PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego w Warszawe PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO Tom 12 (XXVII) Zeszyt 4 Wydawnctwo SGGW Warszawa 2012

2 Elżbeta Kacperska 1 Katedra Ekonomk Rolnctwa Mędzynarodowych Stosunków Gospodarczych Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego Warszawa Wpływ handlu zagrancznego z Rosją na welkość PKB Polsk ze szczególnym uwzględnenem handlu rolno-spożywczego The nfluence of nternatonal trade wth Russa, the agro-food trade n partcular, on the Polsh GDP sze Synopss. Wpływ handlu zagrancznego na welkość PKB ma swoje podstawy w teor ekonom. Zwązk te ulegały zmanom w czase. W opracowanu przedstawono welkośc obrotów handlowych pomędzy Polską a Rosją ze szczególnym uwzględnenem handlu rolno-spożywczego. Praca zawera szacunk efektów dochodowych Polsk uzyskwane z handlu z Rosją, w tym z handlu rolnospożywczego. Słowa kluczowe: produkty rolno-spożywcze, polsk handel zagranczny, mnożnk eksportowy, Rosja. Abstract. The nfluence of nternatonal trade on the growth of GDP has undergone some changes n tme. The paper presents natonal trade between Poland and Russa wth a specal emphass on the agro-food trade. The paper ncludes an estmaton of the effects n Polsh natonal ncome obtaned through trade wth Russa, ncludng the agro-food trade. Key words: agro-food products, Polsh nternatonal trade, multpler effect, Russa. Wprowadzene Relacje mędzy handlem zagrancznym a rozwojem gospodarczym są przedmotem badań welu ekonomstów. Po raz perwszy zwązek mędzy handlem a bogactwem narodu został przedstawony w doktryne merkantylzmu, którą szczegółowo analzował to Vner [Vner 1955]. Późnej doktryna ta była krytykowana przez klasyków, m. n. Smtha Rcardo. Klasyczna ekonoma atakowała system merkantylstycznych ogranczeń w handlu mędzynarodowym, wskazując, że unemożlwa on realzację racjonalnego mędzynarodowego podzału pracy [Kameck n. 1971]. Smth uważał, że handel zagranczny spełna ważną rolę jako czynnk otwerający nowe rynk zbytu dla nadwyżek produkcyjnych w kraju w ten sposób przyczyna sę do wzrostu rozwoju gospodark krajowej [Smth 2012]. Rcardo podkreślał możlwość zwększana dochodu danego kraju poprzez poprawę warunków wymany [Kameck n. 1971]. Neoklasycy, m.n. Marshall, podobne przedstawal rolę handlu w rozwoju gospodark. Nowe spojrzene na kwestę wpływu handlu zagrancznego na zmany dochodu narodowego zatrudnena prezentowal ekonomśc w latach mędzywojennych. Wyróżnł sę tu Keynes, który wskazał, że handel zagranczny uruchama efekty mnożnkowe wpływające na dochód narodowy. Keynes jego zwolenncy wskazywal, że dodatn blans handlowy może dzałać w kerunku 1 Dr nż., e-mal: elzbeta_kacperska@sggw.pl. 55

3 ożywena konunktury w kraju a ujemny może przyczynać sę do pogłębana depresj gospodarczej [Keynes 1956; Kameck n. 1971]. Zwązk mędzy handlem zagrancznym a dochodem narodowym w teor keynesowskej postkeynesowskej odnosły sę do krótkookresowych zman. Dopero Harrod w okrese powojennym podjął problem długofalowego rozwoju gospodarczego jego zwązku z handlem zagrancznym [Kameck n. 1971]. Obecne nurty badawcze z jednej strony krytykują, ale też rozwjają wcześnejsze teore, z drugej strony ujmują badają nowe zjawska relacje występujące pomędzy handlem zagrancznym, gospodarką krajową gospodarką śwatową. Najczęścej analzy dotyczą takch aspektów jak mejsce handlu w makroekonomcznym rachunku podaży popytu dla gospodark otwartej, rol handlu w procese wzrostu rozwoju gospodarczego oraz zjawska mędzynarodowej współzależnośc handlowo-gospodarczej w kontekśce