EFEKTYWNOŚĆ INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO W GOSPODARKĘ ŻYWNOŚCIOWĄ UKRAINY. Wstęp

Transkrypt

1 Efektywność STOWARZYSZENIE nterwencjonzmu EKONOMISTÓW państwowego ROLNICTWA w gospodarkę I AGROBIZNESU żywnoścową Ukrany Rocznk Naukowe tom XVI zeszyt 2 33 Georgj Czerewko Lwowsk Narodowy Unwersytet Agrarny w Dublanach, Ukrana, Katolck Unwersytet Lubelsk Jana Pawła II, Polska EFEKTYWNOŚĆ INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO W GOSPODARKĘ ŻYWNOŚCIOWĄ UKRAINY GOVERNMENTAL INTERVENCJONIZM EFFICIENCY IN AGRIBUSINESS IN UKRAINE Słowa kluczowe: gospodarka żywnoścowa, nterwencjonzm państwowy, efektywność Key words: agrbusness, governmental nterventonsm, effcency Abstrakt. Celem badań była ocena pozomu efektywnośc wsparca wsparca ukrańskej gospodark żywnoścowej przez państwo. W celu znwelowana negatywnych skutków dzałana zawodnośc rynku potrzebne jest regulowane procesów ekonomcznych ze strony państwa, nawet w forme bezpośrednego nterwencjonzmu państwowego. Uważa sę, że rolnctwo cała gospodarka żywnoścowa najbardzej potrzebują takego wsparca ze strony państwa. Przeanalzowane wskaźnk pozomu wsparca gospodark żywnoścowej na Ukrane śwadczą o jego nedostatecznośc, co jest skutkem faktycznego braku jednoltej państwowej poltyk agrarnej, która potrzebuje kompleksowego uwzględnana problemów o charakterze społecznym, ekonomcznym ekologcznym. To z kole wymaga stworzena uwarunkowań dla rozwoju rolnctwa jako podstawy rozwoju ws odwrotne stworzena warunków dla kompleksowego rozwoju ws jako podstawy rozwoju rolnctwa. Wstęp Jednym z przejawów regulowana gospodark przez państwo w warunkach rynkowych jest nterwencjonzm państwowy, który na Ukrane przejawa sę w forme regulacj państwowych bezpośrednego oraz pośrednego wsparca fnansowego, poneważ dla realzacj bezpośrednch, nterwencjonstycznych dzałań rządu na rynkach produktów żywnoścowych zwykle ne wystarcza środków. Skutkem nskej efektywnośc nterwencjonzmu państwowego w przebeg procesów gospodarczych na Ukrane jest to, że stnejący pozom rozwoju gospodark żywnoścowej w kraju jest wyraźne nedostateczny, co przejawa sę przede wszystkm tym, że jej produkcja ne zaspokaja w pełn potrzeb bezpeczeństwa żywnoścowego kraju, które wyraża sę przez pozom dynamkę konsumpcj produktów żywnoścowych ludnośc. W okrese braku defcytu żywnośc na Ukrane w latach , najwększe różnce mędzy faktyczną konsumpcją a racjonalnym normam konsumpcj artykułów żywnoścowych (zalecanych ze względów zdrowotnych), odnotowano w stosunku do owoców, jagód wnogron, (42-68%), mleka produktów mlecznych (36-48%), męsa produktów męsnych (15-59%), ryb produktów rybnych (28-82%). Jednocześne w nektórych grupach towarów żywnoścowych (jaja, olej, zemnak, chleb) faktyczna konsumpcja przewyższyła racjonalne normy. To śwadczy o nezblansowanu potrzeb żywnoścowych ludnośc Ukrany, która usłuje zaspokoć własne potrzeby energetyczne kosztem tanej (ekonomczne dostępnej) żywnośc [Segeda 2012]. Rozwój całej gospodark żywnoścowej zależy od korzystnych warunków przyrodnczych nezbędnych dla efektywnego funkcjonowana rolnctwa jako podstawy gospodark żywnoścowej, a Ukrana je ma. Na cele żywnoścowe ludność na Ukrane przeznacza węcej nż 60% wydatków budżetu domowego, podczas gdy w Europe wskaźnk ten wynos 15-20%, a w USA 8-10% [Mojsejewa 2006]. Zjawsko to węc jest charakterystyczne dla bednego kraju, w którym potrzeby żywenowe ludnośc ne są w pełn zaspokajane, chocaż na wyżywene społeczeństwo przeznacza duży odsetek dochodów. Zagadnene to ze względu na jego znaczene dynamkę wymaga badań naukowych w celu wypracowana nezbędnych rozwązań.

