Jerzy Czesław Ossowski Katedra Ekonomii i Zarzdzania Przedsibiorstwem Wydział Zarzdzania i Ekonomii Politechnika Gdaska

Transkrypt

1 Jerzy Czesław Ossowski Kaedra konomii i Zarzdzania Przedsibiorswem Wydział Zarzdzania i konomii Poliechnika Gdaska V Seminarium Naukowe Kaedry konomii i Zarzdzania Przedsibiorswem Poliechniki Gdaskiej n.: GOSPODARKA POLSKI W OKRSI TRANSFORMACJI, wrzesie 2000 r. Jasrzbia Góra 1. Wprowadzenie KONOMTRYCZNA ANALIZA KURSU DOLARA W POLSC W LATACH W połowie kwienia 2000 roku Rzd RP w uzgodnieniu z Rad Poliyki Pieninej NBP dokonał upłynnienia złoego. W rezulacie zosały zniesione osanie ograniczenia doyczce kszałowania si kursu walu wzgldem złoówki. Do momenu podjcia ej decyzji podsawowym mechanizmem ograniczajcym swobod na polskim rynku waluowym było usalane cenralnie miesiczne empo dewaluacji kroczcej złoego wzgldem koszyka najwaniejszych walu europejskich oraz dolara amerykaskiego. Usalane przez rzd miesiczne empo dewaluacji od momenu jego wprowadzenia ulegało kolejnym zmianom i wynosiło odpowiednio: padziernik 1991 luy 1993: 1,8%, marzec 1993 sierpie 1994: 1,6%, wrzesie 1994 padziernik 1994: 1,5%, lisopad 1994 sycze 1995: 1,4%, luy 1995 grudzie 1995: 1,2%, sycze 1996 sycze 1998: 1,0%, luy 1998 czerwiec 1998: 0,8%, lipiec 1998 sierpie 1998: 0,65%, wrzesie 1998 luy 1999: 0,6%, marzec 1999 kwiecie 2000: 0,3%. Dodakowym ograniczeniem na rynku waluowym był okrelany przez rzd przedział waha wokół kursu cenralnego złoówki. W osanim okresie przedział en wynosił plus/minus 15%. Naley zauway, e w ramach obowizujcego mechanizmu korygujcego kurs złoówki wzgldem walu wymienialnych bank cenralny mógł zachowa w analizowanych laach posaw biern. W osanich laach inerweniował na rynku waluowym w sierpniu 1998 roku. Było o w okresie zw. kryzysu rosyjskiego. Wówczas o bank cenralny wpłynł na gwałownie obniajcy si kurs złoówki poprzez zasilenie rynku czci zgromadzonych rezerw waluowych. Cz a nie przekroczyła jednak 5% całoci rezerw. W konekcie powyszych uwag powsaje pyanie, jak w osanich laach zmieniał si kurs dolara wzgldem złoówki, a wic kurs najwaniejszej waluy na wiaowym rynku waluowym?. 1

2 2. Nominalny i realny kurs dolara na le dewaluacji kroczcej w okresie od I kwarału 1993 roku do IV kwarału 2000 roku Rozwamy dane zaware w Tabeli 1. Zauwamy, e kurs amerykaskiego dolara wynoszcy w I kwarale 1993 roku 1,628 złoego wzrósł do wysokoci przekraczajcej 4 złoe na przełomie la 1999/2000. Wzrosowi cen kursu dolara owarzyszył wzros poziomu cen. Zauwamy jednoczenie, e siła nabywcza 1 złoówki z I kwarału 1993 roku była równowana 3,28 złoym z I kwarału 2000 roku. Oznacza o, i na przesrzeni analizowanego okresu poziom cen wzrósł o blisko 228 %. W ym konekcie ineresujce bdzie porównanie dynamiki zmian cen z dynamik kursu dolara. TABLA 1 Nominalny i realny kurs dolara OKRS KUSD ICK IKUSD ICK0 RKUSD 1993Q1 1,6283 1,0000 1,0000 0, , Q2 1,6903 1,0598 1,0381 0, , Q3 1,8716 1,1149 1,1494 0, , Q4 2,0627 1,2124 1,2668 0, , Q1 2,1836 1,3081 1,3410 0, , Q2 2,2498 1,3957 1,3817 0, , Q3 2,2846 1,4850 1,4031 0, , Q4 2,3707 1,6113 1,4559 0, , Q1 2,4231 1,7401 1,4881 0, , Q2 2,3771 1,8393 1,4599 0, , Q3 2,4222 1,8669 1,4876 0, , Q4 2,4748 1,9658 1,5199 0, , Q1 2,5437 2,0986 1,5622 0, , Q2 2,6692 2,2022 1,6393 0, , Q3 2,7406 2,2436 1,6831 0, , Q4 2,8309 2,3413 1,7386 0, , Q1 3,0115 2,4596 1,8495 0, , Q2 3,1770 2,5347 1,9511 0, , Q3 3,4449 2,5644 2,1156 0, , Q4 3,4837 2,6504 2,1395 0, , Q1 3,5098 2,8015 2,1555 0, , Q2 3,4390 2,8667 2,1120 0, , Q3 3,5503 2,8516 2,1804 0, , Q4 3,4770 2,8942 2,1354 0, , Q1 3,7587 2,9752 2,3084 0, , Q2 3,9605 3,0502 2,4323 0, , Q3 3,9712 3,0570 2,4389 0, , Q4 4,1772 3,1605 2,5654 0, , Q1 4,1119 3,2816 2,5253 1, ,1119 ródło: opracowanie własne na podsawie danych z Biuleynów Saysycznych GUS Gdzie: KUSD kurs dolara US w złoych (ceny biece) ICK indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych (1993 kw. I 1,00) IKUSD indeks nominalnego kursu dolara (1993 kw. I 1,00) ICK0 - indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych (2000 kw. I 1,00) RKUSD urealniony kurs dolara w cenach z I kwarału 2000 r. 2

