Rozdzia³ 6. Stopy procentowe a kredyty i depozyty podmiotów sektora niefinansowego

Transkrypt

1 Deerminany oszczêdzania w Polsce Pawe³ Kaczorowski, Tomasz Tokarski Rozdzia³ 6. Sopy procenowe a kredyy i depozyy podmioów sekora niefinansowego 6.. Wprowadzenie Celem prezenowanego opracowania jes próba saysycznej analizy wp³ywu reaych sóp procenowych na wielkoœci depozyów i kredyów gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw sekora niefinansowego w Polsce w laach Ponado wœród zmiennych objaœniaj¹cych ww. zmienne uwzglêdniono m.in. akie wielkoœci makroekonomiczne, jak reay PKB, relacje agregau pieniê nego M do bazy monearnej (aproksymuj¹cego rozwój sekora bankowego w Polsce), reay kurs dolara amerykañskiego (rozumiany jako relacja nominaego kursu dolara do jednopodsawowego wskaÿnika CPI lub ), czy reae oprocenowanie wk³adów waluowych. Srukura prezenowanego opracowania jes nasêpuj¹ca. W punkcie 6. przedsawiona jes dynamika depozyów i kredyów analizowanych podmioów w laach oraz dynamika reaych sóp procenowych. W punkcie 6. auorzy prezenuj¹ wyniki analiz saysycznych, doycz¹cych wp³ywu analizowanych w opracowaniu zmiennych makroekonomicznych na depozyy gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw. Punk 6. zawiera wyniki analiz saysycznych doycz¹cych deerminanów kredyów owych podmioów mikroekonomicznych, zaœ w punkcie 6. przedsawione s¹ wnioski z prowadzonych w pracy analiz. 6.. Depozyy i kredyy a sopy procenowe W prezenowanym opracowaniu podjêo próbê okreœlenia, jakie deerminany wp³ywaj¹ na wielkoœæ depozyów i kredyów bankowych podmioów sekora niefinansowego w gospodarce. Badaniem objêo gospodarswa domowe i przedsiêbiorswa w laach ród³em danych saysycznych by³y miesiêczne Biuleyny Informacyjne NBP. Depozyy gospodarsw domowych (DG) sanowi³y ponad 7% depozyów ogó³em sekora niefinansowego z³oowych i waluowych w ca³ym badanym okresie. WyraŸna jes endencja spadku udzia³u depozyów przedsiêbiorsw (DP), co wynika z szybszego wzrosu bezwzglêdnej wielkoœci depozyów gospodarsw domowych (zobacz wykres ). Dodakowo wielkoœæ loka podmioów gospodarczych charakeryzuje sezonowoœæ nasêpuje zmniejszenie wielkoœci depozyów przedsiêbiorsw w pierwszym kwarale i isony ich przyros w kwara³ach nasêpnych. Wraz ze spadkiem depozyów podmioów gospodaruj¹cych na pocz¹ku roku mo na zauwa yæ jednoczesny wzros loka gospodarsw domowych, co mo e wynikaæ z dokonywanego przez przedsiêbiorswa podzia³u wypracowanego w poprzednim roku zysku Depozyy gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw Reae [] ³¹czne depozyy gospodarsw domowych charakeryzowa³y siê empem wzrosu na poziomie ok. % 6% kwaraie. Isone zmiany mo na zauwa yæ, gdy weÿmie siê pod uwagê rodzaj waluy lokay (zobacz wykres ). Do koñca roku 99 udzia³ depozyów waluowych ksza³owa³ siê na poziomie ok. % ³¹cznych depozyów gospodarsw domowych, póÿniej udzia³ en zacz¹³ szybko spadaæ do poziomu 8,% na koniec 998 roku. Bior¹c pod uwagê sopê wzrosu depozyów