł w gospodarswie Bełek i 21,41 ys. zł w gospodarswie Saci. W przeliczeiu a hekar awadiaej powierzchi akłady e wyiosły kolejo 9,5, 7,3 i 6,5 ys. zł. Tabela 2. Kosz iwesycji, ys. zł Table 2. The cos of he ivesme, housad PLN Gospodarswo Farm Chodorążek Bełek Saci Wyszczególieie akładów Specificaio expediures Kosz w roku Cos i he year ujęcie wody waer fo 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 20,00 sieć awadiająca irrigaio fiigs 5,00 0,00 0,00 1,00 0,00 2,50 ujęcie wody waer fo 3,79 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 sieć awadiająca irrigaio fiigs 12,51 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 ujęcie wody waer fo 5,65 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 sieć awadiająca irrigaio fiigs 15,76 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Źródło: opracowaie włase a podsawie daych uzyskaych od rolika. Source: ow elaboraio based o daa obaied from he farmer. Koszy eksploaacji sysemu awadiającego obejmują koszy eergii, obsługi i apraw sysemu awadiającego. Ich sumarycza wysokość wyosiła 0,81 2,35 ys. zł w gospodarswie Chodorążek, w pozosałych koszy e były podobe i wyosiły w graicach 0,3 0,96 ys. zł (ab. 3). Wyższe koszy wysąpiły w laach, w kórych miała miejsce aprawa sudi głębiowych, sieci awadiającej i wyższe były dawki awodieiowe. Przyros koszów roliczych (ab. 4) określoo a podsawie badań w gospodarswach rolych. Na jego wysokość składa się kosz zbioru i rasporu zwięk-

6 82 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) Tabela 3. Koszy eksploaacji sysemu awadiającego, ys. zł Table 3. The cos of operaig he irrigaio sysem, housad PLN Gospodarswo Farm Kosz w roku Cos i he year Chodorążek 1,03 0,81 2,35 0,88 0,93 1,23 0,97 Bełek 0,30 0,32 0,73 0,32 0,32 b.d. b.d. Saci 0,36 0,64 0,47 0,96 0,40 b.d. b.d. Objaśieia: b.d. = brak daych. Explaaio: b.d. = o daa. Źródło: opracowaie włase a podsawie daych uzyskaych od rolika. Source: ow elaboraio based o daa obaied from he farmer. Tabela 4. Przyros koszów roliczych a skuek awodień, ys. zł Table 4. The icrease of agriculural coss as a resul irrigaio, housad PLN Gospodarswo Farm Przyros koszów w roku Cos s icrease i he year Chodorążek 0,40 0,91 2,13 0,99 3,08 3,08 2,85 Bełek 2,35 1,20 2,50 2,60 1,34 b.d. b.d. Saci 5,12 5,30 3,62 5,67 3,92 b.d. b.d. Objaśieia: b.d. = brak daych. Explaaio: b.d. = o daa. Źródło: opracowaie włase a podsawie daych uzyskaych od rolika. Source: ow elaboraio based o daa obaied from he farmer. szoej produkcji a skuek awodieia. Koszy awożeia, zabiegów uprawowych i ochroy rośli były akie same a polach awadiaych i bez awodień. Przyros ych koszów w przeliczeiu a kg owoców wyiósł 0,38 zł (poziom ce z 2012 r.) w gospodarswie Chodorążek i 0,60 zł w pozosałych gospodarswach. Kapiał obroowy przyjęo jako rówy sumie bieżących koszów eksploaacji sysemu awadiającego (ab. 3) i przyrosu koszów roliczych (ab. 4). EFEKTY PRODUKCYJNE NAWODNIEŃ Średia zwyżka ploów wiśi a skuek awodień wyosiła 1,8 ha 1 (od 0,5 do 2,7 ha 1 ) w gospodarswie Chodorążek, 1,6 ha 1 (od 1,0 do 2,0 ha 1 ) w gospodarswie Bełek i 2,6 ha 1 (od 1,9 do 3,1 ha 1 ) w gospodarswie Saci. Na polach awadiaych ploy e wyosiły kolejo w graicach 3,5 13,7 ha 1, 14,0 17,0 ha 1 i 12,0 15,0 ha 1. W gospodarswie Chodorążek ploy, mimo sosowaia awodień, wyosiły od 3,5 do 8,0 ha 1 w laach , po czym zwiększyły się do 12,5 13,7 ha 1. Zwyżka a asąpiła po cięciu prześwielającym i odmładzającym drzew. Produkywość awodień, mierzoa ilorazem zwyżki ploów i dawki awodieiowej, przed prześwieleiem drzew w ym gospodar-

