MOŻLIWOŚCI UNIFIKACJI ROZWOJU GOSPODARCZEGO WYBRANYCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ W ASPEKCIE DYNAMIKI WZROSTÓW PKB

Transkrypt

1 Tomasz Misiak Kaedra Ekoomii Poliechika Rzeszowska MOŻLIWOŚCI UNIFIKACJI ROZWOJU GOSPODARCZEGO WYBRANYCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ W ASPEKCIE DYNAMIKI WZROSTÓW PKB Wprowadzeie Moywy iegracji mają zazwyczaj charaker ekoomiczy bądź poliyczy. Moywów iegracji uparuje się w dążeiu do zwiększeia dobrobyu społeczeńsw krajów człokowskich wskuek zwiększaia korzyści z iesywiejszej, ujedolicoej współpracy ekoomiczej, do wzrosu poecjału ekoomiczego i obroego oraz zwiększaia zaczeia orgaizacji jako całości w sosukach międzyarodowych. W pracy zwrócoo szczególą uwagę a możliwość iegracji ekoomiczej pomijając charaker poliyczy ego procesu. Iegrację gospodarek rykowych moża podzielić a 5 modelowych sadiów, przechodząc do wyższych sadiów, wiąże się o ze zwiększeiem swobody przepływu czerech kaegorii j. owarów, usług, kapiału oraz pracy.. Obszar preferecyjego hadlu polega a ym, że jego człokowie obiżają wobec siebie aryfy cele. 2. Srefa wolego hadlu asępuje całkowie ziesieie ceł w hadlu między jej człokami. 3. Uia cela charakeryzuje się ie ylko ziesieiem ceł wewąrz ugrupowaia, ale akże uifikacją ceł sosowaych przez pańswa człokowskie wobec hadlu z iymi krajami. 4. Wspóly ryek o uia cela, kórej owarzyszy ziesieie przeszkód przepływu czyików produkcji (kapiału, pracy)między krajami człokowskimi. 5. Uia ekoomicza- jes o ajwyższe sadium iegracji, kórą oprócz cech wspólego ryku charakeryzuje daleko posuięe ujedoliceie zasad, celów i arzędzi poliyki ekoomiczej pańsw człokowskich. ( p. wspóly pieiądz) Jedak żeby mówić o sukcesie ych długorwałych i ieławych procesów iegracji gospodarek muszą oe saowić jedolią całość. Łączeie się gospodarek może być porówae do łączeia się saeliów w kosmosie. Połączeie saeliów, może odbyć się bez zaburzeń ylko wedy, gdy obydwa obieky zajdują a jedej i ej samej drodze i rozwijają akie same szybkości. Podobie jes z gospodarkami poszczególych krajów człokowskich powiy posiadać oe aką samą dyamikę rozwoju oraz akie same drogi biegu procesów. Jeżeli gospodarki krajów zajdują się a akiej samej drodze biegu procesu i rozwijają się z aką samą prędkością o proces iegracji gospodarczej może odbyć się bez zaburzeń. W przeciwym razie kraj, kóry posiada woliejsze empo rozwoju będzie spowaliał kraje, kóre posiadają wyższa dyamikę wzrosu, a a pewo proces pełej iegracji będzie oddaloy w czasie. Przedmioem dalszego zaieresowaia sał się w pracy Produk Krajowy Bruo w ceach bieżących, aomias waro akże rozważyć PKB w warościach realych. Jedak ze względu a brak w roczikach saysyczych daych doyczących deflaora R.Milewski, Podsawy Ekoomii, PWN Warszawa 2002, s.596

