Czy w Polsce zachodzi polaryzacja ekonomiczna?

Transkrypt

1 Zeszyy aukowe Workg papers Czy w Polsce zachodz polaryzacja ekoomcza? Tomasz Tyuł arykułu Paek Ja Zwerzchowsk Zeszyy aukowe Isyu Saysyk Demograf SH Nr 49, rok 07

2 Sreszczee W osach laach przedmo welu badań saow aalza wpływu wzrosu ekoomczego erówośc dochodowych a polaryzację rozkładu dochodów oraz zmay frakcj środkowej klasy dochodowej, czyl szukae odpowedz a pyae czy proces polaryzacj/kowergecj rozkładu dochodów w ym okrese prowadzł w efekce do polaryzacj/kowergecj ekoomczej. Poprzez polaryzację ekoomczą rozumemy ym samym aką polaryzację rozkładu dochodów, kóra prowadz do zmejszaa sę frakcj jedosek ależących do środkowej klasy dochodowej przy jedoczesym wzrośce udzału jedosek ależących do klasy skej wysokej. Naomas kowergecja ekoomcza ozacza kowergecję rozkładu dochodów skukującą zwększeem sę frakcj środkowej klasy dochodowej. Jedym z podsawowych podejść do opsu polaryzacj saow podejśce paramerycze, w kórym do ocey zma polaryzacj sosuje sę merk loścowe zwae deksam polaryzacj. Ideksy polaryzacj fukcjoujące w leraurze przedmou e pozwalają jedak a oceę sopa polaryzacj (kowergecj) ekoomczej w ścsłym zaczeu, z. akej polaryzacj (kowergecj), kóra prowadz do zakaa (wzrosu) środkowejklasy dochodowej. W opracowau zapropoowao ową klasę cząskowych deksów polaryzacj Morrs- Berhard-Hadcock (994), kóre pozwalają a wszechsroą oceę wpływu zma rozkładu dochodów (jego polaryzacj lub kowergecj) a zmay frakcj środkowejklasy dochodowej. Nasępe, wykorzysując dae z badaa Dagoza Społecza, zweryfkowao hpoezę czy zmay rozkładów dochodów gospodarsw domowych w Polsce w laach doprowadzły do ch polaryzacj czy eż kowergecj ekoomczej. Wyk przeporwadzoych aalz wskazują, że wzrosow dochodów realych gospodarsw domowych w ym okrese owarzyszyło zwększee sę frakcj środkowej grupy dochodowej gospodarsw domowych. Słowa kluczowe: polaryzacja ekoomcza, deksy polaryzacj, zakae klasy środkowej

3 Sps resc. Wsęp Relaywy medaowy deks polaryzacj Cząskowe deksy Zmay relaywych rozkładów dochodów w Polsce w laach Charakerysyka daych Ideyfkacja środkowej klasy dochodowej Czy środkowa klasa dochodowa w Polsce zaka?... 9 Podsumowae... Bblografa... 7

4 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07]. Wsęp Term polaryzacja ekoomcza a gruce auk ekoomczych zaczął być sosoway w laach osemdzesąych ubegłego weku dla opsu procesu zakaa środkowej klasy dochodowej w rójklasowym rozkładze dochodów w USA. Asump do badań aukowych ad ym procesem dały doesea prasowe o zakau klasy średej w ym kraju (Kuer, 983; Thurow, 984). Weryfkacja ych doeseń a podsawe empryczych rozkładów dochodów powerdzła zmejszae sę odseka osób ależących do środkowej klasy w rozkładze dochodów (Rosehal, 985; Horrgha Hauge, 988). dyby proces e posępował o w efekce mógłby o doprowadzć do całkowego zaku środkowej klasy dochodowej ukszałowaa sę dwubeguowego rozkładu dochodów. Term polaryzacja ekoomcza bywa akże sosoway do opsu procesów zma rozkładu dochodów ekoecze powodujących zakae klasy środkowej (Ko, 008). Nekórzy badacze uważają, że proces polaryzacj ekoomczej ma mejsce gdy bed ubożeją, a bogac sają sę coraz bogaszym. Proces e e mus jedak ozaczać zaku środkowej klasy dochodowej a ym samym e jes o bezpośredo zwązay z polaryzacją ekoomczą. Może oczywśce zdarzyć sę, że część osób ależących do klasy środkowej wzbogacła sę a yle, że ch dochody kwalfkują ch do zalczea do klasy bogaych a część osób z klasy środkowej zbedała ak drasycze, że ch dochody kwalfkują ch do zalczea do klasy ubogch. Tego ypu proces byłby zarówo procesem polaryzacj ekoomczej rozumaej jako zakae klasy środkowej jak procesem bogacea sę osób z klasy bogaych oraz ubożea osób z klasy ubogch. Pojęce polaryzacj ekoomczej częso esłusze uożsamae jes z pojęcem erówośc dochodowych. Nerówość rozkładu dochodów ozacza odchylee rozkładu dochodów od rozkładu egalarego, z. akego rozkładu, w kórym każda jedoska dyspouje akm samym dochodem. Jedakże, jak wykazał w swom opracowau. Aderso (004), a wzros polaryzacj e mus powodować wzrosu erówośc a eż wzros erówośc e mus prowadzć do wzrosu polaryzacj. Najczęścej wzros polaryzacj prowadz co prawda 4

