WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN STRUKTURY HONOROWYCH DAWCÓW KRWI W POLSCE

Transkrypt

1 Grażyna Trzpot Anna Ojrzyńska Jacek Szołtysek Sebastan Twaróg Unwersytet Ekonomczny w Katowcach WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN STRUKTURY HONOROWYCH DAWCÓW KRWI W POLSCE Wprowadzene Zapewnene dostępnośc 1 krw nezbędnej do sprawnego przeprowadzena skomplkowanych procedur medycznych jest jednym z wyznacznków bezpeczeństwa zdrowotnego państwa. Gospodarowane (pozyskwane, przechowywane, dystrybuowane) krw jej składnków odbywa sę honorowo 2 w systeme, który można podzelć na cywlny służb mundurowych 3 oraz równolegle cywlny publczny, prywatny 4 meszany 5. Krew jej składnk są potrzebne codzenne w dużych loścach. Z roku na rok ch zapotrzebowane wzrasta średno o ok. 6%-10%. Wynkem tego wzrostu jest wykonywane wększej lczby dużych, skomplkowanych, wymagających transfuzj zabegów. By dostarczyć odpowedną krew jej składnk we właścwe mejsce, we właścwej lośc we właścwym stane w odpowednm czase do właścwego końcowego nabywcy Dostępność jest pojęcem bardzo złożonym, uwarunkowanym przez wele czynnków. Logstyka jako dzedzna wedzy praktyka dzałana zapewna ową fzyczną dostępność materałów, półproduktów wyrobów fnalnych. Zasady dobrowolnego neodpłatnego dawstwa krw jej składnków są przedstawone w art. 20 dyrektywy 2002/98/WE. Stanow on, że: państwa członkowske podejmują wszelke nezbędne środk zachęcana do dobrowolnego neodpłatnego oddawana krw z myślą o zapewnenu jak najszerszego zaopatrzena w krew składnk krw (Dyrektywa 2002/98/WE Parlamentu Europejskego Rady z dna 27 styczna 2003 r.). Węcej na ten temat: Szołtysek Twaróg, [2009, s ]; Twaróg, [2010, s ]; Szołtysek Twaróg, [2010, s ]. Tak system można zaobserwować w Austr. Tak system (publczno-prywatny) ma Fnlanda, Ltwa Nemcy.

2 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN 85 (benefcjenta), zamykającego proces przepływu krw jej składnków, należy ją pozyskać. Krew jest lekem, którego pommo welu prób oraz postępu w nauce ne udało sę wytworzyć syntetyczne. Dostępność krw jej składnków wykorzystywanych w celach lecznczych w dużej merze zależy zatem od gotowośc obywatel kraju do jej oddawana (krwodawstwa), gdyż według zaleceń Śwatowej Organzacj Zdrowa (WHO) system krwodawstwa kraju pownen być samowystarczalny, tzn. zapotrzebowane systemów ochrony zdrowa mus być pokrywane w 100%. Polska jest krajem samowystarczalnym. W systeme krwodawstwa w Polsce lość pozyskanej krw per saldo w skal roku wystarcza na prowadzone zabeg medyczne (zarówno planowe, jak ncydentalne, mające na celu ratowane zdrowa życa ludzkego). W środkach masowego przekazu słyszy sę natomast apele o oddawane krw ze względu na występujące przejścowe nedobory w nektórych mejscach (elementach) systemu bądź określonych odcnkach czasu (tradycyjne w mesącach letnch: czerwec-wrzeseń, gdy dawcy udają sę na wypoczynek poza mejsce swojego zameszkana). Zdarza sę zatem, że w systeme dentyfkujemy równeż okresy, gdy lość zgromadzonej krw jej składnków w systeme przekracza zapotrzebowana na ną. Zapewnene sprawnośc funkcjonującego systemu krwodawstwa krwolecznctwa jest przedmotem trosk zarówno służb medycznych, jak logstycznych (wykorzystując zasady zarządzana logstycznego w łańcuchach dostaw krw). Cechy bologczne logstyczne krw determnują sposób termny jej przechowywana w systeme. Zarówno brak, jak nadwyżk zgromadzonej w systeme krw są wysoce nekorzystne z punktu wdzena bezpeczeństwa zdrowotnego Państwa oraz kształtowana śwadomośc społecznej. Do problematyk krwodawstwa można zatem równeż podejść z punktu wdzena przesłanek humantaryzmu. Kształtowanu postaw humantarnych w tym zakrese mają sprzyjać m.n. uregulowana prawne obowązujące w Un Europejskej. W Polsce, według przeprowadzonych badań 6, to lczba dawców jest stotnym czynnkem wpływającym na kształtowane łańcuchów dostaw krw R 2 = 76% [Jezorsk, Twaróg, 2011, s. 385]. Wobec powyższego autorzy nnejszego artykułu postanowl sprawdzć dynamkę zman w strukturze honorowego dawcy krw jej składnków, jako elementu zaslającego system cywlnego krwodawstwa w Polsce. 6 Analza regresj pozwolła określć szczegółowy wpływ stotnej determnanty na łańcuch dostaw krw w Polsce. Otrzymano dwa modele opsujące zależność pomędzy lczbą meszkańców przypadających na jednego dawcę a lczbą meszkańców przypadających na jednostkę krw pełnej (Model I) oraz krw pełnej wraz ze składnkam (Model II). Model I: y = 11,98 + 0,42x Model II: y = 8,03 + 0,44x W obydwóch modelach słuszne jest stwerdzene, że spadek o jednostkę lczby meszkańców przypadających na jednego dawcę spowoduje zmnejszene kolejk oczekujących na jednostkę krw o około pół osoby.