2 PKB, kóry jes porzeby do obliczeia PKB w warościach realych, w pracy aalizowao Produk Krajowy Bruo w warościach omialych. Produk Krajowy Bruo saowi baromer makroekoomiczy gospodarki daego kraju. Jes mierikiem akywości gospodarczej, kóry odosi się do produkcji w określoym czasie, ajczęściej w ciągu roku lub kwarału. PKB jes, więc srumieiem owych produków mierzoych w dolarach, a po uwzględieiu iflacji orzymujemy realy PKB, będący mierikiem fizyczej produkcji. PKB jes określoy dla kokreych obszarów geograficzych, zwykle krajów, ale może być akże określay dla regiou, miasa czy grupy krajów jak Uia Europejska. Dae empirycze Dae empirycze uzae za wiarygode uzyskao z roczików saysyczych Główego Urzędu Saysyczego z la Warości Produku Krajowego Bruo aalizowaych krajów wyrażoo w dolarach amerykańskich. Uławia o ich aalizę a akże porówywaie w czasie i przesrzei 2. Wiele daych empiryczych ma charaker skokowy. W akim przypadku ie byłaby możliwa ocea przyjęej w ej pracy defiicji dyamiki. W związku z ym szeregi skokowe miar J rasformowao do szeregów S uzaych za ciągłe, asępująco: S = J () = Wprowadzoa do opracowań wielkość P k wskazuje, jaki proce saowi warość końcowa szeregu S k w sosuku do warości począkowej S p : 00Sk P k = [%] (2) S p S k ozacza osaią warość szeregu S w aalizowaych przypadkach jes o warość S 6 aalizowaych procesów. Badao eż szeregi P wyzaczoo z wzoru: S 00 P = [%] (3) S 0 Meody aalizy daych empiryczych: Szeregi J procesów, zebrae z roczików saysyczych GUS ie mogą saowić podsawy do ocey dyamiki procesów, gdyż są uzawae za skokowe, zwłaszcza w świele defiicji dyamiki. Dla lepszego wyjaśieia daego zjawiska przyjęo dwie defiicje dyamiki: -dyamikę absoluą rozumiaą jako szybkość chwilowa i przyśpieszeie chwilowe osiągae a ściśle określoej drodze zmia warości miary, względie eż a ściśle określoej drodze biegu procesu. 2 Rocziki Saysycze GUS, Warszawa r.

3 -dyamika względa procesów ekoomiczych azywaa dyamiką właściwą i rozumiaą jako szybkość chwilowa właściwa i przyspieszeie chwilowe właściwe osiągae a ściśle określoej drodze zmia warości miary. 3 W pracy rozparzoo prose modele dyamiki ruchu. W ym eż celu waro przyoczyć akże defiicję modelu ekoomiczego. -model ekoomiczy jes o pewe celowe uproszczeie rzeczywisości ekoomiczej (zdarzeń ekoomiczych, procesów ekoomiczych) w celu lepszego pozaia oraz aalizowaia badaego zjawiska ekoomiczego. W obliczeiach skocerowao się a krzywych dw gdyż poiższe procesy opisae są ego ypu krzywymi. Krzywe aw cechują się arasaiem szybkości w czasie, a dw jej spadkiem. Procesy układają się w kolejości malejącej dyamiki zgodie z szeregiem parameru o posaci:...3aw 2aw aw 0w dw 2dw 3dw... 0w- zależość liiowa, szybkość chwilowa sała posać prosej S = W0 + S0. (4) Szeregi S moża przedsawić w posaci krzywych o symbolach aw, dw, as i ds (rys..). S() 3aw 2aw aw S() dw 2dw S() S() as ds Rysuek. Posacie krzywych zbiorów S Symbole sosowae w pracy: proces ogólie rozumiay jako zmiay cech układów w czasie i przesrzei, czas, 3 Koliński W., Makarska A., Sokłosa K., Ocea dyamiki zmia procesów rozwojowych Jarosławia w laach Oficya wydawicza Poliechiki Rzeszowskiej, Rzeszów 200.