5 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] do wzrosu erówośc ale przechodzee osób z środkowej klasy dochodowej do klasy ubogch lub do klasy bogaych może eż e powodować wzrosu erówośc przy pewych zmaach dochodów osób ależących do ych skrajych klas. Naomas wzros erówośc może być spowodoway wyłącze bogaceem sę bogaych lub ubożeem ubogch w żade sposób e wpływać a zmejszae sę lczebośc środkowej klasy dochodowej. Należy jedak podkreślć, że zarówo wzros erówośc jak wzros polaryzacj mają egaywy wpływ ak a rozwój gospodarczy jak sosuk społecze. Jak wykazują lcze badaa (por. p. Baerjee Duflo, 008; Kharas erz, 00) zak klasy średej jes jedym z podsawowych czyków spowalających wzros gospodarczy. Także erówośc dochodowe oraz rosący dysas pomędzy dochodam bogaych ubogch powoduje wzros koflków społeczych poczuce esprawedlwośc (Keefer Kack, 00; Duclos, Eseba Ray, 004). Jedym z podsawowych podejść do opsu polaryzacj saow podejśce paramerycze, w kórym do ocey zma polaryzacj sosuje sę merk loścowe zwae deksam polaryzacj (Ko, 008). Najbardzej zaczący wkład do problemayk loścowej aalzy procesu polaryzacj weśl w swoch pracach J. Eseba D. Ray (994), M. C. Wolfso (994) oraz M. Morrs, A. D. Berhard M. S. Hadcock (994). Zapropoowae przez ch podejśca do opsu pomaru procesu polaryzacj były asępe rozwjae zarówo przez ch samych jak przez ych badaczy (Wolfso, 997; Hadcock Morrs, 999; Duclos, Eseba Ray, 004; Eseba, ard Ray, 007). Ideksy polaryzacj zapropoowae przez wspomaych badaczy e pozwalają jedak a oceę sopa polaryzacj ekoomczej w ścsłym zaczeu, z. akej polaryzacj, kóra prowadz do zakaa środkowej klasy dochodowej. W opracowau zapropoowao klasę cząskowych deksów polaryzacj, bazujących a ogólej kocepcj relaywego medaowego deksu polaryzacj Morrs-Berhard Hadcock (994), kóre pozwalają a wszechsroą oceę wpływu zma rozkładu dochodów (jego polaryzacj lub kowergecj) a zmay frakcj środkowej klasy dochodowej. Ideksy e zasosowao do weryfkacj hpoezy badawczej czy zmay rozkładu dochodów gospodarsw domowych w Polsce w 5

6 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] laach spowodowały zmay frakcj ch środkowej klasy dochodowej, czyl czy skukowały polaryzacją lub kowergecją ekoomczą.. Relaywy medaowy deks polaryzacj Ideks polaryzacj zapropooway przez M. Morrsa, A. Berharda M. Hadcocka () (994) bazuje a porówau rozkładów dochodów w okrese podsawowym w okrese badaym. Tworzoy jes w ym celu relaywy rozkład dochodów. Aby wyelmować wpływ a deks polaryzacj przesuęca w aalzowaym rozkładze dochodów w porówywaych okresach dochody w roku badaym powy być wsępe podzeloe przez sopę zma warośc meday rozkładu dochodów w aalzowaym okrese: Me ( r), 0 Me Me 0 ( y) ( y), () gdze: Me(y), Me0(y) warość meday rozkładu dochodów odpowedo w roku badaym w roku podsawowym 0. Rozkład dochodów możemy rozbć a lczbę kwayl rówą lczbe badaych jedosek. Jeżel przez r ozaczymy rząd kwayla przyporządkoway uporządkowaym emalejąco waroścom dochodów w roku podsawowym o relaywy rozkład dochodów dla roku badaego defuje asępująca fukcja gęsośc dla kwayla rzędu r (Morrs, Berhard Hadocock, 994): g ( yr ) ( y ) f ( r) 0 f 0 r, (), r gdze: Meoda a opera sę a fukcjach gęsośc rozkładu co wskazuje, że posada oa akże aspek eparameryczy. 6

7 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] f(y), f0(y) fukcje gęsośc rozkładów dochodów, skorygowaych sopą zma meday, odpowedo w roku badaym () w roku podsawowym (0). Relaywy rozkład dochodów g(r), reprezeuje sosuek warośc fukcj gęsośc przy pozome dochodów y w roku badaym do warośc fukcj gęsośc dla ego samego pozomu dochodów w roku podsawowym. Dysrybuaa relaywego rozkładu dochodów może być wedy zdefowaa asępująco: ( ) ( r) F F ( r) gdze: F 0 ( r) 0, 0<r, (3) fukcja odwroa dysrybuay rozkładu dochodów z roku podsawowego. M. Morrs, A. D. Berhard M. S. Hadcock zapropoowal asępującą ogólą posać relaywego medaowego deksu polaryzacj, sumując wszyske zmay w relaywym rozkładze dochodów w badaym okrese: 4 r g dr ( r) 0. (4) Powyższy deks jes sumą relaywych gęsośc rozkładu dochodów badaej populacj przy pozome dochodu y w roku badaym, ważoych absoluym różcam pomędzy rzędam kwayl jedosek w roku podsawowym medaą, 7 r. Tym samym waga relaywych gęsośc rośe wraz z przesuwaem sę kwayl do ogoów rozkładu dochodów. Od sroy echczej całka we wzorze (4) jes średm odchyleem relaywego rozkładu dochodów od rozkładu jedosajego. Sałe we wzorze (4) powodują ake przeskalowae deksu, że przyjmuje o warośc z przedzału [-;]. Warość 0 deksu mów o braku zma aalzowaego rozkładu dochodów. Warośc dodae deksu wskazują a polaryzację dochodową, a warośc ujeme a kowergecję rozkładu dochodów.