2 34 Georgj Czerewko Materał metodyka badań W badanach wykorzystano dane z publkacj statystycznych dotyczących gospodark żywnoścowej Ukrany, nformacje ze sprawozdań fnansowych przedsęborstw oraz rezultaty badań krajowych zagrancznych dotyczących nektórych aspektów problemu nterwencjonzmu państwowego w gospodarce żywnoścowej. Dokonano przeglądu lteratury tematu, co dało możlwość poznana wybranych aspektów. Wykorzystano także rezultaty własnych spostrzeżeń analz oraz badań dotyczących realzacj nterwencjonzmu państwowego w pewnych strefach branżach gospodark żywnoścowej na Ukrane. W celu ocenena zakresu efektywnośc nterwencjonzmu państwowego w gospodarce żywnoścowej Ukrany zastosowano metodę wykorzystywaną w krajach członkowskch Organzacj Współpracy Gospodarczej Rozwoju (ОЕСD), obejmującą cztery wskaźnk: PSE (ang. producer support estmate), CSE (ang. consumer support estmate), NPC (ang. nomnal protecton coeffcent) oraz TSE (ang. total support estmate). Najprostszą z przedstawonych mar jest wskaźnk NPC, który ocena tylko relacje wewnętrznych śwatowych cen według formuły: NPC = P d /P r gdze: P d ceny krajowe, P r ceny śwatowe. NPC > 1 oznacza, że państwo wspera krajowego producenta m wyższy jest pozom tego wskaźnka, tym wększy wpływ ma państwo na rynek konkretnego produktu. Odwrotne, przy NPC < 1 rolnctwo ne dysponuje wsparcem, co można uznać za formę pośrednego opodatkowana. Jednocześne w takm przypadku konsumenc otrzymują subsyda. Przy NPC = 1 ma mejsce neutralna poltyka państwowa. W częśc krajów ОЕСD wskaźnk NPC znajduje sę w grancach 1,2-2,0, a w wększośc krajów rozwjających sę wskaźnk ten jest mnejszy od zera [Łatynn 2010]. Ekonomczna treść wskaźnka PSE polega na wyznaczenu rocznej penężnej wartośc globalnej redystrybucj zasobów od konsumentów płatnków podatków na wsparce rolnków w wynku realzacj państwowej poltyk wsparca. Obejmuje on ocenę państwowego wsparca sektora rolnego, przez subsyda, aż po pośredne podatk. Oceny wsparca producenta jednostkową PSE і odsetkową PSE% oblcza sę w następujący sposób: PSE = (P d P r ) + (S T ); d r gdze: P wewnętrzna cena produktu, P śwatowa cena produkcj, S, T bezpośredne subsyda podatk przy wytwarzanu produkcj. PSE PSE% = x 100% P d Q + (S T) gdze: SP d Q wartość produkcj sprzedanej w cenach wewnętrznych. W celu oceny wpływu poltyk państwa na konsumenta stosuje sę wskaźnk CSE, który oznacza ocenę wsparca konsumenta. Odzwercedla on ogólną sumę transfertów otrzymywanych przez konsumentów produkcj rolnczej oblcza sę go w następujący sposób: CSE CSE = x 100% P d Q + TC gdze: SP d Q wartość konsumowanej produkcj w cenach wewnętrznych, ТС transferty konsumentom od płatnków podatków. PSE і CSE należą do najbardzej kompleksowych wskaźnków w zakrese oceny pozomu państwowego wsparca ne wymagają oblczena wartośc dodanej, co upraszcza ch wykorzystane. TSE to wskaźnk lustrujący ogólną sumę transferów dla rolnctwa od płatnków podatków konsumentów na skutek poltyk wsparca branży. Odzwercedla on roczną penężną wartość globalnej redystrybucj zasobów, nezależne od treśc wpływu na rozmary konsumpcj produkcj rolnczej, z wyjątkem zwązanych z tym dochodów budżetowych.

