Zastosowanie metody TOPSIS do oceny kondycji finansowej gmin w Polsce w 2010 roku

Transkrypt

1 Zeszyty Teoretyczne Rachunkowośc, tom 70 (126), SKwP, Warszawa 2013, s Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku Anna Benasz *, Zbgnew Gołaś **, Aleksandra Łuczak *** Wprowadzene W 1990 r. reaktywowano w Polsce samorząd terytoralny, a jego podstawową jednostką zostały gmny, które otrzymały status samodzelnego podmotu wyposażonego we własny majątek dochody. Do zakresu dzałana gmn należą wszystke sprawy publczne o znaczenu lokalnym, nezastrzeżone na rzecz nnych podmotów (Ustawa..., 1990, art. 6). Zaspokajane zborowych potrzeb społecznośc lokalnych, podnoszene atrakcyjnośc nwestycyjnej gmny zależy w dużej merze od posadanych dochodów, zarówno własnych, jak obcych, a także od umejętnośc ch efektywnego wykorzystana, co w praktyce przekłada sę na kondycję fnansową gmn. Rozumana jest ona jako zdolność do fnansowana usług przy wykorzystanu zgromadzonych dochodów w danych uwarunkowanach społeczno-ekonomcznych nstytucjonalnych, bądź też jako zdolność władz samorządu terytoralnego do generowana wystarczających środków fnansowych nezbędnych do regulowana zobowązań w danym okrese (Majchrzak, 2012). Jedną z podstawowych metod oceny kondycj fnansowej gmn jest analza wskaźnkowa (Becker, Becker, 2009), którą najczęścej przeprowadza sę w obszarze relacj budżetowych, różnych mar przelczonych na meszkańca oraz w aspekce mar zadłużena. Ocena sytuacj fnansowej gmny przy wykorzystanu analzy wskaźnkowej jest złożona w porównanu do podmotów sektora komercyjnego odmenna ze względu na szczególny cel dzałana, wykorzystywane do jego osągnęca środk, sposób ch pozyskwana oraz realokacj (Satoła, 2010). Głównym celem artykułu jest mplementacja welowymarowej metody oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce na podstawe danych z 2010 r. Ocenę tę przeprowadzono przy wykorzystanu metody TOPSIS umożlwającej syntetyczną ocenę welowymarowego zjawska opsywanego przez wele cech (wskaźnków fnansowych). W artykule postawono dwe hpotezy badawcze: H1 kondycja fnansowa * Dr Anna Benasz, adunkt, Katedra Fnansów Rachunkowośc Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: benasz@up.poznan.pl ** Dr hab. Zbgnew Gołaś, prof. nadzw., Katedra Ekonomk Przedsęborstw Agrobznesu Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: zbyszekg@up.poznan.pl *** Dr Aleksandra Łuczak, adunkt, Katedra Fnansów Rachunkowośc Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: luczak@up.poznan.pl

2 26 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak gmn jest zróżncowana determnowana w głównej merze przez szeroko rozumany pozom zadłużena, H2 kondycja fnansowa gmn jest zróżncowana w układze typów gmn. Struktura artykułu jest następująca. Po wprowadzenu w artykule omówono aspekty metodyczne oraz dokonano charakterystyk materałów źródłowych. W kolejnej częśc zameszczono wynk badań emprycznych, tj. zróżncowane kondycj fnansowej gmn według wskaźnków szczegółowych mernka syntetycznego, zróżncowane kondycj fnansowej według wskaźnków szczegółowych, mernka syntetycznego oraz analzy logtowej w układze typów gmn. W ostatnej częśc opracowana przedstawono wnosk podsumowujące wynk przeprowadzonych analz. 1. Materał źródłowy metody badawcze W pracy do oceny efektywnośc fnansowej gmn wykorzystano wskaźnk prezentowane przez Mnsterstwo Fnansów (Wskaźnk do oceny, 2011), które pozwalają na kompleksową ocenę wszystkch gmn w Polsce. Wskaźnk te zostały ujęte w trzech grupach wskaźnków: budżetowych, na meszkańca oraz zadłużena zdolnośc jego obsług 1. W badanu wzęto pod uwagę gmny wejske, mejsko-wejske oraz mejske (2414 gmn). Z badana wyłączono masta na prawach powatu, ze względu na to, że są one gmnam o szczególnym statuse prawnym, które oprócz zadań kompetencj ustawowo przyznanych gmnom wykonują równolegle zadana kompetencje właścwe powatom. Zdanem autorów ch uwzględnene w analzach mogłoby znekształcać otrzymane wynk. W ocene efektywnośc fnansowej gmn zastosowano narzędza analzy wskaźnkowej oraz metodę TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to an Ideal Soluton), umożlwającą agregację cech (wskaźnków fnansowych) uporządkowane lnowe badanych obektów (gmn) według zagregowanej jednej syntetycznej cechy. Syntetyczną ocenę kondycj fnansowej gmn przeprowadzono na podstawe wskaźnków opsujących relacje budżetowe, welkośc budżetowe odnesone do lczby meszkańców oraz wskaźnk zadłużena zdolnośc jego obsług. Wykorzystane w badanu wskaźnk fnansowe gmn zestawono w tabel 1, w której zaprezentowano także sposób ch oblczana oraz wag, jake nadano m w analze TOPSIS. Zastosowana metoda ma szeroke zastosowane w analze różnych zjawsk ekonomcznych opsywanych przez wele cech, jednak jak dotąd ne znalazła szerszego zastosowana w analzach fnansowych jednostek samorządu terytoralnego 2. 1 Mnsterstwo Fnansów prezentuje zestaw 20 wskaźnków służących do oceny sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego. W pracy 5 wskaźnków zostało wyłączonych z analzy ze względu na slną wzajemną korelację. 2 Przykładem zastosowana metod umożlwających syntetyczną (agregatową) ocenę gmn są badana Wśnewskego (2011) oraz Standar Średzńskej (2008).