globalzacj ntegracj [Rynarzewsk 2006]. Metodyka badań Celem opracowana było przedstawene welkośc obrotów handlowych mędzy Polską a Rosją, ze szczególnym uwzględnenem handlu rolno-spożywczego, oraz oszacowane efektów dochodowych Polsk uzyskwanych z handlu z Rosją, w tym z handlu rolno-spożywczego, przy uwzględnenu reakcj mnożnkowych od strony popytu. Analza objęła lata odnosła sę do oddzaływana eksportu mportu na welkość PKB. W analze wykorzystano wskaźnk określając wpływ eksportu mportu na dochód narodowy tj. stopę eksportu, stopę mportu, krańcową stopę eksportu, krańcową stopę mportu, elastyczność dochodową eksportu, elastyczność dochodową mportu, mnożnk handlu zagrancznego. Wskaźnk stopy eksportu mportu nformują o znaczenu handlu zagrancznego w danym kraju. Stopa eksportu przedstawa procentowy udzał eksportu w dochodze narodowym w danym czase. Jest ona zapsywana za pomocą następującego wzoru: Ex s e = 100 (1) Y gdze: s e stopa eksportu, Ex globalna wartość eksportu kraju, Y dochód narodowy kraju. Stopa mportu przedstawa procentowy udzał mportu w dochodze narodowym w danym czase. Jest ona zapsywana za pomocą następującego wzoru: Im s m 100 (2) Y = gdze: s m stopa mportu, Im globalna wartość mportu kraju. 56

4 Kolejnym wskaźnkam wykorzystanym w analze są krańcowe stopy eksportu mportu. Zależą od struktur produkcj pozomu stopy życowej. Wysoka krańcowa stopa eksportu będze śwadczyć o tym, że wzrost gospodarczy kraju w dużej merze opera sę na ekspansj eksportowej, natomast wysoka krańcowa stopa mportu wskazuje na dużą chłonność gospodark zwązaną z wzrostem PKB. Krańcowa stopa eksportu określa przyrost eksportu przy wzrośce dochodu narodowego o jednostkę przyjmuje postać: sk ex Δ Ex Δ Y = (3) gdze: sk ex krańcowa stopa eksportu, Ex przyrost eksportu kraju, Y przyrost dochodu narodowego kraju. Krańcowa stopa mportu określa zmanę mportu danego kraju przy wzrośce dochodu narodowego o jednostkę. Wskaźnk ten przyjmuje postać: sk m Δ Im ΔY = (4) gdze: sk m krańcowa stopa mportu, Im przyrost mportu kraju. Wskaźnk dochodowej elastycznośc eksportu nformuje o relatywnych zmanach eksportu w stosunku do relatywnych zman dochodu narodowego, przyjmuje on postać: d e ex Δ Ex Ex = : (5) Δ Y Y gdze: d dochodowa elastyczność eksportu, e ex pozostałe oznaczena jak wyżej. Wskaźnk dochodowej elastycznośc mportu wskazuje na relatywne zmany mportu w stosunku do relatywnych zman dochodu narodowego, przyjmuje on postać: d e m Δ Im ΔY : = Im Y (6) gdze: d dochodowa elastyczność mportu, e m pozostałe oznaczena jak wyżej. Jeśl współczynnk dochodowej elastycznośc eksportu przyjmuje wartośc powyżej jednośc, oznacza to, że eksport jest czynnkem wzrostu gospodarczego w kraju jego udzał w tworzenu dochodu narodowego rośne. Wartośc te mogą być mnejsze od jednośc wówczas eksport ne jest czynnkem tak bardzo, jak w perwszym przypadku, 57

5 powodującym wzrost gospodarczy, a jego udzał w tworzenu dochodu narodowego obnża sę. Kolejnym wskaźnkem wykorzystanym w opracowanu jest mnożnk handlu zagrancznego. Mnożnk (nwestycyjny lub eksportowy) jest to współczynnk określający przyrost dochodu narodowego z tytułu wzrostu gospodarczego (przyrostu nwestycj lub eksportu). Pojęce to wprowadzł Kahn [Kahn 1931], a rozwnął Keynes [Keynes 1956]. Mnożnk występuje wyłączne w gospodarce rynkowej, w której występują rezerwy produkcyjne, jest on uruchamany przez określone mpulsy wzrostu gospodarczego (przyrost nwestycj lub przyrost eksportu) kreujące dodatkowy popyt [Bożyk 2008]. Przyjmuje on postać: 1 k = (7) 0 Δ S Δ Im + Δ Y Δ Y gdze: