Stansław Bogdanowcz Poltechna Warszawsa Wydzał Transportu Załad Logsty Systemów Transportowych METODA USTALANIA WSPÓŁCZYNNIKA DYNAMICZNEGO WYKORZYSTANIA ŁADOWNOŚCI POJAZDU Streszczene: Ogólna podstawa metodyczna ustalana współczynna wyorzystana ładownośc pojazdu. Rodzaje podsystemów przewozowych. Cel ustalana współczynna dynamcznego wyorzystana ładownośc jao średnej harmoncznej. Przyład rynowy transportowy ustalana omawanej średnej.. WSTĘP Wśród wsaźnów pracy transportu samochodowego jednym z stotnych jest współczynn wyorzystana ładownośc (pojemnośc, udźwgu, nośnośc, ucągu) pojazdu. Najwęcej łopotów sprawa ustalane nterpretacja współczynna dynamcznego wyorzystana ładownośc pojazdu - E. W przewozach wahadłowych mamy do czynena ze statycznym wyorzystanem ładownośc - C, tórego wyrazem jest stosune masy jednorazowo przemeszczanej (Q) do ładownośc pojazdu (q), czyl welośc oferowanej. I nawet powtarzalność tych przewozów ne zmena, an ww. metody, an wynu, gdyż występują tu tylo 2 punty obrotu ładunowego; nadawca odborca. Neco naczej przedstawa sę wyorzystane ładownośc pojazdu w przewozach wyonywanych w systeme zwózowym, albo rozwózowym, lub meszanym. Rzeczywste ształtowane sę wyorzystana ładownośc jest - oczywśce - odmenne, w porównanu do przewozów w systeme wahadłowym. Omawany problem dotyczy np. przewozów płodów rolnych w orese zborów w systeme zwózowym, lub zaopatrzena gospodarstw rolnych, czy handlu detalcznego/hurtowego w systeme rozwózowym. Wówczas w poszczególnych odcnach (jazdy) jednego ursu mędzy różnym puntam ładunowym, np. slepam, występuje zjawso różnorodnego wyorzystana ładownośc środów przewozowych. A ponadto, mamy - na
ogół - różnce w welośc odcnów danego ursu. Z tego względu nezbędne jest uwzględnene dynam zman w wyorzystanu ładownośc pojazdu dynam zman w odległoścach przewozu. W celu uwzględnena zman w omawanych wsaźnach pracy transportu musmy oreślć ch rzeczywste ształtowane sę. Omawane zjawso oznacza oneczność uwzględnana oferowanej wyonanej welośc przewozów wyrażonej albo w jednostach przewozu, np. t, lub w jednostach pracy przewozowej, np. tm. Wsazanemu celow służy ustalane dynamcznego współczynna wyorzystana ładownośc pojazdu - E. Jest on formą oblczana welośc przecętnej jao średnej harmoncznej, tj. będącą nną, w porównanu ze średną arytmetyczną. Wybór właścwego parametru średnej arytmetycznej czy harmoncznej zależy od formy przedstawena danych. Zwróćmy uwagę, że średną harmonczną stosuje sę wtedy, gdy wartośc cechy są podane (lub ustalamy) w przelczenu na stałą jednostę nnej zmennej, czyl w postac natężena, wag natomast - w jednostach lcznów tych cech (dzelna wsaźna natężena). Można tu podać przyłady tach cech, ja: wydajność pojazdu w jednostach przewozu (np. t/h) lub pracy przewozowej (np. tm/h), czyl waga w - t lub tm; prędość pojazdu w m/h, czyl waga w - m; pracochłonność w mn./szt., czyl w - czas w mn.; gęstość zaludnena w osobach/m 2, czyl w - osoby: spożyce w g/osobę, czyl w - g; cena jednostowa w zł/szt., czyl w - w zł, nne cechy. Przedstawmy rozpatrywany problem metodyczny, ustalana średnej harmoncznej, bazując na przyładze targowsa