7 J. Lipiński: Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych 83 swie była bardzo zmiea i wyosiła od 1,1 do 2,3 kg m 3 wody, a po prześwieleiu i odmłodzeiu zawierała się w graicach 2,3 6,0 kg m 3. Średia produkywość awodień mierzoa zwyżką ploów a m 3 wody była iższa w gospodarswie Chodorążek (4,1 kg m 3 ), gdzie były lepsze gleby (klasa III i IV) i wyższe dawki awodieiowe (33 50 mm rok 1 ) iż w pozosałych gospodarswach (9,5 kg m 3 w gospodarswie Bełek i 19,1 kg m 3 w gospodarswie Saci), gdzie gleby były słabe (klasa IVb i V), a dawki awodieiowe iskie (15 20 mm rok 1 ) abela 5. Tabela 5. Produkywość awodień, kg m 3 Table 5. Produciviy irrigaio, kg m 3 Gospodarswo Farm Produkywość w roku Produciviy i he year Średia Average Chodorążek 1,1 2,3 6,3 2,3 6,0 5,4 5,6 4,1 Bełek 13,3 6,1 10,3 12,1 5,6 b.d. b.d. 9,5 Saci 28,5 25,0 13,3 16,7 12,1 b.d. b.d. 19,1 Objaśieia: b.d. = brak daych. Explaaio: b.d. = o daa. Źródło: opracowaie włase a podsawie daych uzyskaych od rolika. Source: ow elaboraio based o daa obaied from he farmer. EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNO-FINANSOWA NAWODNIEŃ Wyiki ocey ekoomiczo-fiasowej awodień sadów wiśiowych przedsawioo w posaci wskaźików efekywości FNPV, FRR, FB/C (ab. 6) oraz skumulowaych bilasów zdyskoowaych przepływów fiasowych (rys. 1). Tabela 6. Wskaźiki ekoomiczo-fiasowej efekywości awodień Table 6. Idicaors of ecoomic ad fiacial efficiecy of irrigaio Gospodarswo Farm FNPV, gdy FNPV, gdy FB/C, gdy r = 4% r = 6% ys. zł. ys. zł ha 1 ys. zł. ys. zł ha 1 hous. hous. hous. hous. r = 4% r = 6% PLN PLN ha 1 PLN PLN ha 1 Chodorążek 40,50 13,5 35,36 11,79 2,44 2,30 51,3 Bełek 10,76 4,80 7,91 3,53 1,56 1,39 15,2 Saci 25,39 7,76 21,27 6,50 1,71 1,59 22,3 Objaśieia: FNPV = fiasowa obeca warość eo przedsięwzięcia; FB = suma korzyści geerowaych w wyiku realizacji projeku; C = suma koszów geerowaych w wyiku realizacji projeku; FRR = fiasowa wewęrza sopa zwrou. Explaaios: FNPV = fiacial e prese value of he projec; FB = sum of beefis geeraed by he projec; C = sum of coss geeraed by he projec; FRR = fiacial ieral rae of reur. Źródło: opracowaie włase. Source: ow elaboraio. FRR %

8 84 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) 30,0 Bilas fiasowy, ys. zł Fiacial balace, housad PLN 20,0 10,0 0, ,0 Chodorążek -20,0 Bełek Saci -30,0 Rys. 1. Skumuloway bilas zdyskoowaych (gdy r = 6%) przepływów fiasowych w badaych gospodarswach; źródło: wyiki włase Fig. 1. Cumulaive balace of he discoued (whe r = 6%) of fiacial flows o surveyed farms; source: ow sudy Wewęrza sopa zwrou z iwesycji FRR w gospodarswie Chodorążek wyiosła 51,3%, iższa była w gospodarswie Saci 22,3% i ajiższa w gospodarswie Bełek 15,2%. Są o wskaźiki wielokroie wyższe iż iflacja i oproceowaie loka bakowych, dlaego iwesowaie w awodieia