3 3,5 3 2,5 2 1, ,5 5 4,5 4 3,5 1993Q1 Obliczajc jednopodsawowy indeks nominalnego kursu dolara (kolumna IKUSD w Tabeli 1) swierdzamy, i w Wykres 1 Indeksy kursu USD i cen dóbr konsumpcyjnych ym samym czasie poziom kursu dolara wzrósł o około 153%. Wiksza dynamika IKUSD wzrosu poziomu cen dóbr ICK konsumpcyjnych w Polsce od dynamiki wzrosu kursu dolara wskazuje na 1993Q3 1993Q1 1993Q3 1994Q1 1994Q3 1995Q1 1995Q3 1996Q1 1996Q3 1997Q1 1997Q3 Wykres 2 Realny kurs USD (ceny z I kw.2000r) 1998Q1 RKUSD 1998Q3 1999Q1 1999Q3 1994Q1 1994Q3 1995Q1 1995Q3 1996Q1 1996Q3 1997Q1 1997Q3 1998Q1 1998Q3 1999Q1 1999Q3 2000Q1 2000Q1 moliwo wyspienia aprecjacji złoówki wzgldem dolara. Syuacj w sposób pogldowy przedsawiono na Rysunku 1. O rzeczywisej aprecjacji moemy mówi wedy, jeli rónica pomidzy dynamik inflacji w Polsce a dynamik kursu dolara bdzie wysza od dynamiki inflacji w Sanach Zjednoczonych. Poniewa w analizowanych laach roczna dynamika inflacji w USA była bardzo niska i prakycznie nie przekraczała 1% w skali rocznej, jej wysoko w prakycznych rozwaaniach doyczcych aprecjacji i deprecjacji złoówki wzgldem dolara mona pomin [por.[1] s , [4] s ]. Celem sprawdzenia zmian aprecjacji i deprecjacji złoówki wzgldem dolara dokonano przeliczenia nominalnego kursu dolara na realny kurs mierzony iloci złoówek wyraajcych sił nabywcz z I kwarału 2000 roku. W pierwszej kolejnoci przeliczono jednopodsawowy indeks cen dóbr konsumpcyjnych w en sposób, i poziom cen z I kwarału 2000 roku przyjo za 1,00 (kolumna ICK0 w Tabeli 1). W naspnym kroku nominalny kurs dolara amerykaskiego (kolumna KUSD) podzielono przez jednopodsawowy indeks cen dóbr konsumpcyjnych (kolumna ICK0). Dziki emu orzymano realny kurs dolar mierzony w cenach z I kwarału 2000 roku (kolumna RKUSD w Tabeli 1). Okazuje si, e w ych warunkach kurs dolara spadł z poziomu 5,34 zł w I kwarale 1993 roku do poziomu 4,11 złoego w I kwarale 2000 roku. Spadek en nie był równomierny, o czym przekona moemy si ledzc obraz graficzny przedsawiony na Wykresie 2. Z wykresu ego wynika, e po poczkowym wzrocie kursu realnego w 1993 roku do poziomu 5,58 złoego naspił w kolejnych dwóch laach jego gwałowny spadek. Na poczku 1996 roku kurs en spadł do wielkoci 3,98 złoego. W naspnych laach mierzony w cenach sałych kurs dolara wahał si w granicach od 4złoych do około 4, 4 złoego. rednioroczn dynamik realnego kursu dolara przedsawiono w Tabeli 2. Okazuje si, e najwyszy spadek urealnionego kursu dolara zanoowano w 1995 roku. W porównaniu z 1994 rokiem spadek en przekroczył 16,5%. W roku naspnym złoówka uległa dalszemu 3