8 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Dysrybuaa relaywego rozkładu dochodów (3), co jes waże z prakyczego puku wdzea, może zosać zdefowaa zarówo dla rozkładu cągłego jak dla rozkładu skokowego. Dla daych dywdualych (rozkładu skokowego) deks polaryzacj przyjmuje posać: 4 4 R F ( y ) 0 gdze: lczba jedosek w roku badaym,, (5) R frakcja jedosek w roku podsawowym, kórych dochody są mejsze ż dochód -ej jedosk w roku badaym, czyl rząd kwayla relaywego rozkładu dochodów badaych jedosek dla -ej warośc dochodów. 3. Cząskowe deksy polaryzacj Bazując a ogólej kocepcj deksu propoujemy zdefować klasę cząskowych deksów polaryzacj merzących wpływ a zmaę rozkładu dochodów badaych jedosek zma rozkładów dochodów różych grup ych jedosek. Ogólą posać cząskowego relaywego deksu polaryzacj dla -ej grupy jedosek możemy przedsawć asępująco: r g D 0 ( ) D r dr (6) gdze: F 0 ( y) df ( y ) D (7) 8

9 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] 9 η - lczba jedosek w roku badaym ależących do -ej grupy, r rzędy kwayl jedosek ależących do -ej grupy w roku podsawowym, D współczyk ormujący. Naomas dla daych dywdualych deks e przyjmuje posać: D R D, (8) gdze: ( ) y F D. (9) Współczyk D jes średą z sumy absoluych różc pomędzy rzędam kwayl jedosek ależących do -ej grupy w rozkładze dochodów wszyskch jedosek w roku badaym medaą rozkładu dochodów wszyskch jedosek. Aleraywe deks (8) moża zapsać w posac: ( ) D y F R (0) Cząskowy relaywy deks polaryzacj (6) jes podobe jak ogóly relaywy deks polaryzacj (5) uormoway w przedzale [-;+]. Co węcej deks cząskowy saow szczególy przypadek deksu ogólego gdy obejmuje całą badaą zborowość. Jeżel do grupy ależą wszyske badae jedosk z zachodzącą asępujące zależośc:

10 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] F 4 ( y ) () oraz D 4 / () wzór a deks sprowadza sę do wzoru (5). Do ocey czy zmay rozkładu dochodów prowadzą do zma frakcj środkowej klasy dochodowej, propoujemy zasosować cząskowe relaywe deksy polaryzacj, kóre pozwalają a rozróżee w ramach ocey procesu zma relaywych rozkładów dochodów ych zma, kóre powodują zmay frakcj środkowej klasy dochodowej (prowadzą do polaryzacj lub kowergecj ekoomczej) od zma relaywych rozkładów dochodów, kóre e powodują zma ej frakcj (prowadzą do polaryzacj lub kowergecj eekoomczej). Przedsawamy pożej dwa ypy cząskowych relaywych deksów polaryzacj, kóre umożlwają wszechsroą aalzę wpływu zma rozkładów dochodów a zmay lczebośc (frakcj) środkowe jklasy dochodowej. Wsępe obszar zmeośc dochodów badaych jedosek dzelmy a rzy rozłącze przedzały: <yo, y ), <y,y > oraz (y, y>, gdze y y saową dolą górą gracę dochodów środkowej klasy dochodowej. Perwsza grupa ralaywych cząskowych deksów polaryzacj zawera rzy deksy merzące zmay relaywych dochodów badaych w środkowej klase dochodowej ( ), j. w przedzale <y,y >, w ższej klase dochodowej ( ) LC <yo, y ) oraz w wyższej klase dochodowej ( ), j. w przedzale (y, y>., j. w przedzale Perwszy z ralaywych cząskowych deksów polaryzacj przyjmuje posać: 0

11 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] gdze: y" 4 wlc w 8 r ( ) ( ) g LC w + w y' + ( ) wlc w r dr (3) LC w, w frakcje jedosek ależących odpowedo do wyższej klasy dochodowej ższej klasy dochodowej. Merzy o polaryzację (kowergecję) dochodową w środkowej klase dochodowej. Dodae warośc deksu śwadczą o polaryzacj dochodowej jedosek ależących do środkowe klasy dochodowej, warośc ujeme o kowergecj dochodowej, a warość 0 o braku zma rozkładu dochodów w środkowej klasy dochodowej. Powyższy deks cząskowy jes marą polaryzacj dochodowej, kóra może lecz e mus prowadzć do zmejszea sę frakcj jedosek w środkowej klase dochodowej. Dla powerdzea czy w przypadku wysąpea polaryzacj (kowergecj) dochodowej prowadz oa do zmejszea (zwększea) frakcj jedosek ależących do środkowej klasy dochodowej ezbęda jes jeszcze aalza zma frakcj środkowej klasy dochodowej w badaym okrese. Dwa koleje cząskowe relaywe deksy polaryzacj są maram polaryzacj (kowergecj) dochodowej rozkładu dochodów poza środkową klasą dochodową. Perwszy z ych deksów ma posać: ( ) ( ) w r g r dr w w (4) y" Powyższy deks saow marę polaryzacj (kowergecj) wykającej ze zma relaywych dochodów jedosek w wyższej klase dochodowej, kóre e muszą jedak prowadzć do zmay frakcj jedosek w ej klase dochodowej. Ierpreacja jego warośc jes aacza jak warośc deksu (3).

