Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 96 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2013

Transkrypt

1 Zeszyty aukowe UIWERSYTETU PRZYRODICZO-HUMAISTYCZEGO w SIEDLCACH r 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane 013 mgr Marta Kruk Poltechnka Warszawska Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej notowanych na GPW w Warszawe Assessment of the rsks of nvestng n securtes of selected constructon companes lsted on the WSE n Warsaw Streszczene: Kade dzaane bd wybór obarczone jest pewnym ryzykem. Podejmujc decyzje o wszczcu lub zanechanu dzaa przewduje s okrelone efekty w przyszoc, jednak ngdy ne ma pewnoc jak róne czynnk wpyn na skutk podjtych decyzj. Borc pod uwag, e stany przysze ksztatowane s przez olbrzym lo czynnków wpywajcych na ne, a take zoone procesy ch zmenno, ne jestemy w stane przewdze przyszoc. Wówczas mamy do czynena z ryzykem, czy zaplanowane dzaane lub stan zostane osgnty. W artykule przedstawono ocen ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej. Sowa kluczowe: ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursu walutowego, ryzyko rynku, ryzyko sy nabywczej, ryzyko wydarze Abstract: Every acton or choce s subject to certan rsks. When makng decsons on takng or wthdrawng from actons one antcpates certan results n the future, but never can be sure how dfferent factors wll nfluence the effects of the decsons taken. Takng nto consderaton that the condtons n the future are shaped by a huge number of factors affectng them, as well as complex processes and ther varablty, we cannot predct the future. Then there s the rsk that the planned acton or condton wll not be met. Ths paper presents an assessment of the rsks of nvestng n securtes of selected companes n the constructon ndustry. Keywords: nterest rate rsk, currency rsk, market rsk, purchasng power rsk, the rsk of events Wstp Ryzyko jest neodczn cech kadego dzaana. róda ryzyka maj charakter zewntrzny lub wewntrzny. Zewntrzne róda ryzyka zwzane s z otoczenem, w którym funkcjonuje przedsborstwo. aley do nch zalczy ryzyko poltyczne, ryzyko makroekonomczne, ryzyko nflacj, ryzyko

2 06 M. Kruk stopy procentowej, td. atomast wewntrzne róda ryzyka zwzane s z organzacj funkcjonowanem samego przedsborstwa. Ryzyko jest pojcem nejednoznacznym zoonym. Wyróna s dwe koncepcje defnowana ryzyka: koncepcj negatywn koncepcj neutraln. Ryzyko negatywne jest to molwo, e co s ne uda 1. Ryzyko to jest rozumane jako zagroene, a jego efektem jest molwo powstana szkody czy neosgnca oczekwanego efektu. Za ryzyko neutralne to przedswzce, którego wynk jest nepewny. Ryzyko to jest nterpretowane jako molwo sukcesu, ale take molwo nepowodzena, porak, straty. Tak rozumane ryzyko wystpuje przy nwestowanu w akcje, oznaczajce molwo osgnca dochodu róncego s od dochodu oczekwanego. Rodzaje ryzyka nwestycyjnego a rynku kaptaowym wystpuje wele rónorodnych czynnków powodujcych zagroena lub zakócena funkcjonowana gospodark, wpywajcych na to, e zrealzowany dochód rón s od dochodu oczekwanego. Do najwanejszych czynnków ryzyka nwestycyjnego zalcza s ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursu walutowego, ryzyko rynku, ryzyko sy nabywczej, ryzyko wydarze. Ryzyko stopy procentowej zwzane jest ze zmennoc stóp procentowych na rynku fnansowym dotyczy nstrumentów, których ceny zale- od stóp procentowych. Wysoko stopy procentowej ma wpyw na koszt kredytu, a wc bezporedno na koszt kaptau, a take na zysk z lokat bankowych czy nstrumentów dunych nstrumentów pochodnych. Ksztatowane pozomu stopy procentowej jest jednym z narzdz poltyk pennej banku centralnego. Wzrost stopy procentowej wywouje spadek popytu na kredytu bankowe, przy jednoczesnym wzroce skonnoc do oszczdzana, co powoduje odpyw pendza z rynku kaptaowego do banków. Ryzyko kursu walutowego wystpuje w przypadku nstrumentów fnansowych wyraonych w waluce nnej, n waluta kraju nwestora, a wynka ze zmany kursów walut. Ponadto ryzyko walutowe jest szczególne stotne dla podmotów gospodarczych dokonujcych transakcj handlowych z partneram zagrancznym. W celu elmnacj tego ryzyka przedsborstwa mog korzysta z produktów mnmalzujcych ryzyko walutowe, a manowce z kontraktów termnowych. Ryzyko rynku zwzane jest gówne z rynkem akcj. Ogólna sytuacja na rynku akcj znajduje odzwercedlene w kursach poszczególnych akcj bezporedno wpywa na stop zwrotu z nwestycj. Kursy poszczególnych akcj zazwyczaj podaj za ogólnym trendam na gedze. W przypadku gdy kursy wkszoc akcj rosn mamy do czynena z sytuacj korzystn dla nwestora posadajcego walory. atomast zmana kerunku trendu z ro- 1 Sownk jzyka polskego, Warszawa 1998, s A. Dembny, Budowa portfel ogranczonego ryzyka wykorzystane modelu W.F. Sharpe a, CeDeWu, Warszawa 005, s Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