gospodarsw domowych ogó³em, zwiêkszenie empa wzrosu z³oowych loka w ujêciu reaym (widoczne od 99 roku) spowodowane jes zmian¹ srukury depozyów, czyli przeksza³caniem wk³adów dewizowych na z³oowe. Porównanie dynamik reaych loka z³oowych i waluowych gospodarsw domowych powierdza subsyucje pomiêdzy ymi rodzajami depozyów (zobacz wykres ). Depozyy przedsiêbiorsw charakeryzuje ma³y udzia³ loka waluowych (zobacz wykres ). Do koñca 99 r. by³ [] Wielkoœci charakeryzuj¹ce gospodarswa domowe ureaiano CPI, zaœ opisuj¹ce przedsiêbiorswa. Rapory CASE Nr 8 7

2 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy on sabiy i nie przekroczy³ 6% ³¹cznych depozyów przedsiêbiorsw. Wi¹za³o siê o z ograniczeniami w rzymaniu waluy na rachunkach podmioów gospodarczych. Po ich zniesieniu od pocz¹ku 996 roku udzia³ depozyów waluowych wzrasa³ œrednio o,7 punku procenowego rocznie. W 998 r. widoczna jes sabilizacja ego udzia³u na poziomie ok.,% ³¹cznych depozyów przedsiêbiorsw. W przypadku depozyów z³oowych widoczny jes cykliczny spadek ich reaej waroœci w pierwszym kwarale Kredyy gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw Prakycznie w ca³ym badanym okresie reaa wielkoœæ kredyów gospodarsw domowych mia³a endencjê rosn¹c¹ (zobacz wykres ). Isonie zmienia³o siê naomias empo przyrosu kredyów w badanych laach. Po okresie szybkiego wzrosu w laach nas¹pi³o wyhamowanie sopy wzrosu kredyów do poziomu ok. % rocznie. Mo na o wi¹zaæ z prowadzon¹ przez NBP poliyk¹ ograniczania wzrosu kreacji kredyów konsumpcyjnych. Jednak e dynamika kredyów by³a przez ca³y badany okres wiêksza od dynamiki loka gospodarsw domowych (zobacz wykres 6). Waroœæ kredyów przedsiêbiorsw w laach wykazywa³a reay spadek. Dopiero pocz¹ek 99 roku przyniós³ wzros wielkoœci kredyów zaci¹gniêych przez podmioy gospodarcze (zobacz wykres 7). W po³owie ego ujêciu rocznym, RDZ nominaa sopa procenowa z³oowa w ujêciu rocznym, P /P roczna sopa inflacji mierzona w oparciu o CPI dla gospodarsw domowych i o dla przedsiêbiorsw. Reaa sopa procenowa w wyraÿny sposób jes dodanio zwi¹zana z dynamik¹ reaych depozyów (zobacz wykres 8). W przypadku loka dewizowych gospodarsw domowych za wyjœciow¹ sopê procenow¹ przyjêo œrednie oprocenowanie loka bankowych 6-miesiêcznych podawan¹ przez NBP. Jednak e kwoa z³oowa jak¹ depozyariusze mog¹ wyp³aciæ na koniec okresu rwania lokay zale y ak- e od poziomu kursu waluowego. Za kurs waluowy przyjêo w prezenowanym opracowaniu noowania dolara amerykañskiego w NBP. Fakyczne oprocenowanie nominae lokay (R Fw ) dla podmioów krajowych bêdzie wiêc sum¹ bankowej sopy procenowej od depozyów waluowych (RDW) i sopy zmiany kursu waluowego. Fw USD USD R = RDW + USD Fw R fakyczna nominaa sopa oprocenowania loka waluowych w okresie RDW bankowa nominaa sopa oprocenowania loka waluowych w okresie USD kurs waluowy dolara amerykañskiego w okresie Tabela. Porównanie dynamik reaych kredyów i reaych depozyów przedsiêbiorsw w laach œrednia roczna