12 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Trzec cząskowy relaywy deks polaryzacj możemy zapsać asępująco: y' LC LC w ( ) ( ) r g r dr LC LC w w. (5) yo Jes o marą polaryzacj dochodowej odoszącą sę do zma relaywych dochodów jedosek w ższej klase dochodowej, kóre e muszą powodować zmay frakcj jedosek z ej klasy dochodowej. Jego warośc erpreujemy aacze jak warośc deksów (3) (4). Dla empryczych rozkładów dochodów deksy (3), (4) (5) przyjmują asępujące posace: LC ( w ) + ( w ) 4 LC w w 8 ", LC + w w r ( w ) ' r w w LC ( w ) " + r '-, LC w LC w LC (6), (7). (8) Druga grupa ralaywych cząskowych deksów polaryzacj pozwala pogłębć aalzę zma rozkładu dochodów bezpośredo oceć, czy ma oa wpływ a zmay frakcj środkowej klasy dochodowej, z. czy zgode z przyjęą defcją polaryzacja (kowergecja dochodowa) ma charaker polaryzacj (kowergecj) ekoomczej. rupy jedosek określae są uaj e a podsawe ch przyależośc do określoej częśc rozkładu dochodów lecz ze względu a ch przyależość do określoych grup w roku podsawowym

13 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] w roku badaym. Dla daych dywdualych ogólą posać cząskowego relaywego deksu polaryzacj możemy przedsawć asępująco: + R D F D ( y ) ( ) F 0 y (9) Przy ocee sopa polaryzacj (kowergecj) dochodowej deks (9) uwzględa łącze sopeń polaryzacj (kowergecj) rozważaej grupy jedosek w odeseu do całego rozkładu dochodów jak sopeń polaryzacj (kowergecj) rozkładu dochodów wyłącze w ramach daej grupy jedosek. W syuacj gdy aalzowaą grupą jes cała populacja jedosek druga część deksu przyjmuje warość 0 ( 0 ) a perwsza z 4 4 ch rówa jes ogólemu deksow (5). Iym słowy deks cząskowy (9) jes szczególym przypadkem deksu ogólego (5). Oblczea warośc powyższych ralaywych cząskowych deksów polaryzacj wymagają porówywaa w obu okresach dochodów ych samych jedosek, czyl operowaa daym paelowym. Podsawowym cząskowym relaywym deksam polaryzacj są uaj deksy opsujące zmay relaywych rozkładów dochodów badaych grup jedosek EP prowadzące do zma frakcj środkowej klasy dochodowej oraz epowodujące ych zma NEP : Perwszy z deksów możemy zdefować asępująco: gdze: EP D R + F ( y ) F 0( y ) D EP EP EP EP EP, (0) EP + lczba jedosek podlegających polaryzacj ekoomczej, 3

14 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] przy czym:, lczba jedosek, kóre odpowedo opuścły środkową klasę dochodową weszły do środkowej klasy dochodowej w badaym okrese. EP Ideks merzy polaryzację (kowergecję) ekoomczą, czyl łącze polaryzację ekoomczą prowadzącą do zmejszea sę frakcj jedosek ależących do środkowej klasy dochodowej, poprzez ch przejśce do ższej lub wyższej klasy dochodowej oraz kowergecję ekoomczą powodującą zwększee sę frakcj jedosek ależących do środkowej klasy dochodowej a skuek przejśca do ej jedosek z ższej lub wyższej klasy dochodowej. Ideks cząskowy, merzący polaryzację ekoomczą, czyl polaryzację powodującą + zmejszee sę frakcj środkowej klasy dochodowej ( ), ma asępującą posać: D D R + F ( y ) F 0( y ) Naomas drug z ralaywych cząskowych deksów polaryzacj, merzących kowergecję dochodową powodującą zwększee sę frakcj środkowej klasy dochodowej, czyl kowergecję ekoomczą, przyjmuje posać: D D R + F ( y ) F 0( y ) () () Ideks NEP merzy polaryzację (kowergecję) e powodującą zma frakcj środkowej klasy dochodowej (polaryzację lub kowergecję eekoomczą), a kórą składa sę polaryzacja (kowergecja) wewąrz środkowej klasy dochodowej a zewąrz środkowej klasy dochodowej. Ma o asępującą posać: 4

15 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] gdze: D NEP R D NEP + F ( y ) F 0( y ) NEP NEP NEP NEP NEP (3) + NEP LC, lczba jedosek e podlegających polaryzacj ekoomczej, LC,, lczba jedosek ależących odpowedo do środkowej klasy dochodowej e ależących do środkowej klasy dochodowej zarówo w roku podsawowym 0 jak w roku badaym. Ideks merzący polaryzację (kowergecję) doyczącą jedosek ależących w obu okresach do środkowej klasy dochodowej ma posać: D ' R D + F ( y ) F 0( y ) Naomas deks saowący marę polaryzacj (kowergecj) doyczącej jedosek e ależących w obu okresach do środkowej klasy dochodowej przyjmuje posać: D LC, R D LC, + F ( y ) F 0( y ) LC, LC, LC, LC, LC, (4) (5) 5

16 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] 4. Zmay relaywych rozkładów dochodów w Polsce w laach Charakerysyka daych Podsawą przeprowadzoych aalz zma relaywych rozkładów dochodów w Polsce w laach są dae pochodzące z badaa Dagoza Społecza realzowaego przez Radę Moorgu Społeczego (Czapńsk, Koowska Paek 05). Badae o ma charaker paelowy. W kolejych jego rudach uczesczą wszyske dosępe (kóre zgodzły sę dalej uczesczyć w badau) gospodarswa domowe z poprzedch rud. Badae Dagoza Społecza prowadzoe jes meodą reprezeacyją, kóra umożlwa uogólae, z odpowedą precyzją, uzyskaych wyków zarówo a wszyske gospodarswa domowe w kraju jak w poszczególych wojewódzwach.w opracowau poddao aalze wszyske gospodarswa domowe, kóre uczesczyły w badau w obu aalzowaych laach, j. w roku 005 oraz w roku 05. Jedoską badaa jes gospodarswo domowe. ospodarswo domowe o zespół osób spokrewoych ze sobą lub espokrewoych, meszkających razem wspóle urzymujących sę (gospodarswo domowe weloosobowe), czy eż z ym osobam. Człokowe rodzy meszkający wspóle, ale urzymujący sę oddzele, worzą odrębe gospodarswo domowe. Kaegorą dochodów sosowaą w badau były mesęcze reale dochody eo gospodarsw domowych. Mesęcze dochody eo gospodarsw domowych w poszczególych laach badaa zosały wyrażoe w ceach sałych z 05 r., poprzez ch urealee odpowedm wskaźkem ce owarów usług kosumpcyjych. Aby dochód gospodarswa domowego prawdłowo spełał rolę merka możlwośc zaspokojea porzeb, porówywalego dla gospodarsw domowych o różej lczebośc składze demografczym, zosał o skorygoway ze względu a pozom ch porzeb. Korygowae o odbywało sę przez dzelee dochodów gospodarsw domowych przez odpowadające m skale ekwwaleośc. Skale ekwwaleośc są parameram pozwalającym a pomar wpływu welkośc charakerysyk demografczych gospodarsw 6

