METODY WIELOWYMIAROWEJ ANALIZY PORÓWNAWCZEJ W OCENIE ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ GMIN W POLSCE. Streszczenie

Transkrypt

1 Marcn Wśnewsk Unwersytet Ekonomczny w Poznanu Katedra Teor Penądza Poltyk Penężnej METODY WIELOWYMIAROWEJ ANALIZY PORÓWNAWCZEJ W OCENIE ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ GMIN W POLSCE Streszczene Jednostk samorządu terytoralnego, a wśród nch w szczególnośc gmny masta na prawach powatu, stanową na rynku fnansowym ważną grupę kaptałoborców. Fnansowane zwrotne ch dzałalnośc wąże sę z konecznoścą oceny ch zdolnośc kredytowej. Oceny tej w Polsce dokonują przede wszystkm bank, gdyż to one stanową najważnejszą grupę podmotów fnansujących dzałalność jednostek samorządu terytoralnego w sposób zwrotny. Metody tej oceny stanową know how tych nstytucj, zatem poszczególne jednostk ne mają nformacj na temat swojej jakośc kredytowej dopók ne wystąpą o przyznane zwrotnego fnansowana w forme udzelonego kredytu, jak równeż w forme emsj dłużnych paperów komunalnych. Sytuacja ta skutkuje asymetrą nformacj na rynku długu samorządowego, przez co hamuje jego rozwój płynące z nego korzyśc, np. pod postacą nższych kosztów pozyskwana fnansowana zwrotnego przez jednostk samorządu terytoralnego. Wychodząc naprzecw potrzebom nformacyjnym rynku długu samorządowego autor podjął próbę skonstruowana mernka zdolnośc kredytowej gmny. W tym celu wykorzystane zostały metody welowymarowej analzy porównawczej, w szczególnośc jej narzędze, jakm jest zmenna syntetyczna. Zaprojektowany mernk agreguje nformacje fnansowe na temat dzałalnośc gmny, co pozwala uzyskać pełen obraz jej sytuacj fnansowej, determnującej w najwększym stopnu jej zdolność do spłaty dotychczasowego potencjalnego długu. Zaproponowany mernk został zastosowany w praktyce do oceny zdolnośc kredytowej wszystkch gmn mast na prawach powatu w Polsce. Dzęk temu możlwe było skonstruowane rankngu kredytowego badanych jednostek, co umożlwło wycągnęce generalnych wnosków na temat kształtowana sę badanej cechy w przestrzen. Słowa kluczowe: zdolność kredytowa, ryzyko kredytowe, samorząd terytoralny, dług samorządowy, welowymarowa analza porównawcza, mernk syntetyczny 1

2 1. Wprowadzene Jednostkom samorządu terytoralnego (jst) powerzono realzację welu zadań stotnych dla funkcjonowana wspólnot lokalnych. W tym celu wyposażono je w dochody publczne oraz dano m prawo do zacągana zobowązań. Chęć wykonywana przez władze lokalne przypsanych m zadań jak najlepej oraz ogranczoność środków penężnych w ch dyspozycj sprawają, że jednostk samorządu terytoralnego coraz częścej korzystają ze zwrotnych źródeł fnansowana. Dodatkowo, popyt na kaptały penężne wzmacnany jest dostępnoścą fnansowana różnego rodzaju projektów ze środków Un Europejskej konecznoścą ch współfnansowana przez jednostk. Welkość zadłużena samorządu terytoralnego sukcesywne sę zwększa, a jego jednostk stanową ważną grupę kaptałoborców na rynku fnansowym. Pożyczane kaptałów penężnych zawsze wąże sę z ryzykem, ż ne zostaną one oddane ch właśccelom wraz z należnym odsetkam. Nawet w przypadku fnansowana jst należy lczyć sę z zagrożenem termnowośc spłaty pożyczonych środków penężnych. Dlatego też w przypadku kredytowana jst badane ch zdolnośc kredytowej wydaje sę ne mnej ważne nż w przypadku zwrotnego fnansowana podmotów sektora prywatnego. Dług samorządowy w domnującej wększośc składa sę z kredytów pożyczek udzelonych przez bank. Dodatkowo, nawet jeśl jst sfnansuje swoją dzałalność za pomocą emsj dłużnych paperów wartoścowych, to w znaczącej wększośc zostają one nabyte także przez bank. Wynka stąd, ż oceną zdolnośc kredytowej jst zajmują sę w Polsce przede wszystkm bank. Oprócz nch oceny takej dokonują także agencje ratngowe, jednakże z uwag na wysok koszt ratng ne jest nadal zbyt popularny wśród jst. Od lat postuluje sę wprowadzene powszechnego systemu oceny kredytowej jst, który mógłby wpłynąć na zdynamzowane rynku długu samorządowego, a przez to przyczynć sę do lepszej alokacj kaptałów penężnych oraz spadku kosztów fnansowana zwrotnego dla samorządu terytoralnego. W swoch badanach 1 autor od klku lat zajmuje sę opracowanem wskaźnka, za pomocą którego można by ocenć poszczególne jst w Polsce pod względem posadanej zdolnośc kredytowej skonstruować ch rankng. Badana te stanową odpowedź na 1 Badana realzowane były w ramach projektu badawczego MNSzW Nr N N , których wynk zostały zaprezentowane w przygotowanej przez autora rozprawe doktorskej pt. Ocena zdolnośc kredytowej gmny na podstawe welowymarowej analzy porównawczej, obrononej w dnu 14 paźdzernka 2009 r. na Wydzale Ekonom Unwersytetu Ekonomcznego w Poznanu, promotor rozprawy: prof. dr hab. Wesława Przybylska-Kapuścńska. 2

3 wskazane potrzeby nformacyjne uczestnków rynku zarówno jst, jak kredytujących je nstytucj. W nnejszym opracowanu autor zaprezentował najważnejsze rezultaty prowadzonych przez sebe badań. W szczególnośc przedstawone zostały założena konstrukcyjne tworzonej mary, a także rezultaty jej zastosowana do oceny kredytowej wszystkch gmn 2 w Polsce. Prezentację wynków badań poprzedzono krótkm wstępem na temat stoty zdolnośc kredytowej gmny sposobów jej pomaru. 2. Zdolność kredytowa gmny jej ocena Zdolność kredytowa została formalne zdefnowana w ustawe Prawo bankowe, jako zdolność kredytoborcy do termnowej spłaty kredytu wraz z odsetkam w termnach umownych 3, a od posadana takej zdolnośc bank uzależna przyznane kredytu. Jednakże ocena, czy dany podmot będze w stane spłacać swój dług, jest nezwykle trudna, gdyż de facto sprowadza sę ona do prognozowana przyszłej kondycj fnansowej potencjalnego dłużnka, co wąże sę zawsze z możlwoścą popełnena błędu. Kredytowane jednostek samorządu terytoralnego wydaje sę z pozoru czynnoścą mało skomplkowaną, z uwag chocażby na fakt, że zgodne z polskm prawem ne można ogłosć upadłośc jst 4. Fakt ten może wskazywać na to, że powerzone jst kaptały penężne są bezpeczne. W praktyce jednak zborowość jst jest wysoce zróżncowana, główne pod względem możlwośc fnansowych, wynkających z dostępnych jednostce dochodów publcznych, w szczególnośc dochodów własnych. Dlatego też różna jest welkość zadłużena, jaką są w stane udźwgnąć poszczególne jst zarówno w ujęcu bezwzględnym (co jest oczywste), ale także w ujęcu względnym. Ustawodawca ogranczył możlwość zacągana długu przez jst, wprowadzając przede wszystkm lmty wysokośc długu jego obsług. Zapsy ustawy o fnansach publcznych z roku 2005 określają, ż łączna suma zobowązań (z określonym wyjątkam) ne może przekraczać 60% dochodów ogółem jednostk, zaś wydatk zwązane z obsługą zadłużena 2 W swoch badanach autor skupł sę na gmnach, z uwag na to, ż są one podstawowym jednostkam samorządu terytoralnego w Polsce, wśród wszystkch jst cechują sę najwyższą samodzelność fnansową, a także (co mało duże znaczene dla prowadzena badań) ch zborowość jest najbardzej lczna zróżncowana. Badanem objęto równeż masta na prawach powatu, czyl jednostk będące jednocześne gmną mejską oraz powatem grodzkm. 3 Ustawa z dna 29 serpna 1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 z późn. zm., art. 70, ust. 1 4 Ustawa z dna 28 lutego 2003 r. Prawo upadłoścowe naprawcze, Dz. U. z 2003, Nr 60, poz. 535, z późn. zm., art. 6, ust. 2 3