4 wzmocnieniu i spadek urealnionego kursu dolara przekroczył w skali roku 7,3%. W naspnych laach zmiany e miały charaker przemienny. TABLA 2 rednioroczna dynamika realnego kursu USD (analogiczny okres ubiegłego roku 1,000) Okres Kwarał I 1,0252 0,8342 0,8704 1,0101 1,0232 1,0084 0,9918 Kwarał II 1,0107 0,8018 0,9378 1,0341 0,9571 1,0824 Kwarał III 0,9165 0,8433 0,9415 1,0997 0,9268 1,0434 Kwarał IV 0,8648 0,8557 0,9604 1,0871 0,9140 1,1002 Indeks rednioroczny 0,9520 0,8335 0,9269 1,0571 0,9544 1,0580 Roczna zmiana procenowa -4,80% -16,65% -7,31% 5,71% -4,56% 5,80% ródło: obliczenia własne na podsawie danych z Biuleynów Saysycznych GUS Roczne sopy inflacji, dewaluacji oraz kursu dolara (w procenach) TABLA 3 OKRS RSINF RSDW RSKUSD 1994Q1 30, , , Q2 31, , , Q3 33, , , Q4 32, , , Q1 33, , , Q2 31, ,1443 5, Q3 25, ,7920 6, Q4 22, ,8309 4, Q1 20, ,9180 4, Q2 19, , , Q3 20, , , Q4 19, , , Q1 17, , , Q2 15, , , Q3 14, , , Q4 13, , , Q1 13, , , Q2 13, ,7975 8, Q3 11, ,7449 3, Q4 9,1986 9,1649-0, Q1 6,2002 7,6892 7, Q2 6,4011 6, , Q3 7,2030 4, , Q4 9,2012 4, , Q1 10,2985 3,7208 9,3969 ródło: Opracowanie własne na podsawie danych z Biuleynów Saysycznych GUS i NBP Gdzie: RSINF roczna sopa inflacji, RSDW roczna sopa dewaluacji, RSKUSD - roczna sopa wzrosu urealnionego kursu dolara 4

5 Na ym le ineresujce moe by porównanie rocznych sóp inflacji, załoonej przez rzd dewaluacji oraz nominalnego kursu dolara. Odpowiednie obliczenia przedsawiono w Tabeli 3. Dla lepszego zobrazowania obliczonych wskaników przedsawiono Wykres 3. Z Q1 1994Q3 Wykres 3 Roczne sopy inflacji (RSINF), dewaluacji (RSDW) i kursu dolara (RSKUSD) 1995Q1 1995Q3 1996Q1 1996Q3 1997Q1 1997Q3 1998Q1 1998Q3 1999Q1 RSINF RSDW RSKUSD 1999Q3 2000Q1 załczonego wykresu wynika, i w analizowanych laach wyróni mona rzy podokresy. Pierwszy z nich obejmuje laa Wówczas roczne sopy inflacji i załoonej dewaluacji przewyszały roczne sopy wzrosu nominalnego kursu dolara. Drugi okres obejmuje kwarały z 1997 roku. W roku ym roczne sopy inflacji i dewaluacji były nisze od rocznych sóp wzrosu kursu dolara. Wreszcie okres obejmujcy osanie laa charakeryzował si przemiennoci wskaników opisujcych dynamik zmian inflacji, załoonej dewaluacji oraz kursu dolara. Zauwamy, e był o okres, w kórym inflacja zaczła wykazywa wzros przy jednoczesnym załoonym spadku kroczcej dewaluacji. Rodzi o pyanie, jakie czynniki decydowały o zmianie kursu dolara, skoro kurs en jedynie co do ogólnej endencji powiza mona z inflacj i załoon dewaluacj?. 3. Analiza czynnikowa kursu dolara wzgldem złoówki Na wspie uznajmy, i rynek waluowy w Polsce jes rynkiem wórnym w sosunku do wiaowego rynku waluowego. Oznacza o, e ukszałowany na rynku polskim kurs złoówki wzgldem innych walu nie ma wpływu na wzajemny kurs walu wiaowych. W rezulacie wzajemny kurs walu wiaowych uzna moemy za czynnik egzogeniczny na krajowym rynku waluowym. Ponado z uwagi na fak, i w analizowanych laach Narodowy Bank Polski na wewnrznym rynku waluowym zachował posaw maksymalnie biern, posawi moemy hipoez, w myl kórej kurs dolara wzgldem złoówki kszałowany był pod wpływem czynników pozakursowych (pozacenowych) kszałujcych popy i poda. Opierajc si na powyszych załoeniach dokonajmy apriorycznej egzemplifikacji najisoniejszych czynników kszałujcych popy i poda na dolary na waluowym rynku w Polsce. Wspnie uzna moemy, e najisoniejszymi czynnikami kszałujcymi popy na dolary (DUSD) w okresie s: przeciny kurs dolara (KUSD) w okresie, czyli cena analizowanego dobra, przeciny poziom cen w Polsce (ICK jednopodsawowy indeks cen dóbr i usług) w okresie, przeciny kurs dolara na rynku wiaowym w okresie (przecina cena dolara na rynku wiaowym), Rozwamy charaker zwizków pomidzy popyem na dolary a wyrónionymi czynnikami. Po pierwsze, powiemy, i w warunkach sałoci pozosałych czynników wzros kursu dolara w okresie (KUSD ) prowadzi bdzie do spadku popyu na dolary w okresie. Zauwamy, e im drosze s dolary, ym mniej opłacalny jes impor ze srefy dolarowej. Podobnie impor ze srefy niedolarowej saje si mniej opłacalny, zakładamy bowiem sało kursu dolara wzgldem innych walu na rynku wiaowym. Oznacza o ujemny wpływ kursu dolara z danego okresu na popy na walu w ym samym okresie. 5