3 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 07 sncego na malejcy powoduje spadek opacalnoc nwestycj, czyl jest to sytuacja nekorzystna dla nwestora. Ryzyko sy nabywczej (ryzyko nflacj) wynka z nepewnoc co do przyszego pozomu sy nabywczej pendza na rynku, a wc dotyczy nepewnoc co do pozomu nflacj w przyszoc. Ogólny wzrost pozomu cen jest zjawskem naturalnym w gospodarce rynkowej, a jej nezbyt wysok pozom jest nawet zjawskem pozytywnym. atomast w przypadku bardzo wysokej nflacj zanwestowane rodk w momence zapadalnoc danej nwestycj maj znaczne mnejsz s nabywcz n w momence rozpoczca nwestycj. Ryzyko to odnos s do nepewnoc sy nabywczej rodków fnansowych uzyskanych z nwestycj. Ryzyko wydarze - zwzane jest z molwoc wystpena nepodanych zdarze losowych, które mog bezporedno wpyn na pojedyncze nstrumenty fnansowe lub na sytuacj gospodarcz rynek jako cao 3. Wymenone wyej rodzaje ryzyka ze wzgldu na efekty s ryzykam rynkowym, które odznaczaj s stotnym wpywem na kady podmot funkcjonujcy na rynku fnansowym, za pojedynczy nwestor ne jest w stane ch kontrolowa. Istnej take ryzyka, które mog by kontrolowane przez podmot gospodarczy. Zale gówne od tego, jak zarzdza s przedsborstwem, jak wyglda sytuacja u konkurencyjnych przedsborstw, czy dostpne s surowce, które wykorzystuje przedsborstwo. Wyrón tutaj naley ryzyko nedotrzymana warunków, ryzyko zarzdzana, ryzyko fnansowe, ryzyko bznesu, ryzyko bankructwa 4. Ryzyko nedotrzymana warunków polega na molwoc nedotrzymana warunków kontraktu okrelonych w danym nstrumence fnansowym. Emtent nstrumentu fnansowego moe ne by w stane dokona wymaganych patnoc, np. wykup oblgacj, wypac nalene odsetk od oblgacj lub dywdend w przypadku akcj. ródem ryzyka zarzdzana s bdne decyzje podejmowane przez zarzd przedsborstw, które wpywaj na ksztatowane s wzerunku jednostk oraz jej wzerunku rynkowego, jej kondycj fnansowej. Kolejnym rodzajem ryzyka jest ryzyko fnansowe, które wynka z wykorzystana zbyt duo kaptau obcego w celu sfnansowana dzaalnoc przedsborstwa. Korzystane z kaptau obcego jest zjawskem pozytywnym (wystpuje efekt dwgn fnansowej), jednak stneje nebezpeczestwo zbyt mocnego zaduena, a wówczas przedsborstwo moe ne by w stane wywza s ze swoch zobowza. Ryzyko bznesu (zwane ryzykem operacyjnym) zwzane jest ze zmennoc zysków osganych przez przedsborstwo, co z kole powoduje fluktuacj kursu jego akcj dochodów nwestorów. Ryzyko bankructwa zwzane jest bezporedno z ryzykem nedotrzymana warunków oraz ryzykem fnansowym, a polega na nebezpeczestwe upadoc przedsborstwa. 3 W. Tarczysk, M. Mojsewcz, Zarzdzane ryzykem, PWE, Warszawa 001, s Tame, s. 18. Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