3 86 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg Materał do nnejszego artykułu stanowły dane z czasopsma Journal of Transfuson Medcne, obejmujące wszystke Regonalne Centra Krwodawstwa Krwolecznctwa (RCKK) w systeme cywlnego krwodawstwa w Polsce, z dzałalnośc za lata , oraz z analzy danych uzyskanych w RCKK za lata , dotyczące ogólnej lczby dawców, dawców jednokrotnych welokrotnych. Wszystke zebrane dane odnosły sę do systemu cywlnego krwodawstwa w Polsce. W badanym okrese w systeme cywlnego krwodawstwa w Polsce dzałało 21 RCKK, dysponujących oddzałam terenowym (OT) w lczbe 184 w r., 170 w 2008 r. oraz 168 w 2009 r. Ponadto w kolejnych latach dodatkowo dzałały ekpy wyjazdowe, w celu poboru krw poza sedzbą RCKK OT, w 2006 r., w 2007 r., w 2008 r., a w 2009 r. 1. Metody badawcze 1.1. Klasyczna analza przesunęć udzałów W analzach przesunęć udzałów (SSA) badamy kształtowane sę zmennej TX skwantyfkowanej w postac złożonej: przyrostu bezwzględnego lub przyrostu względnego (tempa zman) zmennej X. Danym wyjścowym są węc wartośc tx r zmennej TX, gdze r jest ndeksem odpowadającym regonow r-temu, a subskrypt jest ndeksem -tej grupy według podzału przekrojowego [Sucheck, 2010, s. 162]. W najprostszym przypadku rozkładem referencyjnym jest najczęścej rozkład brzegowy analzowanej zmennej X w okrese początkowym. W analzach można wtedy zastosować trzy rodzaje wag [Sucheck, 2010, s. 163]: wag regonalne wag sektorowe x r w r ( ) = gdze r = x r xr w wag ndywdualne x r ( r) = gdze = x r x r x (r = 1,2,,R), (1) x ( = 1,2,,S), (2) xr wr = gdze x = x x r (3) r 7 A. Rosek n. [2009, 2010].