6 Po drugie, wzros poziomu cen (ICK ) w warunkach sałoci pozosałych zmiennych prowadzi bdzie do wzrosu popyu na dolary. Jes o zrozumiałe, jako e przy wyszym poziomie cen dóbr i usług na rynku krajowym i jednoczesnej sałoci kursu dolara walua a saje si dobrem podanym zarówno dla imporerów jak i podmioów nasawionych na ezauryzacj. Po rzecie, jeli kurs dolara i poziom cen na rynku krajowym nie ulegnie zmianie, wówczas wzros siły dolara na rynku midzynarodowym wyraajcy si wzrosem jego kursu (ceny) wzgldem innych walu prowadzi bdzie do wzrosu popyu na w Polsce. Podobnie, jak w poprzedniej syuacji, dolar w Polsce saje si bardziej podany zarówno dla imporerów jak i podmioów gromadzcych dolary w celach majkowo-spekulacyjnych. Z uwagi na znaczenie zwizków gospodarczych Polski z Niemcami oraz znaczenie na rynku europejskim marki niemieckiej w proponowanych uaj rozwizaniach modelowych, jako miernik siły dolara na rynku midzynarodowym wykorzysywa bdziemy kurs (cen) dolara w przeliczeniu na marki niemieckie (KUSDM ). Uwzgldniajc powysze uwagi i absrahujc od czynników poliycznych oraz losowych wielko popyu na dolary przedsawi moemy jako funkcj wyrónionych powyej czynników głównych. Zapis formalny ej funkcji przedsawia si naspujco: DUSD DUSD(KUSD, ICK,KUSDM ) (1) W powyszym równaniu znaki pod zmiennymi objaniajcymi wskazuj na kierunek ich oddziaływania na zmienn objanian. Z kolei subskryp wyspujcy przy poszczególnych zmiennych wskazuje na powizania midzyookresowe zmiennych objaniajcych ze zmienn objanian. Za najisoniejsze czynniki kszałujce wielko poday dolarów (SUSD ) uzna moemy: przeciny kurs dolara (KUSD) w okresie, przeciny poziom cen (ICK) w Polsce w okresie, przeciny kurs dolara na rynku wiaowym w okresie, sop procenow w Polsce. Rozparzmy charaker zwizków pomidzy wielkoci poday a wyrónionymi powyej czynnikami. Po pierwsze, wzros kursu dolara (KUSD) w warunkach sałoci pozosałych czynników podaowych prowadzi bdzie do wzrosu wielkoci poday. Po drugie, wzros poziomu cen (ICK) w okresie, przy innych niezmienionych warunkach, prowadzi bdzie do spadku poday dolarów w ym samym okresie. Zauwamy bowiem, e im wysze bd ceny na rynku krajowym, ym mniej opłacalna bdzie zamiana dolara na złoówki. Po rzecie, wzros siły dolara na rynku midzynarodowym - wyraajcy si midzy innymi wzrosem kursu dolara wzgldem marki niemieckiej (KUSDM) - prowadzi bdzie przy innych niezmienionych warunkach do spadku poday dolarów na rynku polskim. Po czware, wzros sopy procenowej odnoowany na kocu ubiegłego okresu (ym samym na poczku danego okresu) prowadzi bdzie, przy innych niezmienionych warunkach (zn., sałoci midzy innymi kursu dolara, poziomu cen i siły dolara na rynkach midzynarodowych), do wzrosu poday dolarów w danym okresie. W zarysowanych warunkach wzrasa zaineresowanie inwesycjami finansowymi na rynku polskim. W proponowanych uaj rozwizaniach modelowych za reprezenana sóp procenowych na rynku polskim uznano sop redyskona weksli (SRD). Uwzgldniajc sformułowane powyej wnioski funkcj wielkoci poday dolarów przedsawi moemy w sposób naspujcy: ( ) ( + ) ( + ) 6