4 (spłaty rat kaptałowych, odsetek oraz wysokość udzelonych poręczeń gwarancj) ne może przekraczać w cągu roku 15% dochodów ogółem jednostk 5. Przepsy te obowązują jednostk do końca 2013, zaś od roku 2014 wejdą w życe przepsy nowej ustawy o fnansach publcznych z 2009 roku, znoszące dotychczasowe regulacj wprowadzające ndywdualny wskaźnk obsług zadłużena 6. Według nowych przepsów jednostka ne będze mogła wydatkować na obsługę długu w relacj do dochodów ogółem węcej nż średna z ostatnch 3 lat budżetowych relacj nadwyżk operacyjnej (dochodów beżących pomnejszonych o wydatk beżące) powększonej o wpływy ze sprzedaży majątku do dochodów ogółem 7. Wskazane powyżej lmty zadłużena jst muszą być uwzględnane równeż przez kredytodawców. Zacągnęty dług ne może być sprzeczny z przepsam prawa, jednakże ne należy ulegać potencjalnemu złudzenu pewnośc, że jeżel dana jednostka wypełna nowe lmty, to spłata jej długu ne może być zagrożona. Należy meć na uwadze, że konstrukcja wskaźnka bazuje na wartoścach hstorycznych, a ponadto jako potencjalne źródło spłaty długu ujmuje wpływy z prywatyzacj majątku. Dlatego też w nowej sytuacj prawnej kredytodawcy nadal będą musel badać jakość kredytową jednostek. Odpowedne zbadane zdolnośc kredytowej jednostk samorządu terytoralnego jest zadanem stosunkowo trudnym, gdyż sama zdolność jest determnowana weloma czynnkam. Bank w swojej praktyce stosują przede wszystkm narzędza credt-scorngu. Metody scorngowe agregują szereg nformacj na temat badanego podmotu (jst) na ch podstawe ułatwają podjęce decyzj kredytowej. Stanową one sposób na zobektywzowane procesu oceny zdolnośc kredytowej, poprzez sprowadzene go do techncznej analzy nformacj zawartych we wnosku kredytowym przekształcana ch w cąg lczb, których suma stanow o tym, czy dany wnoskodawca może być uznany za warygodnego kredytowo, czy też ne 8. Czynnk brane przez bank pod uwagę w procese punktowej oceny zdolnośc kredytowej jst oraz sposób ch nterpretacj stanow know how każdego z banków. Jednakże można wyróżnć klka determnant, których badane dokonywane jest w każdym banku, a są nm 9 : - czynnk budżetowe, 5 Ustawa z dna 30 czerwca 2005 r. o fnansach publcznych, Dz. U. z 2005 r., Nr 249, poz. 2104, art Ustawa z dna 27 serpna 2009 r. Przepsy wprowadzające ustawę o fnansach publcznych, Dz. U. Nr 157, poz. 1241, art Ustawa z dna 27 serpna 2009 r. o fnansach publcznych, Dz. U. Nr 157, poz. 1240, art A. Janc, M. Kraska, Credt-scorng nowoczesna metoda oceny zdolnośc kredytowej, Bbloteka Menedżera Bankowca, Warszawa 2001, s W. Gonet, Kredyty, pożyczk, oblgacje w gospodarce fnansowej samorządu terytoralnego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawe, Monografe Opracowana nr 543, Warszawa 2006, s

5 - czynnk zwązane z zadłużenem jst, w szczególnośc z lmtam prawnym długu samorządowego. Oprócz tych czynnków wspólnych dla wszystkch banków, praktyczne każdy z banków wymena nne czynnk, które jego zdanem mają równeż kluczowe znaczene dla pełnego obrazu zdolnośc kredytowej jst. Wśród tych czynnków znaleźć można 10 : - czynnk subektywne, take jak: ocena stablnośc zarządzana, kwalfkacje dośwadczene zawodowe zarządu głównego ksęgowego, stablność koalcj poltycznej, - czynnk określające zabezpeczena prawne spłaty kredytu. W praktyce scorngowej ocenę prowadz sę dwutorowo, ocenając czynnk loścowe jakoścowe, nadając przeważne tym perwszym wyższą wagę. Wśród czynnków loścowych bada sę przede wszystkm wartośc wskaźnków opsujących dotychczasowe zadłużene jst, dochody (w tym główne dochody własne), a także dzałalność nwestycyjną. Z kole wśród czynnków jakoścowych analzuje sę jakość zarządzana jst, warunk w których funkcjonuje, a także take aspekty jak dotychczasową współpracę z bankam nnym nstytucjam fnansowym 11. Ostateczne sumuje sę punkty przyznane jst w poszczególnych wskazanych powyżej kategorach przyrównuje z wartoścą krytyczną (cut-off pont) określającą swosty próg, powyżej którego jst można uznać za warygodnego kredytoborcę, a ponżej której ne. Jak wspomnano, profesjonalną oceną jakośc kredytowej (poza bankam) zajmują sę równeż agencje ratngowe. Podmoty te w swoch publkacjach na temat metodyk ratngu komunalnego wskazują, ż w praktyce stosują równeż swoste modele upadłośc, które na podstawe welu czynnków mogą określć jej prawdopodobeństwo. W metodyce agencj uwzględna sę równeż szerok wachlarz nformacj, wśród których należy wymenć czynnk 12 : - czynnk gospodarcze (potencjał ekonomczny demografczny oraz ch stablność), 10 Ibdem, s Przykładową tabelę scorngową stosowaną wobec jst znaleźć można w: T.A. Galbarczyk, Zarządzane ryzykem banku w procesach kredytowana jednostek samorządu terytoralnego, w: Analza zdolnośc kredytowej gmn w województwe lubelskm, red. J. Węcławsk, M. Kca, Wydawnctwo Unwersytetu Mar Cure- Skłodowskej, Lubln 2007, s Na podstawe: F. Mayorga, W. Streeter, A. Gomez, Internatonal Ratng Methodology for Local and Regonal Governments, Ftch Ratngs 2006, s. 2-8; L.H. Lpnck, Y. Rattner, L. Ebrahm, The Determnants of Muncpal Credt Qualty, w: Government Fnance Revew, December 1999, s ; R. Prunty, K. Jacob, Top 10 Ways To Improve or Mantan A Muncpal Credt Ratng, Standard & Poor s, New York Boston