4 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN 87 Oprócz ndywdualnego tempa wzrostu wartośc zmennej X w -tym sektorze w r-tym regone, które jest defnowane jako: gdze: * r tx r * xr x = x r x to obserwacja analzowanej zmennej X w r-tym regone oraz -tej grupe podzału przekrojowego w okrese końcowym, w analzach SSA stosujemy mary agregatowe [Sucheck, 2010, s.164]: przecętne tempo wzrostu zmennej X w r-tym regone r (4) tx r = wr ( ) txr, (5) przecętne tempo wzrostu zmennej X w -tym sektorze tx = w ( ) tx, (6) przecętne tempo wzrostu zmennej X w kraju w danym okrese: tx = r r r r r ( x r xr ). (7) Zastosowane analzy przesunęć udzałów do badana zman w zjawskach gospodarczych lub społecznych w poszczególnych regonach opera sę na dekompozycj całkowtej zmany zlokalzowanej zmennej X na trzy częśc składowe, odzwercedlające: część krajową (globalną) rozwoju regonalnego M r, część strukturalną rozwoju regonalnego E r, część lokalną rozwoju regonalnego U r. Klasyczne równane przesunęć udzałów dla stóp wzrostu (przyrostów względnych) analzowanej zmennej przyjmuje węc postać następującą [Sucheck, 2010, s.164]: tx r x r = tx + tx tx ) + ( tx tx ). (8) ( r Poszczególne składnk równana (8) mają zatem następującą nterpretację: m = tx krajowe lub globalne tempo wzrostu regonalnego, e = tx tx sektorowy (strukturalny) czynnk wzrostu regonalnego, u r = tx r tx lokalny (geografczny, konkurencyjny, różncujący) czynnk wzrostu w -tym sektorze r-tego regonu.

5 88 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg Czysty wzrost regonalny, zdefnowany jako różnca mędzy regonalną a krajową stopą wzrostu, może być natomast zdekomponowany na dwe składowe (strukturalną geografczną): tx r tx = tx tx ) + ( tx tx ). (9) ( r Oblczając średne regonalne dla trzech składowych równana, dochodzmy do następującej zależnośc nazywanej równoścą strukturalno-geografczną [Sucheck, 2010, s.165]: tx ) r tx = wr ( ) ( tx tx ) + wr ( ) ( txr tx. (10) 1.2. Analza dynamk zjawsk Do porównana pozomu zjawska w czase wykorzystano jedną z mar dynamk, a manowce przyrosty względne. Przyrost względny oblczamy jako loraz przyrostu absolutnego w okrese badanym (t) do pozomu zjawska zaobserwowanego w czase bazowym (t *): d t = * * t / t x xt. (11) t* x Przyrosty względne są zawsze wyrażone w ułamkach, a ch nterpretacja w procentach. Informują one, o le procent zmenła sę wartość badanej cechy w okrese t w porównanu do okresu przyjętego za podstawę (przyrosty względne o podstawe stałej) lub do okresu bezpośredno poprzedzającego (przyrosty względne łańcuchowe). 2. Analza empryczna 2.1. Stan struktura lczby dawców w województwach w 2006 oraz 2009 r. Badane rozpoczyna ops stanu oraz struktury dawców krw na początku końcu okresu badana. Obszaram o najmnejszej lczbe dawców w 2006 r. w przelczenu na 1000 meszkańców są województwa podkarpacke, opolske oraz śwętokrzyske (rys. 1). Lczba dawców na 1000 meszkańców ne przekracza tam 12 osób. Odmenną sytuację prezentuje województwo podlaske, gdze współczynnk dawców w ogóle meszkańców jest najwększy wynos 18,7 osoby. Wysok współczynnk lczby dawców występuje także w województwe pomorskm, kujawsko-pomorskm, welkopolskm oraz dolnośląskm. Obszar

6 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIA AN 89 Polsk ne jest jednolty także ze względu na strukturęę dawców krw. Znacząca różnca mędzy lczbąą dawców perwszorazowych a welokrotnych jest wdocz- na w województwe zachodnopomorskm, śląskm oraz podkarpackm. Zblżo- ny pozom lcz zby dawców perwszorazowych do welokrotnych zauważaa sę w woje ewództwe śwętokrzyskm, welkopolskm oraz mazoweckm. Rys. 1. Lczba daw wcóww na 1000 mesz zkańcóww w poszczególnych województwach w 2006 r. Rys. 2. Lczba daw wcóww na 1000 mesz zkańcóww w poszczególnych województwach w 2009 r. Stan struk ktura dawców krw w 2009 r. w porównanu do 2006 r. uległy zmane. Współczynnk dawców w województwe opolskm śwętokrzyskm w r. wyno os odpowedno 13,6 oraz 13,1, co spowodowało ż ne należą one jużż do grup py woj ewództw o najm mnejszym wsp półczynnku dawców. W gru-