3 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 27 Tabela 1. Zastosowane wskaźnk oceny kondycj fnansowej gmn ch wag a Kategora Wskaźnk Formuła Waga a Wskaźnk budżetowe Wskaźnk na meszkańca Wskaźnk zadłużena zdolnośc do jego obsług Udzał dochodów beżących w dochodach ogółem (WB1) Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (WB2) Udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3) Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (WB4) Udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (WB5) Obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne (WB6) Tzw. wskaźnk samofnansowana Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych (WB7) Transfery beżące na meszkańca (WL1) Nadwyżka operacyjna na meszkańca (WL2) Zobowązana ogółem na meszkańca (WL3) Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem (WZ1) Udzał zobowązań bez zobowązań na projekty unjne w dochodach ogółem (WZ2) Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena (WZ3) Obcążene dochodów ogółem obsługą zadłużena bez rat kaptałowych na projekty unjne (WZ4) Obcążene dochodów własnych wydatkam na obsługę zadłużena (WZ5) Dochody beżące / dochody ogółem 0,197 Dochody własne / dochody ogółem 0,216 Nadwyżka operacyjna / dochody ogółem [Nadwyżka operacyjna + dochody ze sprzedaży majątku] / dochody ogółem 0,090 0,089 Wydatk majątkowe / wydatk ogółem 0,203 Wydatk na wynagrodzena pochodne od wynagrodzeń / wydatk beżące [Nadwyżka operacyjna + dochody majątkowe] / wydatk majątkowe Transfery beżące (subwencja ogólna dotacje beżące) / lczba meszkańców gmny Nadwyżka operacyjna / lczba meszkańców gmny Zobowązana według tytułów dłużnych / lczba meszkańców gmny Zobowązana według tytułów dłużnych / dochody ogółem Zobowązana według tytułów dłużnych bez zadłużena na projekty unjne / dochody ogółem [Odsetk od zacągnętych kredytów pożyczek + spłata rat kaptałowych od zacągnętych kredytów pożyczek] / dochody ogółem [Odsetk od zacągnętych kredytów pożyczek + spłata rat kaptałowych od zacągnętych kredytów pożyczek bez rat kaptałowych na projekty unjne] / dochody ogółem [Odsetk od zacągnętych kredytów pożyczek + spłata rat kaptałowych od zacągnętych kredytów pożyczek] / dochody własne 0,143 0,062 0,266 0,162 0,572 0,150 0,284 0,269 0,125 0,174 Wag zmennych zostały oszacowane na podstawe metody CRITIC (Crtera Importance Through Intercrtera Correlaton); szersze nformacje na ten temat przedstawono w częśc metodycznej artykułu. Źródło: opracowane własne.

4 28 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Perwszą grupą mar wykorzystanych w ocene sytuacj fnansowej gmn są wskaźnk oceny wynków budżetowych gmn oraz ch elastycznośc w zakrese dochodów wydatków. Wskaźnk udzału dochodów beżących w dochodach ogółem wskazuje, jak jest udzał wszystkch dochodów gmn z wyjątkem dochodów majątkowych. Im wyższy pozom tego wskaźnka, tym wększe możlwośc realzowana zadań przez gmny. Z kole wysok udzał dochodów własnych w dochodach ogółem determnuje samodzelność fnansową gmny jej możlwośc decydowana o kerunkach rozdysponowana środków, a tym samym sprzyja unezależnenu sę gmny od organów państwowych (Pankau, 2005; Wśnewsk, 2011). Dochody własne 3 charakteryzują sę bowem następującym cecham: pochodzą ze źródeł znajdujących sę na terene dzałana danego samorządu, są one przekazane do jego dyspozycj w całośc beztermnowo z mocy prawa (Denek n., 2001). Jednak uzyskwane dochodów własnych jest uzależnone od stanu zagospodarowana terenu; m jest on bardzej gospodarczo rozwnęty, tym wększa możlwość uzyskwana dochodów własnych. Z tego też względu wskaźnk ten pośredno pozwala na ocenę atrakcyjnośc gmny. Wskaźnk udzału nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem pokazuje z jednej strony, czy gmna była w stane wypracować dodatn wynk beżący, będący różncą dochodów beżących wydatków beżących, z drugej strony wskazuje na potencjalne zdolnośc możlwośc jednostk samorządu terytoralnego do spłaty zobowązań oraz do fnansowana wydatków o charakterze nwestycyjnym (Nadwyżka operacyjna, 2011). Ponadto wskaźnk ten określa możlwośc gmny do zacągana nowych zobowązań w stosunku do osąganych dochodów. Im wyższa jest wartość tego wskaźnka, tym wększe są możlwośc nwestycyjne lub wększa możlwość zwększena wydatków beżących. Ujemna wartość wskaźnka wskazuje na to, że gmna ne wypracowuje nadwyżk operacyjnej, tj. dochody beżące ne wystarczają na pokryce wydatków beżących (Wskaźnk do oceny, 2011). Kolejny wskaźnk budżetowy (WB4) ma podobną konstrukcję do wyżej omówonego, z tym, że nadwyżka operacyjna jest powększona o dochody ze sprzedaży majątku. Wyższa wartość tego wskaźnka od poprzednego śwadczy o tym, że gmna, oprócz wypracowana dodatnego wynku, uzyskała także dodatkowe dochody ze sprzedaży majątku. Z kole ujemna wartość wskaźnka wskazuje, że jednostka samorządu terytoralnego ne osąga nadwyżk operacyjnej, a ewentualne uzyskane dochody ze sprzedaży majątku ne wystarczają na pokryce defcytu operacyjnego (Nadwyżka operacyjna, 2011). Wskaźnk udzału wydatków majątkowych w wydatkach ogółem odzwercedla aktywność nwestycyjną gmny. Jednostk, których zadana beżące (np. ośwata, ochrona zdrowa) pochłanają znaczne środk, cechuje zazwyczaj nsk pozom tego wskaźnka, 3 Dochodam własnym jednostek samorządu terytoralnego są: udzały we wpływach z podatków centralnych (podatku dochodowego od osób fzycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych), wpływy z podatków lokalnych, opłat, dochody majątkowe (Metodologa, 2012; Ustawa o dochodach, 2003).

5 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 29 co może przekładać sę w przyszłośc na mnejsze możlwośc generowana beżących dochodów, ze względu na małą atrakcyjność gmny zarówno dla meszkańców, jak przedsęborców (Interpretacja wskaźnków, 2010; Klmek, 2005). Wydatk na nwestycje wywołują bowem szczególny rodzaj efektu mnożnkowego. Bardzej rozwnęta gmna przycąga nwestorów, powodując powstane nowych mejsc pracy. W rezultace zwększa sę konkurencyjność danej gmny przede wszystkm jej dochody podatkowe (Standar, Średzńska, 2008). Wskaźnk obcążena wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne jest marą sztywnośc budżetu gmny. Według Agencj Ftch Ratngs wydatk na wynagrodzena są traktowane jako wydatk sztywne, gdyż bardzo trudno je ogranczać (Interpretacja wskaźnków, 2010). Ostatną marą w grupe wskaźnków budżetowych jest tzw. wskaźnk samofnansowana (WB7) będący relacją sumy nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych do wydatków majątkowych. Jego wartość obrazuje stopeń, w jakm gmna fnansuje nwestycje środkam własnym. Im wyższa jest ta relacja, tym mnejsze jest ryzyko utraty płynnośc fnansowej w zwązku z nadmernym kosztam obsług zadłużena, jednak jego wysoka wartość może równeż śwadczyć o nskm pozome realzowanych nwestycj w stosunku do własnych możlwośc (Wskaźnk do oceny, 2011). Drugą grupą wskaźnków, które pozwalają na porównane potencjału fnansowego gmn w Polsce ocenę ch atrakcyjnośc, są wskaźnk na meszkańca (Dylewsk n., 2004). Im wyższa jest relacja transferów beżących oraz nadwyżk operacyjnej przypadającej na meszkańca, tym wększa jest sła fnansowa jednostk wększe są możlwośc zaspokojena potrzeb społecznośc lokalnej. Z kole wysoke obcążene zobowązanam przypadające na jednego meszkańca wskazuje z jednej strony na mnejsze możlwośc fnansowe gmny w realzacj zadań, z drugej zaś strony zobowązana wynkają zazwyczaj z konecznośc fnansowana środkam obcym dzałań nwestycyjnych, stąd wysok wskaźnk może śwadczyć o dużej aktywnośc nwestycyjnej gmny zapewnać jej wększe dochody w przyszłośc, choć też może generować dodatkowe koszty zwązane z utrzymanem nowych składnków majątkowych. Ostatną grupą wskaźnków, które posłużyły do syntetycznej oceny kondycj fnansowej gmn, są wskaźnk zadłużena zdolnośc do jego obsług. Perwsze dwa wskaźnk w tej grupe są odpowedno relacją zobowązań ogółem oraz zobowązań pomnejszonych o zobowązana na projekty unjne odnesoną do dochodów ogółem. Wskazują one na stopeń obcążena gmny dotychczasowym zadłużenem. Wartość tego mernka jest ustawowo określona ne może przekraczać 60% 4. Według agencj Ftch ne są to jednak najlepsze mary tego obszaru oceny kondycj samorządów, lmt zadłużena 60% jest bowem zbyt wysok dla jednych samorządów, a zbyt nsk dla nnych. Istneją także samorządy, których budżety są daleke od przekroczena tych lmtów, lecz które mają trudnośc z obsługwanem swojego zadłużena zadłu- 4 Ustawa z dna r. o fnansach publcznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1241, art W 2009 r. została uchwalona nowa ustawa o fnansach publcznych, jednak przepsy ustawy z 2005 r. dotyczące zadłużena zostały pozostawone w mocy do r.