4 08 M. Kruk Oczekwana stopa zwrotu Inwestor podejmujc decyzje nwestycyjne na rynku kaptaowym koncentruje swoj uwag na dwóch czynnkach: oczekwanej stope zwrotu z danej akcj oraz ryzyku wcemu s z dan nwestycj. Inwestorzy staraj s lokowa swój kapta tak, by osgn jak najwyszy zwrot z zanwestowanego kaptau, ponoszc jednoczene jak najmnejsze ryzyko. Jednake zasada maksmum zysku, przy mnmum ryzyka ne znajduje odzwercedlena w rzeczywstoc gospodarczej. Z reguy nwestycjom o wysokej stope zwrotu towarzyszy wysze ryzyko odwrotne. Podstawow welkoc bran pod uwag przy analze nwestycj na rynku kaptaowym jest stopa zwrotu z danego nstrumentu fnansowego. Stopa zwrotu to welko dochodu przypadajca na jednostk zanwestowanego kaptau. 5 Oznacza to, e m wyszy pozom stopy zwrotu, tym nwestycja w walory danej spók jest atrakcyjnejsza. Wzór na stop zwrotu z akcj ma posta: Pt Pt 1 Dt R t (wzór 1) P t1 R t stopa zwrotu z akcj w okrese t, P t cena akcj w okrese t, P t-1 cena akcj w okrese t-1, D t dywdenda wypacona w okrese t. Z powyszego wzoru wynka, dochód nwestora stanow rónca w kursach akcj mdzy okresem t okresem t-1 oraz dywdenda uzyskana w cgu okresu t. atomast zanwestowany kapta jest równy cene waloru w okrese t-1. Do przeprowadzonych bada przyjto mesczne okresy, a ewentualne wypaty dywdendy zostay pomnte. Std wzór na podstawe którego wylczona zostaa stopa zwrotu ma posta: P P t t1 R t (wzór ) Pt 1 Dochód jak osgne nwestor z danej nwestycj uzalenony jest od sytuacj na rynku, stanu gospodark oraz podjtej decyzj. Decyzje odnoszce s do przyszoc obcone s nepewnoc, dlatego te wynk na dza- alnoc nwestycyjnej jest zmenn losow. A zatem stopa zwrotu bdca funkcj zmennej losowej ma take charakter losowy. Oznacza to, osgnce okrelonej stopy zwrotu jest nepewne moemy mów jedyne 5 K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, PW, Warszawa 009, s. 9. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

5 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 09 o oczekwanej stope zwrotu. Oczekwana stopa zwrotu oznacza warto, wokó której mog oscylowa stopy zwrotu wystpujce w przyszoc. Oczekwan stop zwrotu mona oblczy dwoma sposobam. Perwszy sposób polega na okrelenu oczekwanej stopy zwrotu jako zmennej losowej wystpujcej z okrelonym prawdopodobestwem: E(R) 1 p r E(R) oczekwana stopa zwrotu z nwestycj, lczba rozpatrywanych okresów, p prawdopodobestwo wystpena stopy zwrotu r, r -ta stopa zwrotu. (wzór 3) Prawdopodobestwo wystpena danej stopy zwrotu p wyznacza s za pomoc wzoru: k p (wzór 4) k lczba przypadków, gdy stopa zwrotu osga warto r, lczba wszystkch analzowanych stóp zwrotu. Drug sposób bazuje na zaoenu, e oczekwana stopa zwrotu jest podobna do stóp zwrotu osganych w przeszoc. Wówczas jest ona wylczana na podstawe danych hstorycznych, jako warto rednej okresowych stóp zwrotu z analzowanego okresu. Prezentuje to ponszy wzór: R 1 R 1 (wzór 5) R stopa zwrotu w okrese, lczba wszystkch analzowanych stóp zwrotu. Stop zwrotu z rynku najatwej odczyta pod postac ndeksu gedowego. Gównym ndeksem gedowym opsujcym zachowane s rynku na Gedze Paperów Wartocowych w Warszawe jest Warszawsk Indeks Gedowy (WIG). Std stop zwrotu z rynku okrela procentowy przyrost ndeksu gedowego WIG 6 : 6 W.J. Pazo, Analza fnansowa ocena projektów nwestycyjnych przedsborstw, Ofcyna Wydawncza Poltechnk Warszawskej, Warszawa 00, s. 7. Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