7 90 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg pe tych województw pozostało jedyne województwo podkarpacke, w którym to lczba dawców w 2009 r. wynosła 11,3 na 1000 ludnośc. Zmane uległa także struktura dawców krw. Przykładem takego stanu może być województwo lubelske, gdze różnca mędzy lczbą dawców perwszorazowych welokrotnych zmnejszyła sę w porównanu do 2006 r. Odwrotna sytuacja nastąpła w województwe podlaskm. Tam różnca mędzy dawcam perwszorazowym a welokrotnym jest znacząca Zmany lczby dawców krw w latach W tej częśc pracy zaprezentowano zmany mędzy rokem 2009 a 2006, wyrażone za pomocą oblczonych stóp wzrostu 8 odpowedno dla lczby dawców krw ogółem, lczby dawców perwszorazowych oraz lczby dawców welokrotnych. Tabela 1 przedstawa oblczone regonalne stopy wzrostu oraz porównane tych stóp z przecętną krajową stopą wzrostu lczby dawców krw. Najwększy wzrost lczby dawców ogółem wystąpł w województwe opolskm wynósł 26,9%. Równeż wysoką regonalną stopę wzrostu dawców ogółem charakteryzują sę województwa: lubuske, podkarpacke oraz podlaske. Najmnejszy wzrost odnotowano w województwe zachodnopomorskm (2,67%) oraz mazoweckm 5,73%. Porównując regonalne stopy wzrostu poszczególnych województw z przecętnym krajowym wzrostem (tx = 15,63%), można zaobserwować województwa o wzrośce lczby dawców ogółem wyższym od krajowego (opolske, lubuske, podkarpacke, podlaske, welkopolske, kujawsko-pomorske, łódzke, dolnośląske śląske) oraz grupę województw o wzrośce lczby dawców krw ogółem ponżej przecętnej w kraju (zachodnopomorske, mazowecke, lubelske, śwętokrzyske, warmńsko-mazurske, małopolske pomorske). Patrząc natomast na zmany w lczbe dawców krw perwszorazowych, województwem o najwększej dynamce zman było województwo lubuske (42,07%), dla którego odchylene od przecętnej krajowej wynosło aż 33,94 pkt. procentowego. W odróżnenu od tego województwo podlaske w badanym okrese odnotowało spadek lczby dawców perwszorazowych o 19,81%, co jest wynkem o 27,95 pkt. procentowego nższym anżel przecętna w kraju (8,13%). To samo województwo może pochwalć sę jednakże najwększym wzrostem jeżel chodz o dawców welokrotnych. Tam regonalna stopa wzrostu dawców welokrotnych wynosła 55,88%, a węc była wększa o 35,15 pkt. procentowego anżel przecętna w kraju (20,73%). W województwe zachodnopomorskm lczba dawców welokrotnych wzrosła natomast tylko o 0,71%. 8 Stopa wzrostu oblczana jako przyrost względny.