6 30 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak żają sę na fnansowane zadań beżących. Ponadto wskaźnk te są ustalane w relacj do dochodów ogółem obejmujących dochody beżące kaptałowe. Dochody kaptałowe ne stanową jednak powtarzalnego źródła dochodów. Oznacza to, że po skończenu projektu fnansowanego np. z dotacj dochody kaptałowe mogą sę znaczne zmnejszyć w roku następnym, co może spowodować, że zadłużene gmny może przekroczyć 60% dochodów ogółem, chocaż nomnalne jego pozom ne zmenł sę (Zdolność kredytowa..., 2006). Ostatne trzy wskaźnk (tabela 1) obrazują stopeń obcążena dochodów ogółem dochodów własnych obsługą zadłużena. Perwszy z nch odzwercedla, jaka część dochodów ogółem mus być przeznaczona na obsługę długu. Wskaźnk ten śwadczy o stopnu wykorzystana lmtu ustawowego wynoszącego 15% 5. Podobne jak przy wskaźnkach zadłużena, równeż ten mernk budz pewne kontrowersje. Agencja Ftch uważa, że 15-proc. lmt obsług zadłużena ne jest odpowednm narzędzem do zarządzana długem. Jego najsłabszym punktem jest to, że we wskaźnku tym wykorzystuje sę dochody ogółem zamast operacyjnych. Gmna może bowem przekroczyć 15-proc. lmt obsług zadłużena tylko z powodu zmnejszena sę dochodów kaptałowych w następnym roku (Zdolność kredytowa..., 2006). Kolejny wskaźnk w swojej konstrukcj jest podobny do poprzednego, jednak wydatk na obsługę zadłużena są pomnejszone o raty kaptałowe na projekty unjne, co ma pozwolć na ocenę rzeczywstego obcążena gmn spłatą zadłużena, ne dyskwalfkując tych gmn, które są aktywne w pozyskwanu środków unjnych. Uzupełnenem oceny zdolnośc obsług zadłużena jest wskaźnk, który odzwercedla, jaka część dochodów, którym jednostka swobodne dysponuje, mus być przeznaczona na obsługę długu. Im wększa jest wartość tej relacj, tym wększe jest ryzyko wystąpena newypłacalnośc jednostk samorządu terytoralnego. W badanach ekonomcznych na ogół mamy do czynena z analzą zjawsk złożonych, tj. opsywanych przez wele cech. Przykładem takego zjawska jest z pewnoścą kondycja fnansowa jednostek samorządu terytoralnego określana przez wele wskaźnków. Do jej sumarycznego opsu można wykorzystać cechę syntetyczną, która jest funkcją rzeczywstą cech prostych (wskaźnków). W procese tworzena syntetycznej mary oceny kondycj fnansowej gmn metodą TOPSIS przyjęto pęcoetapową sekwencję postępowana (Wysock, 2010; Behzadan, 2012). W perwszym etape, na podstawe analzy merytorycznej statystycznej, dokonano wyboru cech (wskaźnków) opsujących kondycję fnansową gmn. Analzę statystyczną przeprowadzono na podstawe analzy macerzy odwrotnej korelacj R 1, w celu wyelmnowana cech slne ze sobą skorelowanych (Łuczak, Wysock, 2005). Ustalone na podstawe analzy merytorycznej statystycznej wartośc K wskaźnków fnansowych dla N jednostek statystycznych (gmn) zestawono w (N K) wymarową macerz danych X = [x j ], gdze x j ( = 1,..., N), (j = 1,..., K) przedstawa wartość j-tej cechy (wskaźnka fnansowego) w -tej jednostce statystycznej (gmne). 5 Ustawa z dna r. o fnansach publcznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1241, art W 2009 roku została uchwalona nowa ustawa o fnansach publcznych, jednak przepsy ustawy z 2005 r. dotyczące zadłużena zostały pozostawone w mocy do r.

7 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 31 W drugm etape dokonano normalzacj cech, wykorzystując untaryzację zerowaną cech (Wysock, 2010). Przekształcene to umożlwło sprowadzene destymulant nomnant do postac stymulant, z jednoczesnym sprowadzenem ch wartośc do porównywalnośc. W kolejnym, trzecm etape ustalono system wag dla cech (wskaźnków kondycj fnansowej). Określene ważnośc cech przeprowadzono poprzez przyporządkowane m współczynnków wagowych W = (w 1, w 2,..., w K ) za pomocą metody CRITIC (Crtera Importance Through Intercrtera Correlaton; Dakoulak n., 1995; Deng n., 2000; Wang, Luo, 2010; Wang, Lee, 2009; Wysock, 2010). Współczynnk wagowe są w tej metodze ustalane z uwzględnenem odchylena standardowego każdej cechy współczynnków korelacj mędzy cecham. Wektory współczynnków wagowych metodą CRITIC ustalono w następujący sposób: w j C j K K / Ck, j = 1, 2,, K, gdze C j s jz rjk k1 mernk pojemnośc nformacyjnej j-tej cechy, k 1 1, j = 1, 2,, K, C j s jz odchylene standardowe oblczone z wartośc znormalzowanych j-tej cechy, a r jk współczynnk korelacj medzy K cechą j-tą k-tą, przy czym w j 1. Znormalzowane wartośc cech z j zostały j1 przemnożone przez współczynnk wagowe ważnośc cech prostych: z z w, = 1, 2,, N, j = 1, 2,, K. W czwartym etape wyznaczono wartośc cechy syntetycznej (ogólnej oceny kondycj fnansowej gmn) metodą TOPSIS (Hwang, Yoon, 1981). Jest to metoda wzorcowa polegająca na oblczenu odległośc eukldesowych każdego ocenanego obektu od: 1,..., z1, z2 zk 1 2,..., K z1, z2 zk * * * a) wzorca rozwoju: maxz,maxz 2 maxz K * * * b) antywzorca rozwoju: mnz,mnz mnz z,..., z,..., W przypadku untaryzacj zerowanej: z 1,1,...,1 oraz z K * j j 0, 0,..., 0 K Po ustalenu wzorca ( z ) antywzorca ( z ) rozwoju oblcza sę odległośc eukldesowe każdej ocenanej jednostk od: wzorca rozwoju antywzorca rozwoju cechy syntetycznej S : K z : d z j z j j1 K 2 z : d z j z j j1 2. Następne oblcza sę wartośc j