k o mnożnk w gospodarce otwartej, S/ Y krańcowa skłonność do oszczędzana (akumulacj), Im/ Y krańcowa skłonność do mportu. Można stwerdzć, że mnożnk handlu zagrancznego stanow odwrotność krańcowej skłonnośc do oszczędzana powększonej o krańcową skłonność do mportu. Przyrost dochodu narodowego wywołanego reakcją mnożnkową jest określony następującą formułą [Guzek 2004]: g Δ Y = Δ Ex k (8) o gdze: g Δ Y przyrost dochodu narodowego generowany przez przyrost eksportu w wynku reakcj mnożnkowej, Ex przyrost eksportu. Przyrost eksportu traktowany jest jako odpowednk tzw. nwestycj autonomcznych, a stopeń jego oddzaływana na dochód narodowy zależy od wpływu krańcowej skłonnośc do mportu na pozom mnożnka. Im wększa jest ta skłonność, tym nższy mnożnk, czyl mnejszy wpływ przyrostu eksportu na dochód narodowy [Guzek 2004]. Postać mnożnka dla potrzeb analz praktycznych w gospodarce otwartej mus być zweryfkowana ze względu na fakt, że ne poddaje sę ona dekompozycj, tzn. że efekt dochodowy oblczony dla handlu zagrancznego danego kraju ogółem ne odpowada sume efektów dochodowych lczonych oddzelne dla każdego z jego partnerów [Guzek 2004]: k o = n = 1 k w (9) gdze: k o mnożnk ogólny handlu zagrancznego danego kraju, = 1,2,, n numer kraju-partnera; 58

6 k mnożnk ndywdualny handlu zagrancznego badanego kraju z krajem, w waga w postac udzału kraju w całkowtym przyrośce eksportu badanego kraju do wszystkch partnerów. Mnożnk ndywdualny przyjmuje postać: k = t ΔS t ΔY 1 Im + Y t 1 t 1 Δ Im t Im t 1 ΔY t Y t 1 (10) gdze: Im t-1 /Y t-1 stosunek mportu badanego kraju od partnera w roku t-1 do dochodu narodowego badanego kraju w roku t-1, S t / Y t krańcowa skłonność do oszczędzana w badanym kraju w roku t, Im t /Im t-1 stopa wzrostu mportu danego kraju z kraju w roku t, Y t /Y t-1 stopa wzrostu dochodu narodowego badanego kraju w roku t. W gospodarce otwartej eksport, przez efekt mnożnkowy, może przyczynć sę do wywołana dodatkowych korzystnych mpulsów w gospodarce. Natomast poprzez mport mogą wystąpć negatywne skutk, pogłębone dodatkowo ujemnym kształtowanem sę mnożnka [Budzowsk 2003]. Jeżel cały przyrost popytu z tytułu eksportu byłby kerowany na zakup towarów konsumpcyjnych produkcj krajowej, a pracowncy zatrudnen przy produkcj eksportowej ne oszczędzalby swych dochodów an ne kupowal towarów konsumpcyjnych z mportu, wtedy mnożnk byłby neskończene welk. Jeżel natomast cały przyrost popytu z eksportu byłby kerowany na mportowane towary konsumpcyjne, wówczas mnożnk eksportowy równałby sę jednośc [Bożyk 2008]. Negatywne skutk występują np. w sytuacj kryzysu gospodarczego. Kryzys w jednym z krajów powoduje spadek popytu w tym kraju, także popytu na towary pochodzące z mportu. Spadek popytu na mport pocąga spadek eksportu w krajach wytwarzających na potrzeby mportowe kraju przeżywającego kryzys. W rezultace kraje eksportujące zmuszone będą ogranczyć eksport, zmnejszyć produkcję, a tym samym poprzez efekt mnożnkowy nastąp spadek zatrudnena, spadek wykorzystana majątku produkcyjnego, spadek dochodów spadek konsumpcj [Budzowsk 2003]. Produkt krajowy brutto w Polsce w latach Wartość polskego PKB zwększyła sę z 924 mld zł w 2004 r. do 1,5 bln zł w 2011 r. PKB w badanym okrese wzrastał, jednak analza zman z roku do roku pokazuje na zmenną wartość przyrostów. Od 2009 r. przyrosty PKB coroczne zwększały sę, ale były na ogół mnejsze nż w okrese poprzednm. Przyczyną spowolnena wzrostu PKB był kryzys śwatowy. Udzał akumulacj w PKB wahał sę od 19,3% do 24,4%. W 2009 r. zaobserwowano spadek wartośc nwestycj w stosunku do roku poprzednego (tabela 1). 59