sadów wiśiowych moża uzać za wysoce efekywe. Fiasowa akuala warość eo przedsięwzięcia FNPV w warukach sopy dyskoowej r = 6% (sopa zalecaa do aaliz efekywości w ceach bieżących [MIiR 2015]) wyosiła w gospodarswach Chodorążek, Saci i Bełek kolejo 35,36 ys. zł, 21,27 ys. zł i 7,91 ys. zł. Wskaźik FB/C, iformujący, ilokroie zwrócą się poiesioe koszy awodień, wyosi w graicach 1,39 2,30 (gdy r = 6%). Obliczoe wskaźiki efekywości obrazują zróżicowaą efekywość awodień w poszczególych gospodarswach. Najwyższe osiągięo w gospodarswie Chodorążek, w kórym były iższe koszy iwesycji w począkowym okresie awadiaia. W laach wodę pobierao u z isiejącego sawu, a w pozosałych gospodarswach koiecze było poiesieie akładów fiasowych a budowę ujęcia wody w posaci sudi głębiowej. Skumuloway bilas zdyskoowaych przepływów fiasowych (gdy r = 6%) w przypadku gospodarswa Chodorążek przeprowadzoo dla okresu , w przypadku pozosałych gospodarsw dla la ze względu a brak dosępu do iformacji z la 2013 i Wyiki obliczeń zaprezeowao a wykresie (rys. 1), z kórego wyika, że akłady a iwesycje związae z awodieiami wiśi zwróciły się po 2,5 laach w gospodarswie Chodorążek, po 3,8 roku w gospodarswie Saci i po 4,6 roku w gospodarswie Bełek. Zwro akładów w kró-

9 J. Lipiński: Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych 85 szym czasie w pierwszym gospodarswie wyika ze sosukowo iskich koszów iwesycji w począkowym okresie. Zwro akładów w każdym gospodarswie asąpiłby w zdecydowaie krószym czasie, gdyby ie wyjąkowo iskie cey owoców w laach , kiedy wyosiły w graicach 0,7 0,8 zł kg 1. Takie cey ie rówoważą koszów produkcji, a wskaźik opłacalości w warukach ak iskich ce wyosił 63,4 67,6% [BRZOZOWSKI, KLIMEK 2010]. ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ Średie ploy wiśi w Polsce w 2013 r. wyosiły 5,59 ha 1 [GUS 2014], a w badaych gospodarswach średio 10,2 ha 1 (od 3,0 do 14,0 ha 1 ) w sadach ieawadiaych i 12,27 ha 1 (od 3,5 do 15,0 ha 1 ) w awadiaych. Małe ploy uzyskiwao w gospodarswie Chodorążek w okresie, gdy ie prowadzoo cięcia prześwielającego i odmładzającego drzew. Zwyżka ploów a skuek awodień wyiosła średio 2,07 ha 1 (20%), a w poszczególych gospodarswach w graicach 1,6 2,6 ha 1 (11 29%). Poecjał produkcyjy w sadach awadiaych w gospodarswach Bełek i Saci ie zosał w pełi wykorzysay ze względu a zby małe dawki awodieiowe, kóre wyosiły w graicach mm rok 1. Zwyżki ploów wiśi dzięki awodieiom są zróżicowae, główie w zależości od ilości opadów amosferyczych. W doświadczeiach polowych przeprowadzoych w Sacji Doświadczalej w Lipiku k. Sargardu Szczecińskiego, w laach o ormalych lub ieco wyższych opadach zaoowao zwyżkę plou o 10,3% [PODSIADŁO, JAROSZEWSKA 2013], a w roku suchym (2002) zwyżka a wyiosła 59,6% [PODSIADŁO i i. 2009]. W iych badaiach uzyskao róże zwyżki ploów a skuek awodień. Przykładowo w rzyleich badaiach RZEKANOWSKIEGO [1987] średia zwyżka wyiosła 35,4% (3,13 ha 1 ). W badaiach KIELAKA [1986] zwyżka ploów w roku suchym wyiosła 123%, gdy awodieia rozpoczyao w momecie, kiedy poecjał wody gleby, a głębokości cm, wyosił 0,25 0,3 MPa. Wyik e uzyskao w sadzie młodym, w piąym roku po posadzeiu drzew, kiedy ploy z drzewa