6 - czynnk fnansowe (sposób fnansowana zadań jst, ze szczególnym uwzględnenem zadłużena), - jakość zarządzana (kompetencje kwalfkacje władz, organzację urzędu tp.). Dokonywane trafnych ocen zdolnośc kredytowej w przypadku banku skutkuje posadanem przez nego zdrowego portfela kredytów, co w tym przypadku oznacza nsk odsetek kredytów zagrożonych. W przypadku agencj ratngowych, nadane odpowednego ratngu śwadczy o jej dobrym menu determnuje jej dzałane w przyszłośc. Dlatego też nformacje na temat metodyk dokonywana oceny kredytowej w jednym drugm przypadku stanową tajemncę zawodową tych nstytucj. Należy wskazać, że sposób dokonywana oceny zdolnośc kredytowej (utajnony, stanowący know how banku, czy też agencj ratngowej), a także wysoke koszty uzyskana nezależnej oceny jakośc kredytowej (ratngu) powodują, ż rynek długu samorządowego w Polsce ne rozwja sę w odpowednm tempe, ne zapewnając tym samym tańszego fnansowana dla jst. Jednym z kluczowych warunków odpowednego funkcjonowana rynku jest dostępność nformacj dla uczestnków tego rynku, w tym nformacj o jakośc kredytowej jednostek chcących zacągnąć dług. Na koneczność dokonana zman systemowych na rynku długu samorządowego wskazywał już mędzy nnym raport Banku Śwatowego, w którym postulowano mędzy nnym stworzene wskaźnka ryzyka nwestycyjnego opartego na ocene zdolnośc kredytowej jst 13. Nestety takego narzędza ne opracowywano w sposób systemowy, co wynkało z faktu, że take rozwązane mogłoby naruszać nteres agencj ratngowych. 13 M. Noel, J.W. Brzesk, Rynek oblgacj komunalnych w Polsce stan, podstawowe problemy najwększe wyzwana, w: Oblgacje komunalne w Polsce, Zeszyty BRE Bank CASE, Nr 84/2006, s

7 3. Syntetyczny mernk zdolnośc kredytowej gmny Badane rynku długu samorządowego w Polsce pozwolło autorow na stwerdzene, ż ne występuje w Polsce narzędze oceny zdolnośc kredytowej gmny, które mogłoby w łatwy sposób być stosowane wobec wszystkch jednostek samorządu terytoralnego, w tym przede wszystkm gmn. Narzędze take dostarczałoby nformacj potencjalnym kaptałodawcom na temat ryzyka, podejmowanego w zwązku z kredytowane określonej gmny. Rozwązane take zmnejszyłoby asymetrę nformacj na rynku długu samorządowego, przez co mogłoby przyczynć sę do jego rozwoju, co skutkowałoby np. obnżenem kosztów długu samorządowego. Wychodząc naprzecw potrzebom rynku, autor zdecydował sę podjąć próbę stworzena mernka zdolnośc kredytowej gmny. Jak już wskazano, zdolność kredytowa jest zjawskem złożonym, stąd odpowednm sposobem jego badana wydało sę stworzene zmennej syntetycznej, agregującej szereg determnant symptomów tego zjawska. Zmenna ta jest narzędzem welowymarowej analzy porównawczej, zajmującej sę badanem podmotów (obektów) pod kątem różnorodnych cech 14. W swych badanach autor postawł hpotezę, ż zdolność kredytowa może być odwzorowana na podstawe danych opsujących sytuację fnansową gmny. Wcześnej wskazano, że zarówno bank, jak agencje ratngowe borą pod uwagę równeż czynnk nne nż fnansowe. Jednakże, zdanem autora, czynnk te (np. jakość zarządzana, warunk demografczne, geografczne tp.) zawsze znajdą swoje odzwercedlene w stane fnansów danej gmny. Dodatkowo, zasadność takego posunęca uzasadnają wynk badań prowadzonych na rynkach rozwnętych od lat 60-tych XX w., które jednoznaczne wskazują na to, że za pomocą danych fnansowych można odtworzyć ratng kredytowe nadane jst. Podobne badana przeprowadzł autor dla rynku polskego, stosując metody dyskrymnacyjne. Konkretne, autor oszacował lnową funkcję dyskrymnacyjną, która na podstawe wskaźnków fnansowych, opsujących sytuację poszczególnych gmn, klasyfkowała nemalże za stuprocentową trafnoścą gmny według posadanego ratngu. W badanu za zmenne opsujące posłużyły wskaźnk fnansowe dla oceny sytuacj fnansowej jst opracowywane przez Mnsterstwo Fnansów, zaś klasyfkacj dokonywano do dwóch grup: 14 Podstawowe nformacje na temat stoty narzędz tej analzy znaleźć można w: W. Grabńsk, S. Wydymus, A. Zelaś, Metody taksonom numerycznej w modelowanu zjawsk społeczno-ekonomcznych, PWN, Warszawa 1989; Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, red. A. Zelaś, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej w Krakowe, Kraków 2000; Prognozowane gospodarcze metody zastosowana, red. M. Ceślak, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa

8 gmn o ponadprzecętnym ratngu kredytowym (A A-) oraz gmn o przecętnym ratngu kredytowym (BBB+, BBB, BBB-). Analzowano wyłączne mędzynarodowe ratng długotermnowe, nadane gmnom przez agencje welkej trójk, tj. Moody s, Standard&Poor s Ftch, gdyż jedyne take oceny mogą być porównywane ze sobą 15. Mając na uwadze powyższe uwag o zasadnośc badana zdolnośc kredytowej gmny wyłączne na podstawe nformacj fnansowych, autor zdecydował sę skonstruować zmenną syntetyczną dla potrzeb prowadzena tej oceny, agregującą wskaźnk opsujące sytuację fnansową gmny. Aby móc dokonać kompleksowej oceny wszystkch gmn, autor wykorzystał opracowane Mnsterstwa Fnansów, w którym zestawone zostały wartośc podstawowych wskaźnków dla każdej jst w Polsce 16. Wskaźnk te prezentują najważnejsze aspekty sytuacj fnansowej, w szczególnośc: zadłużene, dochody, wydatk wynk. Ostateczne do badana wybrano zestaw 10 wskaźnków, które wytypowano jako najbardzej reprezentatywne z całego zboru, nepowelające nformacj nnych wskaźnków wzętych pod uwagę jednocześne zwązane ze wskaźnkam, których pod uwagę ne wzęto. Wskaźnkam tym są: X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 - udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem, - udzał spłat rat kaptałowych odsetek w dochodach ogółem, - udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem, - udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych, - udzał dochodów podatkowych w dochodach beżących, - udzał dochodów beżących w dochodach ogółem, - obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne, - relacja transferów beżących do wydatków beżących, - udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem, X 10 - udzał wydatków beżących powększonych o spłatę rat kaptałowych w dochodach beżących. Wybór powyższych wskaźnków był dodatkowo uzasadnony wynkam przeprowadzonych przez autora badań (opsanych powyżej), w których to za pomocą wartośc właśne tych wskaźnków możlwe było odtworzene ratngów kredytowych gmn w Polsce. 15 Szerzej na temat wynków badań przeprowadzonych dla rynków rozwnętych oraz wynków badań przeprowadzonych przez autora dla rynku polskego w artykule autora: Analza dyskrymnacyjna w szacowanu ocen warygodnośc kredytowej jednostek samorządu terytoralnego przegląd badań próba aplkacj w Polsce, w: Welowymarowa analza danych gospodarczych metody zastosowana, red. D. Appenzeller, Zeszyty Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego w Poznanu nr 124, Poznań 2009, s Wskaźnk do oceny fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach , Mnsterstwo Fnansów, Warszawa, luty 2009, 8