8 32 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak S d d d, gdze: 0 S 1, ( = 1, 2,, N). Im mnejsza jest odległość danej jednostk od wzorca rozwoju, a tym samym wększa od antywzorca, tym wartość cechy syntetycznej S jest blższa 1. W ostatnm, pątym etape dokonano uporządkowana lnowego gmn umożlwającego ch klasyfkację według syntetycznej mary (S og ) oceny kondycj fnansowej. Wyznaczone wartośc cechy syntetycznej TOPSIS posłużyły do wyodrębnena sześcu klas typologcznych obektów. Wykorzystano w tym celu średną arytmetyczną q q odchylene standardowe s oblczone z wartośc cechy syntetycznej S og. Klasy gmn o różnym pozome kondycj fnansowej wyodrębnono według formuł (Wysock, 2010): klasa I: q q 2 s bardzo nsk klasa II: klasa III: klasa IV: klasa V: klasa VI: q q q 2 s q q s nsk q s q q średn-nższy q q q q s średn-wyższy q q q s q q 2 s wysok q q 2 s bardzo wysok. q q q Dla wyodrębnonych klas typologcznych oblczono wewnątrzklasowe wartośc wskaźnków fnansowych wykorzystanych w konstrukcj mary syntetycznej. Ponadto dokonano charakterystyk kondycj fnansowej gmn w układze typów gmn (mejske, wejske, mejsko-wejske). W analze tej zastosowano równeż logt welomanowy. Oszacowane parametry logtu stanowły podstawę do określena skal różnc w pozome cząstkowych wskaźnków fnansowych mędzy typam gmn, tj. gmnam wejskm, mejskm oraz mejsko-wejskm. Idea model welomanowych polega na porównanach mędzy klkoma kategoram, wśród których jedną przyjmuje sę za referencyjną porównuje pozostałe względem nej. Jeżel rozważa sę j kategor, estymowanych jest j-1 równań logtowych (Gruszczyńsk, 2010). W analze logtowej za referencyjną kategorę przyjęto gmny wejske, co oznacza, że wyestymowano dwa równana logtowe, których parametry stanowły podstawę do oceny pozomu wskaźnków fnansowych gmn mejskch mejskowejskch w stosunku do najlcznej reprezentowanych gmn wejskch. W ocene jakośc modelu logtowego zastosowano mernk pseudo-r 2 Coxa- -Snella, Nagelkerke oraz McFaddena, test lorazu warygodnośc oraz trafność klasyfkacj. Z kole w nterpretacj wynków wyestymowanych równań zastosowano loraz szans merzący wpływ zmennej egzogencznej na prawdopodobeństwo wystąpena wyboru danej kategor. Iloraz szans jest oblczany jako relacja prawdopodobeństwa j-tej kategor (gmny mejsko-wejske, mejske) względem kategor bazowej (gmny wejske).

9 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku Typologa gmn według pozomu kondycj fnansowej W tabel 2 zaprezentowano skalę typologczną, według której wyodrębnono klasy gmn o różnym pozome kondycj fnansowej, a w tabel 3 wartośc mar syntetycznych TOPSIS oraz wewnątrzklasowe wartośc wskaźnków fnansowych w wyodrębnonych grupach. Perwszą klasę (I) gmn o bardzo nskm pozome kondycj fnansowej utworzyło 47 jednostek. Cechowały sę one (tabela 3) przede wszystkm brakem nadwyżk operacyjnej, nskm udzałem nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem oraz znaczne nższym od średnej wskaźnkem samofnansowana, przy jednocześne relatywne wysokm udzale wydatków majątkowych w wydatkach ogółem. Może to śwadczyć o wysokm pozome realzowanych nwestycj fnansowanych przede wszystkm ze środków obcych. Potwerdzenem tego jest najnższa syntetyczna mara zadłużena (S 3 = 0,54), wynkająca z najwyższych spośród wszystkch grup wskaźnków udzału zobowązań w dochodach ogółem (przekraczający ustawową wartość 60%) oraz obcążena dochodów wydatkam na obsługę zadłużena. Z kole nsk wskaźnk udzału dochodów własnych w dochodach ogółem, w gmnach klasy I, przełożył sę na wyższy od średnej pozom transferów beżących na meszkańca, a wysok udzał zobowązań w dochodach ogółem skutkował też ponad 2,5-krotne wyższym od średnej pozomem zadłużena przypadającym na meszkańca. Tabela 2. Klasyfkacja gmn według wartośc syntetycznego mernka kondycj fnansowej Numer klasy Mernk syntetyczny S og Granczne wartośc Pozom Lczba gmn w klase I ponżej 0,49 bardzo nsk 47 II 0,49 0,53 nsk 346 III 0,53 0,58 średn-nższy 804 IV 0,58 0,63 średn-wyższy 806 V 0,63 0,68 wysok 378 VI powyżej 0,68 bardzo wysok 33 Źródło: opracowane własne. Nskm pozomem kondycj fnansowej cechowało sę 346 gmn skuponych w klase II. Syntetyczna mara wskaźnków budżetowych kształtowała sę w tej klase na tym samym pozome, co w klase I (S 1 = 0,43), jednak gmny klasy II wypracowywały nadwyżkę operacyjną, która poprawła kształtowane sę wskaźnka samofnansowana. Należy jednak zaznaczyć, że gmny tej klasy mały nższy udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem, co przełożyło sę także na nższe nż w klase I (choć wyższe od średnej) wskaźnk udzału zobowązań w dochodach ogółem oraz obcążena dochodów wydatkam na obsługę zadłużena. W gmnach klasy II pozom transferów beżących na meszkańca kształtował sę na pozome