bez awodień wyosiły 1,24 kg, a z awodieiami 2,77 kg, podczas gdy w sadzie o wyrośięych drzewach ploy e wyosiły odpowiedio 5,98 kg i 8,48 kg [PODSIADŁO, ME- LER 2013]. W badaiach KIELAKA [1986] swierdzoo pozyywy asępczy wpływ z la poprzedich a ploy w laach asępych, kiedy awodień ie prowadzoo ze względu a wysarczającą ilość opadów. Określoe w iiejszych badaiach wskaźiki efekywości ekoomiczo-fiasowej świadczą o celowości awadiaia sadów wiśiowych. Wewęrza sopa zwrou z iwesycji FRR wyiosła w poszczególych gospodarswach od 15,2 do 51,3%. Są o wskaźiki wielokroie przewyższające sopę iflacji, kóra w laach wyosiła od mius 0,9 do 4,3%, jak eż przewyższające opro-

10 86 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) ceowaie loka bakowych. Wskaźiki ekoomicze awodień są deermiowae przez wiele czyików. Jedym z główych są cey sprzedaży produków, kóre są zmiee i w przypadku wiśi w laach 2008 i 2009 były iższe iż koszy uprawy, co obiżyło efekywość ekoomiczą awodień w aalizowaym okresie ( ). Efekywość awodień iych upraw sadowiczych, ogrodiczych lub ziemiaków jes a ogół wyższa iż wiśi, poieważ w ich przypadku iedobory wode są większe, a awodieia dają większe zwyżki ploów. W przypadku awadiaia jabłoi wskaźik FRR wyosił w graicach 63 91% [LIPIŃSKI 2015a], ziemiaków 72,3% [LIPIŃSKI 2015b], ruskawek 91,3% [LI- PIŃSKI 2012], a w gospodarswie specjalizującym się w uprawie warzyw gruowych (marchwi, cebuli, kapusy, buraków jadalych) i ziemiaków FRR = 74,9% [LIPIŃSKI 2009]. Dla porówaia wewęrza sopa zwrou z iwesycji związaej z dreowaiem gruów orych, a kórych uprawiae są róże rośliy, i z melioracją rwałych użyków zieloych wyiosła 4,9% [BUKOWSKI i i. 2014]. PODSUMOWANIE Ocea produkcyjej efekywości awadiaia kroplowego wiśi w rzech gospodarswach wykazała zróżicowae zwyżki ploów a skuek ego zabiegu. Wyosiły oe średio 1,8 ha 1 (od 0,5 do 2,7 ha 1 ) w gospodarswie Chodorążek, 1,6 ha 1 (od 1,0 do 2,0 ha 1 ) w gospodarswie Bełek i 2,6 ha 1 (od 1,9 do 3,1 ha 1 ) w gospodarswie Saci. Ocea ekoomiczo-fiasowa wykazała, że fiasowa akuala warość eo przedsięwzięcia FNPV w warukach sopy dyskoowej r = 6% wyosiła 35,36 ys. zł w gospodarswie Chodorążek, 21,27 ys. zł w gospodarswie Saci i 7,91 ys. zł w gospodarswie Bełek. Wewęrza sopa zwrou z iwesycji (FRR) w poszczególych gospodarswach wyosiła odpowiedio 51,3%, 22,3% i 15,2%. Są o wskaźiki zdecydowaie wyższe iż oproceowaie loka bakowych w okresie badań, kóre moża rakować jako iwesycje aleraywe. Iwesowaie w awadiaie sadów wiśiowych jes więc celowe i ekoomiczie uzasadioe, jedak miej korzyse iż iwesowaie w awadiaie ruskawek, jabłoi, warzyw lub ziemiaków, kóre mają większe porzeby wode, a dzięki ich awadiaiu uzyskuje się większe zwyżki ploów i jes oo bardziej efekywe pod względem fiasowym. Aaliza skumulowaych bieżących przepływów fiasowych wykazała, że czas zwrou akładów a iwesycje związae z awodieiami wyiósł w poszczególych gospodarswach od 2,5 do 4,6 la. Cey owoców w dwóch pierwszych laach po założeiu isalacji awodieiowej (w roku 2008 i 2009) były bardzo iskie (poiżej koszów uprawy), co spowodowało, że osiągięo iższe wskaźiki efekywości w całym okresie aalizy, a czas zwrou akładów był dłuższy.