9 Po dokonanu wyboru zmennych dagnostycznych kolejnym etapem była ch agregacj. Aby móc tego dokonać, należało sprowadzć wszystke zmenne do jednego manownka, tzn. przeprowadzć ch normalzację. Oznaczała ona ujednolcene charakteru zmennych (polegające na ogół na przekształcenu wszystkch zmennych w stymulanty, tzn. w zmenne, których wysoka wartość wskazuje na wysok pozom badanego zjawska) oraz na ujednolcene przedzałów ch zmennośc. W przeprowadzonym badanu, autor jako wstępne wartośc wskaźnków, które mały być następne agregowane, przyjął ch wartośc średne z lat 2005, Mało to na celu pomnęce przypadkowośc w wartoścach poszczególnych wskaźnków 17. W badanu, celem ujednolcena zakresu zmennośc wartośc wskaźnków (X), autor zastosował przekształcene lorazowe, dzeląc wartość wskaźnka ( x ) przez jego maksmum w całej zborowośc ( max{ x } ) otrzymując wstępne znormalzowane wartośc wskaźnków ( x' ). Następne należało ujednolcć charakter zmennej. W tym celu zastosowano sposób prezentowany przez szkołę krakowską (A. Zelaś, T. Grabńsk), przekształcając zmenne (wstępne znormalzowane, znaku na przecwny 18 : gdze: x' ) będące destymulantam w stymulanty poprzez zmanę ch { X S }, { X }, x' dla X x" = ( = 1,..., M ) x' dla X D, x" wartośc wstępne znormalzowanych wskaźnków, przekształconych w stymulanty, x' wartość wstepne znormalzowanych wartośc wskaźnków ( X S wskaźnk będące stymulantam, X D wskaźnk będące destymulantam, M lczba obserwacj. x ), max{ x } Następne, aby uzyskać wyłączne wartośc dodatne zmennych dagnostycznych, dokonano następującego przekształcena ( x ''' ): (1) 17 Nestety ne było możlwe przy ogólne dostępnych danych przeprowadzene bardzej aktualnego badana. Wynka to z faktu, ż aktualzacje wskaźnków dokonywane przez Mnsterstwo Fnansów stneją wyłączne do roku 2008, jednakże pomnęto w nch nektóre ze wskaźnków, które zostały perwotne wybrane do badana. Od roku 2008 Mnsterstwo Fnansów ogranczyło przygotowywane opracowane wyłączne do wskaźnków budżetowych, zadłużena na meszkańca, pomjając stotne (z punktu wdzena przedstawonych wcześnej badań) wskaźnk dochodów wydatków. 18 T. Grabńsk, S. Wydymus, A. Zelaś, Metody, op. ct., s

10 { x" j } j { x" } x", gdy mn > 0, x' '' =, ( = 1,..., M ; j = 1,..., N), x" + δ, gdy mn j 0, (2) gdze: N lczba zmennych (wskaźnków), zaś stałą δ wyznacza sę ze wzoru: przy czym wyrażene mn{ x" }, j unormowanych odpowedno sx" j δ = 1 { x " } + s, mn j x", j 5 stanow wartość mnmalną dla całej macerzy zmennych stanow odchylene standardowe wszystkch elementów tej macerzy. Perwsza ze składowych wyrażena δ ( mn{ x" }, j j (3) ) doprowadza wszystke 1 wartośc zmennych unormowanych do wartośc neujemnych, zaś druga ( s x", ) elmnuje 5 wartośc zerowe. Przekształcene to (poprzez zwększene wartośc zmennych o jednakową welkość) ne zakłóca postac relacj pomędzy nm 19. Ostatecznej agregacj znormalzowanych wartośc wskaźnków dokonano w sposób bezwzorcowy poprzez ch uśrednene Ibdem, s Wyznaczono średną arytmetyczną wartośc poszczególnych wskaźnków, co oznacza, ż każdemu z nch nadano taką samą wagę (w tym przypadku 0,1). Lteratura przedmotu ne jest jednoznaczna w kwest ustalana wag poszczególnych zmennych dagnostycznych nektórzy autorzy uważają nawet tę czynność za zbędną. Dlatego też autor postanowł nadać jednakowe wag wszystkm wskaźnkom. Nemnej jednak, co warto zauważyć, podjęte przez autora eksperymenty (których tutaj z uwag na ch obszerność ne zaprezentowano), mające na celu ustalene nnych wag, przynosły podobne rezultaty jak w przypadku, gdy wag były jednakowe (wysoka statystyczne stotna korelacja pomędzy wartoścam zmennej agregatowej (syntetycznej) dla różnych warantów wag). Wnosek z tego może być tak, że wszystke aspekty sytuacj fnansowej gmny są ze sobą ścśle powązane, co ostateczne uzasadna stosowane jednakowych wag zmennych dagnostycznych. 10

11 4. Rezultaty badana zdolnośc kredytowej gmn mast na prawach powatu Zaproponowany w poprzednm punkce mernk zdolnośc kredytowej gmny został zastosowany w stosunku do wszystkch polskch gmn mast na prawach powatu 21. W szczególnośc badanu poddano 2478 gmn, których szczegółowy charakter zaprezentowano w tabel 1. Tabela 1. Jednostk samorządu terytoralnego poddane badanu zdolnośc kredytowej w podzale na rodzaje Rodzaj jednostk samorządu terytoralnego Ludność Lczebność Gmny wejske Gmny mejsko-wejske Gmny mejske Masta na prawach powatu < 5 tys. 575 > 5 tys < 15 tys. 377 > 15 tys. 209 < 25 tys. 147 > 25 tys. 94 < 200 tys. 48 > 200 tys. 17 Razem 2478 Źródło: opracowane własne Obszerność przeprowadzonych badań, a w szczególnośc duża lczebność zbadanych podmotów przypsanych m wynków, powoduje koneczność odpowednego uporządkowana ch prezentacj przeprowadzana syntetycznej nterpretacj ch wynków. W perwszej kolejnośc zostaną przedstawone w sposób ogólny wynk zastosowana zaproponowanej mary (za pomocą map). Na ch podstawe przeprowadzone zostane wnoskowane na temat kształtowana sę wartośc mernka w przestrzen. Dodatkowo, rozważona zostane kwesta częstośc występowana wartośc poszczególnych mernków (ch rozkładów w badanej zborowośc). 21 Autor zdaje sobe sprawę z odmennośc zadanowej fnansowej mast na prawach powatu w stosunku do zwykłych gmn. Jednakże celem badana było ocenene jakośc kredytowej wszystkch jednostek podstawowego podzału terytoralnego, stąd autor zdecydował sę na wspólną analzę wskazanych jst. 11

12 Następne na podstawe wartośc mernka syntetycznego, zostaną wskazane gmny o najlepszej najgorszej zdolnośc kredytowej ogółem w podzale na poszczególne rodzaje gmn Kształtowane sę wartośc syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej w badanej zborowośc Z uwag na dużą lczebność badanej zborowośc, autor zdecydował sę zaprezentować wartośc zmennej syntetycznej za pomocą cenowanej mapy Polsk (mapa 1) 22. Konstruując mapę, należało ustalć przedzały zmennośc syntetycznej mary zdolnośc kredytowej odpowadające jej stopne zacenowana. Przyjęto, ż zakres zmennośc zmennej zostaje podzelony na dzesęć, równych co do rozpętośc, przedzałów nezależne od lośc gmn, które z uwag na wartość wskaźnka, zostałyby do nch zaklasyfkowane. Przedzały zmennośc mernka oraz odpowadające m ntensywnośc cenowana podano w legendze mapy, odnotowując dodatkowo w nawase lczbę gmn, dla których wartość mernka wpadała do określonego przedzału. Do konstrukcj map wykorzystano aplkację statystyczną frmy Sagra Technology, bazującą na dodatku MS Maps w arkuszu kalkulacyjnym MS Excel. 22 Wykorzystane mapy są tzw. mapam tematycznym (w odróżnenu od map ogólnogeografcznych, np. topografcznych), zaś przydomek cenowane w tym przypadku oznacza, ż na takej mape obszar cechujący sę wyższym pozomem opsywanego zjawska przyjmuje bardzej ntensywny odceń. 12