rynowego, dotyczącego sprzedaży jaegoolwe produtu spożywczego: płodów rolnych - zemna, bura, pomdory, tp., czy sadownctwa - owoców, np. jabła. Oblczmy przecętną cenę targowsową jabłe, jeśl znamy ceny g jabłe wysoość utargu w czterech puntach. Na tej podstawe możemy oreślć welośc sprzedaży w g w tych puntach ogółem. Omawane dane ształtowały sę ta ja przedstawono w tabel. Tabela. Parametry targowsowej sprzedaży jabłe L.p. Rodzaj Jednosta Symbol Oznaczena puntów sprzedaży Welość parametru mary parametru A B C D łączna. Cena zł/g x w /n 0,60 0,70 0,80 0,90 0,7 2. Utarg zł w x n 36,00 56,00 32,00 8,00 42,00 3. Sprzedaż g n w /x 60,00 80,00 40,00 20,00 200,00 jest to cena średna harmonczna będąca relacją mędzy łącznym utargem (w. 2) sprzedażą (w. 3). Możemy zatem przedstawć średną harmonczną w postac wzoru (): 2
przy czym: w x n oraz W X w gdze: w - utarg ze sprzedaży na poszczególnych stosach targowsa w zł, x - cena jednostowa na poszczególnych stosach targowsa w zł/g, n welość masy produtów sprzedanych na stosach targowsa w g, W - ogólna (łączna) welość utargu ze sprzedaży w zł. Na podstawe przedstawonego wzoru () oblczamy średną cenę g jabłe na targowsu. W wynu oblczeń uzysano średną harmonczną cenę jabłe w wysoośc 0,7 zł/g, przy rozpętośc ceny od 0,60 do 0,90 zł/g. Podstawając dane do wzoru () otrzymujemy: W w x () x w w x 0,6*60 + 0,7 *80 + 0,8* 40 + 0,9 * 20 36 56 32 8 + + + 0,6 0,7 0,8 0,9 36+ 56+ 32+ 8 60+ 80+ 40+ 20 42 200 0,7 Łatwo sprawdzć, że lczn oblczanej średnej jest sumą loczynów ceny za g lczby g sprzedanych jabłe na 4 stosach, czyl utargem, zaś manown jest sumą lorazów welośc utargu przez cenę g jabłe na poszczególnych stosach targowsa, czyl lczbą g sprzedanych jabłe. Wdać węc, że średną harmonczną można zastąpć średną arytmetyczną ważoną, ale wówczas zamast w, tj. utargu, należy przyjąć n równą lczbe logramów sprzedanych jabłe. Stąd: x xa czyl: ja podano w przyładze. 2. METODA USTALANIA WSPÓŁCZYNNIKA DYNAMICZNEGO E Podobne, ja w przedstawonym przyładze z dzedzny pozatransportowej, dotyczącej ceny targowsowej jabłe, ształtuje sę problem w transporce samochodowym w przewozowym systeme zwózowo rozwózowym, lub meszanym. Dla uproszczena przyjmjmy welość producj transportowej w jednostach pracy przewozowej (tm), jao odzwercedlających dynamę zman w odległośc przewozu. W transporce tym omawana średna harmonczna mus uwzględnać zmany (dynamę) wartośc cech (wsaźnów natężena), np. wyorzystana ładownośc pojazdu, przy jednoczesnej zmane odległośc przewozu. Przyładem są następujące dane o przewoze ładunu, przy przyjęcu oznaczeń stosowanych w transporce samochodowym, zaprezentowane w tabel 2. 3
L.p. Parametry przewozu Parametry przewozu ładunu Symbol transportowy Symbol statystyczny Jednosta mary Wartośc w nr. odcna jazdy w urse 2 3 4 Tabela 2. Suma/urs. Ładowność pojazdu q q t 0 0 2. Ilość wezonego ładunu Q Q t 0 8 5 max0 3. Statyczny współczynn C x -,0 0,8 0,5 0, x wyorzystana ładownośc w odcnu jazdy (w.2/w.) 4. Odległość przewozu L L m 0 20 5 5 50 5. Praca przewozowa wyonana (w.2*w.4) Pwy w Q L tm 00 60 75 5 340 6. Praca przewozowa Pof. n w /x tm 00 200 50 50 500 oferowana (w.2*w.4/w.3) Źródło: opracowane własne. Jeżel w 4 odcnach jazdy w danym urse przewezono 24 t (por. tabela 2, w. 2; wówczas 0+8+5+24), to na odcne jazdy przypada 6 t (24 t/4 odcn jazdy). Z tego ustalena wyna błędny wnose o wyorzystanu ładownośc pojazdu, gdyż - poza dynamą ładownośc - ne uwzględnono dynam zman w odległośc przewozu, tj. welośc pracy przewozowej. Te welośc mają zasadnczy wpływ na ształtowane sę współczynna dynamcznego wyorzystana ładownośc pojazdu, tóry ustalamy w postac średnej harmoncznej. To oznacza: Q w Q L, zaś x C q W lcznu oblczanego dynamcznego współczynna wyorzystana ładownośc pojazdu ( x, czyl E) mamy sumę loczynów masy w przewoze mędzy dwoma olejnym puntam obrotu ładunowego odległośc przewozu mędzy tym puntam, czyl w Q L. Inaczej jest to praca przewozowa wyonana (Pwy ). Natomast manown jest sumą lorazów wyonanej pracy przewozowej mędzy olejnym puntam obrotu ładunowego (Pwy ) statycznego współczynna wyorzystana ładownośc w danym przewoze (C ). Współczynn ten jest relacją mędzy masą jednorazowo wezoną mędzy olejnym puntam (Q ) stałą weloścą ładownośc pojazdu (q const., lub q ), czyl x C Q qconst.. Inaczej, jest to welość oferowanej pracy przewozowej (Pof ). W najprostszym ujęcu, w manownu mamy loczyn ładownośc pojazdu (q const,) ) sumy odległośc przewozu mędzy perwszym ostatnm puntam ładunowym ( L L ). 4
Relacja mędzy wyonaną oferowaną praca przewozową oreśla dynamczne wyorzystane ładownośc pojazdu (E) w przewozach mędzy puntam ładunowym, przy zróżncowanej mase ładunowej różnych odległoścach przewozu. Ustalmy tę welość na podstawe wzoru (2), będącym zmodyfowanym - ze względu na transport samochodowy - wzorem (): w Pwy QL QL E w QL QL Pof Q x C q gdze: oznaczena - zob. wzór () w teśce (por. tabela 2). Podstawając do wzoru (2) dane z tabel 2 otrzymujemy: 0*0 + 8* 20 + 5*5 + *5 00 + 60 + 75 + 5 340 E 0,68 0*0 8* 20 5*5 *5 + + + 00 + 200 + 50 + 50 500 0,8 0,5 0, (2) 2. PODSUMOWANIE Uzysana welość dynamcznego wyorzystana ładownośc pojazdu obrazuje rzeczywstą jej wartość dla ursu, choć statyczne wyorzystane ładownośc w poszczególnych odcnach ursu waha sę od do 0,. W onsewencj, relacja mędzy wyonaną (P wy ) oferowaną (P of ) pracą przewozową oreśla dynamczne wyorzystane ładownośc pojazdu w przewozach zróżncowanej masy ładunowej w poszczególnych odcnach jazdy w urse przy różnych odległoścach przewozu. Oba zaprezentowane przyłady ustalana średnej harmoncznej są wystarczającym do zrozumena de stosowana dynamcznego współczynna wyorzystana ładownośc transportowych środów przewozowych. Lteratura. Ostasewcz S., Rusna Z., Sedleca U.: Statystya. Elementy teor zadana. Wrocław 2006, Wydawnctwo Aadem Eonomcznej m. Osara Langego, s. 62-64. 2. Ignatczy W., Chromńsa M.: Statystya. Teora zastosowane. Poznań 2004, Wydawnctwo Wyższej Szoły Banowej, s. 74-75 258-262. TE METOD OF DETERMINING TE DYNAMIC VEICLE CAPACITY UTILIZATION RATIO Summary: The general method of determnng dynamc vehcle capacty utlzaton raton. Types of transportaton sub-systems. The am of determnng dynamc capacty utlzaton as a harmonc mean. Maret and transportaton example of determnng dscussed mean. 5