11 J. Lipiński: Efekywość kroplowego awadiaia sadów wiśiowych 87 BIBLIOGRAFIA BĄK B., ŁABĘDZKI L. 2014a. Predicio of precipiaio defici ad excess i Bydgoszcz Regio i view of prediced climae chage. Joural of Waer ad Lad Developme. No. 23 s BĄK B., ŁABĘDZKI L. 2014b. Thermal codiios i Bydgoszcz Regio i growig seasos of i view of expeced climae chage. Joural of Waer ad Lad Developme. No. 23 s BRZOZOWSKI P., KLIMEK G Opłacalość produkcji wiśi w Polsce w laach [Profiabiliy of sour cherry producio i Polad i he years ]. Zeszyy Naukowe ISiK. Skieriewice. T. 18 s BUKOWSKI M, LIZIŃSKI T., WRÓBLEWSKA A Efekywość ekoomicza iwesycji z zakresu melioracji wodych a przykładzie PROW [Ecoomic efficiecy of waer reclamaio a example of he rural developme programme for he years ]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 14. Z. 2 (46) s GUS Roczik saysyczy rolicwa [Saisical yearbook of agriculure]. Warszawa. ISSN ss KIELAK Z Wpływ awadiaia a wzros i ploowaie wiśi [The effec of irrigaio o he growh ad yield of cherry]. Zeszyy Problemowe Posępów Nauk Roliczych. Z. 268 s LIPIŃSKI J Produkcyja i ekoomicza efekywość awodień w gospodarswie specjalizującym się w uprawie warzyw gruowych i ziemiaków [Producio ad ecoomic efficiecy of irrigaio i a farm specializig i he culivaio of field vegeables ad poaoes]. Wiadomości Melioracyje i Łąkarskie. Nr 3 s LIPIŃSKI J Efeky produkcyje i ekoomicze awadiaia ruskawek uprawiaych a glebach lekkich [The producio ad ecoomic effecs of irrigaio he srawberries grow o ligh soils]. Wiadomości Melioracyje i Łąkarskie. Nr 3 s LIPIŃSKI J. 2015a. Efekywość ekoomiczo-fiasowa deszczowiaego awadiaia ziemiaków jadalych a glebach lekkich w warukach produkcyjego gospodarswa rolego [Ecoomic ad fiacial efficiecy of sprikler irrigaio of poaoes culivaed o ligh soils i producive farm]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 15. Z. 3(51) s LIPIŃSKI J. 2015b. Efekywość awadiaia kroplowego sadów jabłoiowych a glebach lekkich. [The efficiecy of drip irrigaio of apple orchards i ligh soils]. Wiadomości Melioracyje i Łąkarskie Nr 2 s ŁOJEWSKI S. (red.) Problemy i meody ocey ekoomiczej i ekoomiczo-ekologiczej przedsięwzięć melioracyjych [Problems ad mehods of ecoomic ad eviromeal evaluaio for lad reclamaio projec]. Faley. Biblioeczka Wiadomości IMUZ. Nr 94. ISBN ss MANTEUFFEL SZOEGE H Zarys problemów ekoomiki środowiska [Draf of eviromeal ecoomics problems]. Warszawa. SGGW. ISBN ss MIiR Wyycze w zakresie zagadień związaych z przygoowaiem projeków iwesycyjych, w ym projeków geerujących dochód i projeków hybrydowych a laa [Guidace o issues relaed o he preparaio of ivesme projecs, icludig reveue-geeraig projecs ad hybrid projecs for ]. Warszawa ss. 75. MRR Narodowe sraegicze ramy odiesieia : Wyycze w zakresie wybraych zagadień związaych z przygoowaiem projeków iwesycyjych, w ym projeków geerujących dochód [The Naioal Sraegic Referece Framework : Guidace o seleced issues relaed o he preparaio of ivesme projecs, icludig reveue-geeraig projecs]. Warszawa ss. 88.