10 34 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak zblżonym do średnej. Z kole nadwyżka operacyjna na meszkańca była prawe 4-krotne nższa od średnej, a pozom zobowązań prawe 2-krotne wyższy od średnej. Klasę III IV, o średnm-nższym średnm-wyższym pozome kondycj fnansowej, tworzyło 67% gmn w Polsce (odpowedno gmn). Klasy te cechowała zblżona do średnej syntetyczna mara kondycj fnansowej (0,56 0,61) oraz zblżone do sebe do średnej cząstkowe mary syntetyczne wskaźnków budżetowych (S 1 ) oraz wskaźnków na meszkańca (S 2 ). Podkreślć jednak należy, że gmny z klasy o średnm-wyższym pozome kondycj fnansowej (IV) wyróżnały sę relatywne wyższym udzałem nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem oraz wyższym wskaźnkem samofnansowana, co może przesądzać o wększych możlwoścach nwestycyjnych w konsekwencj rozwoju gmn w przyszłośc. Tabela 3. Charakterystyka gmn w układze klas kondycj fnansowej Wyszczególnene Klasy I II III IV V VI x Med Syntetyczna mara kondycj fnansowej (S og ) 0,46 0,52 0,56 0,61 0,65 0,71 0,58 0,58 Syntetyczna mara wskaźnków budżetowych (S 1 ) 0,43 0,43 0,44 0,45 0,46 0,58 0,45 0,44 Udzał dochodów beżących w dochodach ogółem (WB1) 0,86 0,89 0,90 0,90 0,92 0,93 0,90 0,92 Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (WB2) 0,36 0,37 0,37 0,36 0,39 0,64 0,37 0,34 Udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3) 0,02 0,02 0,04 0,08 0,12 0,27 0,06 0,06 Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (WB4) 0,01 0,04 0,06 0,09 0,13 0,29 0,08 0,07 Udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (WB5) 0,27 0,24 0,25 0,24 0,24 0,34 0,25 0,24 Obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne (WB6) 0,45 0,46 0,46 0,46 0,46 0,41 0,46 0,47 Tzw. wskaźnk samofnansowana. Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych 0,32 0,45 0,53 0,71 0,83 1,12 0,63 0,59 w wydatkach majątkowych (WB7) Syntetyczna mara wskaźnków na meszkańca (S 2 ) 0,42 0,48 0,50 0,52 0,54 0,56 0,51 0,51 Transfery beżące na meszkańca (WL1) Nadwyżka operacyjna na meszkańca (WL2) Zobowązana ogółem na meszkańca (WL3) Syntetyczna mara zadłużena (S 3 ) 0,54 0,64 0,74 0,85 0,95 0,98 0,80 0,80 Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem (WZ1) 0,67 0,50 0,37 0,21 0,07 0,02 0,29 0,28 Udzał zobowązań bez zobowązań na projekty unjne w dochodach ogółem (WZ2) 0,59 0,46 0,31 0,16 0,05 0,02 0,25 0,23 Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena (WZ3) 0,12 0,09 0,06 0,04 0,01 0,01 0,05 0,05 Obcążene dochodów ogółem obsługą zadłużena bez rat kaptałowych na projekty unjne (WZ4) 0,11 0,08 0,06 0,03 0,01 0,01 0,05 0,04 Obcążene dochodów własnych wydatkam na obsługę zadłużena (WZ5) 0,40 0,29 0,20 0,13 0,04 0,02 0,17 0,13 x wartość średna, Med medana Źródło: opracowane własne.

11 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 35 Następstwem tych relacj był prawe 2-krotne wyższy wskaźnk nadwyżk operacyjnej na meszkańca w gmnach klasy IV. Mmo zblżonych wartośc mernka syntetycznego, gmny klasy III IV różncowała cząstkowa syntetyczna mara zadłużena (S 3 ) wynosząca odpowedno 0,74 0,85. W jej śwetle gmny klasy IV cechował zarówno nższy od średnch wartośc udzał zobowązań w dochodach ogółem, jak stopeń obcążena dochodów wydatkam na obsługę zadłużena. Przełożyło sę to ponadto na ponad 1,5-krotne nższy wskaźnk zadłużena przypadający na meszkańca. Klasę V, o wysokm pozome kondycj fnansowej, tworzyło 378 gmn. Wyższa od średnej syntetyczna mara kondycj fnansowej (S og = 0,65) była w tej klase kształtowana przede wszystkm przez wysoką cząstkową syntetyczną marę zadłużena (S 3 = 0,95). Wynkała ona z kole z bardzo nskego, bo tylko 7-proc. udzału zobowązań w dochodach ogółem tylko 1-proc. obcążena dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena. Wskaźnk te przełożyły sę na prawe 4-krotne nższy pozom zobowązań przypadających na meszkańca. Brak konecznośc sęgana po obce, zwrotne środk fnansowe mógł być w gmnach tej klasy spowodowany wypracowywanem nadwyżk operacyjnej, która wraz z dochodam majątkowym była przeznaczana na fnansowane wydatków majątkowych. Przy zblżonym do średnej wskaźnku udzału wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (0,24) wskaźnk samofnansowana był bowem w nch ponad 30% wyższy od średnej (0,83). Ostatną, najmnej lczną klasę (VI), utworzyły 33 gmny, których pozom kondycj fnansowej można ocenć jako bardzo wysok. Gmny z tej klasy cechowały znacząco wyższe od średnej cząstkowe mary syntetyczne (S 1 S 3 ). Wysoka syntetyczna mara relacj budżetowych (S 1 ) była determnowana wszystkm wyższym od średnej wskaźnkam tworzącym tę ocenę. Warto podkreślć przede wszystkm prawe 2-krotne wększy od średnej udzał dochodów własnych w dochodach ogółem, który decyduje o samodzelnośc gmn, oraz ponad 4-krotne wyższy udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem, który przełożył sę na prawe 10-krotne wyższy od średnej pozom nadwyżk operacyjnej na meszkańca. Ponadto gmny tej klasy cechował wysok udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem, który śwadczy o znaczącej aktywnośc nwestycyjnej. Wydatk te były fnansowane jednak przy wykorzystanu nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych, o czym śwadczą bardzo nske wskaźnk udzału zobowązań w dochodach ogółem (2%) oraz obcążena dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena (1%). Te relacje przesądzły z kole o ponad 8-krotne nższym od średnego pozome zobowązań przypadających na meszkańca. W tabel 4 zaprezentowano wartośc mar syntetycznych TOPSIS oraz wewnątrzklasowe wartośc wskaźnków fnansowych w układze typów gmn.

12 36 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Tabela 4. Charakterystyka gmn według typów Wyszczególnene Gmny mejske Gmny wejske Gmny mejsko-wejske x Med V (%) x Med V (%) x Med V (%) Syntetyczna mara kondycj fnansowej (S og ) 0,58 0,58 7,80 0,59 0,59 8,49 0,57 0,57 7,98 Syntetyczna mara wskaźnków budżetowych (S 1 ) 0,47 0,47 8,65 0,44 0,43 10,44 0,45 0,44 9,73 Udzał dochodów beżących w dochodach ogółem (WB1) 0,87 0,88 9,86 0,91 0,93 8,93 0,89 0,92 9,12 Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (WB2) 0,56 0,56 20,56 0,33 0,30 43,46 0,42 0,40 34,15 Udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3) 0,03 0,03 208,45 0,07 0,07 98,24 0,05 0,05 134,06 Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku 0,08 0,08 84,18 0,08 0,08 86,40 0,07 0,06 93,49 w dochodach ogółem (WB4) Udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (WB5) 0,23 0,24 38,62 0,25 0,24 42,15 0,24 0,23 40,73 Obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena 0,45 0,45 15,01 0,47 0,48 11,38 0,45 0,45 10,77 pochodne (WB6) Tzw. wskaźnk samofnansowana Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych (WB7) 0,67 0,64 54,21 0,63 0,60 86,91 0,61 0,57 65,43 Syntetyczna mara wskaźnków na meszkańca (S 2 ) 0,50 0,51 5,66 0,52 0,52 6,25 0,51 0,51 5,69 Transfery beżące na meszkańca (WL1) , , ,18 Nadwyżka operacyjna na meszkańca (WL2) , , ,87 Zobowązana ogółem na meszkańca (WL3) , , ,16 Syntetyczna mara zadłużena (S 3 ) 0,77 0,76 13,48 0,81 0,82 13,93 0,77 0,77 13,52 Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem (WZ1) 0,32 0,33 47,56 0,27 0,26 62,34 0,33 0,33 47,29 Udzał zobowązań bez zobowązań na projekty unjne w dochodach ogółem 0,30 0,31 49,93 0,22 0,21 72,72 0,29 0,29 53,35 (WZ2) Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena 0,06 0,06 79,54 0,05 0,04 77,71 0,06 0,05 65,63 (WZ3) Obcążene dochodów ogółem obsługą zadłużena bez rat kaptałowych 0,05 0,05 57,26 0,04 0,04 78,80 0,05 0,05 63,98 na projekty unjne (WZ4) Obcążene dochodów własnych wydatkam na obsługę zadłużena (WZ5) 0,11 0,10 77,04 0,18 0,14 92,09 0,16 0,13 75,72 x wartość średna, Med medana, V współczynnk zmennośc Źródło: opracowane własne.