17 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] domowych a pozom ch porzeb, a ym samym a różce w welkoścach ch dochodów ezbędych do osągęca ego samego pozomu zaspokojea porzeb przez e gospodarswa domowe (Paek, 0). Skala ekwwaleośc dla gospodarswa domowego daego ypu mów, le razy ależałoby zmejszyć (zwększyć) jego dochód, aby osągęło oo e sam pozom zaspokojea porzeb co gospodarswo domowe sadardowe saowące puk odesea porówań. Skale ekwwaleośc zasosowae w prezeowaej aalze, zosały oszacowae a podsawe procedury, wykorzysującej formacje o welkośc wydaków gospodarsw domowych (Szulc, 003; Paek, 05). Jako gospodarswo saowące puk odesea (czyl gospodarswo sadardowe, ze skalą ekwwaleośc rówą, przyjęo gospodarswo pracowcze osoby samoej w weku od 30 do 59 la). Warość skal ekwwaleośc dla ego, dowolego gospodarswa domowego możemy wedy erpreować jako lczbę zawarych w m sadardowych gospodarsw (czyl w aszym przypadku sadardowych osób). Skale ekwwaleośc zosały oszacowae według asępującego wzoru: m lm msj s + j s ( w w ) sr A l A j jr, (6) gdze: m skala ekwwaleośc dla -ego gospodarswa. ws,wsr odseek wydaków -ego r-ego gospodarswa a s-e dobro lub grupę dóbr. W ym przypadku gospodarswo r-e jes gospodarswem sadardowym. msj elasyczość wydaków a s-e dobro względem j-ej charakerysyk demografczej (j,,..,m). A, Ar wekory charakerysyk demografczych -ego r-ego gospodarswa. 7

18 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] W prezeowaym badau wekory charakerysyk demografczych uwzględały lczbę osób dorosłych w gospodarswe (powyżej 6 la), lczbę dzec (pożej 0 la od 0 do 5 la) oraz wek głowy rodzy (6-9 la, la oraz powyżej 60 la). Paramery msj orzymujemy poprzez esymację modelu popyu kosumpcyjego, w kórym zmeym objaśającym są wydak gospodarswa domowego, lczba osób dorosłych oraz dzec w gospodarswe domowym cey dóbr kosumpcyjych. Są oe erpreowae jako demografcze elasyczośc wydaków a poszczególe dobra. Tym samym skala ekwwaleośc uzyskaa a podsawe rówaa (6) jes średą geomeryczą elasyczośc wydaków względem zmeych demografczych ważoych udzałam wydaków a poszczególe dobra w wydakach ogółem. 4.. Ideyfkacja środkowej klasy dochodowej Odpowedź a pyae czy zmay rozkładu dochodów gospodarsw domowych prowadzą do zakaa środkowej klasy dochodowej wymaga uprzedego zdefowaa grac ej klasy y y, z. uworzea przedzału dochodów klasy środkowej y y ". W aalze wpływu zma w rozkładze dochodów a zmay frakcj środkowej klasy dochodowej gospodarsw domowych w Polsce przyjęo asępujące dwa waray usalaa jej grac: wara grace relaywe. Jako dolą gracę klasy środkowej y przyjęo 75 proc. meday rozkładu mesęczych ekwwaleych dochodów eo gospodarsw domowych, aomas jako górą gracę y przyjęo dwukroość waroścmeday ego rozkładu, wara grace absolue. Jako dolą gracę y dochodów klasy środkowej przyjęo warość mmum socjalego gospodarswa domowego pracowczego, usaloego przez Isyu Pracy Polyk Społeczej dla 05 r. a pozome 030 zł. Jako górą gracę dochodów klasy środkowej y przyjęo aomas warość 560 zł., j. warość eo ', race środkowej klasy dochodowej były w e sposób defowae w badaach erówośc dochodowych w Europe prowadzoych przez fudację Eurofud (Vacas-Sorao Feradez-Macas, 07). 8