8 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN 91 Regonalne stopy wzrostu współczynnka lczby dawców w latach Tabela 1 Dawcy krw ogółem Regonalna stopa wzrostu w latach Różnca* mędzy regonalną a krajową stopą wzrostu Dawcy krw perwszorazow Regonalna stopa wzrostu w latach Różnca mędzy regonalną a krajową stopą wzrostu Dawcy krw welokrotn Regonalna stopa wzrostu w latach Różnca mędzy regonalną a krajową stopą wzrostu Dolnośląske 17,46% 1,83 2,50% -5,63 28,53% 7,79 Kujawsko-pomorske 18,99% 3,36 17,86% 9,73 19,70% -1,03 Lubelske 6,42% -9,21 7,08% -1,05 6,05% -14,68 Lubuske 23,77% 8,14 42,07% 33,94 10,10% -10,63 Łódzke 18,63% 3,00 18,34% 10,21 18,86% -1,87 Małopolske 13,83% -1,80 5,28% -2,85 20,15% -0,58 Mazowecke 5,73% -9,89-1,97% -10,10 12,20% -8,53 Opolske 26,88% 11,25 23,13% 15,00 29,70% 8,96 Podkarpacke 21,93% 6,30 17,29% 9,16 24,03% 3,30 Podlaske 21,85% 6,22-19,81% -27,95 55,88% 35,15 Pomorske 14,19% -1,44 1,49% -6,64 22,84% 2,11 Śląske 17,31% 1,69 19,52% 11,39 16,29% -4,44 Śwętokrzyske 9,09% -6,54 11,64% 3,51 7,01% -13,72 Warmńsko-mazurske 9,74% -5,89-9,32% -17,45 21,88% 1,15 Welkopolske 20,50% 4,88 11,80% 3,67 27,64% 6,91 Zachodnopomorske 2,67% -12,96 7,60% -0,53 0,71% -20,02 * Różnca wyrażona w pkt. procentowych. Dane przedstawone w tab. 1 oraz na rys. 3-5 służą lepszemu zobrazowanu oblczonych regonalnych stóp wzrostu lczby dawców oraz różnc odnośne do przecętnej kraju. Na tych kartodagramach przydzelono województwa do odpowednch grup ze względu na pozom regonalnej stopy wzrostu. Dodatkowo, słupk oznaczają odchylena mędzy regonalną a krajową stopą wzrostu lczby dawców. Jaśnejszy kolor oznacza odchylene dodatne, natomast cemnejszy odchylene ujemne.

9 92 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg Rys. 3. Regonalne stopy wzrostu lczby dawc ców krw ogółem Rys. 4. Regonalne stopy wzrostu lczby dawc ców krw perwszorazowych Rys. 5. Regonalne stopy wzrostu lczby dawc ców krw welokrotnych

10 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN Analza strukturalno-geografczna dawców krw mędzy 2006 a 2009 r. Analza została przeprowadzona w odnesenu do obszaru referencyjnego, za który przyjęto obszar Polsk, zaś jej wynk przedstawają zmany lczby dawców w województwach (r = 1,2, R, gdze R = 16) w porównanu z pozomem rozwoju całego kraju. Do oblczena wykorzystano wag regonalne w postac udzałów analzowanej zmennej. Opsane w poprzednej częśc zmany lczby dawców mogły wynkać zarówno ze zman struktury dawców krw (perwszorazowych welokrotnych) w poszczególnych województwach (efekt strukturalny), jak ze zman wewnętrznych sytuacj konkurencyjnośc danego obszaru (efekt geografczny). Na efekt strukturalny mogą meć wpływ: publc relatons 9 RCKK, lczba: posadanych ambulansów do poboru krw oraz oddzałów terenowych czy czynnk mkroekonomczne, take jak: zmany struktur organzacyjnych RCKK, wzrost konkurencj, newłaścwe decyzje dotyczące zarządzana RCKK. Na efekt geografczny mogą meć wpływ czynnk demografczne makroekonomczne. Do perwszej grupy można zalczyć: lczbę ludnośc, mgracje, strukturę weku ludnośc, obcążene ekonomczne oraz współczynnk zgonu wg przyczyn. Jako czynnk makroekonomczne można wskazać: bezroboce w danym regone Polsk, nwestycje czy śwadczena społeczne. Oceny efektów strukturalnych geografcznych dla województw zostały przedstawone w tab. 2. Wzrost lczby dawców krw w województwe opolskm o 26,88%, czyl o 11,2 pkt. procentowego ponad przecętne tempo wzrostu w kraju, był spowodowany w mnmalnym stopnu zmanam w strukturze dawców krw (-0,31%), a w znaczącym stopnu przez zmany wewnętrzne zachodzące w tym województwe (efekt geografczny = 11,56%). Odwrotna sytuacja nastąpła w województwe zachodnopomorskm, gdze wzrost lczby dawców ponżej przecętnego (-12,96 pkt. procentowego ponżej średnej krajowej) był spowodowany główne przez nekorzystne zmany wewnętrzne zwązane z konkurencyjnoścą z nnym regonam (efekt geografczny = -14,47%). Oceny efektów strukturalnych oraz geografcznych zaprezentowano także w postac kartodagramu (rys. 6). 9 Publc relatons (PR) rozumany jako wpływ komunkowana (RCKK) na zachowana odborcy (dawcy krw jej składnków), zmerzające do wywołana pożądanych zachowań, przez kształtowane ludzkch postaw.