13 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 37 Średna syntetyczna mara kondycj fnansowej (S og ) ne różncowała znacząco gmn według typów, jednak wskazywała neznaczne na najlepszą ocenę kondycj fnansowej gmn wejskch. W tym type gmn wynkała ona z najwyższej, ze wszystkch typów gmn, syntetycznej mary zadłużena (S 3 = 0,81), która z kole była determnowana przez nższe nż w pozostałych typach gmn wskaźnk zadłużena zdolnośc do jego obsług, z wyjątkem wskaźnka obcążena dochodów własnych wydatkam na obsługę zadłużena. Ten stan może wynkać w dużej merze z faktu, że gmny wejske, wskutek słabszej samodzelnośc fnansowej, nwestują w mnejszym stopnu, co przekłada sę na ch nższe zadłużene. Należy także podkreślć, że mary zadłużena w tym type gmn cechowały sę bardzo dużą zmennoścą (V = 62 92%). Gmny wejske cechowała ponadto wyższa od pozostałych typów gmn syntetyczna ocena wskaźnków na meszkańca wynkająca z wyższych transferów beżących nadwyżk operacyjnej przelczonej na osobę, przy jednocześne nższej wartośc zobowązań na meszkańca. Z kole syntetyczna mara wskaźnków budżetowych (S 1 ) ukształtowała sę na neznaczne nższym, od pozostałych typów gmn, pozome wynkającym przede wszystkm z mnejszej samodzelnośc fnansowej (WB2). Należy jednak zaznaczyć, ze gmny wejske uzyskały relatywne wysok wskaźnk udzału nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3), choć cechowała go bardzo duża zmenność (V = 98%). Neznaczne nższy, w stosunku do gmn wejskch, syntetyczny pozom kondycj fnansowej cechował gmny mejske (S og ), które z kole wyróżnała relatywne wysoka, na tle pozostałych typów gmn, syntetyczna mara wskaźnków budżetowych (S 1 ). Była ona w nch determnowana przez najwyższe spośród analzowanych typów gmn wskaźnk samodzelnośc fnansowej (WB2) oraz samofnansowana (WB7). Z kole, mmo że syntetyczna mara wskaźnków na meszkańca (S 2 ) była neznaczne nższa nż w pozostałych typach gmn, to wskaźnk ją tworzące były najnższe cechowała je duża lub bardzo duża zmenność. Najnższą ocenę kondycj fnansowej uzyskały gmny mejsko-wejske (S og = 0,57). Cechowała je nższa nż w gmnach mejskch syntetyczna mara wskaźnków budżetowych, przy jednocześne zblżonym pozome syntetycznej mary wskaźnków na meszkańca takej samej ocene zadłużena. Najnższa ocena kondycj fnansowej była węc w tym type gmn konsekwencją przede wszystkm nższego nż w gmnach mejskch udzału dochodów własnych w dochodach ogółem (WB2) oraz zdolnośc samofnansowana (WB7), przy jednocześne najwyższym pozome zobowązań przypadających na meszkańca (WL3). Rozszerzenem analzy zróżncowana kondycj fnansowej w układze typów gmn jest analza logtowa. Zróżncowane poszczególnych mar oceny kondycj fnansowej odzwercedlają parametry logtu welomanowego, w którym wskaźnk dla gmn mejskch mejsko-wejskch zostały odnesone do wskaźnków gmn wejskch. Prezentowany model (tabela 5) jest dość dobrze dopasowany do danych.

14 Gmny mejsko-wejske Gmny mejske 38 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Tabela 5. Parametry logtu welomanowego Typ gmny a B Błąd standardowy Statystyka testu Walda Istotność Exp(B) 95-proc. przedzały ufnośc Exp(B) Dolna Górna granca granca Stała 14,775 3,292 20,139 0,000 WB1 0,098 0,028 12,425 0,000 0,907 0,859 0,958 WB2 0,032 0,017 3,706 0,054 1,032 0,999 1,067 WB3 0,251 0,043 34,152 0,000 0,778 0,715 0,846 WB4 0,171 0,033 26,369 0,000 1,186 1,111 1,266 WB5 0,056 0,024 5,285 0,022 0,945 0,901 0,992 WB6 0,069 0,018 15,369 0,000 0,933 0,901 0,966 WB7 0,001 0,004 0,103 0,748 1,001 0,994 1,009 WL1 3,627 0,549 43,648 0,000 0,027 0,009 0,078 WL2 0,009 0,212 0,002 0,965 0,991 0,653 1,503 WL3 2,048 0,435 22,143 0,000 0,129 0,055 0,303 WZ1 0,045 0,019 5,479 0,019 1,046 1,007 1,087 WZ2 0,015 0,014 1,027 0,311 1,015 0,986 1,044 WZ3 0,082 0,080 1,027 0,311 1,085 0,927 1,270 WZ4 0,031 0,057 0,303 0,582 0,969 0,867 1,083 WZ5 0,028 0,033 0,707 0,400 0,973 0,911 1,038 Stała 10,714 1,791 35,795 0,000 WB1 0,067 0,015 20,072 0,000 0,936 0,909 0,963 WB2 0,010 0,009 1,082 0,298 1,010 0,992 1,028 WB3 0,075 0,031 6,002 0,014 0,927 0,873 0,985 WB4 0,066 0,028 5,580 0,018 1,068 1,011 1,127 WB5 0,040 0,013 9,615 0,002 0,960 0,936 0,985 WB6 0,085 0,012 52,117 0,000 0,919 0,898 0,940 WB7 0,000 0,002 0,026 0,871 1,000 0,997 1,003 WL1 0,940 0,265 12,588 0,000 0,391 0,232 0,657 WL2 0,121 0,138 0,772 0,380 0,886 0,676 1,161 WL3 1,516 0,354 18,343 0,000 0,220 0,110 0,440 WZ1 0,051 0,013 15,049 0,000 1,052 1,026 1,080 WZ2 0,011 0,008 2,095 0,148 1,011 0,996 1,026 WZ3 0,052 0,043 1,476 0,224 1,054 0,968 1,146 WZ4 0,014 0,035 0,155 0,694 0,986 0,920 1,057 WZ5 0,019 0,011 3,184 0,074 0,981 0,961 1,002 Test lorazu warygodnośc: Ch-kwadrat = 1061,1; p = 0,000 Pseudo R 2 : Cox-Snell = 0,356; Nagelkerke = 0,434; McFadden = 0,257 Poprawność klasyfkacj gmn: ogółem = 71,3%; mejske = 51,0%; wejske = 92,4%; mejsko-wejske = 23,5%. a Oznaczena wskaźnków fnansowych jak w tabel 1, 3 oraz 4. Źródło: opracowane własne. Test lorazu warygodnośc dla całego modelu wskazuje bowem na łączną stotność wszystkch zmennych objaśnających (Ch-kwadrat = 1061,1 z p = 0,000) dość wysoke wartośc mar pseudo R 2 Coxa-Snella (0,356), Nagelkerke (0,434)