19 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] dochodów saowących dolą gracę drugego progu podakowego podaków od osób fzyczych w 05 r Czy środkowa klasa dochodowa w Polsce zaka? W perwszym kroku dokoao aalzy zma rozkładu dochodów gospodarsw domowych w laach , usalając grace środkowej klasy dochodowej w sposób relaywy. W badaych laach e asąpły soe zmay rozkładu dochodów gospodarsw domowych w Polsce 4 deks polaryzacj przyjął warość 0,0006 (abl. ). Nezaczej kowergecj rozkładu dochodów gospodarsw domowych w laach owarzyszył spadek frakcj gospodarsw domowych w ższej oraz w wyższej klase dochodowej (abl. ). Jedocześe wzrosła frakcja gospodarsw domowych w środkowej grupe dochodowej. Ozacza o, że ezacza kowergecja rozkładu dochodów gospodarsw domowych w badaych laach ma charaker kowergecj ekoomczej gdyż prowadz do wzrosu frakcj gospodarsw domowych ależących do środkowej klasy dochodowej. Kowergecj rozkładu dochodów gospodarsw domowych w badaym okrese owarzyszyła kowergecja rozkładu dochodów w wyższej w ższej klase dochodowej (cząskowy deks polaryzacj osągął odpowedo warośc -0,0-0,049). Jedocześe obserwujemy polaryzację rozkładu dochodów w środkowej klase dochodowej (warość cząskowego deksu polaryzacj wyosła 0,0073). Kowergecj rozkładu dochodów w wyższej w ższej klase dochodowej, owarzyszył relaywy wzros pozomu zamożośc gospodarsw ależących do ych grup dochodowych przecęe dochody reale gospodarsw ależących do ych klas dochodowych wzrosły w badaym okrese odpowedo o 9 proc. o prawe 56 proc.(abl. ). Polaryzacj rozkładu dochodów gospodarsw ależących do klasy 3 Jes o pozom dochodów eo powszeche przyjmoway jako graca bogacwa w Polsce w aalzach empryczych. 4 Zmay rozkładów dochodów gospodarsw domowych w Polsce w laach oceae a podsawe cząskowych deksów polaryzacj okazały sę soe dla deksów oraz, czyl podsawowych deksów służących do ocey polaryzacj ekoomczej. 9

20 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] środkowej akże owarzyszył zaczy wzros przecęych realych dochodów gospodarsw domowych z ej klasy wzrosły oe o 5 proc. Drug yp ralaywych cząskowych deksów polaryzacj pozwala a bezpośredą aalzę czy przemeszczae sę gospodarsw domowych pomędzy wyróżoym w badau klasam dochodowym gospodarsw domowych prowadzą w efekce do polaryzacj (kowergecj) ekoomczej, j. zma frakcj gospodarsw domowych ależących do środkowej klasy dochodowej. Przepływy gospodarsw domowych ze środkowej klasy dochodowej do klasy ższej lub wyższej w 05 r. w sosuku do 005 r. spowodowały polaryzację rozkładu dochodów w ym okrese (abl. ). Naomas przepływy w odwroym keruku skukowały kowergecją rozkładu dochodów. Sła polaryzacj była przy ym ezacze mejsza ż sła kowergecj (cząskowe deksy polaryzacj przyjęły odpowedo warośc 0,335 oraz -0,3987) ale w efekce deks polaryzacj zwązay ze zmaam frakcj środkowej klasy dochodowej osągął warość -0,0534 czego powodem jes zacze wększa skala przepływów gospodarsw domowych do środkowej klasy dochodowej ż odpływów z ej klasy dochodowej w efekce zwększee sę frakcj środkowej klasy dochodowej (abl. 5). Zaobserwowae przepływy gospodarsw domowych pomędzy klasam dochodowym doprowadzły ym samym do kowergecj ekoomczej j. kowergecj rozkładu dochodów powodującej jedocześe wzros frakcj środkowej klasy dochodowej. Warośc cząskowych relaywych deksów polaryzacj opsujące zmay rozkładów dochodów e prowadzące do zma frakcj środkowej klasy dochodowej wskazują a róże keruk zma ych rozkładów w 05 r. w sosuku do 005 r., w zależośc od aalzowaej grupy gospodarsw domowych. Zmay pozomu dochodów gospodarsw domowych, kóre w obu laach ależały do środkowej klasy dochodowej, doprowadzły do polaryzacj rozkładu dochodów w ramach ej grupy dochodowej. Warość deksu cząskowego merzącego słę keruek ych zma wyosła 0,098. Naomas zmay pozomu dochodów gospodarsw domowych, kóre w obu porówywaych laach pozosawały poza środkową klasą dochodową spowodowały kowergecję rozkładu dochodów warość odpowedego deksu cząskowego jes rówa -0,065. Łącza aalza zma rozkładów dochodów gospodarsw domowych, kóre e mały wpływu a zmay 0

21 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] frakcj gospodarsw domowych ależących do klasy środkowej (e mały wpływu a polaryzację/kowergecję ekoomczą), w 05 r. w sosuku do 005 r. wskazuje a polaryzację ego rozkładu w badaych laach (warość odpowedego deksu cząskowego wyosła 0,03). Aalza zma rozkładów dochodów gospodarsw domowych w klasach dochodowych wyzaczoych w ujęcu absoluym daje deyczy obraz ych zma jak mało o mejsce w przypadku klas dochodowych, kórych grace zosały usaloe w sposób relaywy w ższej w środkowej klase dochodowej. Nezaczej kowergecj rozkładu dochodów gospodarsw domowych zaobserwowaej w badaym okrese owarzyszyła kowergecja rozkładu dochodów w ższej klase dochodowej oraz polaryzacja ego rozkładu w środkowej w wyższej grupe dochodowej (odpowede deksy cząskowe przyjęły warośc -0,0768 oraz 0,0083 oraz 0,84) (abl. 3). Poado asąpł w ym okrese zaczący wzros frakcj gospodarsw domowych ależących do środkowej klasy dochodowej - wzrosła oa o prawe 3 puky proceowe (abl. 4). Ozacza o, że zaobserwowaa w laach ezacza kowergecja dochodowa jes kowergecją ekoomczą, j. kowergecją prowadzącą do wzrosu frakcj środkowej klasy dochodowej. Obserwujemy przy ym sly wzros zamożośc środkowej klasy dochodowej w badaym okrese ch przecęe dochody w ujęcu realym zwększyły sę o prawe 0 proc. Zmejszeu frakcj gospodarsw domowych ależących do ższej grupy dochodowej owarzyszył, podobe jak w ujęcu relaywym, wzros zamożośc ej klasy gospodarsw domowych. Jedakże e był o zaczący ch przecęe dochody w ujęcu realym wzrosły o proc. 5 Przepływy gospodarsw domowych pomędzy wyróżoym w badau grupam gospodarsw domowych prowadzące do kowergecj (polaryzacj) ekoomczej w ujęcu absoluym wskazują a ake same keruk ch wpływu a polaryzację (kowergecję) ekoomczą jak w przypadku grac klas dochodowych wyzaczoych w sposób relaywy. Jedakże warośc poszczególych ralaywych cząskowych deksów polaryzacj w ych 5 Pomjamy aalzy doyczące ajwyższej klasy dochodowej ze względu a zby małe lczebośc próby gospodarsw domowych ależących do ej klasy dochodowej w porówywaych laach.