11 94 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg Dek kompozycja stopy wzrostu lczby dawcóww mędzyy 2006 a 2009 r. Tabela 2 Dolnośląske Kujawsko-pomorske Lubel lske Lubu uske Łódz zke Małopolske Mazowecke Opol lske Podkarpacke Podla aske Pomorske Śląske Śwętokrzyske Warmńsko-mazurske Zachodnopomorske Welkopolske Efekt strukturalny -0,25% 0,24% 0,60% -0,28% -0,70% -0,25% -0,65% -0,31% 1,18% -0,56% 0,00% 1,11% -0,55% 0,20% -0,57% 1,51% Efekt geografczny 2,09% 3,12% -9,81% 8,43% 3,69% -1,55% -9,25% 11,56% 5,12% 6,78% -1,44% 0,58% -5,98% -6,09% 5,45% -14,47% Rys. 6. Strukturalne geografczne efekty klasycznej analzy przesunęć udzałów zma an lczby dawcóww mędzy 2006 a 2009 r Dynamka zman lczby dawców w okrese Poza analzą stru uktury oraz analzą przesunęć udzałów opsanych powyżej dokonano także oceny dynamk zm an lczby dawców w badanym okrese. Ma ona na celu usta alene kerunku oraz ntensywnośc zman w cza se. W tab. 3 za- prezentowano oblczone przyrosty względne łańcuchowe.

12 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN 95 Tabela 3 Regonalne stopy wzrostu lczby dawców ogółem mędzy 2006 a 2009 r. Stopa wzrostu w latach Stopa wzrostu w latach Stopa wzrostu w latach Dolnośląske 6,54% 5,97% 4,05% Kujawsko-pomorske 11,39% -0,55% 7,42% Lubelske 7,57% 3,25% -4,19% Lubuske 10,63% 22,02% -8,31% Łódzke 9,14% 4,06% 4,45% Małopolske 3,40% 7,89% 2,04% Mazowecke 4,68% 2,09% -1,06% Opolske 5,29% 12,61% 7,01% Podkarpacke 4,51% 9,86% 6,20% Podlaske 4,42% 3,14% 13,14% Pomorske 6,49% 3,58% 3,52% Śląske 2,82% 6,03% 7,61% Śwętokrzyske 4,52% -0,02% 4,39% Warmńsko-mazurske 11,29% 3,64% -4,86% Welkopolske 7,48% 5,37% 6,40% Zachodnopomorske 0,82% 0,79% 1,05% Ze względu na kerunek zman można wyróżnć trzy grupy województw. W perwszej grupe znajdują sę take województwa jak: dolnośląske, łódzke, małopolske, opolske, podkarpacke, podlaske, pomorske, śląske, welkopolske oraz zachodnopomorske, gdze lczba dawców w roku badana była wyższa nż w roku poprzednm (śwadczą o tym dodatne wartośc oblczonych przyrostów względnych). Intensywność zjawska była różna zarówno w ujęcu przestrzennym, jak czasowym. W województwe opolskm lczba dawców w 2007 r. wzrosła o 5,29% w porównanu z rokem poprzednm, kolejno w porównanu 2008 r. z 2007 r. lczba ta wzrosła o 12,61%, a w 2009 r. w porównanu do 2008 r. lczba dawców wzrosła o 7,01%. Dużo nższą ntensywnoścą zman charakteryzowało sę województwo zachodnopomorske. Tam oblczone stopy wzrostu kształtowały sę na pozome 1%. Jeśl chodz o zmenną określającą lczbę dawców przypadających na jednego meszkańca, według przeprowadzonych badań w 2010 r., wartość statystyk lokalnej Morana dla tego województwa jest stotne mnejsza od 0, co oznacza, że województwo to jest otoczone przez regony o znacząco różnych wartoścach tej zmennej [Ojrzyńska, Twaróg, 2011, s. 138].