dynamika reaych kredyów przedsiêbiorsw,97,,8,7,7 œrednia roczna dynamika reaych depozyów ogó³em przedsiêbiorsw,8,9,8,9, 7 roku dynamika kredyów przewy szy³a dynamikê loka przedsiêbiorsw. Tempo wzrosu akcji kredyowej zosa³o ak jak w przypadku gospodarsw domowych wyhamowane na pocz¹ku 997 roku Sopy procenowe Za sopê oprocenowania depozyów z³oowych (RDZ) przyjêo œredni¹ sopê loka 6-miesiêcznych g³ównych banków komercyjnych publikowan¹ przez NBP. Ureaiono j¹ zgodnie z zale noœci¹: z + RDZ r = P / P r z reaa sopa procenowa od wk³adów z³oowych w Reaa sopa procenowa zosa³a obliczona zgodnie ze wzorem: w + R r = P / P Fw r w o reaa sopa procenowa od depozyów waluowych, pozosa³e oznaczenia jak wy ej. Analizuj¹c wp³yw fakycznego reaego oprocenowania loka waluowych na przyros reaych depozyów w walucie obcej mo na dosrzec bardzo wyraÿn¹ dodani¹ zale - noœæ (zobacz wykres 9). Za sopê oprocenowania kredyów (RKZ) przyjêo œredni¹ sopê od kredyów o najni szym poziomie ryzyka w g³ównych banków komercyjnych publikowan¹ przez NBP. Ureaiono j¹ w sposób analogiczny, jak sopê procenow¹ Rapory CASE Nr 8

3 Deerminany oszczêdzania w Polsce depozyów z³oowych. Zmiennoœæ sopy kredyowej jes zbli ona do zmiennoœci sopy od wk³adów z³oowych, choæ oprocenowanie kredyów spada nieco szybciej od oprocenowania depozyów. Oznacza o, e zmniejsza siê zw. spread, czyli ró nica miêdzy oprocenowaniem kredyów i loka bankowych, co mo e byæ skukiem coraz wiêkszej konkurencji na rynku bankowym w Polsce Rozwój sysemu bankowego Jednym z isonych elemenów deerminuj¹cych wielkoœæ depozyów i kredyów w gospodarce jes rozwój sekora bankowego. Za miernik ego rozwoju przyjêo relacjê agregau M do bazy monearnej (), czyli mno nik kreacji pieni¹dza. Im wy sza waroœæ ego mno nika ym bardziej rozwiniêy sekor bankowy. Przy niezale nej od banków komercyjnych sopie rezerw obowi¹zkowych wielkoœæ mno - nika jes negaywnie deerminowana przez sopê ubyku pieni¹dza z sysemu bankowego. Oznacza o, e dzia³aoœæ banków polegaj¹ca na uarakcyjnieniu swojej ofery (np. wprowadzanie kar p³aniczych, zwiêkszanie liczby placówek, upraszczanie procedur obs³ugi kon bankowych), powinna zmniejszaæ sopê ubyku pieni¹dza z sysemu bankowego, a co za ym idzie zwiêkszaæ waroœæ mno nika. 6.. Depozyy a sopy procenowe Analizuj¹c wp³yw reaych sóp procenowych na wielkoœæ depozyów gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw sekora niefinansowego auorzy pos³u ¹ siê prosym, mikroekonomicznym modelem wyboru miêdzyokresowego, w kórym przyjmuje siê nasêpuj¹ce za³o enia:. Typowy podmio w gospodarce kieruje siê funkcj¹ u yecznoœci konsumpcji posaci: θ θ u( c, c ) = c c θ (;) () gdzie c (c ) jes wielkoœci¹ konsumpcji bie ¹cej (oczekiwanej konsumpcji przysz³ej); θ ( θ) elasycznoœci¹ u yecznoœci wzglêdem konsumpcji bie ¹cej (oczekiwanej konsumpcji przysz³ej).. Typowy podmio dysponuje w okresie bie ¹cym dochodami reaymi y >, kóre rozdysponowuje na konsumpcjê bie ¹c¹ c i bie ¹ce oszczêdnoœci