13 1,148 do 1,207 (1) 1,086 do 1,148 (2) 1,024 do 1,086 (11) 0,962 do 1,024 (64) 0,9 do 0,962 (236) 0,838 do 0,9 (863) 0,776 do 0,838 (1093) 0,714 do 0,776 (209) 0,652 do 0,714 (11) Mapa 1. Zdolność kredytowa gmn mast na prawach powatu według wartośc mernka syntetycznego Źródło: opracowane własne 13

14 Wstępna analza poszczególnych map pozwala zaobserwować, ż najwyższą zdolnoścą kredytową, ocenaną za pomocą mernka syntetycznego, charakteryzują sę przede wszystkm gmny znajdujące sę w obrębe dużych aglomeracj mejskch, w szczególnośc aglomeracj warszawskej, poznańskej, wrocławskej, gdańskej, szczecńskej, łódzkej, górnośląskej (katowckej) w mnejszym stopnu krakowskej bałostockej. Co cekawe, wyższą zdolnoścą nż samo centrum aglomeracj (masto na prawach powatu) charakteryzują sę jego gmny oścenne. Dodatkowo, wysoka zdolność kredytowa cechuje gmny, na których terene zlokalzowany jest przemysł cężk, w szczególnośc przemysł wydobywczy przykładowo: zagłębe lubńske, gmny górnośląske opolske, gmny powatu bełchatowskego konńskego, a także przemysł chemczny przykładowo: gmny powatu płockego, gmna Polce. Ponadto, wysoką jakość kredytową posadają gmny będące znanym kurortam wakacyjnym uzdrowskowym przykładowo gmny: Karpacz, Zakopane, Krynca Górska, Solna, Wsła, Szklarska Poręba, Mędzyzdroje, Rewal, Kołobrzeg. Interesujące jest równeż kształtowane sę rozkładów wartośc emprycznych syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej. Na wykrese 1 przedstawono, jak kształtowała sę częstość występowana wartośc mernka w badanej populacj. Dodatkowo, w tabel 2 odnotowano podstawowe charakterystyk tego rozkładu częstość średna medana ,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 Wykres 1. Empryczny rozkład wartośc syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej w badanej populacj Źródło: opracowane własne 14

15 Tabela 2. Charakterystyk emprycznego rozkładu wartośc syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej gmny Charakterystyk rozkładu Mernk syntetyczny Mnmum 0,6524 Maksmum 1,2068 Średna 0,8405 Medana 0,8341 Odchylene standardowe 0,0555 Współczynnk zmennośc 0,0660 Kurtoza 2,0157 Współczynnk asymetr (skośność) 0,8547 Źródło: oblczena własne Analzując rozkłady wartośc syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej gmny, łatwo zauważyć, że charakteryzuje go asymetra prawostronna (średna wększa od medany, dodatna wartość współczynnka asymetr). Oznacza to, że gmn, które można było uznać za lepsze pod względem posadanej zdolnośc kredytowej, jest mnej nż pozostałych. Inaczej, gmn o lepszej nż przecętna zdolnośc kredytowej jest mnej nż tych gmn, które cechuje gorsza nż przecętna zdolność. Ponadto, warto zauważyć, ż badany rozkład cechował sę kumulacją wartośc wskaźnka wokół wartośc średnej, co potwerdza równeż wartość kurtozy (rozkład leptokurtyczny). Oznacza to, ż przecętne gmny charakteryzowały sę względne podobną jakoścą kredytową. Kolejną kwestą, którą warto było przeanalzować w ramach dokonywana ogólnego badana zborowośc, było zmerzene przecętnej zdolnośc kredytowej gmn w poszczególnych województwach. Chcąc zbadać to zagadnene, należało określć sposób uśrednana wartośc mernków, dlatego też autor zaproponował dwa rozwązana: wyznaczane średnej arytmetycznej mernka oraz średnej ważonej lczbą meszkańców poszczególnych gmn (wagą stał sę udzał lczby meszkańców gmny w lczbe meszkańców województwa). Rozwązane take pozwolło przy okazj stwerdzć, które gmny (mnej, czy bardzej zaludnone) w danym województwe mają lepszą jakość kredytową. Kweste te zobrazowano także za pomocą map cenowanych (mapa 2), określając tym razem osem, równych przedzałów zmennośc poszczególnych średnch. 15

16 Średna arytmetyczna 0,8584 do 0,8707 (2) 0,8526 do 0,8584 (1) 0,8458 do 0,8526 (3) 0,844 do 0,8458 (2) 0,8385 do 0,844 (1) 0,825 do 0,8385 (3) 0,8213 do 0,825 (2) 0,8198 do 0,8213 (2) Średna ważona lczbą ludnośc 0,8959 do 0,8977 (1) 0,8748 do 0,8959 (3) 0,8723 do 0,8748 (2) 0,8693 do 0,8723 (2) 0,8531 do 0,8693 (2) 0,8461 do 0,8531 (2) 0,8397 do 0,8461 (1) 0,8351 do 0,8397 (3) Mapa 2. Średna wartość syntetycznego mernka zdolnośc kredytowej w poszczególnych województwach Źródło: opracowane własne Na podstawe powyższych map należy odnotować, że przecętne najwyższą zdolnoścą kredytową cechowały sę gmny województw: śląskego, mazoweckego, opolskego, dolnośląskego welkopolskego. Z kole najnższą jakość kredytową mały gmny województw: podkarpackego, lubelskego, warmńsko-mazurskego, śwętokrzyskego małopolskego. Prawdłowość ta ne zaskakuje, gdyż perwszą grupę województw zwykle uznaje sę za bardzej zamożną rozwnętą gospodarczo nż drugą, co potwerdzają wynk badań prowadzanych przez regonalstów. Obszary tych województw cechuje mnejszy pozom ubóstwa, czy też wyższa aktywność gospodarcza ch meszkańców. Jest to wynkem welu czynnków zarówno społecznych, kulturowych, geografcznych, hstorycznych, które przekładają sę na stan fnansów poszczególnych gmn, determnujący ch zdolność kredytową. Warto też zauważyć, ż średne wartośc zmennych syntetycznych oblczane w sposób ważony lczbą meszkańców były znacząco wyższe (w każdym przypadku) od 16

