Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Nr , 5 16 Problems of Small Agricultural Holdings No , 5 16

Transkrypt

1 DOI: Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Nr , 5 16 Problems of Small Agrcultural Holdngs No , 5 16 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach Un Europejskej w latach Economc freedom and the ssue of economc growth n the new EU member states n the years Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, Wydzał Ekonomczny Streszczene. Wolność gospodarcza wzrost gospodarczy są pojęcam nerozerwalne zwązanym z gospodarką współczesnych państw. Przyjmując, że wolny rynek jest najlepszym mechanzmem regulacj gospodark, należy założyć, że m wększa wolność gospodarcza tym wększy wzrost gospodarczy. W celu weryfkacj tej hpotezy w nnejszym opracowanu wykorzystano współczynnk korelacj Spearmana, Indeks Wolnośc Gospodarczej oraz PKB per capta, jako mernk wzrostu gospodarczego. Obektem badań było 13 nowych krajów członkowskch Un Europejskej, a zakres czasowy obejmował lata Teza, że kraje o wększej wolnośc gospodarczej mają znaczne wyższe dochody została potwerdzona w 70% (dla 9 krajów). Analza flarów wolnośc gospodarczej pozwolła wskazać obszary, dla poszczególnych krajów, wymagające poprawy: prawa własnośc, walkę z korupcją, wolność fskalną wydatk rządowe. Słowa kluczowe: wolność gospodarcza wzrost gospodarczy Indeks Wolnośc Gospodarczej Summary. Economc freedom and economc growth are concepts that are nextrcably lnked wth the economy of contemporary states. Based on the logc that the free market s the best regulator of the economy one mght go a step further and clam that the greater the economc freedom, the hgher the economc growth. In order to verfy ths thess Spearman correlaton coeffcent, Index of Economc Freedom, and GDP per capta (as a measure of economc growth) were used n the study. The scope of the research encompassed 13 new EU member states, and the tme range covered the perod from 2010 to The thess that countres wth more economc freedom have consderably hgher ncomes has been confrmed n 70% (for 9 countres). The analyss of the pllars Adres do korespondencj Correspondng author: Dr hab., Wydzał Ekonomczny, Katedra Analzy Systemowej Fnansów, Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, Szczecn, ul. Klemensa Janckego 31, e-mal: grazyna. karmowska@zut.edu.pl

2 6 of economc freedom enabled the authors to dentfy country-specfc areas that requre mprovement, such as: property rghts, ant-corrupton measures, fscal freedom and government spendng. Keywords: economc freedom economc growth ndex of economc freedom Wstęp Pojęce wzajemnej relacj wolnośc gospodarczej oraz wzrostu gospodarczego to jedno z najbardzej nteresujących zagadneń ekonomcznych. Wolność rozumana jest jako swobodny wybór celów środków dzałana, a zatem jako swoboda podejmowana dzałalnośc gospodarczej, wolna od ngerencj państwa w jej autonomę w sposób, który zaprzeczałby stnenu praw wolnośc obywatel w gospodarce. Wolność gospodarczą najczęścej utożsama sę z wolnym rynkem. Oznacza to neskrępowaną możlwość podejmowana aktywnośc na rynku przez przedsęborców, swobodę produkowana, wymany oraz konsumowana dóbr usług bez użyca przymusu lub przemocy, a także dążene do zapewna równych szans wszystkm przedsęborcom, którzy potrafą lepej nż nn zaspokajać potrzeby konsumentów. Drugą kategorą ekonomczną analzowaną w opracowanu jest wzrost gospodarczy rozumany jako powększane sę zdolnośc danego społeczeństwa do produkcj dóbr usług zaspokajających ludzke potrzeby. Wzrost gospodarczy opsuje zmany loścowe, stąd za najważnejszą marę jego wzrostu przyjmowany jest produkt krajowy brutto przypadający na jednego meszkańca (PKB per capta). Do opsu pomaru podstawowych nstytucj rynkowych, takch jak penądz, system prawny, prawa własnośc czy handel, proponuje sę wskaźnk wolnośc gospodarczej. Przypsana każdemu państwu lczbowa ocena danego wskaźnka pozwala porównywać pozom wolnośc gospodarczej mędzy różnym krajam oraz śledzć przebeg zman w czase. Do najbardzej kompleksowych znanych wskaźnków należą: 1) Wolność gospodarcza na śwece (ang. Economc Freedom of the World EFW) to wskaźnk autorstwa Fraser Insttute Cato Insttute. Na podstawe tego wskaźnka, począwszy od roku 1970, tworzony jest rankng wolnośc gospodarczej na śwece. Wskaźnk ten opsany jest za pomocą 42 wskaźnków ekonomcznych pogrupowanych w 5 kategor. Każdemu ze wskaźnków przypsywana jest ocena od 0 do 10, gdze 10 oznacza najszerszy obszar wolnośc. 2) Indeks wolnośc gospodarczej (ang. Index of Economc Freedom IEF) opracowany przez Hertage Foundaton oraz Fraser Insttute publkowany coroczne, od 1995 r., wspólne z The Wall Street Journal. W 2015 r. obejmował on 186 krajów na śwece. Indeks buduje sę na podstawe analzy klkudzesęcu wskaźnków gospodarczych pogrupowanych w 10 kategor (zblżonych do tych używanych przez wskaźnk wolnośc gospodarczej na śwece). Pomarom każdego wskaźnka przypsywana jest ocena od 0 do 100, gdze 100 oznacza najwększy obszar wolnośc. Średna ocen ze wszystkch kategor tworzy ogólną ocenę wolnośc gospodarczej w badanym kraju wyznacza podstawę do sporządzena rankngu. PDGR PSAH