13 96 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg W drugej grupe województw znajduje sęę województwo, w który ym po- zom lczby daw wców w 2008 r. jest nższy w porównanu do roku poprzednego. Jest nm województwo kujawsko-pomorske (d2008/ = 0,55%) oraz śwęto- krzyske (d /2007 = 0,02). Już w 2009 r. lczba dawców w tym województwe wzrosła natomast o 7,42% w porównanu do roku poprzednego. Do trzecej grup py województw należą: lubelske, lubuske, mazowecke oraz warmńsko-mazurske. Na tych obszarach lczba dawców w 2009 r. w po- równanu do 2008 r. zmalała. Najwększy względny spadek odnotowano w wo- jewództwe lubu uskm, tam lcz zba dawców zmalała o 8,,31% w stosunku do rok ku poprzednego. Oblczone łańcuchowe przyrosty względne zapr rezentowano także w postac kartodagramu (rys. 7) ). Rys. 7. Regonalne stopy wzrostu lczby dawc ców ogółem w mędzyy 2006 a 2009 r. Podsumowane Przeprowadzone przez autorów badana empryczne pozwolły na zobrazo- wane zman struktury honorowych dawców krw w Polsce jako elementu zasla- na cywlnego systemu krwodawstwa w kraju. Porównując sytuacjęę badanych województw do wartośc przecętnych w Polsce, można wyodrębnćć grupę woje e- wództw o korzystnej sytuacj w krw odawstwe, nazwaną umowne grupą zado o- walającą, oraz o sytuacj nekorzystnej, nazwanej grupąą nezadowalającą. O stop p- nu korzystnośc sytuacj śwadczy zmana pozomu udzału lczby krwodawcóww (zarówno ogółem, jak w rozbcu na jednokrotnych welokrotnych) ). Dan ne z przeprowadzonej analzy pozw wolły na wycągnęcee następujących wnosków:

14 WYKORZYSTANIE SHIFT SHARE ANALYSIS W OPISIE ZMIAN Polska ne jest obszarem jednoltym pod względem lczby dawców krw. W 2009 r. można było zaobserwować: obszary w wysokm stopnu nezadowalające, take jak województwo podkarpacke oraz nezadowalające: województwo: opolske, śwętokrzyske, lubelske, małopolske, mazowecke zachodnopomorske, obszary wysoce zadowalające województwo podlaske oraz województwa zadowalające: welkopolske, kujawsko-pomorske, dolnośląske, pomorske, lubuske, warmńsko-mazurske, śląske łódzke. 2. Wśród województw grupy nezadowalającej, najwększe zmany można zauważyć w województwe opolskm podkarpackm (co stanow dobry prognostyk kształtowana sę sytuacj w zakrese pozyskwanych zasobów krw), a najmnejsze zmany w województwe zachodnopomorskm mazoweckem (jeżel take zmany utrzymają sę w kolejnych okresach, w tych województwach może być zagrożone bezpeczeństwo zdrowotne z powodu zbyt nskego pozomu pozyskwanej do systemu krw. Współczesne możlwośc kreowana zapasów krw w systeme ne zrównoważą potencjalnych braków w pozyskwanych zasobach krw). 3. Pogłębona analza struktury dawców (tab. 1) wskazuje na przestrzenne zróżncowane w zakrese proporcj pomędzy dawcam: ogółem, jednokrotnym welokrotnym. Województwo podlaske (najlepsze w Polsce) wyróżna sę wzrostem lczby dawców welokrotnych, natomast opolske lubuske charakteryzuje sę wększą lczbą dawców perwszorazowych. Wsperane dawców perwszorazowych w perspektywe długookresowej, może przyneść pożądany skutek w postac zwększena udzału dawców welokrotnych. 4. Nepokojące są zmany w strukturze dawców w województwe zachodnopomorskm (tab. 1), gdyż lczba dawców welokrotnych pomędzy końcem a początkem badana wzrosła jedyne o 0,71% (co jest wynkem o 20,02% gorszym nż przecętna w kraju). Przy czym wzrost lczby dawców perwszorazowych jest także nższy nż przecętna w kraju (-0,53%). Województwo to pownno być wsparte ntensywnym pracam organzacyjnym (np. PR) nwestycjam (zakup ambulansu do poboru krw jest to jedyne województwo, które ne posada ambulansu, a tym samym ne pobera krw na drodze dzałań ekp wyjazdowych). Autorzy nnejszego opracowana mają śwadomość możlwośc uwzględnena w badanach nnego zboru determnantów efektów strukturalnych geografcznych wpływających na stan strukturę dawców krw jej składnków. Zależnośc te są bardzej złożone. Uzyskane wynk skłanają autorów do zdentyfkowana pozostałych czynnków wpływających na strukturę dawców zbadana zależnośc pomędzy tym czynnkam, co będze przedmotem kolejnych prac autorów.