7 SUSD SUSD(KUSD, ICK, KUSDM,SRD ) (2) ( + ) ( ) ( ) 1 ( + ) Zauwamy, e niezrównowaenie popyu i poday w poszczególnych okresach prowadzi do zmiany sanu rezerw (zapasów) dolarów w gospodarce. San rezerw w gospodarce na koniec okresu jes równy sanowi rezerw na koniec okresu poprzedniego (-1) powikszonemu o poda w okresie oraz pomniejszonemu o popy w ym samym okresie. W ujciu formalnym powysz zaleno, odnoszc j do badanego procesu, zapiszemy naspujco: RZ RZ 1 + SUSD DUSD (3) gdzie: RZ san rezerw na koniec okresu, RZ -1 san rezerw na koniec okresu -1 (ym samym na poczku okresu ), SUSD poda dolarów w okresie, DUSD popy na dolary w okresie. Równanie sanu rezerw (3) przekszałci mona do posaci wyraajcej przyros rezerw w okresie, zn.: RZ RZ 1 SUSD DUSD (4) Z powyszego wynika, e sało rezerw w kolejnych okresach oznacza równowag pomidzy popyem i poda, co zapiszemy naspujco: RZ RZ 1 SUSD DUSD (5) Zrównujc popy na dolary z ich poda wyznaczamy kurs równowagi dolara. Jes o hipoeyczna cena dolara w złoówkach w warunkach niezmiennoci rezerw. Kurs en ulega bdzie zmianie pod wpływem czynników pozakursowych (pozacenowych) popyu i poday. KUSD KUSD F D1 D2 F S2 S1 KUSD D S1 S2 KUSD KUSD S2 S1 D1 D2 Ilo USD Rysunek 1. Wzros kursu równowagi dolara na skuek wzrosu popyu i spadku poday wynikajcych ze wzrosu poziomu cen (ICK) lub ze wzrosu kursu dolara na rynkach midzynarodowych KUSD F S1 S2 Ilo USD Rysunek 2. Spadek kursu równowagi dolara na skuek wzrosu poday dolarów wynikajcego ze wzrosu sopy redyskonowej na rynku wewnrznym F D Rozwamy syuacj przedsawion na rysunku 1. Punk znajdujcy si na przeciciu krzywej popyu D1 i poday S1 wyznacza kurs równowagi dolara KUSD. Załómy, i w danym okresie naspił wzros poziomu cen (ICK). Zgodnie z właciwociami funkcji popyu (1) wzros poziomu cen, przy zachowaniu sałoci pozosałych czynników, oznacza wzros popyu na dolary. W ujciu graficznym, przedsawionym na rysunku 1, oznacza o przesunicie krzywej popyu w praw sron z pozycji D1 na pozycj D2. Z kolei zgodnie z funkcj poday (2) en sam wzros poziomu cen prowadzi do równoczesnego spadku poday. W ujciu graficznym (rysunek 1) wyrazi si o przesuniciem krzywej poday w lew sron, z pozycji S1 do pozycji S2. W rezulacie punk F, znajdujcy si na przeciciu krzywej popyu D2 z krzyw poday S2, wyznacza nowy kurs równowagi KUSD F. Nowy kurs równowagi KUSD F jes wyszy od poprzedniego kursu równowagi wynoszcego KUSD. 7

8 Reasumujc powiemy: ceeris paribus, wzros poziomu cen prowadzi do wzrosu kursu równowagi rynkowej dolara. Analogiczne rozumowanie przeprowadzi moemy odnonie zmiany siły dolara na rynku midzynarodowym. Wzros kursu dolara na rynku midzynarodowym prowadzi bdzie do jednoczesnego wzrosu popyu na dolary i spadku poday dolarów na rynku krajowym. W rezulacie krzywa popyu przesunie si z pozycji D1 na pozycj D2, a krzywa poday z pozycji S1 na pozycj S2 (parz: rysunek 1). Oznacza o wzros kursu równowagi rynkowej dolara. Osaecznie powiemy: ceeris paribus, wzros kursu dolara wzgldem marki niemieckiej prowadzi do wzrosu kursu równowagi rynkowej dolara. Złómy obecnie, i przy innych niezmienionych warunkach ulega wzrosowi sopa redyskonowa w Polsce. Zgodnie z właciwociami funkcji poday (2) spowoduje o wzros poday dolarów. W ujciu graficznym, przedsawionym na rysunku 2, oznacza o przesunicie krzywej poday w praw sron z pozycji S1 na pozycj S2. Konsekwencj ych zmian jes spadek kursu dolara. W rezulacie powiemy: ceeris paribus, wzros sopy redyskonowej w Polsce (na koniec okresu -1, czyli na poczek okresu ) prowadzi do spadku kursu równowagi rynkowej dolara w okresie. W rozwizaniach prakycznych musimy uzna, i rynkowy kurs dolara nada za kursem równowagi rynkowej dolara. Jes o zgodne z walrasowskim prawem ruchu cen zwanym niekiedy prawem popyu i poday [por.:[5]s.25-29]. Zgodnie z ym prawem nadwyka rynkowa, wyraajca si przewag poday nad popyem, prowadzi do spadku ceny rynkowej w kierunku ceny równowagi rynkowej. Z drugiej srony niedobór rynkowy, wyraajcy si przewag popyu nad