3 Efektywność nterwencjonzmu państwowego w gospodarkę żywnoścową Ukrany 35 Wynk badań Uważa sę, że agrobznes, czyl rolnctwo zwązane z nm branże, jest tą strefą, która wymaga regulacj państwowych, poneważ na rynkach produktów gospodark żywnoścowej najbardzej ostro przejawa sę zawodność rynku, występują efekty zewnętrzne w dzałalnośc gospodarczej oraz stneją korzyśc społeczne. Ostatn element charakteryzuje sę tym, że gwarantowane bezpeczeństwo żywnośc ochrona dóbr środowskowych są wysoko cenone przez ludz, a fnansuje je państwo. W ostatnch latach ogólne wsparce ukrańskego rolnctwa stale zwększa sę, zarówno z budżetu państwa, jak za pośrednctwem specjalnych ogranczeń podatkowych. Jednak ze względu na brak wsparca cenowego ostateczne obnża sę jego efektywność (tab. 1). W latach rozmary produkcj rolnczej zwększyły sę 2-krotne, a od 2008 do 2012 roku tylko o 10%. Przy czym tempo tego wzrostu było różne w kolejnych latach, czasam tendencja była spadkowa. Natomast ndeksy łącznego państwowego wsparca przewyższały ndeksy produkcj. Ich relacja wynosła od 1,0 do 1,5, a za ostatn okres 1,3. Czynnk cenowy wpływał na zmnejszene rozmarów produkcj Tabela 1. Dynamka wskaźnków państwowego wsparca rolnctwa jego efektywnośc na Ukrane Table 1. Agrculture governmental support ndexes dynamc and ts effcency n Ukrane Wskaźnk/Indcators Lata/Years mln hrn % Wydatk z budżetu państwa na wsparce rolnctwa/expendture from the state 9 724, , , , ,2 105,5 budget to support agrculture Specjalne opodatkowane VAT/ Specal taxaton of VAT 7 099, , , , ,0 201,4 Ogólna suma państwowego wsparca/ The total amount of state support , , , , ,2 146,0 w tym na 1 ha UR [hrn]/ n ths per 1 ha AL 625,4 598,6 687,3 806,0 893,8 142,9 Rozmar łącznej produkcj rolnctwa (w cenach stałych z 2010 r.)/sze of the total agrcultural producton (n , , , , ,8 110,8 constant prces of 2010) Łączne wydatk budżetu państwa/ The total expendture of the state budget ,3 PKB ogółem/total GDP ,52 PKB rolnctwa/gdp of agrculture ,5 Koszty produkcj/cost of producton ,23 Udzał wsparca/the share of support n [%]: produkcj rolnctwa/producton agrculture 8,35 8,16 9,50 9,54 11,00 2,65 p.o. wydatkach z budżetu (bez VAT)/ expendture budget (excludng VAT) 3,84 2,54 1,60 2,74 2,48-1,36 p.o. PKB/GDP 1,77 1,76 1,71 1,71 1,74-0,03 p.o. PKB rolnctwa/gdp of agrculture 25,82 24,57 22,41 20,17 21,98-3,84 p.o. kosztach produkcj/cost of producton 5,77 4,80 4,75 4,32 3,89-1,88 p.o. p.o. punkty odsetkowe/ponts of nterest Źródło: opracowane własne na podstawe [Radczenko 2013] Source: own study based on [Radczenko 2013]

4 36 Georgj Czerewko tylko w 2002 roku. W pozostałych latach ndeksy cen sprzedaży produkcj były dodatne meścły sę w przedzale od 5 do 27%. Obecne w strukturze budżetowego wsparca znaczne domnują fundusze specjalne. W 2007 roku stanowły one około 20% fnansowana budżetowego, natomast w latach ch udzał zwększył sę do ponad 80%. Pośredne wsparce realzowano przez dzałane specjalnego reżmu opodatkowana (obnżenu stawek podatku rolnczego), który wzrósł z 2,4 mld hrn w 2007 roku do 14,3 mld hrn w 2012 roku na skutek nskch stawek podatku rolnczego. Podatek ten kształtował sę na stałym pozome ne zależał od