17 tych lczonych w sposób arytmetyczny 23. Wynka z tego, ż gmny o wyższym zaludnenu posadają przecętne lepszą zdolność kredytową. Dodatkowo, uwzględnene lczby meszkańców w uśrednanu wartośc mernków spowodowało równeż zmany w rankngu poszczególnych województw. Do województw, których rankng sę poprawł zalczyć należy województwa: mazowecke, śwętokrzyske, warmńsko-mazurske welkopolske. Z kole województwam, które obnżyły swoje mejsca w rankngu, są przede wszystkm województwo: dolnośląske, opolske, śląske, lubuske, lubelske, kujawskopomorske małopolske. W przypadku perwszej grupy województw wskazane prawdłowośc oznaczają zdecydowane lepszą przecętną zdolność kredytową gmn o wększej lczbe ludnośc /lub wększy udzał tych gmn w ogóle gmn w województwe. W drugej grupe gmn zależnośc te były odwrotne. Przeprowadzane badań za pomocą mernka syntetycznego wymaga równeż dokonana analzy czynnkowej, tzn. przeanalzowana powązań pomędzy zmennym dagnostycznym (agregowanym w postac mernka) tabela 3, a także powązań pomędzy wartoścam zmennych dagnostycznych a wartoścam zmennej agregatowej tabela 4. Tabela 3. Oceny współczynnków korelacj pomędzy wartoścam zmennych dagnostycznych Zmenna dagnostyczna W 1 W 2 W 3 W 4 W 5 W 6 W 7 W 8 W 9 W 10 W 1 1,000 W 2 0,602 1,000 W 3-0,234-0,182 1,000 W 4-0,098 0,061 0,008 1,000 W 5 0,132-0,020 0,307-0,043 1,000 W 6-0,180-0,358 0,138 0,037-0,088 1,000 W 7-0,155-0,046 0,039 0,074-0,342 0,129 1,000 W 8-0,209-0,028-0,093 0,044-0,925 0,127 0,424 1,000 W 9 0,127 0,099 0,593-0,219 0,322-0,567-0,071-0,205 1,000 W 10 0,436 0,640-0,862 0,031-0,255-0,296-0,045 0,064-0,406 1,000 Źródło: opracowane własne 23 Interpretując wartośc na mape 2, należy zauważyć, ż dla każdego sposobu uśrednana zastosowana została nna legenda. Wynka to właśne z faktu, ż w przypadku uśrednana za pomocą średnej ważonej lczbą meszkańców otrzymano wyższe wartośc mernków. 17

18 Przy tworzenu zmennej syntetycznej postuluje sę, aby agregowane w nej zmenne dagnostyczne cechowały sę jak najnższą korelacją. Na podstawe danych zaprezentowanych w tabel 3 można stwerdzć, ż z nelcznym wyjątkam warunek ten został spełnony w przypadku statystycznej stotnośc współzależnośc w kształtowanu sę wartośc dwóch zmennych dagnostycznych wartośc oceny współczynnka korelacj wyróżnono. Tabela 4. Oceny współczynnków korelacj pomędzy wartoścam zmennych dagnostycznych a wartoścam zbudowanego na ch podstawe mernka Zmenna dagnostyczna W 1 W 2 W 3 W 4 W 5 W 6 W 7 W 8 W 9 W 10 Charakter zmennej D D S S S D D D S D Współczynnk korelacj zmennej dagnostycznej mernka syntetycznego Źródło: opracowane własne -0,397-0,451 0,633 0,034 0,733-0,106-0,321-0,625 0,515-0,703 Kolejnym założenem konstrukcyjnym mary agregatowej jest wysoka korelacja wartośc zmennej syntetycznej zmennych dagnostycznych. W tabel 4 oprócz ocen współczynnka korelacj określono także w sposób symbolczny charakter zmennej dagnostycznej, tzn. czy ma ona charakter stymulanty (S), czy też destymulanty (D). Na podstawe wartośc współczynnków korelacj można wskazać, ż zmenne pod względem charakteru dobrano w sposób odpowedn, tzn. że stymulantom odpowada dodatna wartość współczynnka, a destymulantom ujemna. Należy wskazać, ż najwększe znaczene dla oceny końcowej jakośc kredytowej gmn mały wskaźnk: udzał dochodów podatkowych w dochodach beżących (W 5 ), udzał wydatków beżących powększonych o spłatę rat kaptałowych w dochodach beżących (W 10 ), udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (W 3 ), a także relacja transferów beżących do wydatków beżących (W 8 ). 18

19 4.2. Rankng kredytowy gmn w Polsce W poprzednm punkce przedstawono ogólne wynk przeprowadzonego badana, traktujące gmny jako zborowość. W nnejszym punkce zostaną przedstawone rankng gmn dokonane na podstawe wartośc zmennej syntetycznej. Z uwag na ch obszerność, podane zostaną tylko najstotnejsze wynk szczegółowe, a konkretne wskazane zostaną gmny o najwyższych najnższych wartoścach mernka (gmny najlepsze najgorsze pod względem zdolnośc kredytowej) wśród gmn ogółem oraz w podzale na poszczególne ch rodzaje. W tabel 5 wymenono odpowedno gmny o najlepszej najgorszej zdolnośc kredytowej (o najwyższych najnższych wartoścach mernka). Oprócz nazwy gmn podano także odpowadający m numer TERYT 24, a także wskazano na rodzaj gmny oraz lczbę jej meszkańców (przedzałowo) 25. Perwszą prawdłowoścą, jaką można odnotować, jest fakt, ż w wększośc zarówno wśród gmn o najwyższej, jak najnższej wartośc mernków domnowały gmny wejske. Drugą co do lczebnośc grupę stanowły gmny mejsko-wejske; ne odnotowano z kole zarówno na początku, jak na końcu rankngu an jednej gmny mejskej an jednego masta na prawach powatu. Z pozoru zaskakujący wydawać sę może zestaw 20 najlepszych gmn. Można by sę spodzewać, ż wśród nch znajdą sę duże masta na prawach powatu. Jednakże w rzeczywstośc jednostk te z jednej strony cechują wysoke dochody, ale z drugej strony potrzeby społeczne, które muszą zaspokajać, są równeż proporcjonalne wyższe nż w przecętnej gmne. Stąd na czoło rankngu wysunęły sę gmny proporcjonalne mnej 24 TERYT jest krajowym rejestrem urzędowym podzału terytoralnego kraju, prowadzonym z mocy prawa przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W prezentacj gmn zastosowano perwsze sześć cyfr numeru TERYT, co pozwala na jednoznaczne zdefnowane położena każdej gmny. Dwe perwsze cyfry (oznaczone symbolem WK) odpowadają województwu, w którym leży gmna, kolejne dwe cyfry (oznaczone symbolem PK) powatow, a ostatne dwe cyfry (oznaczone symbolem GK), wskazują na konkretną gmnę w powece. Szczegółowe regulacje dotyczące prowadzena rejestru TERYT oraz nadane poszczególnym gmnom numery znajdują sę w Rozporządzene Rady Mnstrów z dna 15 grudna 1998 r. w sprawe szczegółowych zasad prowadzena, stosowana udostępnana krajowego rejestru urzędowego podzału terytoralnego kraju oraz zwązanych z tym obowązków admnstracj rządowej jednostek samorządu terytoralnego, Dz. U. z 1998 r. Nr 157, poz Rozporządzene to było od czasu jego wprowadzena w życe klkukrotne zmenane wraz ze zmanam w podzale terytoralnym, jednakże zasadncza jego część pozostaje bez zman. 25 W szczególnośc wyróżnono osem grup badanych jst: masta na prawach powatu o lczbe ludnośc powyżej ponżej 200 tys. meszkańców (oznaczone odpowedno: MNPP>200 MNPP<200), gmny mejske o lczbe meszkańców powyżej ponżej 25 tys. meszkańców (GM>25 GM<25), gmny mejsko-wejske o lczbe meszkańców powyżej ponżej 15 tys. meszkańców (GMW>15 GMW<15) oraz gmny wejske o lczbe meszkańców powyżej ponżej 5 tys. meszkańców (GW>5 GW<5). 19