7 Tabela 1. Welkość PKB akumulacj w Polsce w latach Table 1. The value of gross domestc product and gross captal formaton n Element kalkulacj PKB Polsk, mln zł Przyrost PKB w stosunku do okresu poprzednego, mln zł Akumulacja ogółem, mln zł Przyrost akumulacj w stosunku do okresu poprzednego, mln zł Udzał akumulacj w PKB, % 20,1 19,3 21,1 24,4 23,9 20,3 21,0 21,9 Krańcowa skłonność do oszczędzana 0,34 0,07 0,44 0,55 0,17-0,4 0,33 0,34 Źródło: opracowane własne na podstawe danych z rocznków statystycznych [Rocznk ]. Polsk handel zagranczny w latach Polsk handel zagranczny w latach wykazywał tendencję rosnącą po strone eksportu mportu. Eksport w analzowanym okrese wzrósł nemal dwukrotne osągając wartość 688,7 mld zł w 2011 r. Saldo obrotów w analzowanym okrese było ujemne. Tabela 2. Polsk handel zagranczny podstawowe wskaźnk handlu zagrancznego w latach Table 2. Polsh nternatonal trade and man ndcators of nternatonal trade n Element kalkulacj Eksport, mln zł Import, mln zł Przyrost eksportu, mln zł Przyrost mportu, mln zł Stopa eksportu, % 37,49 37,09 40,36 40,76 39,90 39,44 42,24 45,22 Stopa mportu, % 39,84 37,83 42,16 43,63 43,87 39,37 43,45 46,37 Krańcowa stopa mportu 0,80 0,06 0,98 0,57 0,47-0,44 1,20 0,85 Krańcowa stopa eksportu 0,81 0,31 0,82 0,44 0,30 0,31 0,94 0,85 Mnożnk handlu zagrancznego Polsk - 7,85 0,71 0,89 1,56-1,12 0,65 0,84 Źródło: jak w tabel 1. Przyrosty eksportu analzowane rok po roku wykazywały sę dużą zmennoścą, szczególne zmnejszene przyrostu nastąpło w r., co było efektem śwatowego 60

8 kryzysu fnansowego. W latach eksport zdecydowane poprawł sę przyrastając o 90 mld zł w 2011 r. Podobna tendencja występowała w mporce. W 2009 roku nastąpł spadek wartośc mportu, jednak w kolejnych latach nastąpł szybk jego wzrost (tabela 2). Wskaźnk stopy eksportu mportu były dość wysoke wahały sę na pozome 37-45%. Krańcowa stopa eksportu ulegała znacznym wahanom w badanym okrese. Jednak jej wartość znaczne poprawła sę w latach (tabela 2). W analzowanym okrese wyraźne uległ pogorszenu mnożnk handlu zagrancznego Polsk. W 2005 r. wynosł on 7,85% był najwyższy w analzowanym okrese. W późnejszych latach wahał sę on w grancach 0,65%-1,56%, a w 2009 r. był najnższy. Nske wartośc mnożnka wskazują na newelk jego wpływ na skądnąd powolne wzrosty dochodu narodowego (tabela 2). Krańcowa skłonność do oszczędzana w Polsce skłonność do mportu z Rosj Obroty handlowe Polsk z Rosją w latach wykazywały saldo ujemne z tendencją pogłębającą sę. Wartość mportu w 2004 r. wynosła 23,5 mld zł zwększyła sę do 75,2 mld zł w 2011 r., szczególne duże wzrosty mportu obserwowano w r. (tabela 3). W analzowanym okrese krańcowa skłonność do oszczędzana w Polsce znaczne zmenała sę. W latach była stosunkowo wysoka, zarówno w welkoścach względnych, jak absolutnych. Negatywny wpływ na przyrost oszczędnośc mał kryzys gospodarczy w 2009 r. (tabela 1). Lata charakteryzowały sę spowolnenem wzrostu gospodark polskej pommo jej dalszego rozwoju. W tym okrese wększość wskaźnków obnżyła sę. Krańcowa skłonność Polsk do mportu z Rosj w analzowanym okrese była na dość nskm pozome. Wskaźnk ten do 2009 r. charakteryzował sę dużą zmennoścą, jednak z tendencją malejącą. W 2009 był on ujemny, jednak ostatne lata wskazują na zwększoną skłonność Polsk do mportu z Rosj (tabela 3). Tabela 3. Wartość mportu z Rosj jego podstawowe wskaźnk w latach Table 3. The value of mports from Russa and ts man ndcators n Charakterystyka Import z Rosj, mln zł 23508, , , , , , , ,7 Przyrost mportu, mln zł b.d , , ,5 Krańcowa skłonność Polsk do mportu z Rosj b.d.- 0,10 0,12 0,01 0,09-0,13 0,21 0,19 Źródło: jak w tabel 1. 61