efektów gospodarowana, pozwalając producentom akumulować znaczne zasoby penężne. Pozom wsparca budżetowego w cągu ostatnch lat był w marę stablny, chocaż w 2012 roku wystąpł jego wzrost o 40% w stosunku do 2008 roku. Welkość uzyskanych dotacj budżetowych wykazywała tendencje spadkowe. W 2012 roku stanowły one 70% wartośc dofnansowana z 2007 roku 45% z 2008 roku, gdy wsparce było najwyższe. Pozom bezpośrednego wsparca był nedostateczny dla realnych potrzeb branży w latach obnżył sę z 10,4 mld hrn do 8,7 mld hrn. Wskaźnk PSE z reguły przyjmuje ujemne wartośc. W 1996 roku na Ukrane wprowadzono opodatkowane producentów rolnych przy znaczącej różncy mędzy wewnętrznym a śwatowym cenam, na korzyść tych ostatnch. Oznacza to, że wsparce gospodark żywnoścowej w 1996 roku odbywało sę praktyczne wyłączne przez wypłaty budżetowe. W 2000 roku na skutek pogorszena sę makroekonomcznej sytuacj w kraju dewaluacj hrywny obnżono pozom wsparca krajowych przedsęborstw rolnych, dlatego PSE wcąż cechowała wartość ujemna. W 2003 roku sytuacja polepszyła sę, co było wynkem wsparca cen rynkowych wprowadzenem przedsęwzęć protekcjonstycznych w handlu zewnętrznym. Przy czym ujemna wartość PSE w latach śwadczy o tym, że wartość dodana utworzona w rolnctwe była przejmowana przez nne ognwa łańcucha żywnoścowego. Znaczne wydatk budżetowe pokrywają zanżone ceny producentów łączne wsparce przyjmuje wartośc ujemne. Dodatne wartośc wskaźnków PSE CSE śwadczą o relatywnej stablzacj osągnęcu pewnej równowag w zabezpeczenu blansu mędzy nteresam producentów konsumentów w zakrese produkcj rolnczej (tab. 2). Występuje węc tendencja pośrednego obnżana opodatkowana konsumentów. Przy oblczanu TSE uwzględnono transfery od konsumentów płatnków podatków z wyjątkem dochodów budżetu z tytułu ceł mportowych na produkty gospodark żywnoścowej. Przeprowadzona analza wykazała, że pozom TSE był najnższy w 2003 roku, a najwyższy w 2009 roku, co wynkało z szybszego wzrostu państwowego wsparca fnansowego względem wzrostu PKB (tab. 2). Tabela 2. Ocena pozomu wsparca rolnctwa Ukrany Table 2. Ukrane s agrculture governmental support estmaton Wskaźnk/Indcators Ocena wsparca producenta (PSE)/Evaluaton of producer support Indeks nomnalnego współczynnka wsparca producenta (NPC)/Index of nomnal coeffcent of producer support Ocena wsparca konsumenta (CSE)/Consumer support evaluaton Ogólny pozom wsparca (TSE)/ The overall level of support Źródło: oblczena własne na podstawe danych ОЕСD Source: own study based on OECD data Pozom wsparca/level of support [mln hrn] ,8 2429,4-3079,1 678,7-3703,8-2205, ,7 0,96 1,04 0,95 1,01 0,67 0,79 0,99 0, ,7-247,0 5263,6 1061,8 1258,4 3465,1 8225,0 7995,8-357,9 2007,3-2379,1 1371,9 781,3 2772,4 1330,0 2681,6