4 J ogólie warości miary w chwili, są o dae empirycze. S warości skumulowae szeregów J, warości uzae za quasi ciągłe, P warości miary S w skali względej, czyli % w kórej wszyskie procesy wychodzą z P 0 =00% aw krzywa charakerysycza przez sopiowe arasaie szybkości zmia warości miary w czasie (a) i wzros warości miary (w), krzywa rosąca wypukła, dw krzywa spowaliaia szybkości (d) ze wzrosem warości miary (w), krzywa rosąca wklęsła, as krzywa charakerysycza przez sopiowe arasaie szybkości w czasie (a) i spadek warości miary (s), ds krzywa spowaliaia szybkości (d) ze spadkiem warości miary (s), W sała szybkości zmia warości miary ego rzędu, o wymiarze [J - - ] () szybkość chwilowa przemiay, jes o pierwsza pochoda procesu, J () ( + ) J ( ) = lim, 0 A() agresywość ekoomicza, przyśpieszeie chwilowe, jes o pochoda szybkości chwilowej e m odchyleie sadardowe [%] bezwymiarowych rząd fukcji i procesu, moża azywać : sumarycza sałą wagą domiujących czyików hamujących bądź przyśpieszających wskaźikiem sraegii biegu procesu. ()=W = Rówaia ypu dw 4 S ds [ ] d W >0, 0, gdzie: W - sała szybkości o wymiarze [ S ] + i procesu. Rozwiązaia dla dowolych 0 W = ( + ) + + [ S S ] 0 + oraz S + W ( + ) Gdy = 0, wówczas wysępuje zależość liiowa 0w. ) S (5) ;- bezwymiarowy rząd fukcji [ ] S = + 0 (6) 4 E. Kodraowicz i współpracowicy: Wybrae zagadieia kieyki procesów ekoomiczych; wyd AE Kraków 994 r

5 Rezulay obliczeń Tabela Produk Krajowy bruo ogółem w mld USD wybraych pańsw w laach KRAJ [l] Niemcy proces I Fracja proces II laa J S Ŝ J S ,3 2402,3 2402,3 535, 535, 535, ,6 4743,9 4738,8 538,8 3073,9 3060, ,9 6833,8 6906,5 394, , ,7 8969,5 8974,8 433,9 590,9 592, ,5 0973,4 432,3 7334,2 7282, ,5 298,4 294,2 8626,4 8627, ,6 4820,3 309,8 9938,2 995,8 P k 76,8 66, 66, 85,3 647,4 648,3 Źródło: opracowaie włase Tabela 2 Produk Krajowy bruo ogółem w mld USD wybraych Pańsw w laach cd. [l] KRAJ Włochy proces III Filadia proces I laa J S Ŝ J S Ŝ ,9 25,9 25, ,7 230,7 2298, ,9 249, ,4 3447, 3469,8 9,8 370,7 373, ,3 469,4 467,4 24,8 495,5 497, ,4 5748,0 28,7 624,2 620, ,4 6865,3 2,6 745,8 744, ,8 7953,2 797,7 20,9 866,7 868,22 P k 00, , ,4 689,6 Źródło: opracowaie włase Ŝ - są o warości obliczoe wyikające z modeli zaprezeowaych w abeli 3 Tabela 3 Prose rówaia ruchu procesów w skali absoluej wg malejącej dyamiki Pańswo W Model S e m Filadia 0,00dw 24,4792 [ ] ,35% 26,5+ 24,6 Włochy 0,06dw 888,5 [ ] 0, , + 200,84 Fracja 0,dw 330,3 [ ] 0, , ,44 Niemcy 0,5dw 795,5 [ ] 0, Źródło: opracowaie włase 772, ,2 0,26% 0,34% 0,37% Ŝ Tabela 4