6 10 M. Kruk WIGt WIGt Rmt 1 100% WIG t1 (wzór 6) R mt stopa zwrotu z rynku (ndeksu gedowego) w okrese t, WIG t, WIG t-1 ndeks gedowy w okrese t okrese t-1. atomast redna stopa z rynku wyznaczana jest wedug wzoru: R 1 m R mt t1 (wzór 7) Stopy zwrotu dla tego samego waloru mog s mdzy sob rón, w zalenoc od dugoc badanego okresu. Stopy zwrotu badanych spóek zostay przeanalzowane w okrese od r. do r. w przedzaach mescznych. Dokonano porówna notowa na konec mesca poprzednego (t-1) z notowanam na konec mesca nastpnego (t), na podstawe cen zamknca. redne stopy zwrotu z akcj badanych spóek oraz ndeksu WIG zostay przedstawone w tabel 1. Tabela 1. Stopa zwrotu z wybranych walorów brany budowlanej notowanych na GPW w Warszawe azwa spók redna stopa zwrotu z akcj w % za okres BUDIMEX SA 1,63 BUDOPOL-WROCAW SA,98 EERGOPOL-POUDIE SA 6,08 MOSTOSTAL ZABRZE HOLDIG 0,97 PROCHEM SA 1,77 redna stopa zwrotu z WIG 1,07 ródo: oblczena wasne. ajwysz redn stop zwrotu w badanym okrese osgny walory spók Energopol-Poudne SA 6,08%. Oznacza to, e zanwestowana zotówka w te akcje przynosa ponad 6 groszy zysku. ajnsz stop zwrotu charakteryzoway s akcje spók Mostostal Zabrze Holdng SA 0,97%. atomast redne stopy zwrotu z walorów spóek: Budmex SA, Prochem SA oraz Budopol-Wrocaw SA ksztatoway s odpowedno na pozome 1,63%, 1,77% oraz,98%. Jednoczene naley zwróc uwag, wszystke badane akcje osgny w analzowanym okrese dodatne redne stopy zwrotu. Ponadto cztery spók, z wyjtkem spók Mostostal Zabrze Holdng SA, osgny stopy zwrotu wysze od rednej stopy z rynku. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

7 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 11 Klasyczne mernk ryzyka nwestycyjnego Ryzyko nwestowana w walory danej spók mona oszacowa za pomoc takch mar, jak: warancja odchylene standardowe. Mernk te mona wyznaczy na podstawe danych hstorycznych (zrealzowanych w przeszoc zwrotach akcj) oraz na podstawe prawdopodobestwa wystpena stóp zwrotu. Warancj stopy zwrotu, oblczon na podstawe danych hstorycznych, wyznacza s wedug wzoru: Rt R 1 1 warancja stopy zwrotu, nne oznaczena jak w poprzednch wzorach. (wzór 8) Warancja jest charakterystyk pokazujc rozrzut wartoc molwych stóp zwrotu wokó rednej stopy zwrotu. Warancja jest równa rednej arytmetycznej kwadratów odchyle molwych stóp zwrotu od zrealzowanej w przeszoc rednej stopy zwrotu. Im wksza jest warancja stopy zwrotu, tym wksze jest ryzyko nwestowana w dany walor, gdy tym bardzej stopy zwrotu w badanych okresach rón s od oczekwanej stopy zwrotu 7. Warancja zawsze przyjmuje wartoc dodatne. Jest równa zeru, jeel wszystke stopy zwrotu s równe, a co za tym dze oznacza to brak ryzyka. Odchylene standardowe jest perwastkem kwadratowym z warancj. Odchylene standardowe prezentuje przectne odchylene molwych stóp zwrotu od oczekwanej stopy zwrotu. Ryzyko nwestowana w walory danej spók jest tym wksze m wksze jest odchylene standardowe, gdy oznacza to wksz zmenno wartoc zrealzowanych stóp zwrotu wówczas trudnej je przewdze 8. Odchylene standardowe wyraane jest w procentach okrela o le przectne rón s molwe do osgnca stopy zwrotu od ch rednej arytmetycznej. Odchylene standardowe wyznaczamy wg wzoru: 1 R R 1 (wzór 9) Warancj odchylene standardowe stóp zwrotu mona oblczy na podstawe prawdopodobestwa ch wystpena. Wówczas warancj stopy zwrotu okrela wzór: R ER 1 p 7 Tame, s W. Tarczysk, M. Mojsewcz, Zarzdzane ryzykem, r. cyt., s (wzór 10) Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