5 Efektywność nterwencjonzmu państwowego w gospodarkę żywnoścową Ukrany 37 Udzał państwowego wsparca fnansowego krajowych producentów rolnych w wytwarzanu produkcj wahał sę od 6,1 do 14,3% był 3-4 razy nższy w porównanu z krajam UE z USA [Dąbrowska 2009]. Na podstawe nskego pozomu udzału wsparca sektora rolnego w łącznej produkcj rolnctwa (0,83% w 2000 roku, 8,35% w 2008 roku, 11% w 2012 roku), można stwerdzć, że system państwowego wsparca rolnctwa na Ukrane ne ma systemowego podejśca ne stymuluje formowana w gospodarce żywnoścowej optymalnego środowska rynkowego, poneważ poltyka rolna wydatk państwa na sektor rolnctwa dzałają w przecwnych kerunkach dają odwrotny efekt, tzn. zamast podwyższać efektywność przyczynają sę do jej obnżana. To wyjaśna bardzo nską efektywność budżetowego wsparca dla produkcj roślnnej zwerzęcej, a także państwowego nterwencjonzmu w całą gospodarkę żywnoścową. Podsumowane wnosk Mmo sprzyjających warunków przyrodnczych znacznej powerzchn bardzo żyznej zem, na Ukrane aktualny jest problem bezpeczeństwa żywnoścowego. Ukrańsk rynek rolno- -żywnoścowy funkcjonuje w warunkach nskego popytu przeważającej wększośc ludnośc, praktyczne na wszystke rodzaje produktów żywnoścowych. Główną przyczyną tego, że podejmowane przez państwo krok regulowana procesów rozwoju sektora rolnego gospodark ne przynoszą należytego efektu jest brak wyraźnej pewnej strateg rozwoju gospodark żywnoścowej. Brakuje systemowych uregulowań państwowych. Specyfczną cechą rozwoju rolnctwa odpowednej poltyk rolnej jest koneczność kompleksowego uwzględnena problematyk o charakterze społecznym, ekonomcznym ekologcznym. To wymaga wyodrębnena dwóch głównych kerunków państwowej poltyk rolnej: stworzene warunków dla rozwoju rolnctwa jako podstawowego rozwoju ws oraz stworzene warunków dla kompleksowego rozwoju ws jako podstawy rozwoju rolnctwa. Lteratura Dąbrowska S. 2009: Główne formy metody państwowego wsparca rolnków, NIO_2009/Economcs/56109.doc.htm, Łatynn M. 2010: Ocena pozomu państwowego sektora agrarnego przy pomocy metod konwencyjnych, Mojsejewa M. 2006: Ukrana FAO. Propozycja, nr 7, Radczenko O. 2013: Metodologczne zabezpeczene oceny efektywnośc wsparca budżetowego sektora agrarnego, Buletyn Sumskego Narodowego Unwersytetu Agrarnego, sera Fnanse kredyt, nr 1, Segeda S. 2012: Ocena konsumpcj głównych produktów żywnoścowych, Prace Naukowe Wnnckego Narodowego Unwersytetu Agrarnego, sera Nauk Ekonomczne, nr 3(69), Summary Market as the economcal mechansm s not deal. Wth the purpose of market falures actvty negatve results elmnaton the economcal processes regulaton even n form of drect governmental nterventonsm s needed. There s hstorcally consdered that agrculture and agrbusness as the whole need such knd of governmental support n the bggest extent. The analyzed ndexes of governmental support of agrbusness n Ukrane show that t s nsuffcent, what s the result of unted governmental agraran polcy real absence n ths country. That polcy need to take nto account so much wde assortment of socal, economcal and ecologcal problems. Two man drectons of governmental agraran polcy n Ukrane shell to be ncluded: creaton of condtons for agrculture development as the base for vllage development; creaton of condtons for agrculture complex development as the base for agrculture development. Lwowsk Narodowy Unwersytet Agrarny ul. Wołodymyra Wełykoho, 1 Lwów-Dublany, Ukrana tel e-mal: gcherevko@ukr.net Adres do korespondencj prof. dr hab. Georgj Czerewko Katolck Unwersytet Lubelsk Jana Pawła II w Tomaszowe Lubelskm Wydzał Zamejscowy Nauk Prawnych Ekonomcznych ul. Lwowska 80, Tomaszów Lubelsk, tel. (84)