9 Efekty dochodowe Polsk generowane przez handel z Rosją Polsk eksport do Rosj w analzowanym okrese wzrósł z 10,4 mld zł w 2004 r. do 25,1 mld zł w 2011 r., jednak wdoczne były okresy spowolnena. Wyraźny spadek wartośc eksportu do Rosj był w 2009 r., w którym odnotowano spadek jego wartośc o 5,5 mld zł. Mnożnk eksportowy w handlu z Rosją w analzowanym okrese był zdecydowane wyższy nż mnożnk w odnesenu do całego handlu zagrancznego Polsk (tabela 2 4). Oznacza to, że handel z Rosją generuje na jednostkę wartośc eksportu wększe nż średne w handlu zagrancznym Polsk dodatkowe dochody dla kraju. Tabela 4. Wartość eksportu z Polsk do Rosj jego podstawowe wskaźnk w latach Table 4. The value Polsh of exports to Russa and ts man ndcators n Charakterystyka Eksport do Rosj, mln zł 10407, , , , , , ,2 Przyrost eksportu, mln zł ,6 1892,5 3136, , Mnożnk handlu zagrancznego z Rosją - 6,2 1,8 1,8 3,8-1,7 1,8 1,9 Efekt dochodowy Polsk z tytułu handlu z Rosją, mln zł ,5 1335,9 2794,1 5027,0 6212,1 3015,0 4192,8 Źródło: jak w tabel 1. Tabela 5. Wskaźnk dochodowej elastycznośc eksportu mportu ogółem w handlu z Rosją za lata Table 5. Indces of ncome elastcty of exports and mports n general and n trade wth Russa n Wskaźnk Dochodowa elastyczność eksportu 0,83 2,04 1,09 0,74 0,79 2,24 1,87 Dochodowa elastyczność mportu 0,16 2,32 1,31 1,06-1,11 2,75 1,84 Dochodowa elastyczność eksportu do Rosj 3,15 1,78 1,77 1,97-6,95 4,49 2,83 Dochodowa elastyczność mportu z Rosj 5,06-2,36 0,74-2,08-1,58 2,70 4,30 Źródło: jak w tabel 1. Łączny efekt dochodowy Polsk z tytułu handlu z Rosją za okres wynósł 41,5 mld zł. Kwota ta jest dość nska, borąc pod uwagę wartość łącznego eksportu 127,2 mld zł mportu 324,9 mld zł za ten okres. Jednak należy pamętać, że po 2004 r. Polska wstąpła do Un Europejskej zmenły sę zasady wymany handlowej, a dodatkowo było nałożone przez Rosję embargo w obrotach rolno-spożywczych. Lata wskazują na wzrost wartośc eksportu do Rosj zwększene efektów mnożnkowych. Dodatkowo relację wzajemnych obrotów może stablzować fakt wstąpena Rosj do WTO, a przez to przyjęca zasad WTO. Wskaźnk elastycznośc dochodowej eksportu ogółem oraz eksportu do Rosj wykazywały sę dużą zmennoścą w badanym okrese. Dopero lata wskazują 62

10 na pozytywne oddzaływane eksportu na PKB. Wskaźnk dochodowej elastycznośc eksportu do Rosj był zdecydowane wyższy nż wskaźnk ogółem. Oznacza to, że handel z Rosją generuje dodatkowe dochody z wyjątkem roku Wskaźnk dochodowej elastycznośc mportu z Rosj wykazywały podobne tendencje (tabela 5). Tabela 6. Wartość mportu rolno-spożywczego z Rosj jego podstawowe wskaźnk w latach Table 6. The value of agro-food mports from Russa and ts man ndcators n Charakterystyka Import rolno-spożywczy, mln zł 209,9 179,3 193,6 166,7 154,2 178,8 255,8 Przyrost mportu rolno-spożywczego mln zł 63,5-30,6 14,3-26,9-12,5 24,6 77 Krańcowa skłonność Polsk do mportu rolno-spożywczego z Rosj 0,0011-0,0004 0,0001-0,0003-0,0002 0,0003 0,0007 Źródło: jak w tabel 1. Krańcowa skłonność Polsk do mportu rolno-spożywczego z Rosj Import rolno-spożywczy z Rosj do Polsk przyjmuje newelke wartośc. Jego wartość w analzowanym okrese zwększyła sę, jednak wdoczne było załamane wymany w latach Krańcowa skłonność Polsk do mportu rolno-spożywczego z Rosj była na nskm pozome, co wskazuje na jego margnalne znaczene (tabela 6). Efekt dochodowy w Polsce z tytułu handlu rolno-spożywczego z Rosją Tabela 7. Wartość