6 Prose rówaia ruchu procesów w skali względej wg malejącej dyamiki Pańswo W Model P e m Filadia 0,00dw 98,85 [ ] ,35% 00, ,95 Włochy 0,06dw 49,99 [ ] 0, , ,99 Fracja 0,dw 63,376 [ ] 0, , ,736 Niemcy 0,5dw 205, [ ] 0, , ,865 0,26% 0,34% 0,37% Źródło: opracowaie włase Wyzaczoe modele są ypu dw i charakeryzują się arasaiem warości w czasie wraz ze spadkiem prędkości. Wraz ze wzrosem rzędu proces dw posiada coraz więcej czyików hamujących. Zasosowaa meoda ocey dyamiki procesów, pośredio poprzez szeregi S i P, przyiosła pozyywe rezulay. Uzyskao opisy ilościowe szeregów S i P bardzo dobrej dokładości. Odchyleia sadardowe zasosowaych modeli ie przekraczają 0,5%, moża więc mówić o bardzo dokładym dopasowaiu modelu do daych empiryczych. W abeli 3 i 4 zesawioo procesy według malejącej dyamiki, okazało się, że ajmiej czyików hamujących posiadał proces wzrosu PKB Filadii, aomias ajwięcej czyików hamujących posiadał proces wzrosu PKB Niemiec. Poiżej zaprezeowao graficze zesawieie wszyskich procesów w skali względej (proceowej), w kórej warości począkowe wszyskich procesów wyoszą 00%. Warości zesawioe w ab. 5 zosały uzyskae, z modeli opisowych w skali względej (%) zaprezeowaych w ab. 4 Tabela.5 Porówywaie dyamik w skali względej P Kraj [l] Filadia Włochy Fracja Niemcy ,4 20,95 99,2 97, 2 296,7 38,3 293,4 287, ,9 423,5 384,7 373, ,2 527, 473,8 456,2 5 59,4 629,6 56,3 537, ,6 73,98 647,4 66, P [% ] PK B ogółem w skali względej Zauważoo, że proces wzrosu PKB Włoch mimo iż posiada wyższy rząd i powiie [l] Rysuek 2. Zesawieie procesów w skali względej Włochy Filadia Fracja Ni

7 biec poiżej procesu wzrosu PKB Filadii (iższy rząd ) biegie powyżej. Jes o paradoks kóry moża wyłumaczyć poiższym schemaem lub a podsawie sosuków prędkości (P). Rysuek 3. Paradoks wyższego rzędu w określoym przedziale czasu. Źródło: opracowaie włase Proces kóry posiada iższy rząd dw w począkowym okresie posiada więcej czyików hamujących iż proces o wyższym rzędzie dw. Jedak gdy mowa o całkowiej drodze biegu procesu o proces o wyższym rzędzie dw przyspiesza i dyamika wzrosu czyików hamujących w czasie jes coraz większa w sosuku do procesu o iższym rzędzie dw Tabela 6 Modele prędkości oraz przyspieszeń w skalach względej i absoluej. kraj Skala absolua Modele szybkości Modele przyśpieszeń Filadia 0, 00,00 () 24,48 S A ( ) 0,245 S = Włochy 0, 06 () = 888,5 S Fracja 0, () = 330,3 S Niemcy 0, 5 () = 795,5 S Filadia 0, 00 ( ) P = 98,95 P Włochy 0, 06 ( ) P = 49,99 P Fracja 0, ( ) P = 63,376 P Niemcy 0, 5 ( ) P = 205, P A ( ) A ( ) A ( ) Skala względa A ( P) A ( P) A ( P) A ( P) =,06 = 3,3 S, = 330,3 S,5 = 92,725 S,00 = 0,09895 P,06 = 8,999 P, = 6,338 P,5 = 30,765 P Prędkości i przyspieszeia (agresywości ekoomicze) w skali absoluej Tabela 7

8 KRAJ [l] Niemcy proces I Fracja proces II laa () A() () A() ,7-0,5 585,2-0, ,7-0,07 478,8-0, ,7-0, ,5-0, ,2-0, ,4-0, ,8-0, ,6-0, ,3-0, ,8-0, ,3-0,09 35, -0,03 KRAJ [l] Włochy proces III Filadia proces I laa () A() () A() ,4-0,068 23,9-0, ,8-0,03 23,79-0, ,4-0,020 23,75-0, ,3-0,05 23,7-0, ,9-0,02 23,68-0, ,5-0,009 23,66-0, ,8-0,008 23,64-0,0004 Tabela 8 Prędkości i przyśpieszeia (agresywości ekoomicze ) w skali względej. KRAJ W SKALI WZGLĘDNEJ P[%] Niemcy proces I Fracja proces II (P) A(P) (P) A(P) 00 02,8-0,54 03, -0, ,6-0,069 96,2-0, ,49-0,03 89,8-0, ,6-0,020 86,2-0, ,25-0,04 83,7-0, ,8-0,0 8,88-0, ,8-0,009 80,4-0, ,2-0,007 79,2-0,006 KRAJ W SKALI WZGLĘDNEJ P[%] Włochy proces III Filadia proces I (P) A(P) (P) A(P) 00 3,78-0,068 98,5-0, ,4-0,033 98,43-0, ,7-0,06 98,36-0, ,2-0,00 98,32-0, ,43-0,008 98,29-0, , -0,006 98,27-0, ,02-0,005 98,25-0, ,2-0,004 98,24-0,00007 Prędkości zarówo w skali względej jak i absoluej maleją wraz ze wzrosem czasu. Przy wyższych rzędach dw prędkości maleją szybciej iż przy iższych rzędach dw. Największe spadki prędkości posiada proces wzrosu PKB Niemiec (0,5dw), aomias ajwoliej spadają prędkości procesu wzrosu PKB Filadii poieważ posiada