22 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] podejścach zaczącą sę różą. Cząskowy deks polaryzacj zwązay ze zmaam frakcj środkowej klasy dochodowej przyjął welkość -0,087 (abl. 3) co śwadczy o zachodzeu kowergecj ekoomczej, czyl akej kowergecj rozkładu dochodów, kóra prowadz do zwększea frakcj środkowej klasy dochodowej. Kowergecja a była przy ym słabsza ż w przypadku grac środkowej klasy dochodowej usaloej w sposób absoluy. Przypływy gospodarsw domowych ze środkowej klasy dochodowej spowodowały polaryzację rozkładu dochodów (welkość odpowedego deksu cząskowego rówa 0,569), a przepływy w odwroym keruku jego kowergecję (welkość deksu rówa -0,0685). Warośc cząskowych deksów polaryzacj charakeryzujące zmay rozkładu dochodów gospodarsw domowych eprowadzące do polaryzacj (kowergecj) ekoomczej, czyl do zma frakcj środkowej klasy dochodowej mają e sam keruek słę jak w przypadku przyjęca warośc ych grac w ujęcu relaywym. W efekce ych zma odpowed deks cząskowy przyjął welkość 0,0, co wskazuje a polaryzację rozkładu dochodów w ujęcu absoluym. Polaryzacja a jes wypadkową kowergecj rozkładu dochodów gospodarsw domowych, kóre w obu badaych laach ależały do środkowej klasy dochodowej (odpowed deks cząskowy przyjął welkość -0,084) oraz polaryzacj rozkładu dochodów gospodarsw domowych, kóre w ych laach pozosawały poza środkową klasą dochodową (welkość odpowedego deksu cząskowego wyosła 0,093). Podsumowae W opracowau zapropoowao owe cząskowe relaywe deksy polaryzacj, kóre pozwalają a pogłębee aalz zwązaych z polaryzacją dochodową. Ogóla posać deksu polaryzacj e pozwala a oceę charakeru polaryzacj z. oceę czy polaryzacja (kowergecja) dochodowa prowadz do zma frakcj środkowej klasy dochodowej, czyl czy ma oa charaker polaryzacj (kowergecj) ekoomczej. Naomas zapropoowae cząskowe relaywe deksy polaryzacj umożlwają ego ypu aalzy.

23 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Przeprowadzoa aalza emprycza zma rozkładów dochodów gospodarsw domowych w Polsce w laach wskazuje a zachodzee polaryzacj dochodowej, jedakże e była oa soa. Jedocześe jedak warośc cząskowych relaywych deksów polaryzacj wskazują, że przepływy gospodarsw domowych do środkowej klasy dochodowej, powodujące kowergecję były slejsze ż odpływy z ej klasy, skukujące polaryzacją w efekce doprowadzły do zwększea frakcj środkowej klasy dochodowej. Zjawsko o obserwujemy dla obu waraów wyzaczaa grac środkowej klasy dochodowej, j. zarówo w ujęcu relaywym jak w ujęcu absoluym. Z przeprowadzoej aalzy wyka akże, że wzrosow lczebośc środkowej klasy dochodowej owarzyszył wzros pozomu zamożośc we wszyskch wyróżoych klasach gospodarsw domowych. 3

24 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Tabl.. Ideksy polaryzacj Morrs-Berhard-Hadcock dla rozkładu mesęczych dochodów realych eo w Polsce w laach race relaywe Typ Warośc deksu Sadardowy Saysyka p* 95% deksu błąd z przedzał szacuku ufośc -0,0006 0,036-0,07 0,986 [-0,069 0,07] 0,0073 0,039 0,87 0,85 [-0,06 0,083] LC -0,049 0,36-0,36 0,78 [-0,39 0,4] -0,0 0,90-0,583 0,560 [-0,579 0,80] EP -0,0534 0,06-0,859 0,390 [-0,67 0,074] 0,335* 0,00 3,343 0,000 [-0,4 0,53] -0,3987* 0,047-8,456 0,000 [-0,486-0,30] NEP 0,03 0,033 0,704 0,48 [ ,090] ' 0,098 0,036 0,85 0,409 [-0,039 LC, Źródło: Opracowae włase a podsawe wyków badaa Dagoza Społecza. 0,03] -0,065 0,09-0,575 0,565 [-0,74 0,45] *ozacza, że cząskowe deksy polaryzacj są soe wększe/mejsze od 0 przy pozome soośc 0,05. W przypadku deksu hpoeza aleraywa ma charaker prawosroy a deksu lewosroy. Do wyzaczea sadardowych błędów szacuku oraz przedzałów ufośc zasosowao meodę boosrap przy 0 ys. replkacj podpróbek. Tabl.. Charakerysyka rozkładów mesęczych dochodów realych eo gospodarsw domowych w Polsce w laach race relaywe Rok race klas Frakcje klas (w zł) y' y" w LC w w LC y Przecęe dochody (w zł) ,7 0,74 0, ,50 0,77 0, Źródło: Opracowae włase a podsawe wyków badaa Dagoza Społecza. y y 4