poda, prowadzi do wzrosu ceny rynkowej w kierunku ceny równowagi rynkowej. Zgodnie z koncepcj Walrasa naleałoby uzna, i na rynku produków naspuje powolne dososowywanie si cen rynkowych do ceny równowagi w myl zasady: p p 1 + λ(qd QS ) (6) gdzie: p cena rynkowa danego dobra w okresie, p -1 cena rynkowa danego dobra w okresie -1, QD - wielko popyu na dane dobro w okresie, QS - wielko poday danego dobra w okresie, λ>0 paramer dososowywania si ceny rynkowej do ceny równowagi rynkowej na skuek zmiany sanu zapasów. Z analizy funkcji (6) wynika, e wzros zapasów prowadzi bdzie do spadku ceny w okresie w sosunku do ceny z ubiegłego okresu. Z kolei spadek zapasów prowadzi bdzie do spadku ceny. feky spadku lub wzrosu ceny obserwowa bdziemy ak długo, jak długo sany zapasów z kolejnych okresów nie zrównaj si ze sob. W przypadku kszałowania si kursu dolara zasosowanie powyszej reguły, charakerysycznej dla rynku dóbr maerialnych lub usług, nie moe mie zasosowania w całej rozcigłoci. Wynika o z faku, i zapasy dolarów (rezerwy) s jednoczenie akywami finansowymi przynoszcymi poencjalne dochody ich dysponenom. W rezulacie ich podany poziom moe ulega zmianie w kolejno naspujcych po sobie okresach. Niezalenie od charakeru dobra, jakim jes dolar, wzros sanu rezerw dolarów, przy innych niezmienionych czynnikach, prowadzi bdzie do spadku kursu dolara. Z powyszej analizy wynika, e rynkowy kurs dolara (KUSD ) w okresie jes: dodanio uzaleniony od poziomu cen w okresie (ICK ), dodanio uzaleniony od kursu dolara wzgldem marki w okresie (KUSDM ), ujemnie uzaleniony od sopy redyskonowej na koniec okresu (-1), czyli na poczek okresu (SRD -1 ), ujemnie uzaleniony od sanu rezerw dewizowych na koniec okresu (-1), czyli na poczek okresu, (RZ -1 ) 8

9 4. Posa analiyczna i srukuralna czynnikowego modelu kursu dolara wzgldem złoówki Załómy, e p * jes cen równowagi rynkowej. Ponado załómy, e zmienna x reprezenuje zbiór czynników pozacenowych kszałujcych cen równowagi rynkowej. Zwizek miedzy cen równowagi rynkowej i czynnikami j kszałujcymi zapiszemy naspujco: * p α + βx (7) W prakyce, cena równowagi rynkowej jes nieobserwowalna. Wiemy naomias, e cena rynkowa nada za cen równowagi rynkowej, kóra w kolejnych okresach zmienia si pod wpływem czynników pozacenowych popyu i poday. Prakycznym rozwiniciem przedsawionej wczeniej eoreycznej koncepcji Walrasa dososowywania si cen jes koncepcja Nerlove a [por.:[3]s.353]. W myl ej koncepcji, jeli cena równowagi rynkowej w okresie przewysza cen rynkow z okresu poprzedniego, wówczas cena rynkowa z danego okresu wzrasa. W sensie formalnym zapiszemy o naspujco: * p + (1 γ)(p p )...(8) p 1 1 W powyszym równaniu paramer (1-γ) wskazuje na sposób dososowywania si cen rynkowych do ceny równowagi rynkowej. Powinien on spełnia naspujcy warunek: 0<γ<1. Wprowadzajc obecnie (7) do (8) orzymujemy: p p 1 + (1 γ)( α + βx p 1 ) (9) W wyniku kolejnych przekszałce równanie (9) przyjmie osaecznie naspujc posa: p (1 γ) α + γp 1 + (1 γ) βx (10) Dla wikszej czyelnoci posa (10) zapiszemy naspujco: p c + ap + bx (11) gdzie: c (1-γ)α a γ b (1-γ)β W prakyce naley w pierwszej kolejnoci oszacowa paramery srukuralne modelu dynamicznego (11). Naspnie naley rozwiza powyszy układ rzech równa z rzema niewiadomymi α, β i γ. Dziki emu mona okreli rzeczywisy wpływ czynnika pozacenowego x w okresie na cen równowagi rynkowej p * w ym samym okresie. Wpływ en zdefiniujemy naspujco: 1 * p b β x 1 a (12) Na podsawie (12) powiemy, e jeeli zmienna x w okresie wzronie o jednosk, wówczas cena równowagi rynkowej wzronie w ym samym okresie o [b/(1-a)] jednosek. W