8 1 M. Kruk Warancja stopy zwrotu jest redn waon z kwadratów odchyle molwych stóp od oczekwanej stopy zwrotu, a wagam s prawdopodobestwa wystpena molwych stóp zwrotu 9. atomast odchylene standardowe bdce mar rozproszena rozkadu prawdopodobestwa, wyznacza s wg wzoru: R ER 1 p (wzór 11) Wartoc rednch stóp zwrotu badanych spóek oraz warancj odchylena standardowego, oblczonych na podstawe danych hstorycznych przedstawono w tabel. Sporód badanych spóek najbardzej ryzykowne s akcje spók Energopol-Poudne SA., charakteryzujce s najwyszym wartocam mernków. Odchylene standardowe stóp zwrotu wynoso 4,31%, co oznacza, e spodzewana stopa zwrotu z akcj tej spók ksztatuje s na pozome 6,08% plus, mnus 4,31%. Przedza spodzewanej stopy zwrotu z akcj wynos wc (-36,3% do 48,39%). Akcje spók Energopol-Poudne s najbardzej dochodowe, ale jednoczene najbardzej ryzykowne. Podobnym pozomem ryzyka charakteryzoway s walory spóek Budopol-Wrocaw SA oraz Mostostal Zabrze Holdng SA, odchylene standardowe wynoso odpowedno 8,83% 1,81%. Inwestujc w akcje Budopolu-Wrocaw SA spodzewano s stopy zwrotu,98% plus, mnus 8,83%, za Mostostal Zabrze Holdng SA 0,97% plus, mnus 1,81%. ajbardzej bezpeczne, obarczone najmnejszym ryzykem, byy walory Budmexu SA, dla których odchylene standardowe wynoso 10,95%, za przedza spodzewanej stopy zwrotu (-9,3% do 1,58%). W tej samej kategor ryzyka mec s równe Prochem SA z odchylenem standardowym 13,88% oraz spodzewan stopa zwrotu na pozome 1,77% plus, mnus 13,88%. Tabela. Stopy zwrotu, warancja odchylene standardowe dla wybranych akcj brany budowlanej azwa spók redna stopa zwrotu z akcj w % redna stopa zwrotu z rynku w % Warancja z akcj Odchylene standardowe stóp zwrotu z akcj BUDIMEX SA 1,63 1,07 10,01 10,95 BUDOPOL-WROCAW SA,98 1,07 831,8 8,83 EERGOPOL-POUDIE SA 6,08 1, ,74 4,31 MOSTOSTAL ZABRZE 0,97 1,07 475,88 1,81 HOLDIG PROCHEM SA 1,77 1,07 19,57 13,88 ródo: oblczena wasne 9 W.J. Pazo, Analza fnansowa.., r. cyt., s. 3. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