3 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach... 7 Nższy wynk punktowy danego kraju oznacza wększy zakres nterwencj państwa w gospodarkę mnejszą wolność gospodarczą. Stworzony na tej podstawe rankng państw od najwększej wolnośc do państw bez wolnośc gospodarczej dzelony jest na 5 klas (Mller Km, 2017): 1. Wolny (ang. Free) ; 2. W zasadze wolny (ang. Mostly free) 79,9 70; 3. Umarkowane wolny (ang. Moderately free) 69,9 60; 4. W zasadze bez wolnośc (ang. Mostly unfree) 59,9 50; 5. Bez wolnośc (ang. Repressed) 49,9 0. Żaden z tych wskaźnków ne jest doskonały, jednakże stwarza możlwość porównana zman zachodzących w poszczególnych krajach śwata stanow cenną wskazówkę dla nwestorów. Stąd mędzy nnym celem opracowana była ocena stopna wpływu na wzrost gospodarczy swobód gospodarczych oraz weryfkacja tezy, że kraje o wększej wolnośc gospodarczej mają znaczne wyższe dochody. Obektem badań było 13 krajów, nowych członków Un Europejskej (UE13). Do analzy wykorzystano dwa wskaźnk: PKB per capta oraz Indeks Wolnośc Gospodarczej (IWG). Materał metody W pracy zostały wykorzystane dane statystyczne Banku Śwatowego, Eurostatu oraz Hertage Fundaton. Obektem badań były kraje: Bułgara, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estona, Ltwa, Łotwa, Malta, Polska, Rumuna, Słowacja, Słowena Węgry. Zakres badań obejmował lata Problemy badawcze rozpatrywano zarówno w ujęcu statycznym, jak dynamcznym. Za podstawową marę wzrostu gospodarczego kraju przyjęto produkt krajowy brutto na meszkańca (PKB per capta). Na wstępe zbadano, jak wyglądała w latach relacja mędzy wzrostem gospodarczym a wolnoścą gospodarczą. Do pomaru wolnośc gospodarczej wykorzystano Indeks Wolnośc Gospodarczej (IWG) w którym każdemu państwu przyznawana jest punktacja według 50 nezależnych zmennych podzelonych na 10 kategor wpływających na wolność gospodarczą: 1. poltyka handlowa, 2. obcążena podatkowe, 3. nterwencje rządu w gospodarce, 4. poltyka monetarna, 5. przepływ kaptału nwestycje zagranczne, 6. bankowość fnanse, 7. płace ceny, 8. prawa własnośc, 9. regulacje prawne, 10. aktywność czarnego rynku. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs Nr No