przypadku, gdyby ceny były logarymami rzeczywisych wielkoci, wówczas wyraenie (12) byłoby elasycznoci ceny równowagi rynkowej ze wzgldu na czynnik pozacenowy. Zakładajc obecnie, i cen równowagi rynkowej jes kurs równowagi rynkowej dolara oraz wykorzysujc wnioski sformułowane w czci powiconej czynnikom kszałujcym popy i poda dolarów, weryfikacji saysycznej poddano model charakeryzujcy si powolnym dososowywaniem si kursu dolara do poziomu równowagi. zgodnie ze sformułowanymi powyej zasadami. Prosoa inerpreacji, przy jednoczesnej moliwoci weryfikacji hipoez ekonomicznych, przemawiała za wykorzysaniem dynamicznego modelu wykładniczo-pogowego o naspujcej posaci analiycznej: 9

10 KUSD SRD 1 b1 b2 b b u KUSDM RZ 1 e e a B KUSD 1 ICK (13) gdzie: KUSD - przeciny nominalny kurs dolara w okresie, KUSD -1 - przeciny nominalny kurs dolara w okresie -1, ICK - jednopodsawowy indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych, KUSDM przeciny kurs dolara wzgldem marki niemieckiej w okresie, RZ -1 san rezerw dewizowych na koniec okresu -1, SRD -1 - sopa redyskona weksli w procenach na koniec okresu -1, u - składnik zakłócajcy modelu Na podsawie modelu (13) okreli moemy króko i długookresowe elasycznoci wyrónionych czynników wzgldem kursu dolara. Pamiajmy, e długookresowe elasycznoci s elasycznociami kursu równowagi rynkowej w danym okresie. Celem oszacowania paramerów srukuralnych rozparywanego modelu sprowadzono go do posaci liniowej poprzez obusronne zlogarymowanie. W wyniku ego orzymujemy naspujc posa ln KUSD A 0 + a ln KUSD 1 + b1 ln ICK + b 2 ln KUSDM + (14) SRD + b3 ln RZ 1 + b u Wyniki oszacowa zlinearyzowanej posaci modelu (8) przedsawiaj si naspujco: ln KUSD 0,967+ 0,43ln KUSD (3,07) (2,223) (3,661) 0,077ln RZ 1 1 0, ,45ln ICK (3,191) SRD (3,517) û + 0,346 ln KUSDM (4,888) + (15) R 2 0,9956 σ ˆ u 0, 0181 DW 1,952 Dh-sa. 0,156(0,876) Współczynnik deerminacji (R 2 ) wskazuje, e udział zmiennoci eoreycznej posaci zlinearyzowanej modelu w jego zmiennoci empirycznej sanowi 99,56%. Z kolei na podsawie odchylenia sandardowego resz powiemy, e udział waroci rzeczywisych w warociach eoreycznych modelu waha si w granicach od 0,982 do 1,0317 [por.:[7]]. O poprawnoci specyfikacji modelu przekonuj nas saysyki doyczce auokorelacji oraz isonoci paramerów. Powiemy, i z prawdopodobieswem bliskim 0,9 wykluczy moemy auokorelacj czynników losowych. Waroci saysyk -Sudena s na yle wysokie, i prawdopodobieswo popełnienia błdu przy odrzuceniu hipoezy zerowej, zakładajcej nieisono wpływu zmiennych objaniajcych na zmienna objanian, nie przekraczaj w adnym z przypadków poziomu isonoci 0,04. Wyniki e pozwalaj na sformułowanie poprawnych, zarówno w sensie saysycznym jak i ekonomicznym, wniosków o wpływie wyrónionych czynników na kszałowanie si kursu dolara w Polsce w analizowanym okresie. Poziom cen a kurs dolara. Krókookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na poziom cen wynosi: KUSD / KUSD bˆ 0,450 KUSD(ICK) ICK / ICK 1 Z kolei długookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na poziom cen jes równa: l bˆ 1 0,450 KUSD / ICK 1 â 1 0, 430 0,790 Pamieajmy, e zgodnie z (12) elasyczno długookresowa jes jednoczenie elasycznoci kursu równowagi rynkowej. Oznacza o, e w warunkach sałoci pozosałych zmiennych wzros poziomu cen w danym okresie o 1 % prowadzi do przecinego wzrosu kursu dolara 10