20 zaludnone, których zadana ne wymagają takch wydatków, jak w przypadku np. mast na prawach powatu, za to dysponujące wyższym (proporcjonalne do nnych gmn) dochodam. Przegląd gmn o najwyższej jakośc kredytowej w Polsce pozwala stwerdzć, ż duże znaczene dla dokonywanej oceny mała lokalzacja wskazanych gmn. Bez względu na to, czy było to sąsedztwo dużych mast, walory przemysłowe, turystyczne, czy też dobre mejsce na mape komunkacyjnej kraju, czynnk te przekładały sę na ponadprzecętny potencjał dochodowy wskazanych gmn. W przypadku zaś gmn najgorszych pod względem zdolnośc kredytowej wydaje sę, że właśne brak wskazanych czynnków (kreujących potencjał dochodowy) sprawł, ż znalazły sę one na dole prezentowanego rankngu. Należy jednak podkreślć, że samo położene gmny jej walory są tylko jednym z podstawowych warunków wysokej zdolnośc kredytowej gmny, gdyż czynnk te pownny być, po perwsze, odpowedno wykorzystywane przez władze gmny jej meszkańców, a, po druge, mogą m towarzyszyć przeważające czynnk negatywne, nweczące ch znaczene (np. wysok pozom bezroboca w gmne). Tabela 5. Najlepsze najgorsze gmny w rankngach zdolnośc kredytowej L.p. Gmny o najlepszej jakośc kredytowej Nazwa TERYT WK PK GK Typ L.p. Gmny o najgorszej jakośc kredytowej Nazwa TERYT WK PK GK 1 Kleszczów GW< Jezora Welke GW>5 2 Suchy Las GW> Ostrowce GW<5 3 Nadarzyn GW> Wlków GW<5 4 Słupno GW> Wślca GW>5 5 Tarnowo Podgórne GW> Stoczek GW>5 6 Lubn GW> Radgoszcz GW>5 7 Neporęt GW> Pełczyce GMW<15 8 Melnk GW< Zbójna GW<5 9 Konstancn-Jezorna GMW> Górowo Iławecke GM<25 10 Welka Neszawka GW< Raków GW>5 11 Paseczno GMW> Jodłownk GW>5 12 Koberzyce GW> Perzchnca GW<5 13 Rzgów GMW< Negowa GW>5 14 Zdzeszowce GMW> Słupa Konecka GW<5 15 Dobrzeń Welk GW> Cechocn GW<5 16 Stare Babce GW> Daleszyce GMW<15 17 Marklowce GW> Nowy Korczyn GW>5 18 Kołobrzeg GW> Racechowce GW>5 19 Polkowce GMW> Brzoze GW<5 20 Rudna GW> Rychlk GW<5 Źródło: opracowane własne Typ 20

21 Z uwag na fakt, ż w perwszej dwudzestce gmn o najlepszej zdolnośc kredytowej znalazły sę wyłączne gmny wejske mejsko-wejske, postanowono osobno zestawć po dzesęć najlepszych najgorszych gmn w każdej z kategor: masta na prawach powatu gmny mejske, gmny mejsko-wejske gmny wejske (tabela 6). Podsumowując prezentację wynków, warto wskazać na pewne zaobserwowane prawdłowośc. Najwększy pozom zdolnośc kredytowej można odnotować w: - gmnach oścennych dużych mast, w szczególnośc: m. st. Warszawy, Poznana, Wrocława, Szczecna, w mnejszym zaś stopnu: Łodz, Krakowa, Gdańska, Bałegostoku, Bydgoszczy Toruna, Lublna, czy też Olsztyna; gmny te na sąsedztwe dużych mast korzystają dwojako: stają sę one sypalnam aglomeracj mejskch (w szczególnośc, jeżel występują na nch atrakcyjne z punktu wdzena osadnctwa warunk, np. sąsedztwo terenów zelonych, dobry dostęp do usług publcznych, sprawny transport) oraz stają sę one terenem lokalzacj dużych nwestycj przemysłowych handlowych; - gmnach, na których terene zlokalzowany jest przemysł, w tym w szczególnośc: przemysł wydobywczy, chemczny, drzewny; - dużych mastach na prawach powatu, wskazanych powyżej, co wynka z dużego potencjału tych ośrodków (gospodarczego, handlowego, kulturalnego, ośwatowego, naukowego); - gmnach będących znanym mejscowoścam wypoczynkowym; - gmnach położonych na przecęcu ważnych szlaków komunkacyjnych. 21

22 Tabela 6. Najlepsze gmny w rankngach zdolnośc kredytowej L.p. Masta na prawach powatu Gmny mejske Gmny mejsko-wejske Gmny wejske Nazwa TERYT TERYT TERYT TERYT L.p. Nazwa L.p. Nazwa L.p. Nazwa WK PK WK PK GK WK PK GK WK PK GK 01 Sopot Imeln Konstancn-Jezorna Kleszczów Katowce Pruszcz Gdańsk Paseczno Suchy Las Rybnk Ząbk Rzgów Nadarzyn Glwce Pruszków Zdzeszowce Słupno Tychy Legonowo Polkowce Tranowo Podgórne m. st. Warszawa Mńsk Mazoweck Kleczew Lubn Jaworzno Szczecnek Kalsz Pomorsk Neporęt Poznań Sławków Polce Melnk Płock Podkowa Leśna Swarzędz Welka Neszawka Wrocław Melec Supraśl Koberzyce Grudządz Koścan Przemków Raków Suwałk Lubaczów Rychwał Jodłownk Leszno Dynów Skalbmerz Perzchnca Przemyśl Wąbrzeźno Choszczno Negowa Żory Łaskarzew Tarnogród Słupa Konecka Ostrołęka Stoczek Łukowsk Penężno Cechocn Włocławek Racąż Chmelnk Nowy Korczyn Tarnów Rejowec Fabryczny Krzanowce Racechowce Bała Podlaska Grybów Pełczyce Brzoze Chełm Górowo Iławeck Daleszyce Rychlk Źródło: opracowane własne 22

23 Warto równeż odnotować, ż zaproponowany przez autora mernk zdolnośc kredytowej odpowada systemom oceny wykorzystywanym przez agencje ratngowe. W szczególnośc, gmny o wyższym ratngu kredytowym zajmują w przedstawonych rankngach odpowedno wyższe mejsca nż gmny o nższej ocene kredytowej tabela 7. Należy także zauważyć, ż gmny, które posadały ratng kredytowy (były to w znaczącej wększośc masta na prawach powatu) ne zajęły najwyższych mejsc w rankngach. Przypuszczać należy zatem, że gmny, które znalazły sę na czele zestawena, mogłyby lczyć równeż na najwyższe oceny kredytowe agencj ratngowych. Tabela 7. Mejsce gmny w rankngu kredytowym a jej ratng kredytowy L.p. Nazwa jednostk samorządu terytoralnego Agencja ratngowa Mędzynarodowy ratng długotermnowy Mejsce w rankngu kredytowym 1 Belsko-Bała Ftch BBB Bydgoszcz Ftch BBB Częstochowa Ftch BBB Gdańsk Ftch BBB Katowce Ftch A Kelce Ftch BBB Kraków Standard&Poor s BBB Łódź Standard&Poor s BBB Myślence Ftch BBB Poznań Moody s A Rzeszów Ftch BBB Szczecn Ftch BBB Warszawa Moody s A Wrocław Ftch A- 192 Źródło: opracowane własne Zaprezentowane zestawena, poza możlwoścą sformułowana ogólnych wnosków, dają poszczególnym gmnom nformację na temat ch mejsca na skal jakośc kredytowej pośród gmn całego kraju. Wydaje sę, ż dostęp do takch danych mógłby być użyteczny dla 23