4 8 Te kategore zgrupowane są w czterech flarach wolnośc gospodarczej: 1. stablność rządu (wolność fskalna, wydatk rządowe); 2. praworządność (prawa własnośc, wolność od korupcj); 3. efektywność regulacyjna (swobody gospodarcze, swoboda pracy, wolność monetarna); 4. otwartość rynku (wolność handlu, wolność nwestycyjna, wolność fnansowa). Stablność rządu jest określenem proponowanym przez autorkę. W orygnale w Raporce używa sę pojęca Sze of Government, które wskazuje, w jakm stopnu w kraju proces poltyczny wpływa na alokację zasobów towarów oraz usług. Gdy zwększają sę wydatk rządowe w relacj do wydatków osób ndywdualnych, gospodarstw domowych przedsęborstw, to rząd ograncza proces decyzyjny prawa do osobstego wyboru ograncza wolność gospodarczą. Wskaźnkam stablnośc rządu jest udzał rządu w całkowtym zużycu, transferów dotacj jako udzału w PKB. Gdy wydatk rządu mają wększy udzał, to wybór poltyczny zastępuje wybór osobsty. Podobne, gdy rząd opodatkowuje nektórych ludz, aby zapewnć transfer na nnych, zmnejsza wolność jednostek do zachowana tego, co zarabają. Do oceny stopna korelacj powyższych wskaźnków (PKB per capta IWG) wykorzystano współczynnk korelacj rang Spearmana: R xy 2 d = nn 1 d = x y ( ) gdze: x ranga cechy X, y ranga cechy Y, d różnca rang obu cech, n lczba obserwacj. Do budowy wskaźnków syntetycznych zastosowano metodę untaryzacj zerowanej (Kukuła, 2000, s ), która łączy dwa etapy procedury badawczej: stymulację destymulant standaryzację zmennych. Wybrane zmenne, wyrażone w forme wskaźnków w zależnośc od ch charakteru (sposobu oddzaływana na badane zjawsko), sklasyfkowano do dwóch grup czynnków: 1. stymulanty wpływ pozytywny xj mn xj z j = ;max xj mn xj max x mn x 2. destymulanty wpływ negatywny j max xj xj z j = ;max x max x mn x j j j j mn x j PDGR PSAH

5 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach... 9 na ch podstawe zostały oblczone wskaźnk syntetyczne q, ch wartośc średne odchylena standardowe: 2 05, s r q = 1 zj; q = 1 q; S( q) = ( q q) s j r 1 r = 1 = 1 Następne pogrupowano obekty (kraje) w cztery klasy z wykorzystanem syntetycznej mary agregatowej (q ): Grupa Group Przedzał klasowy Class nterval I q q + Sq ( ) II q q q S q III q q Sq IV q < q Sq ( ) gdze: S(q) odchylene standardowe od wartośc średnej q, q średna arytmetyczna q, r 1 1 q = q dla q = r s j = 1 j = 1 W m wyższej grupe znajduje sę kraj, tym osągnął on wyższy pozom rozwoju w porównanu ze średną UE13. Stosowane mernków syntetycznych uwzględnających wele aspektów rozwoju stanow alternatywne źródło nformacj dla mernków cząstkowych. Wykorzystane jedyne mernków cząstkowych może ogranczać ogólną ocenę rozwoju, z kole mernk syntetyczne stwarzają problemy z nterpretacją wynków, jednakże pozwalają na grupowane ocenę zman w klasyfkacj obektu. s z Wynk analz Wstępnych nformacj dotyczących rozwoju gospodarczego dostarczają podstawowe statystyk. Średna wartość PKB per capta w badanym okrese w krajach UE13 systematyczne rosła z około 15,5 tys. USD w roku 2010 do 17,2 tys. USD w Korelacje mędzy PKB per capta a IWG (stotne statystyczne) przedstawa tabela 1. W cągu 4 lat wartość współczynnka korelacj Spearmana wzrosła o około 55%, co oznacza, że wraz ze wzrostem rankngu według wartośc PKB per capta, rosła równeż pozycja w rankngu według wartośc Indeksu Wolnośc Gospodarczej. W roku 2014 nastąpł spadek korelacj. Jest to jedyne ogólna, wstępna ocena, a dla jej potwerdzena w dalszej częśc opracowana przeprowadzono szczegółowe analzy zarówno PKB per capta, jak IWG. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs Nr No