9 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 13 Wyznaczajc ryzyko za pomoc warancj stopy zwrotu odchylena standardowego stopy zwrotu jednakowo traktuje s odchylena dodatne ujemne, a oznaczaj one co nnego. Odchylene dodatne jest korzystne dla nwestora, gdy oznacza, e zrealzowana stopa zwrotu jest wysz n oczekwana stopa zwrotu. atomast odchylene ujemne nformuje, e zrealzowana stopa zwrotu jest nsza n oczekwana, co z kole jest nepodane przez nwestorów. Wspóczynnk beta jako mara ryzyka systematycznego Wspóczynnk beta, bdcy mar ryzyka rynkowego walorów notowanych na gedze (naczej ryzyka systematycznego, nezdywersyfkowanego), lustruje powzana pomdzy zmanam cen danych akcj a zmanam kursów wszystkch akcj notowanych na gedze. Odzwercedla stope reakcj stopy zwrotu z danej akcj na zmany wskanka rynku, jakm jest WIG. 10 Wspóczynnk beta wskazuje o le jednostek (punktów procentowych) w przyblenu zmen s stopa zwrotu z akcj, gdy stopa zwrotu z rynku zmen s o jednostk(jeden punkt procentowy). Im warto wspóczynnka bardzej rón s od zera, zarówno na plus, jak na mnus, tym stopa zwrotu z danej akcj jest bardzej wralwa na zmany zachodzce na rynku, co oznacza jednoczene wksze ryzyko. Wspóczynnk beta mona oblczy na podstawe wzoru: t1 Rt R Rmt Rm R R t1 wspóczynnk beta dla -tej akcj lczba obserwowanych stóp zwrotu t kolejny odczyt stopy zwrotu w danym okrese R t stopa zwrotu -tej akcj w termne t redna stopa zwrotu akcj w badanym okrese R mt stopa zwrotu z rynku w termne t mt - redna stopa zwrotu z rynku w badanym okrese. m (wzór 15) Wspóczynnk beta moe przyjmowa róne wartoc: > 1 stopa zwrotu z akcj wzrasta (spada) o wcej n wzrasta (spada) stopa zwrotu wskanka rynku. Zmana cen tego typu walorów jest bardzej n proporcjonalna w stosunku do rednego ch przyrostu na rynku. Take akcje s dochodowe, ale take stosunkowo bardzej ryzykowne. Akcje slne re- 10 Tame, s. 7. Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

10 14 M. Kruk agujce na zmany zachodzce na rynku okrelane s akcjam agresywnym. = 1 stopa zwrotu z akcj wzrasta (spada) o t sam welko co stopa zwrotu wskanka rynku. 0 < < 1 stopa zwrotu z akcj wzrasta (spada) o mnej n wzrasta (spada) stopa zwrotu wskanka rynku. Zmana cen tego typu walorów jest mnej n proporcjonalna w stosunku do rednego ch przyrostu na rynku. Take akcje s mnej dochodowe, ale take mnej ryzykowne. Akcje sabo reagujce na zmany zachodzce na rynku okrelane s akcjam defensywnym. = 0 stopa zwrotu z akcj ne zmena s, gdy zmena s stopa zwrotu wskanka rynku. Dane akcje ne reaguj na zmany zachodzce na rynku, s wolne od ryzyka rynkowego. -1 < < 0 stopa zwrotu akcj reaguje odwrotne w stosunku do stopy zwrotu wskanka rynku w stopnu mnej n proporcjonalnym. = -1 stopa zwrotu akcj reaguje odwrotne w stosunku do stopy zwrotu wskanka rynku w stopnu proporcjonalnym. < -1 stopa zwrotu akcj reaguje odwrotne w stosunku do stopy zwrotu wskanka rynku w stopnu bardzej n proporcjonalnym. W tabel 3 zestawone zostay wartoc wspóczynnka badanych spóek. Tabel 3. Wspóczynnk badanych spóek w okrese od roku do roku Spóka Wspóczynnk Beta BUDIMEX SA 0,77 BUDOPOL-WROCAW SA 1,69 EERGOPOL-POUDIE SA 1,49 MOSTOSTAL ZABRZE HOLDIG 1,78 PROCHEM 1,09 ródo: oblczena wasne Akcje wszystkch badanych spóek osgny dodatne wartoc wspóczynnka. ajwysz wartoc wspóczynnka charakteryzoway s walory spók Mostostal Zabrze Holdng SA. Oznacza to, e jej akcje najbardzej sporód badanych spóek reagoway na zmany zachodzce na rynku kaptaowym. Spóka Mostostal Zabrze Holdng SA oraz Budopol-Wrocaw SA, Energopol-Poudne SA Prochem SA odznaczay s wspóczynnkem powyej 1, co oznacza, e ch akcje byy nstrumentam o podwyszonym ryzyku nwestycyjnym. ajnsz wartoc wspóczynnka wyrónay s akcje spók Budmex SA, wspóczynnk wynós 0,77. Walory tej spók wolnej reagoway na zmany zachodzce na rynku fnansowym, co wadczy o tym, e byy one mnej ryzykowne. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