15 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 39 oraz McFaddena (0,257). Ponadto model dość dobrze klasyfkuje gmny. Poprawność klasyfkacj ogółem wynos bowem 71,3%, przy czym można zauważyć, że wynka to główne z bardzo dobrej klasyfkacj gmn wejskch (92,4%) wyraźne gorszej poprawnośc klasyfkacj gmn mejsko-wejskch (23,5%). Z parametrów funkcj logstycznej wynka, że gmny mejske mejsko-wejske ne różną sę od gmn wejskch pod względem takch wskaźnków fnansowych, jak nadwyżka operacyjna w przelczenu na meszkańca (WL2) oraz wszystkch wskaźnków zadłużena (WZ2 WZ5) z wyjątkem udzału zobowązań w dochodach ogółem (WZ1). Ponadto można zauważyć wyraźne różnce pod względem samodzelnośc fnansowej (WB2) mędzy gmnam mejskm a wejskm. Borąc pod uwagę statystyczne stotne wskaźnk fnansowe gmn mejskch, można zauważyć, że w stosunku do gmn wejskch różną sę one najslnej pod względem udzału nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3), udzału nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (WB4) oraz transferów beżących zobowązań ogółem przelczonych na meszkańca (WL1, WL3). W przypadku wskaźnka udzału nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (WB3) Exp(B) = 0,778, co oznacza, że szansa na uzyskane przez gmny mejske wartośc tego wskaźnka na pozome gmn wejskch jest o około 22% mnejsza. Z kole w przypadku udzału nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (WB4) Exp(B) = 1,186, co oznacza, że szanse na uzyskane wyższego wskaźnka są w gmnach mejskch w stosunku do gmn wejskch wyższe o około 19%. Szczególne slne gmny mejske wejske różncuje pozom transferów beżących oraz zobowązań ogółem na meszkańca. W przypadku transferów beżących wartość Exp(B) = 0,027 wskazuje, że szanse na uzyskane przez gmny mejske transferów beżących na pozome gmn wejskch są aż o 97% nższe. Borąc pod uwagę zobowązana ogółem na meszkańca, Exp(B) = 0,129 jednoznaczne wskazuje, że gmny wejske są znaczne mnej zadłużone w relacj do lczby meszkańców, a uzyskane przez ne pozomu tego zadłużena porównywalnego z gmnam mejskm jest o 87% mnej prawdopodobne. W zdecydowane mnejszym stopnu zastosowane krytera oceny kondycj fnansowej różną sę mędzy gmnam mejsko-wejskm a wejskm. Porównane tych dwóch typów gmn uzasadna postrzegane tych różnc główne w kontekśce dwóch wskaźnków, tj. transferów beżących zobowązań ogółem przelczonych na meszkańca (WL1, WL3). W przypadku transferów beżących wartość Exp(B) = 0,391 wskazuje, że szanse na uzyskane przez gmny mejsko-wejske transferów beżących na pozome gmn wejskch są aż o 61% nższe. Borąc pod uwagę zobowązana ogółem na meszkańca, Exp(B) = 0,220 jednoznaczne wskazuje, że gmny wejske są wyraźne mnej zadłużone w relacj do lczby meszkańców, a uzyskane przez ne pozomu tego zadłużena porównywalnego z gmnam mejsko-wejskm jest o 78% mnej prawdopodobne.

16 40 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Podsumowane Przeprowadzona ocena kondycj fnansowej gmn, przy zastosowanu mernka syntetycznego TOPSIS, pozwala stwerdzć, że gmny o bardzo nskej bardzo wysokej kondycj fnansowej stanowły newele ponad 3% gmn ogółem. Najlcznej, bo w ponad 66%, reprezentowane były gmny o przecętnym pozome kondycj fnansowej (średnm-nższym średnm-wyższym). Borąc pod uwagę syntetyczną marę wskaźnków budżetowych, należy podkreślć, że ne była ona slne zróżncowana w gmnach, a o jej pozome w najwększym stopnu decydowały wypracowana nadwyżka budżetowa w odnesenu do dochodów ogółem oraz wskaźnk samofnansowana. Najwyższym zróżncowanem cechowała sę syntetyczna mara zadłużena zdolnośc do jego obsług. W tym obszarze oceny wszystke wskaźnk cząstkowe slne różncowały wyodrębnone klasy typologczne gmn. Kształtowane sę tych dwóch mar syntetycznych przekładało sę na zróżncowane oceny kondycj fnansowej w odnesenu do wskaźnków na meszkańca. Powyższy wnosek pozwala na przyjęce perwszej hpotezy postawonej w nnejszej pracy. W układze typów gmn średna syntetyczna mara kondycj fnansowej (S og ) ne różncowała znacząco gmn, jednak wskazywała neznaczne na lepszą kondycję fnansową gmn wejskch. W tym type gmn wynkała ona z najwyższej, ze wszystkch typów gmn, syntetycznej mary zadłużena, która z kole była determnowana przez nższe, nż w pozostałych typach gmn, prawe wszystke wskaźnk zadłużena zdolnośc do jego obsług. Gmny wejske cechowała ponadto wyższa od pozostałych typów gmn syntetyczna ocena wskaźnków na meszkańca. Wyższe transfery beżące przypadające na osobę były efektem mnejszej samodzelnośc fnansowej, a mnejsze zadłużene na meszkańca wynkem newelkego zadłużena gmn wejskch. Z kole wysoka nadwyżka operacyjna na meszkańca była konsekwencją uzyskana relatywne wysokego wskaźnka udzału nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem, choć pozostałe wskaźnk budżetowe ne generowały pozytywnej oceny gmn wejskch. Uzyskane wynk zróżncowana kondycj fnansowej w układze typów gmn zostały potwerdzone przy wykorzystanu analzy logtowej tym samym pozwalają na przyjęce drugej hpotezy badawczej. Lteratura Becker A., Becker J. (2009), Zastosowane metody grancznej analzy danych do oceny gospodarowana województw Polsk, [w:] J. Wątróbsk (red.), Studa materały Polskego Stowarzyszena Zarządzana Wedzą, PSZW, Bydgoszcz, s Denek E., Sobech J., Wolnak J. (2001), Fnanse publczne, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa. Dakoulak D., Mavrotas G., Papayannaks L. (1995), Determnng objectve weghts n multple crtera problems: the crtc method, Computers & Operatons Research, vol. 27, s Dylewsk M., Flpak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. (2004), Analza fnansowa w jednostkach samorządu terytoralnego, Muncpum, Warszawa.