s. Oznacza o, e: = c s () y +. Przysz³a konsumpcja c finansowana bêdzie z przysz³ych dochodów y > oraz ze zdyskonowanych rea¹ sop¹ procenow¹ r oszczêdnoœci s. P³ynie s¹d wniosek, e: = y + ( r)s () c + Z równañ ( ) orzymuje siê miêdzyokresowe ograniczenie bud eowe posaci: + r)c + c ( + r)y y () ( = Problem wyznaczenia opymaej srukury konsumpcji (c ;c ) i (wynikaj¹cej s¹d) wielkoœci bie ¹cych oszczêdnoœci sprowadza siê do maksymalizacji funkcji u yecznoœci () przy ograniczeniu bud eowym (). Wielomian J.L. Lagrange a dla ww. problemu dany jes wzorem: L θ θ ( c, c, λ) = c c + λ[ ( + r)c + c ( + r)y ] y gdzie λ R jes nieoznaczonym mno nikiem Lagrange a. Warunki konieczne isnienia maksimum funkcji () na ograniczeniu bud eowym () s¹ posaci: L θ θ = θc c + λ( + r) = c L θ θ = ( θ)cc + λ = c L = ( + r)c + c ( + r)y y = λ Mo na pokazaæ, e opymaa srukura konsumpcji (spe³niaj¹ca warunki konieczne isnienia ww. eksremum warunkowego Lagrange a) dana jes wzorem: y c = θ y + + r c = ( θ) [( + r)y + y ] zaœ z pierwszego z równañ (6) i z równania () orzymuje siê funkcjê bie ¹cych oszczêdnoœci ypowego podmiou posaci: y s = ( θ)y θ (7) + r Z równania (7) p³ynie wniosek, i zachodzi []: + + s = s y, r; θ, y co oznacza, e poziom bie ¹cych oszczêdnoœci powinien byæ ym wy szy, im wy sze s¹ dochody bie ¹ce i sopa procenowa (obie wielkoœci w ujêciu reaym), oraz ym ni sze, im wy sza jes elasycznoœæ u yecznoœci wzglêdem konsumpcji bie ¹cej i oczekiwane dochody przysz³e. Poniewa jednak θ i y nie s¹ bezpoœrednio obserwowae, zaem auorzy skupi¹ siê g³ównie na wp³ywie y i r na s. Analizuj¹c depozyy gospodarsw domowych nale y zaznaczyæ, i zdezagregowano je na depozyy z³oowe i waluowe (zmiany srukury owych depozyów przedsawiono w punkcie 6. opracowania). Przyjêo równie, i przyros logarymu z reaych depozyów z³oowych (deflowanych CPI) jes funkcj¹ logarymów z reaej sopy oprocenowania owych depozyów (deflowanej CPI), reaego kursu waluowego (rozumianego jako relacja iloœci z³oych p³aconych () (6) + [] Zapis posaci y = y x, x,... oznacza³ bêdzie dalej, e y jes rosn¹c¹ (malej¹c¹) funkcj¹ zmiennej x (x ). Rapory CASE Nr 8 7

4 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy 7 za dolara amerykañskiego do jednopodsawowego wska- Ÿnika CPI), reaego PKB (aproksymuj¹cego wielkoœæ dochodów osobisych ludnoœci), relacji M do bazy monearnej (aproksymuj¹c¹ rozwój sekora bankowego w Polsce) i logarymu z reaych depozyów z³oowych zgromadzonych w poprzednim okresie. W celu unikniêcia kwaraej sezonowoœci (wynikaj¹cej z sezonowoœci PKB) przyrosy poszczegóych zmiennych odnosz¹ siê do ich waroœci sprzed roku. Oznacza o, i analizowane równanie przyrosu depozyów przedsawia siê nasêpuj¹co: DZG + RDZ CPI = α + α M DZG + α α ; DZG nominay poziom depozyów z³oowych gospodarsw domowych w okresie w m PLN; Ÿród³o jak w punkcie 6.; CPI jednopodsawowy wskaÿnik CPI w okresie o podsawie w 99:; Ÿród³o jak w punkcie 6.; RDZ nominaa sopa oprocenowania depozyów z³oowych