6 10 Tabela 1. Zależność mędzy wskaźnkam PKB per capta a IWG Table 1. The relatonshp between ndcators of GDP per capta and IEF Współczynnk korelacj rang Spearmana Spearman s rank correlaton coeffcent Lata / Years Przyrost Growth R (PKB/IWG) 0,4780 0,4918 0,6538 0,7418 0,3764 0,1016 Źródło: Oblczena własne. Source: Author s study Analzując poszczególne kraje, można zauważyć, że zwększała sę wartość mnmalna PKB per capta w Bułgar z około 6,7 tys. (w 2010 r.) o ponad 1 tys. USD (w 2014 r.). W badanym okrese najwyższą wartość PKB per capta mał Cypr, ale ta wartość uległa zmnejszenu o około 3,3 tys. USD. W efekce, zróżncowane mędzy osąganym PKB per capta przez badane kraje znaczne zmnejszyło sę z 23,7 tys. do 19,3 tys. USD (tab. 2). Tabela 2. Statystyk PKB per capta w krajach UE13 Table 2. Statstcs GDP per capta n the EU13 countres Średna Average Mnmum Mnmum Statystyk Statstcs Maksmum Maxmum Rozstęp Interval Lata / Years Źródło: Oblczena własne. Source: Author s study. Pozom dynamk zman PKB per capta w przecągu badanych 5 lat prezentuje tabela 3. Trzy kraje: Cypr, Czechy Chorwacja odnotowały spadek, w tym najwększy na Cyprze, o ponad 3 tys. USD, a pozostałe 10 krajów znaczny wzrost (najwększy Estona o 5,5 tys. USD). Polska ze średną ponżej przecętnej w krajach UE13 o około 2 tys. USD należy do krajów, w których PKB per capta w cągu badanych 5 lat wzrosło o 1,7 tys. USD. PDGR PSAH

7 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach Tabela 3. Zmany PKB per capta w krajach UE13 w latach (USD) Table 3. Changes n GDP per capta n the EU13 countres n (USD) Kraje Countres Średna geometryczna Geometrc average Przyrost Growth Bułgara Chorwacja Cypr Czechy Estona Ltwa Łotwa Malta Polska Rumuna Słowacja Słowena Węgry Źródło: Oblczena własne. Source: Author s study. Na wzrost gospodarczy ma duży wpływ restrykcyjność przepsów oraz zakres stosowana przymusu przez aparat władzy w sferze gospodark. Ten wpływ przedstawa Indeks Wolnośc Gospodarczej. Średna ocena wolnośc gospodarczej badanych krajów zmenała sę neznaczne przyjmowała wartośc około 67 pkt. Zróżncowane mędzy wartoścam maksymalnym mnmalnym pozostało na tym samym pozome (tab. 4). Tabela 4. Statystyk Indeksu Wolnośc Gospodarczej dla krajów UE13 w latach Table 4. Statstcs of Index of Economc Freedom for the EU13 countres n Statystyk Statstcs Lata / Years Średna / Average 66,8 67,5 66,9 67,4 67,6 Mnmum / Mnmum 59,2 61,1 60,9 61,3 60,4 Maksmum / Maxmum 74,7 75,2 73,2 75,3 75,9 Rozstęp / Interval 15,5 14,1 12,3 14,0 15,5 Współczynnk zmennośc Coeffcent of varaton Źródło: Oblczena własne. Source: Author s study. 6,29% 6,08% 5,58% 5,82% 6,16% Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs Nr No