15 98 Grażyna Trzpot, Anna Ojrzyńska, Jacek Szołtysek, Sebastan Twaróg Lteratura Buletyn statystyczny Mnsterstwa Zdrowa 2007, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowa, Warszawa 2007 ( Buletyn statystyczny Mnsterstwa Zdrowa 2008, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowa, Warszawa 2008 ( Buletyn statystyczny Mnsterstwa Zdrowa 2009, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowa, Warszawa 2009 ( Buletyn statystyczny Mnsterstwa Zdrowa 2010, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowa, Warszawa 2010 ( Jezorsk P., Twaróg S. (2011): Determnants of Blood Supply Chans n Poland. W: Methodologcal Aspects of Multvarate Statstcal Analyss Statstcal Models and Applcatons. Red. Cz. Domańsk, K. Zelńska-Stkewcz. Acta Unverstats Lodzenss, fola oeconoma 255. Ojrzyńska A., Twaróg S. (2011): Badane autokorelacj przestrzennej krwodawstwa w Polsce. W: Ekonometra przestrzenna regonalne analzy ekonomczne. Red. J. Suchecka. Acta Unverstats Lodzenss, fola oeconoma 253. Sucheck B. (2010): Ekonometra przestrzenna. Wydawnctwo C.H. Beck, Warszawa. Szołtysek J., Twaróg S. (2009): Gospodarowane zasobam krw jako nowy obszar stosowana logstyk. Gospodarka Materałowa Logstyka, nr 7. Szołtysek J., Twaróg S. (2010): Korzyśc ze stosowana logstyk w zarządzanu systemem cywlnego krwodawstwa w Polsce. Logstyka, nr 6. Twaróg S. (2010): Logstyka w gospodarowanu zasobam krw w Polsce. W: Nowe zastosowana logstyk. Przykłady studa przypadków. Red. J. Szołtysek. Bbloteka Logstyka, Poznań. USE SHIFT SHARE ANALYSIS OF CHANGES IN THE DESCRIPTION OF THE STRUCTURE OF BLOOD DONORS IN POLAND Summary Blood donaton s a sgn of selfless support and soldarty wth others. Ths s connected wth the developng of the opnon of an ncrease n demand for blood and blood components and perodcally rsng defct levels. The purpose of ths paper s to present the dynamcs of changes n the structure of blood donors (frst-tme and repeat) from 2006 to 2009 as a source of knowledge about the problems of power of the cvlan blood donaton n Poland n the blood and ts components. The object of the study s to dentfy those vovodshps for whch changes durng the perod were the most mportant. Also assessed the magntude of these changes n the vovodshps to the country, n relaton to changes n the structure of donors.