w g³ównych bankach komercyjnych w okresie ; Ÿród³o jak w punkcie 6.; USD liczba z³oych p³aconych za USD w okresie ; Ÿród³o jak w punkcie 6.; PKB reay PKB w okresie w cenach z 99:; [Ÿród³o J. Brzeszczyñski, R. Kelm, A.Welfe, Banki danych wysokiej czêsoliwoœci modeli serii WK, Prace Insyuu Ekonomerii i Saysyki U, ódÿ, 996 oraz Biuleyny saysyczne GUS]; M zasób pieni¹dza M w okresie ; Ÿród³o jak w punkcie 6.; baza monearna w okresie ; Ÿród³o jak w punkcie 6.; α ; α ; α ; α ; α i α paramery srukurae równania (8); DZG ξ sk³adnik losowy w ww. równaniu. w równaniu (9) jes pewn¹ aproksymacj¹ bie- ¹cych oszczêdnoœci s w równaniu (7), zaœ i PKB odpowiadaj¹ r i y. Ujemny wp³yw reaego kursu waluowego USD /CPI na mo e wynikaæ s¹d, i przy prowadzonej przez pañswo poliyce reaej aprecjacji z³oego podmioy rezygnuj¹ z depozyów waluowych na rzecz z³oowych, a zaem im ni sza bêdzie relacja USD do CPI, ym wy sza bêdzie sopa wzrosu depozyów z³oowych i wy szy bêdzie + ξ DZG DZG DZG DZG DZG USD α CPI + α ( PKB ) α R; α, α, α, α, α >.Dodani wp³yw relacji M do opisuje wp³yw rozwoju sekora bankowego na wielkoœæ ww. depozyów. DZG DZG + RDZ CPI + (8) Wp³yw na mo e zaœ wynikaæ s¹d, i zak³ada siê, e bie ¹cy przyros logarymu z depozyów jes ym ni szy, im wy szy jes poziom logarymu z owych depozyów (a zaem zak³ada siê, i wraz ze wzrosem bezwzglêdnej wielkoœci depozyów z³oowych gromadzonych przez gospodarswa domowe spadaj¹ ich sopy wzrosu). Analizuj¹c srukurê depozyów gospodarsw domowych (rozumianych jako relacja depozyów waluowych do depozyów z³oowych i waluowych) auorzy opracowania oszacowali nasêpuj¹ce równanie: DZG DWG + RDZ DWG DZG = β β S DZG DWG jes udzia³em depozyów waluowych gospodarsw domowych w ich depozyach ogó³em; Ÿród³o jak + DZG w punkcie 6.; CPI jes rea¹ sop¹ oprocenowania depozyów z³oych w g³ównych bankach komercyjnych; Ÿród³o jak w punkcie 6.; CPI jes rea¹ sop¹ oprocenowania depozyów waluowych; Ÿród³o jak w punkcie 6.; d 9 zmienna zerojedynkowa przyjmuj¹ca waroœæ w roku 99, w pozosa³ych laach; β, β, β, β, β paramery srukurae równania (9); ξs sk³adnik losowy w równaniu (9). Ze specyfikacji równania (9) wynika, i auorzy przyjmuj¹ nasêpuj¹ce za³o enia: Udzia³ depozyów waluowych gospodarsw domowych w ich depozyach ogó³em jes ym ni szy (wy szy), im wy sza jes reaa sopa oprocenowania depozyów waluowych (z³oowych). Wynika o s¹d, e w warunkach reaej aprecjacji z³oego reae oprocenowanie depozyów waluowych by³o (z regu³y) ni sze od reaego oprocenowania depozyów z³oowych, co przek³ada³o siê na odchodzenie gospodarsw domowych od oszczêdnoœci gromadzonych w waluach zagranicznych w kierunku oszczêdnoœci z³oowych, zaœ im wy sza by³a relacja reaej sopy oprocenowania z³oego do wk³adów waluowych, ym wy- sze by³o zaufanie do waluy krajowej i ni szy odseek depozyów waluowych. Zmienna M/ opisuje rozwój sekora bankowego w Polsce. Jej wp³yw na udzia³ depozyów waluowych w depozyach gospodarsw domowych mo e wynikaæ s¹d, i na pocz¹ku okresu ransformacji (prawdopodobnie) du ¹ czêœæ oszczêdnoœci gromadzonych przez gospodarswa domowych sanowi³y oszczêdnoœci dolarowe rzymane w domu. Mog³o o wynikaæ zarówno z braku zaufania do waluy β R; β, β, β, β > RDW + USD / USD + β + M β + βd9 + ξ DWG + RDZ RDW + USD / USD (9) (9) Rapory CASE Nr 8 +