8 12 Wszystke badane kraje UE13 otrzymały ocenę IWG powyżej 60 pkt., za wyjątkem Chorwacj, która w 2010 r. uzyskała ocenę 59,2 pkt. Oznacza to, że w badanym okrese gospodark wszystkch krajów ocenane były jako co najmnej umarkowane wolne. Najwyżej ocenana pod względem wolnośc gospodarczej była Estona (74,7 pkt.). Dynamka zman wykazana ndeksem łańcuchowym Indeksu Wolnośc Gospodarczej oscylowała wokół 1, co oznacza newelke zmany na przestrzen badanych 5 lat. Najwyższy wzrost to około 7,7% dla Łotwy w roku 2011 w porównanu z rokem 2010, a najwększy spadek wynosł około 7,4% w roku 2011 dla Ltwy (tab. 5). Tabela 5. IWG dla krajów UE13 w latach r. Table 5. IEF for EU13 countres n Kraje Countres Lata / Years Bułgara 62,3 64,9 64, ,7 3,4 Chorwacja 59,2 61,1 60,9 61,3 60,4 1,2 Cypr 70,9 73,3 71,8 69,0 67,6 3,3 Czechy 69,8 70,4 69,9 70,9 72,2 2,4 Estona 74,7 75,2 73,2 75,3 75,9 1,2 Ltwa 70,3 65,8 65,2 66,5 73,0 2,7 Łotwa 66,2 71,3 71,5 72,1 68,7 2,5 Malta 67,2 65,7 67,0 67,5 66,4 0,8 Polska 63,2 64,1 64,2 66,0 67,0 3,8 Rumuna 64,2 64,7 64,4 65,1 65,5 1,3 Słowacja 69,7 69,5 67,0 68,7 66,4 3,3 Słowena 64,7 64,6 62,9 61,7 62,7 2 Węgry 66,1 66,6 67,1 67,3 67,0 0,9 Źródło: Oblczena własne. Source: Author s study. Na 13 badanych krajów jedyne 4 zostały ocenone nżej nż w roku 2010 (Cypr Słowacja najwększy spadek o 3,3 pkt., Słowena o 2 pkt., a Malta 0.8 pkt.). Ocena Polsk wzrosła o 3,8 pkt. (najwększy przyrost). Aby zdentyfkować obszary, w których występuje znaczne zróżncowane wolnośc gospodarczej mędzy krajam UE13, zestawono zmany ocen składowych Indeksu Wolnośc Gospodarczej flarów wolnośc, w roku 2014 w porównanu z rokem 2010 (ryc. 1). Analzując cztery flary wolnośc, stwerdzono znaczne zróżncowane w zmanach, jake zaszły w badanych krajach UE13 w roku 2014 w porównanu z rokem W flarze praworządność jedyne 3 kraje zostały ocenone wyżej nż w roku 2010 (Estona, PDGR PSAH

9 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach Ltwa Polska), w flarze stablność rządu 5 krajów (Estona, Węgry, Malta, Ltwa Rumuna), sprawność nadzoru została ocenona ponżej oceny z roku 2010 jedyne w 2 krajach (Słowacja Malta), a w flarze otwarte rynk jedyne Cypr został ocenony nżej (o 8,2 pkt.). Wynka z tego, że w krajach UE13 poprawy wymagają przede wszystkm obszary regulujące prawa własnośc, walkę z korupcją, a także wolność fskalną wydatk rządowe. Ryc 1. Zmany w latach w punktacj IWG czterech flarów wolnośc gospodarczej Fg. 1. Changes n n scorng IEF and the four pllars of economc freedom Źródło: Opracowane własne na podstawe Economc Freedom of the World Source: Author s study based on Economc Freedom of the World Analza dynamk zman IWG PKB per capta dla 8 krajów (Bułgara, Estona, Ltwa, Łotwa, Polska, Rumuna Węgry) potwerdza tezę, że wraz ze wzrostem wolnośc gospodarczej występuje wzrost gospodarczy. W przypadku Malty, Słowacj Słowen ogranczenu wolnośc gospodarczej towarzyszył wzrost gospodarczy, a w odnesenu do Cypru oba wskaźnk odnotowały spadek (ryc. 2). Dla łącznej oceny wolnośc gospodarczej wzrostu gospodarczego zbudowano zmenną syntetyczną, wykorzystując badane wskaźnk: Indeks Wolnośc Gospodarczej PKB per capta. Według wartośc tej zmennej pogrupowano badane kraje w klasy (tab. 6). Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs Nr No

10 14 Rys. 2. Dynamka zman w PKB per capta IWG Fg. 2. Dynamcs of changes n PKB per capta & IFG Źródło: Opracowane własne na podstawe Economc Freedom of the World Source: Author s study based on Economc Freedom of the World Tabela 6. Klasyfkacja krajów UE13 według zmennej syntetycznej Table 6. Classfcaton EU13 countres accordng to synthetc varable Lata / Years Kraje o wysokm wzrośce / Countres wth hgh growth Cypr, Estona Cypr, Estona Cypr, Estona Cypr, Estona Kraje o wzrośce powyżej średnej / Countres wth growth above average Czechy, Słowacja, Malta, Słowena, Łotwa Węgry, Ltwa, Polska Rumuna, Chorwacja, Bułgara Czechy, Słowacja, Słowena, Ltwa, Malta, Czechy, Słowacja, Malta, Ltwa Czechy, Słowacja, Malta, Słowena Kraje o wzrośce ponżej średnej / Countres wth growth below average Źródło: Opracowane własne. Source: Author s study. Węgry, Łotwa, Polska Słowena, Węgry, Ltwa, Polska Łotwa, Węgry, Ltwa, Polska Kraje o nskm wzrośce / Countres wth low growth Rumuna, Chorwacja, Bułgara Rumuna, Chorwacja, Bułgara Rumuna, Chorwacja, Bułgara Cypr, Estona, Czechy Czechy, Malta, Słowena, Łotwa Węgry, Ltwa, Polska, Słowacja Rumuna, Chorwacja, Bułgara PDGR PSAH