17 Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku 41 Gruszczyńsk M. (red.) (2010), Mkroekonometra. Modele metody analzy danych ndywdualnych, Ofcyna a Wolters Kluwer busness, Warszawa. Hwang C.L., Yoon K. (1981), Multple Attrbute Decson Makng: Methods and Applcatons, Sprnger, Berln. Klmek E. (2005), Kształtowane sę wydatków nwestycyjnych w gmnach województwa zachodnopomorskego w latach , [w:] J. Kaja, K. Pech (red.), Rozwój oraz poltyka regonalna lokalna w Polsce, SGH, Warszawa. Kożuch A. (2008), Zmany w zarządzanu fnansam lokalnym, Zeszyty Naukowe SGGW Ekonomka Organzacja Gospodark Żywnoścowej, z. 65, s Łuczak A., Wysock F. (2005), Zastosowane metod klasyfkacj typologcznej planowana scenaruszowego do programowana rozwoju obszarów wejskch, Wydawnctwo Akadem Rolnczej w Poznanu, Poznań. Majchrzak A. (2012), Czynnk warunkujące kondycję fnansową gmn województwa welkopolskego, maszynops pracy doktorskej, Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu, Poznań, s. 30. Malna A., Zelaś A. (1997), Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana jakośc życa ludnośc w Polsce w 1994 r., Przegląd Statystyczny, t. 44, z. 1. Pankau E. (2005), Problemy zwązane z fnansowanem samorządów w Polsce, [w:] J. Kaja, K. Pech (red.), Rozwój oraz poltyka regonalna lokalna w Polsce, SGH, Warszawa. Satoła Ł. (2010), Ocena sytuacj fnansowej gmn wejskch w Polsce w latach , Acta Scentarum Polonorum, Seres Oeconoma 9 (2), s Standar A., Średzńska J., (2008), Zróżncowane kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego, Journal of Agrbusness and Rural Development, no. 4 (10), s Wang Y.-M., Luo Y. (2010), Integraton of correlatons wth standard devatons for determnng attrbute weghts n multple attrbute decson makng, Mathematcal and Computer Modellng, vol. 51, no Wśnewsk M. (2011), Ocena zdolnośc kredytowej gmny, Dfn, Warszawa. Wysock F. (2010), Metody taksonomczne w rozpoznawanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch, Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, Poznań. Wysock F., Lra J. (2008), Statystyka opsowa, Wydawnctwo Akadem Rolnczej w Poznanu, Poznań. Wysock F., Łuczak A. (2006), Rozmyta welokryteralna metoda porządkowana lnowego obektów. Taksonoma 13. Klasyfkacja analza danych. Teora zastosowana, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej we Wrocławu, Wrocław. Akty prawne Ustawa z dna r. o samorządze gmnnym, Dz. U. 1990, nr 16, poz. 95, tekst jednolty Dz. U. 2001, nr 142, poz Ustawa z dna r. o dochodach jednostek samorządu terytoralnego, Dz. U. 2003, nr 203, poz Ustawa z dna r. o fnansach publcznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1241, art Źródła nternetowe Interpretacja wskaźnków fnansowych w analzach fnansowych samorządów. Raport specjalny, Ftch Ratngs, wrzeseń 2010, (dostęp: ). Nadwyżka operacyjna w jednostkach samorządu terytoralnego w latach , Mnsterstwo Fnansów, Warszawa, serpeń 2011, nadwyzkaoperacyjna pdf (dostęp: ).

18 42 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Wskaźnk do oceny sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach , Mnsterstwo Fnansów, Warszawa, serpeń 2011, opracowana/wsk /-_wsk _ops.pdf (dostęp: ). Metodologa rankngu gmn Małopolsk 2012, %20Rankngu_2012.pdf (dostęp: ). Zdolność kredytowa to ne sztywne wskaźnk zadłużena. Raport specjalny, Ftch Ratngs 2006, (dostęp: ). Streszczene Głównym celem artykułu jest ocena kondycj fnansowej gmn w Polsce na podstawe danych z 2010 r. W pracy wykorzystano wskaźnk prezentowane przez Mnsterstwo Fnansów, które pozwalają na kompleksową ocenę wszystkch gmn w Polsce. Wskaźnk te zostały ujęte w trzech grupach wskaźnków: budżetowych, na meszkańca oraz zadłużena zdolnośc jego obsług. W ocene efektywnośc fnansowej gmn zastosowano narzędza analzy wskaźnkowej oraz metodę TOPSIS. Wyznaczone wartośc cechy syntetycznej TOPSIS posłużyły do wyodrębnena sześcu klas typologcznych obektów. Ponadto dokonano charakterystyk kondycj fnansowej gmn w układze typów gmn (mejske, wejske, mejsko-wejske). W analze tej zastosowano równeż logt welomanowy. Przeprowadzona ocena kondycj fnansowej gmn, przy zastosowanu mernka syntetycznego TOPSIS, pozwala stwerdzć, że gmny o bardzo nskej bardzo wysokej kondycj fnansowej stanowły newele ponad 3% gmn ogółem. Najlcznej, bo w ponad 66%, były reprezentowane gmny o przecętnym pozome kondycj fnansowej (średnm-nższym średnm-wyższym). Średna syntetyczna mara kondycj fnansowej, w układze typów gmn, ne różncowała znacząco gmn, jednak wskazywała neznaczne na najlepszą ocenę kondycj fnansowej gmn wejskch. Słowa kluczowe: kondycja fnansowa, gmny, typ gmny, TOPSIS. Summary Applcaton of TOPSIS method to evaluate the fnancal condton of communes n Poland n 2010 The man objectve of ths paper s to evaluate the fnancal condton of communes n Poland based on data from The ratos presented by the Mnstry of Fnance were used n the study. They allow for a comprehensve assessment of all the communes n Poland. These ndcators were ncluded n three groups: budget, per capta and debt. The evaluaton of the fnancal condton of communes was carred out usng the tools of fnancal rato analyss and the TOPSIS method. The synthetc values set by TOP- SIS method were used to dentfy sx typologcal classes of objects. In addton, an analyss of the fnancal condton of communes by commune types (urban, rural, urban-rural) was performed, usng multnomal logt. The evaluaton of the fnancal condton of communes usng a synthetc TOPSIS measure shows that communes wth very low and very hgh fnancal condton account for about 3% of all the communes. Most numerous (66%) were the communes wth medum levels of fnancal condton. Average synthetc measure of fnancal condton for commune types dd not show sgnfcant dfferences, pontng only slghtly to the best fnancal condton of rural communes. Keywords: fnancal condton, communes, type of communes, TOPSIS.