eksportu rolno-spożywczego do Rosj jego podstawowe wskaźnk w latach Table 7. The value of agro-food export to Russa and ts man ndcators n Wskaźnk Eksport rolno-spożywczy, mln zł 2047,3 1694, ,9 2437,1 3005,3 3293,3 Przyrost eksportu rolnospożywczego, mln zł 203,8-353,2 30,9-19,1 731,2 568,2 288 Efekt dochodowy w Polsce z tytułu handlu rolno-spożywczego z Rosją, mln zł 1258,1-634,9 54,5-73,3-1258,1 1044,1 547,6 Źródło: jak w tabel 1. Eksport rolno-spożywczy do Rosj od 2006 roku wskazywał na tendencję rosnącą. W 2011 r. osągnął wartość 3,2 mld zł. Udzał eksportu rolno-spożywczego do Rosj w eksporce ogółem do Rosj wynos około 15%. Rosja jest po Un Europejskej jednym z głównych odborców polskej żywnośc. Jej pozycja jako partnera handlowego Polsk 63

11 umacna sę po 2008 r. Rynek rosyjsk jest uważany za ważny kerunek rozwoju polskego eksportu rolno-spożywczego. Polscy eksporterzy próbują zwększać sprzedaż na tym rynku pommo trudnośc poltyczno-ekonomcznych (przejścowe embargo). Łączne efekty dochodowe generowane przez handel rolno-spożywczy z Rosją w latach wynosły 938 mln zł. Wynk ten ne jest wysok, ale na tle osłabena konunktury gospodarczej na śwece ogranczeń w handlu z Rosją jest nezły (tabela 7). Podsumowane Rosja jest jednym z ważnejszych partnerów handlowych Polsk spoza Un Europejskej. Polska posada ujemne saldo wymany handlowej z Rosją. Handel rolnospożywczy charakteryzuje sę tendencją wzrostową z przewagą eksportu nad mportem. Udzał handlu rolno-spożywczego w handlu ogółem wynosł około 15%. W analzowanym okrese Polska osągnęła łączny efekt dochodowy z handlu z Rosją w wysokośc 41,5 mld zł., w tym z handlu rolno-spożywczego 938 mln zł. Analza wpływu handlu zagrancznego z Rosją na wzrost PKB w Polsce wskazuje, że jest on newelk, ale z tendencją wzrostową za lata Lteratura źródła Bożyk P. [2008]: Mędzynarodowe stosunk ekonomczne. Polske Wydawnctwo Ekonomczne, Warszawa. Budzowsk K. [2003]: Ekonomka handlu zagrancznego. Krakowska Szkoła Wyższa m. Andrzeja Frycza Modrzewskego, Kraków. Guzek M. [2006]: Mędzynarodowe stosunk gospodarcze. Zarys teor poltyk handlowej. Polske Wydawnctwo Ekonomczne, Warszawa. Kameck Z., Sołdaczuk J., Serpńsk W. [1971] : Mędzynarodowe stosunk ekonomczne. PWE, Warszawa. Kahn R.F. [1931]: The Relatons of Home Investment to Unemployment. Economc Journal t. XLI, nr 162, ss Keynes J. M. [1956]: Ogólna teora zatrudnena, procentu penądza. PWN, Warszawa. Msala J. [2005]: Wymana mędzynarodowa gospodarka śwatowa. Teora mechanzmy funkcjonowana. Szkoła Główna Handlowa w Warszawe, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2004]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2005]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2006]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2007]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2008]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2009]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2010]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2011]. GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Handlu zagrancznego [2012]. GUS, Warszawa. Rynarzewsk T., Zelńska-Głębocka A. [2006]: Mędzynarodowe stosunk gospodarcze. Teora wymany poltyk handlu mędzynarodowego. PWN, Warszawa. Smth A. [2012]: Bogactwo narodów. Wydawnctwo Studo Emka, Warszawa. Stosunk gospodarcze Polska-Rosja w warunkach ntegracj z Uną Europejską. [2004]. P. Bożyk (red.). Szkoła Główna Handlowa w Warszawe, Warszawa. Vner J. [1955]: Studes n the Theory of Internatonal Trade. George Allen & Unwn LTD, Londyn. 64