11 Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach W latach klasyfkacja badanych krajów ulegała newelkm zmanom. Cypr Estona klasyfkowały sę w klase o wysokm wzrośce, a w roku 2014 dołączyły do nch Czechy (poprawając ocenę wolnośc gospodarczej). Bułgara Rumuna, charakteryzujące sę najnższym PKB per capta, znalazły sę w najnższej klase. Równeż w najnższej klase znajdowała sę Chorwacja, której pozycja wynkała główne z nskej oceny wolnośc gospodarczej (najnższej z badanych krajów). Podsumowane Indeks Wolnośc Gospodarczej jest swojego rodzaju hybrydą medzy typowym ndeksam makroekonomcznym a ndeksam zjawsk pozaekonomcznych (Kondratowcz, 2013, s. 73), wskazuje poltykę gospodarczą w krajach, które dążą do wększego dynamzmu gospodarczego dobrobytu. Zasady jego nterpretacj ne są skomplkowane, a jak wskazuje analza z 5 lat, trwały dobrobyt jest wynkem trwałego zobowązana do ogranczonej nterwencj rządu, slnej własnośc prywatnej, otwartośc na globalny handel przepływy fnansowe jawnych regulacj prawnych. Wszystke te powązane ze sobą czynnk wpływają na wzmacnane jednostek wywołują dynamczną dzałalność przedsęborczą. Przeprowadzona analza potwerdzła stotną korelację mędzy wolnoścą gospodarczą a wzrostem gospodarczym w około 70% badanych krajów. Analza dynamk zman IWG PKB per capta dla 8 krajów potwerdza hpotezę, że wraz ze wzrostem wolnośc gospodarczej występuje wzrost gospodarczy. W przypadku jednego kraju spadkow wolnośc gospodarczej towarzyszył spadek PKB per capta. Pozytywnym aspektem jest to, że wszystke badane kraje zalczane są do grupy krajów z umarkowaną wolnoścą gospodarczą, jednakże w cągu 5 lat ne poprawły one znaczne swoch ocen dotyczących tego aspektu. Analza flarów wolnośc gospodarczej pozwala wskazać obszary wymagające poprawy celem zwększena wolnośc gospodarczej w poszczególnych krajach. W krajach UE13 poprawy wymagają przede wszystkm obszary regulujące prawa własnośc, walkę z korupcją, a także wolność fskalną wydatk rządowe. W latach klasyfkacja badanych krajów, według zmennej syntetycznej łączącej ocenę wolnośc gospodarczej wzrostu gospodarczego, ulegała newelkm zmanom. Najwyżej ocenane były Cypr, Estona od 2014 r. Czechy, a najnżej Rumuna, Chorwacja Bułgara. Bblografa Eurostat. Pobrane z: Gwartney, J., Lawson, R., Hall, J. (2015). Economc Freedom of the World 2015 Annual Report. Fraser Instute. Karmowska, G., Marcnak, M. (2014). The mpact of the EU accesson of Central and extern European countres on the lvng standards of ctzens. Tbls, Globalzaton and Statstcs, Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs Nr No

12 16 Karmowska, G., Marcnak, M. (2015). Analza ocena zman pozomu życa meszkańców w krajach Grupy Wyszehradzkej na w odnesenu do Un Europejskej. Fola Pomeranae Unverstats Technologae Stetnenss Sera Oeconomca, 323(81)4, Kondratowcz, A. (2013). Wolność gospodarcza. Pomar, percepcja, zmany nstytucjonalne. Towarzystwo Ekonomstów Polskch. Kukuła, K. (2000). Metoda untaryzacj zerowanej. Warszawa: Wydawnctwo Naukowe PWN. Mlller, T., Km, A.B. (2017). Index of Economc Freedom. Pobrano z: World Bank. Pobrano z: Zaakceptowano do druku Accepted for prnt: Do cytowana For ctaton: Karmowska, G. (2017). Wolność gospodarcza a wzrost gospodarczy w nowych członkowskch krajach Un Europejskej w latach [Economc freedom and the ssue of economc growth n the new EU member states n the years ]. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agrcultural Holdngs, 2, do: PDGR PSAH