11 w ym samym okresie o 0,450%. Wywoła o osaeczny przyros kursu dolara o około 0,79%. Tym samym jeli poziom cen w danym okresie wzronie o 1%, o z ego yułu kurs równowagi rynkowej w ym samym czasie wzronie o 0,79%. Kurs dolara na rynku midzynarodowym a kurs dolara wzgldem złoówki. Krókookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na kurs dolara wzgldem marki niemieckiej wynosi: KUSD / KUSD bˆ 0,346 KUSD(KUSDM) KUSDM / KUSDM 2 Długookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na kurs dolara wzgldem marki niemieckiej wynosi: l bˆ 2 0,346 KUSD / KUSDM 1 â 1 0, 430 0,608 Oznacza o, e w warunkach sałoci pozosałych zmiennych wzros kursu dolara wzgldem marki niemieckiej w danym okresie o 1% prowadzi do naychmiasowego wzrosu kursu dolara wzgldem złoówki o około 0,346%. Urzymanie si kursu dolara wzgldem marki na nowym poziomie wywoła osaeczny wzrosu kursu dolara wzgldem złoówki o około 0,608%. Taki wic przyros kursu równowagi rynkowej naspi w danym okresie. San rezerw dewizowych a kurs dolara. Krókookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na san rezerw dewizowych wynosi: KUSD / KUSD (RZ) KUSD RZ 1 / RZ 1 3 bˆ 0,077 Długookresowa elasyczno kursu dolara ze wzgldu na san rezerw dewizowych wynosi: l bˆ 2 0,077 KUSD / RZ 1 â 1 0, 430 0,135 Powiemy, e wzros sanu rezerw dewizowych na koniec danego okresu prowadzi do spadku kursu dolara w naspnym okresie o około 0,077%, co przy urzymaniu si sanu rezerw na danym poziomie wywoła osaeczny spadek kursu dolara o około 0,135%. Sopa procenowa a kurs dolara. Konsrukcja modelu pozwala wyznaczy quasi elasyczno kursu dolara ze wzgldu na sop redyskonow. Miernik en przedsawia si naspujco: KUSD / KUSD bˆ 0,587 KUSD(SDR ) (SDR 1 /100) 4 fek długookresowy zdefiniujemy naspujco: l bˆ 4 0,587 KUSD / SRD 1 â 1 0, 430 1,031 Mierniki s ak skonsruowane, i sopa procenowa mierzona jes w punkach procenowych a kurs dolara w procenach. Na ich podsawie powiemy, e wzros sopy redyskonowej na koniec danego okresu o jeden punk procenowy prowadzi do spadku kursu dolara w naspnym okresie przecinie o około 0,587%, co w osaecznoci wywoła spadek kursu dolara o około 1,031%, bowiem o yle procen w naspnym okresie wzronie kurs równowagi rynkowej. Wnioski kocowe Przeprowadzona analiza ekonomeryczna powierdziła ezy sformułowane w czci eoreycznej arykułu. Zgodnie z nimi zmiany kursu dolara w Polsce w laach wynikały w głównej mierze ze zmian czynników pozacenowych popyu i poday dolarów. Wykazano, i przy innych niezmienionych warunkach: wzros o 1% poziomu cen wywoływał przeciny wzros kursu równowagi dolara o około 0,79%, wzros kursu dolara wzgldem marki o 1% wywoływał przeciny wzros kursu równowagi dolara o około 0,608%, 11

12 wzros sanu rezerw dewizowych o 1% wywoływał spadek kursu równowagi rynkowej o około 0,135%, wzros sopy redyskonowej o 1 punk procenowy prowadził do wzrosu kursu równowagi rynkowej o około 1,031%. BIBLIOGRAFIA [1] Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: konomia.2, PW, Warszawa 1992 [2] Dornbusch R., Fischer S., Sparks G.R.: Macroeconomics, Third Canadian diion, McGraw-Hill Ryerson Limied, Torono 1989 [3] Goldberger A.S.:Teoria konomerii, PWN, Warszawa 1972 [4] Hall R.., Taylor J.B.: Makroekonomia - eoria, funkcjonowanie i poliyka, PWN, Warszawa 1995 [5] Hansen B., Przegld sysemów równowagi ogólnej, PWN, Warszawa 1976, [6] Hardwick P., Khan B.: Langmead J. An Inroducion o Modern conomics, Longman, London and New York 1994 [7] Ossowski J. : Własnoci inerpreacyjne składnika zakłócajcego w modelu mulyplikaywnym, Przegld Saysyczny, nr 2, 1989, s [8] Sewar M.B., Wallis K.F : Inroducory conomerics, Basil Blackwel Oxford, 1981 [9] Theil H.: Zasady ekonomerii, PWN, Warszawa [10] Biuleyny saysyczne GUS z la , GUS, Warszawa [11] Poland Quarerly Saisics z la , GUS, Warszawa. [12] Rocznik saysyczny 1998, GUS, Warszawa