12 88 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 2 (54) PODSIADŁO C., JAROSZEWSKA A Wpływ awadiaia i awożeia azoem i poasem a akywość foosyeyczą wiśi [Effec of irrigaio ad ferilizaio of iroge ad poassium o phoosyheic aciviy of cherry]. Ifrasrukura i Ekologia Tereów Wiejskich. Nr 2/I s PODSIADLO C., JAROSZEWSKA A., RUMASZ-RUDNICKA E., KOWALEWSKA R Zmiay składu chemiczego owoców wiśi uprawiaych w różych warukach wodych i awozowych [Chages of chemical composiio of frui of cherry culivaed o differe waer ad ferilizer codiios]. Ifrasrukura i Ekologia Tereów Wiejskich. Nr 3 s PODSIADŁO C., MELLER E Wpływ mikroawadiaia i awożeia mieralego a ploowaie wiśi oraz wybrae właściwości chemicze gleby lekkie [Effec of microirrigaio ad mieral ferilizaio o he cherry yield ad seleced chemical properies of he ligh soil]. Ifrasrukura i Ekologia Tereów Wiejskich. Nr 1/II s RZEKANOWSKI CZ Kszałowaie się porzeb awodieiowych rośli sadowiczych w Polsce [Shapig of irrigaio eeds for frui plas i Polad]. Ifrasrukura i Ekologia Tereów Wiejskich. Nr 3 s RZEKANOWSKI CZ Wsępe wyiki badań ad zasosowaiem awadiaia kroplowego drzew owocowych [Prelimiary resuls o he use of drip irrigaio of frui rees]. Zeszyy Problemowe Posępów Nauk Roliczych. Z. 314 s TREDER W., PACHOLAK E., Nawadiaie rośli sadowiczych. W: Nawadiaie rośli [Irrigaio of frui plas. I: Irrigaio of plas]. Red. S. Karczmarczyk, L. Nowak. Pozań. PWRiL s Józef LIPIŃSKI THE EFFICIENCY OF DRIP IRRIGATION OF CHERRY ORCHARDS Key words: cherry orchard, drip irrigaio, ecoomic ad fiacial efficiecy, produciviy of irrigaio S u m m a r y The paper preses a assessme of he ecoomic ad fiacial efficiecy of drip irrigaio cherry orchard i he hree farms. Two of which are locaed i he disric of Grójec (Mazowieckie provice) ad oe i he disric of Lipo (Kujawsko-Pomorskie provice). The sudy relied o daa relaig o he yield o a field irrigaed ad wihou irrigaio, reveues from he sale ad irrigaio coss. O he basis of colleced daa, he crop yields icreases ad idicaors of ecoomic ad fiacial efficiecy due o irrigaio was calculaed. Idicaors of ecoomic ad fiacial efficiecy were calculaed usig he discoued cash flow mehod. Sudies have show ha he average icreases yields hrough irrigaio was 2.07 ha 1 (20%) ad idividual farms wihi ha 1 (11 29%). I should be oed ha he irrigaio of cherries orchard have bee ecoomically jusified because he fiacial e prese value of he projec o idividual holdigs (FNPV), uder he codiios of he discou rae r = 6%, was i he rage housad zł, a fiacial ieral rae of reur (FRR) from 15.2% o 51.3%. Idicaors FRR much higher ha he rae of iflaio ad ieres raes o bak deposis durig he sudy period, bu lower ha hose obaied i oher sudies o he irrigaio of apple orchards, srawberries, vegeables ad poaoes. Adres do korespodecji: dr hab. Józef Lipiński, prof. adzw., Isyu Techologiczo-Przyrodiczy w Faleach, Zakład Iżyierii Wodej i Melioracji, al. Hrabska 3, Raszy; el , J.Lipiski@ip.edu.pl