24 władz poszczególnych gmn. W szczególnośc wele gmn może ne zdawać sobe sprawy z posadana dobrej jakośc kredytowej. Uśwadomene władzom gmny takego faktu, może przyczynć sę do zwększene lośc nwestycj gmnnych, fnansowanych ze źródeł zwrotnych. Ponadto, uzmysłowene sobe przez władze gmny dobrej jakośc kredytowej, którą gmna posada, może pomóc w negocjowanu warunków (w szczególnośc ceny) zacąganego kredytu. Dodatkowo, możlwe jest, że gmna (mając taką wedzę) zdecyduje sę na nne nż kredyt formy fnansowana zwrotnego, np. poprzez emsję oblgacj komunalnych. Nestety jest druga strona medalu gmny znajdujące sę na odległych mejscach w poszczególnych rankngach pownny obawać sę, że mogą zostać nsko ocenone przez potencjalnych kaptałodawców (w tym przede wszystkm bank). Może nekoneczne będze to skutkowało od razu odmowną decyzją kredytową, gdyż bank postrzegają gmny jako relatywne warygodnych kredytoborców, ale może oznaczać dla gmny wyższe koszty kredytu z uwag na przyznane jej stosunkowo wyższych marż za ryzyko. Analogczne, w przypadku gmn nsko ocenonych ne jest uzasadnone, aby starały sę one o uzyskane ratngu kredytowego, gdyż ocena ta będze raczej dyskredytowała je w oczach potencjalnych kaptałodawców, kontrahentów nwestorów. Jedynym pozytywnym aspektem nskej oceny, pod warunkem, że władze danej gmny sę o nej dowedzą, może być jej wpływ na dzałana tych władz, zmerzające do poprawy sytuacj gmny, a w tym przede wszystkm stanu jej fnansów, pod warunkem oczywśce, że jest to możlwe. 5. Podsumowane Wynk badań przeprowadzonych na rynkach rozwnętych (w szczególnośc na rynku amerykańskm), jak tych dokonanych przez autora na podstawe dostępnych danych z Polsk, wskazywały, że oceny ratngowe gmn mogą być z powodzenem wyjaśnone na podstawe zmennych charakteryzujących potencjał fnansowy tych jednostek. W konsekwencj założono, że za pomocą zmennej syntetycznej, agregującej zmenne fnansowe, można ocenć tak złożoną cechę, jaką jest zdolność kredytowa gmn w Polsce. Podczas tworzena mernka autorow przyśwecała chęć uzyskana mary, która pozwalałaby na otrzymane rezultatów zbeżnych z ocenam dokonywanym przez agencje ratngowe. Dzęk temu możlwa byłaby weryfkacja zdolnośc kredytowej gmn, które ne posadają ratngu kredytowego. Z tego względu za bardzo ważny należy uznać fakt, że uzyskany przez autora rankng cechuje zgodność z ocenam nadanym gmnom przez te agencje. Tak rezultat stawa w bardzo dobrym śwetle marę proponowaną przez autora. 24

25 Wyznaczene wartośc mernków syntetycznych pozwolło stworzyć rankng kredytowe wszystkch gmn w Polsce. Na ch podstawe można było, mędzy nnym, przedstawć przestrzenne zróżncowane cechy, wskazując, w których województwach występują gmny o lepszej zdolnośc kredytowej czy są to gmny mnej, czy też bardzej zaludnone. Poza tym, dokonano prezentacj gmn najlepszych pod względem badanej cechy, a na tej podstawe równeż dokonano generalzacj, wskazując, ż najwyższą zdolnoścą kredytową cechują sę gmny charakteryzujące sę dużym potencjałem dochodowym, a w szczególnośc gmny dużych aglomeracj, gmny przemysłowe, gmny będące znanym mejscowoścam wypoczynkowym oraz gmny odpowedno położone w sec komunkacyjnej kraju. Przedstawone wnosk ogólne oraz zaprezentowane zestawene rankngów kredytowych gmn w Polsce, zdanem autora, stanową nteresujący zbór nformacj z punktu wdzena kaptałodawców (w tym w szczególnośc banków), organów nadzoru samorządowego (np. RIO), ale przede wszystkm z punktu wdzena samych gmn. Bblografa Galbarczyk T.A., Zarządzane ryzykem banku w procesach kredytowana jednostek samorządu terytoralnego, w: Analza zdolnośc kredytowej gmn w województwe lubelskm, red. J. Węcławsk, M. Kca, Wydawnctwo Unwersytetu Mar Cure-Skłodowskej, Lubln 2007 Gonet W., Kredyty, pożyczk, oblgacje w gospodarce fnansowej samorządu terytoralnego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawe, Monografe Opracowana nr 543, Warszawa 2006 Grabńsk W., Wydymus S., Zelaś A., Metody taksonom numerycznej w modelowanu zjawsk społecznoekonomcznych, PWN, Warszawa 1989 Janc A., Kraska M., Credt-scorng nowoczesna metoda oceny zdolnośc kredytowej, Bbloteka Menedżera Bankowca, Warszawa 2001 Lpnck L.H., Rattner Y., Ebrahm L., The Determnants of Muncpal Credt Qualty, w: Government Fnance Revew, December 1999 Mayorga F., Streeter W., Gomez A., Internatonal Ratng Methodology for Local and Regonal Governments, Ftch Ratngs 2006 Noel M., Brzesk J.W., Rynek oblgacj komunalnych w Polsce stan, podstawowe problemy najwększe wyzwana, w: Oblgacje komunalne w Polsce, Zeszyty BRE Bank CASE, Nr 84/2006 Prognozowane gospodarcze metody zastosowana, red. M. Ceślak, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 Prunty R., Jacob K., Top 10 Ways To Improve or Mantan A Muncpal Credt Ratng, Standard & Poor s, New York Boston 2002 Rozporządzene Rady Mnstrów z dna 15 grudna 1998 r. w sprawe szczegółowych zasad prowadzena, stosowana udostępnana krajowego rejestru urzędowego podzału terytoralnego kraju oraz 25

26 zwązanych z tym obowązków admnstracj rządowej jednostek samorządu terytoralnego, Dz. U. z 1998 r. Nr 157, poz Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, red. A. Zelaś, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej w Krakowe, Kraków 2000 Ustawa z dna 27 serpna 2009 r. Przepsy wprowadzające ustawę o fnansach publcznych, Dz. U. Nr 157, poz Ustawa z dna 27 serpna 2009 r. o fnansach publcznych, Dz. U. Nr 157, poz. 1240, art. 243 Ustawa z dna 28 lutego 2003 r. Prawo upadłoścowe naprawcze, Dz. U. z 2003, Nr 60, poz. 535, z późn. zm. Ustawa z dna 29 serpna 1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 z późn. zm. Ustawa z dna 30 czerwca 2005 r. o fnansach publcznych, Dz. U. z 2005 r., Nr 249, poz Wśnewsk M., Analza dyskrymnacyjna w szacowanu ocen warygodnośc kredytowej jednostek samorządu terytoralnego przegląd badań próba aplkacj w Polsce, w: Welowymarowa analza danych gospodarczych metody zastosowana, red. D. Appenzeller, Zeszyty Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego w Poznanu nr 124, Poznań 2009 Wskaźnk do oceny fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach , Mnsterstwo Fnansów, Warszawa, luty 2009, 26