25 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Tabl. 3. Ideksy polaryzacj Morrs-Berhard-Hadcock dla rozkładu mesęczych dochodów realych eo w Polsce w laach race absolue Typ Warośc deksu Sadardowy Saysyka p* 95% deksu błąd z przedzał szacuku ufośc -0,0006 0,036-0,07 0,986 [-0,069 0,07] -0,0083 0,037 0,0 0,86 [-0,067 0,085] LC -0,0768 0, -0,634 0,56 [-0,335 0,98] 0,84 0,34 0,53 0,595 [-0,49 0,56] EP -0,087 0,048-0,604 0,546 [-0,0 0,064] 0,569* 0,39,850 0,03 [-0,007 0,54] -0,0685* 0,05 -,348 0,089 [-0,66 0,033] NEP 0,0 0,038 0,586 0,558 [ ,099] ' -0,084 0,044-0,4 0,673 [-0099 LC, Źródło: Opracowae włase a podsawe wyków badaa Dagoza Społecza. 0,07] 0,093 0,5 0,808 0,49 [-0,47 0,300] *ozacza, że cząskowe deksy polaryzacj są soe wększe/mejsze od 0 przy pozome soośc 0,05. W przypadku deksu hpoeza aleraywa ma charaker prawosroy a deksu lewosroy. Do wyzaczea sadardowych błędów szacuku oraz przedzałów ufośc zasosowao meodę boosrap przy 0 ys. replkacj podpróbek. Tabl. 4. Charakerysyk rozkładów dochodowych mesęczych dochodów realych eo gospodarsw domowych w Polsce w laach race absolue Rok race klas (w zł) Frakcje klas Przecęe dochody (w zł) y' y" w LC w w LC y y y ,508 0,486 0, ,76 0,80 0, Źródło: Opracowae włase a podsawe wyków badaa Dagoza Społecza. 5

26 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Tabl. 5. Frakcje grup gospodarsw domowych w laach Podejśce Frakcje grup gospodarsw w EP w w w NEP w w LC, Relaywe 0,40 0,047 0,363 0,590 0,439 0,5 Absolue 0,30 0,35 0,67 0,698 0,606 0,093 6

27 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Bblografa Aderso. (004), Toward a Emprcal Aalyss of Polarzao, Joural of Ecoomercs, (), 6. Czapńsk J., Koowska I. E. Paek T. (05), The research mehod. Mehodoy of aalysg povery. Socal Dagoss 05. The objecve ad subjecve qualy of lfe Polad, Coemporary Ecoomcs, 9(4), Baerjee A. Duflo E. (008), Wha Is Mddle Class abou he Mddle Classes aroud he World?, Joural of Ecoomc Perspecves, (), 3-8. Czapńsk J., Koowska I. E. Paek T. (05), The Research Mehod. Socal Dagoss 05. The objecve ad subjecve qualy of lfe Polad, Coemporary Ecoomcs, 9(4), Duclos J-Y., Eseba J. Ray D. (004), Polarzao: Coceps, Measureme, Esmao. Ecoomerca,7(6), Eseba J. Ray D. (994), O he Measureme of Polarzao, Ecoomerca, 6(4), Eseba J., ard C. Ray D. (007), Exeso of a Measure of Polarzao, wh a Applcao o he Icome Dsrbuo of Fve OECD Coures, Joural of Ecoomc Iequaly, 5(), -9. Hadcock M. S. Morrs M. (999), Relave Dsrbuo Mehods he Socal Sceces, Sprger, New York. Horrga H. Hauge S. (988), The Declg Mddle Class: a Sesvy Aalyss, Mohly Labour Revew,, 3-3. Keefer P. Kack S. (00), Polarzao, Polcs ad Propery Rghs: Lks Bewee Iequaly ad rowh, Publc Choce,,

28 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Kharas H. erz. (00), The New lobal Mddle Class: A Cross-Over from Wes o Eas, w: Cheg L (red), Cha s Emergg Mddle Class: Beyod Ecoomc Trasformao, Brookgs Isuo Press, Washgo, DC. Ko S. M. (008), Polaryzacja ekoomcza. Teora zasosowae, Wydawcwo Naukowe PWN, Warszawa. Kuer B. (983), The Declg Mddle, The Alac Mohly, 08(), Morrs M., Berhard A. D. Hadcock M. S. (994), Ecoomc Iequaly: New Mehods for New Treds. Amerca Sococal Revew 59(), Paek T. (07), Polaryzacja ekoomcza w Polsce, Wadomośc Saysycze,, sr Paek T. (05), Mehodoy of Aalysg Povery. Socal Dagoss 05. The Objecve ad Subjecve Qualy of Lfe Polad, Coemporary Ecoomcs, 9(4), Paek T. (0), Ubóswo, wykluczee społecze erówośc. Teora prakyka pomaru, Ofcya Wydawcza SH, Warszawa. Rosehal N. (985), The Shrkg Mddle Class: Myh or Realy? Mohly Labour Revew, 08(3), 3-9. Szulc A. (003), I s Possble o Esmae Relable Household Equvalece Scales, Sascs Traso, 6(4), Thurow L. (984), The Dsappearace of he Mddle Class, New York Tmes, 33, February 5, seco 3(). Wolfso M. C. (994), Whe Iequales Dverge, Amerca Ecoomc Revew,84, Papers ad Proceedgs, Vacas-Sorao C. Ferádez-Macías E. (07), Icome Iequales ad Employme Paers Europe before ad afer he rea Recesso, Eurofud, Publcaos Offce of he 8

29 Zeszyy Naukowe Isyu Saysyk Demograf [Nr 49/07] Europea Uo, Luxembourg, hps:// come-equales-ad-employme-paers--europe-before-ad-afer-he-grea-recesso 9