11 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 15 Model W.F. Sharpe a Kady nwestor dy do mnmalzowana ryzyka przy danej stope zwrotu, bd maksymalzowana stopy zwrotu przy danym pozome ryzyka. Ryzyko dla danego nstrumentu fnansowego moemy oszacowa za pomoc jednowskankowego modelu W.F. Sharpe a. Model W.F. Sharpe a wywodz s z klasycznej teor portfelowej. Podstawowym zaoenem modelu Sharpe a jest zaleno stopy zwrotu akcj od stopy zwrotu z ndeksu gedowego. Model Sharpe a opsuje nastpujce równane: R = + R m + U t (wzór 16) R stopa zwrotu z -tej akcj, R m stopa zwrotu z ndeksu gedowego, parametry strukturalne równana, przy czym oblcza s wg wzoru 15, U t skadnk losowy równana. Powysze równane, okrelane take ln charakterystyczn akcj, przedstawa lnow zaleno stopy zwrotu akcj spók od stopy zwrotu wskanka rynkowego 11. Stopa zwrotu z akcj jest wyjanana przez stop zwrotu z rynku. Wystpujcy w równanu skadnk losowy U t umolwa postawene znaku równoc mdzy lew praw stron. Mec on w sobe zdarzena nezwzane z rynkem, a które take wpywaj na stop zwrotu akcj. Im duszy okres podlegajcy badanu, tym wpyw czynnka losowego jest mnejszy. Std w praktyce pomja s skadnk losowy, a model Sharpe a otrzymuje nastpujc posta: R = + R m (wzór 17) Parametr równana, okrelany wspóczynnkem alfa ln charakterystycznej, wyznacza s wedug nastpujcego wzoru: R R (wzór 18) m Ryzyko nstrumentu fnansowego skada s z ryzyka rynkowego (zwanego systematycznym czy nedywersyfkowalnym) oraz ryzyka specyfcznego (zwanego nerynkowym czy dywersyfkowalnym). Ryzyko systematyczne zwzane jest ze stanem rynku. ródem zmennoc stóp zwrotu s take czynnk jak kursy walut, pozom stóp procentowych, ceny surowców czy ogólna kondycja gospodark krajowej watowej. Poszczególne podmoty ne maja wpywu na pozom tego ryzyka ne s w stane go kontrolowa. 11 W. Tarczysk, M. Mojsewcz, Zarzdzane ryzykem, r. cyt., s. 84. Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

12 16 M. Kruk Drug rodzaj ryzyka ryzyko dywersyfkowalne wynka z dzaana takch czynnków jak sposób kerowana przedsborstwem, konkurencja na rynku, kondycja fnansowa przedsborstwa, pozom dwgn fnansowej, a wc czynnków wacwych dla danego podmotu jednostk maj wpyw na jego pozom. Cakowte ryzyko danej akcj w modelu Sharpe a wylcza s z nastpujcego wzoru: (wzór 19) m ryzyko cakowte akcj, m warancja ndeksu gedowego, e warancja skadnka losowego -tej akcj. e Warancj wskanka rynku (ndeksu gedowego) wyznacza s wedug wzoru: t 1 Rmt Rm m (wzór 0) 1 Waracja skadnka losowego -tej akcj dana jest wzorem: t 1 Rt Rmt e (wzór 1) 1 Ze wzoru 19 wynka, e ryzyko cakowte jest sum dwóch skadnków: ryzyka systematycznego ryzyka specyfcznego. Ryzyko systematyczne zaley od wspóczynnka beta warancj stopy zwrotu wskanka rynku ( m ) wyznaczane jest wedug wzoru: ryzyko systemowe = (wzór ) m Ryzyko specyfczne opsuje warancja skadnka losowego wyznaczane jest wedug wzoru: ryzyko specyfczne = e (wzór 3) Szacowane ryzyka na podstawe tych mernków opera s na oczekwanej stope zwrotu z danego waloru lub hstorycznej stope zwrotu. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96