9 ajiższy rząd dw (0,00dw). Tabela 9 Sosuki prędkości właściwych procesu III i I P [%] ( P) ( P) Filadii Wloch 0,86 0,9 0,94 0,96 0,98 0,99,0,02 20 Prę dk ości (P) w sk ali wzglę dej (P) Filadia Włochy Fracja P[% ] Niemcy Rysuek 4. Zesawieie prędkości (P) poszczególych procesów. Źródło. Opracowaie włase. Proces I posiada wyższy rząd dw (0,06dw) jedak w począkowej fazie biegu procesu zajduje się o powyżej procesu III, kóry posiada iższy rząd (0,00dw). Dopiero przy P rówym 200% szybkości obu procesów zrówują się i dalej proces I biegie powyżej. Dowodzą ego sosuki prędkości w skali względej. (abela 9) Powyższa aaliza pokazuje iż wybrae kraje Uii Europejskiej posiadają róże drogi biegu procesu, jedak dla pełej iegracji powiy rozwijać się z jedakową dyamiką, czyli powiy posiadać akie same bądź zbliżoe rzędy. Zauważoo akże, że kraje kóre od samego począku alezą do Uii Europejskiej mają bardzo zbliżoe rzędy p. Niemcy, Fracja, aomias Filadia kóra późiej wsąpiła do srukur Uii posiada róży rząd. Gdyby gospodarki omawiaych krajów złączyły się, ale sposób gospodarowaia w poszczególych krajach ie uległ zmiaie (ceeris paribus), o PKB łączy ogółem cechowałby się średią dyamiką wzrosu. Orzymao w drodze obliczeń, że proces aki cechowałyby asępujące paramery: =0,09dw, W (S)=508,87, e m =0,42%, W (P)=55,3 Widać z ego, że wyższą od ogólej dyamiki wykazałyby procesy w Filadii i Włoszech oraz iższą w Niemczech i Fracji. Kraje j. Filadia i Włochy ciągęły by przyrosy uśredioego PKB w sosuku do Niemiec i Fracji. Podsumowaie Wysoki ragą urzędik Uii Europejskiej swierdza, że po przysąpieiu owych pańsw do srukur wspóloy, uia może się okazać Europą dwóch prędkości.

10 Przedsawioa powyżej aaliza dowodzi, że kraje już zajdujące się w srukurach UE rozwijają się z różą szybkością. Moża jedak zauważyć pewą zależość, kraje kóre ależą od samego począku do europejskiej wspóloy coraz bardziej iegrują się awe pod względem szybkości rozwoju gospodarczego (p.: Niemcy, Fracja). Naomias kraje, kóre późiej przysąpiły do UE posiadają ie szybkości rozwoju (p. Filadia). Waro zadać pyaie, co saie się gdy Polska przysąpi do owych srukur w maju 2004 roku? Zauważoo a podsawie własych obliczeń, że Polska posiada całkiem ią drogę biegu procesu (proces ypu aw) oraz zacząco wysoki rząd ( =0,2aw). Proces dla Polski charakeryzuje się ie ylko wzrosem warości miary w czasie ale akże w odróżieie od aalizowaych pańsw arasaiem szybkości zmia warości miary. Widać, że rówież i Polska już od maja 2004 roku będzie ciągęła przyrosy uśredioego PKB Uii Europejskiej i o w zaczym sopiu.