13 Ocena ryzyka nwestowana w walory wybranych spóek brany budowlanej 17 Dekompozycj ryzyka nwestowana w akcje badanych spóek, oblczon na podstawe jednowskankowego modelu Sharpe a, przedstawa tabela 4. Tabela 4. Ryzyko cakowte nwestowana w walory badanych spóek azwa spók Ryzyko systematyczny Ryzyko specyfczne Ryzyko cakowte Udza ryzyka specyfcznego w ryzyku cakowtym (%) BUDIMEX SA 7,97 91,9 119,6 76,55 BUDOPOL-WROCAW SA 134,75 693,81 88,56 83,74 EERGOPOL-POUDIE SA 105, , ,1 94,09 MOSTOSTAL ZABRZE 149,49 34, 473,71 68,44 HOLDIG SA PROCHEM SA 56,05 135,80 191,85 70,78 ródo: oblczena wasne ajwkszym ryzykem nwestycyjnym w badanym okrese charakteryzoway s walory spók Energopol-Poudne SA, przy czym udza ryzyka systematycznego w ryzyku cakowtym by najmnejszy, ne przekroczy 6%. ajbezpecznejsze, odznaczajce s najmnejszym pozomem ryzyka cakowtego, byy akcje spók Budmex SA. Inwestorzy wedzc, ne maj wpywu na ogranczene ryzyka systematycznego (rynkowego), d do wyelmnowana ryzyka specyfcznego. W przypadku badanych spóek rozkad ryzyka czstkowego wskazuje na wkszy udza ryzyka specyfcznego (ryzyka wewntrznego) w ryzyku cakowtym. Wszystke badane walory charakteryzoway s wzgldne wysokm udzaem ryzyka specyfcznego w ryzyku cakowtym, od 68,44% Mostostal Zabrze Holdng SA do a 94,09% Energopol-Poudne SA. Przeprowadzona analza wskazuje, najbardzej ryzykowne byy akcje spók Energopol-Poudne SA. wadcz o tym najwysze wartoc odchylena standardowego, a take wynk badana ryzyka za pomoc Modelu Sharpe a. atomast najmnejszym ryzykem obarczone byy walory spók Budmex SA. Defensywno akcj tej spók potwerdza warto wspóczynnka 0,77. Warto wspóczynnka dla pozostaych spóek wynosa powyej 1, wskazujc s one akcjam agresywnym, wralwym na zmany zachodzce na rynku bardzej ryzykownym. Ze wzgldu na udza ryzyka specyfcznego w ryzyku cakowtym najbezpecznejsze okazay s akcje spók Mostostal Zabrze Holdng SA, za najwkszym udzaem ryzyka nesystematycznego w ryzyku cakowtym charakteryzoway s walory spók Energopol-Poudne SA, ponad 94%. Z nr 96 Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013

14 18 M. Kruk Bblografa Dembny A., Budowa portfel ogranczonego ryzyka wykorzystane modelu W.F. Sharpe a, CeDeWu, Warszawa 005. Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, Wydawnctwo aukowe PW, Warszawa 009. Pazo W.J., Analza fnansowa ocena projektów nwestycyjnych przedsborstw, Ofcyna Wydawncza Poltechnk Warszawskej, Warszawa 00. Pazo W.J., Zarzdzane fnansam. Wybrane zagadnena, Ofcyna Wydawncza Poltechnk Warszawskej, Warszawa 00. Sownk jzyka polskego, Warszawa Tarczysk W., Mojsewcz M., Zarzdzane ryzykem, PWE, Warszawa 001. Zarzeck D., Technk szacowana kosztu kaptau wasnego, Ekonomka Organzacja Przedsborstwa nr 8/000. Sera: Admnstracja Zarzdzane (3)013 Z nr 96