5 Deerminany oszczêdzania w Polsce krajowej, jak i s³abego rozwoju sysemu bankowego. Wraz ze wzrosem rozwoju sysemu bankowego gospodarswa domowy nabiera³y zaufania do gromadzenia oszczêdnoœci w bankach czêœæ oszczêdnoœci dolarowych zosa³a ulokowana w sysemie bankowym. Poniewa jednak reae sopy oprocenowania depozyów z³oowych by³y wy sze od waluowych, zaem oszczêdnoœci waluowe zamieniane by³y na z³oe i lokowane w posaci depozyów z³oówkowych. Jeœli zaem przedsawione u rozumowanie poprawnie opisuje relacje pomiêdzy ww. zmiennymi, o im wy sza jes relacja M do, ym ni szy powinien byæ odseek depozyów waluowych w depozyach ogó³em gospodarsw domowych. Zmienna zerojedynkowa d 9 opisuje wp³yw uwoienia kursu z³oego (w sosunku do walu wymieniaych) na srukurê depozyów gospodarsw domowych w 99 roku. Równania (8 9) esymowane by³y podwójn¹, ieracyjn¹ meod¹ najmniejszych kwadraów (dalej MNK). Szacunki ww. równañ MNK w laach przedsawiaj¹ siê nasêpuj¹co []: DZG + RDZ.8.8 CPI = + (.) (.86) M DZG (.86)) (.) M d ( 8.)) (.7) R =.968 USD. +.8 ( PKB ) + (.9) CPI (.) R =.96 DWG + RDZ.87.9 DWG DZG = (.77) (.8) + 9 skor. R skor. R =.9 =.96 DW =.99 DW =.7 RDW + USD / USD +.6 (.86) + Z przedsawionych szacunków funkcji (8 9) wyci¹gn¹æ mo na nasêpuj¹ce wnioski naury saysycznej: Wyspecyfikowane w równaniach (8 9) zmienne objaœniaj¹ce objaœniaj¹ zmiennoœæ zmiennych objaœnianych w ok. 9% i 96% (por. skorygowane R ). Wszyskie zmienne objaœniaj¹ce isonie saysycznie wp³ywaj¹ na zmienne objaœniane na przynajmniej 8% poziomie isonoœci. Wzros reaej sopy oprocenowania depozyów z³oowych o % podnosi³ sopê wzrosu owych depozyów o ok.,% []. Wzros reaego kursu dolara o ww. wielkoœæ przek³ada³ siê na spadek sopy wzrosu o ok. %, zaœ wzros reaego PKB o % podnosi³ sopê wzrosu depozyów z³oowych gospodarsw o ok.,8%. Ponado ka dy kolejny wzros relacji M / o % (aproksymuj¹cej rozwój sekora bankowego w Polsce) powodowa³ podniesienie sopy wzrosu analizowanych depozyów o ok.,89%, zaœ ka dy kolejny wzros poziomu owych depozyów o ww. wielkoœæ przek³ada³ siê na obni enie ich sopy wzrosu o ok.,69%. Analizuj¹c oszacowane paramery równania srukury depozyów mo na swierdziæ co nasêpuje. Po pierwsze, wzros reaej sopy oprocenowania depozyów z³oowych (deflowanej CPI) o % obni a³ udzia³ depozyów waluowych w depozyach ogó³em o ok. 9,9%. Po drugie, wzros reaej sopy oprocenowania wk³adów dolarowych o ww. wielkoœæ podnosi³ analizowany udzia³ o ok.,%. Po rzecie, wzros relacji M / o % by³ przyczyn¹ obni enia udzia³u depozyów dolarowych w depozyach ogó³em o ok.,9% i, po czware, udzia³ depozyów waluowych w depozyach ogó³em w 99 roku (na skuek dzia³ania czynników nie wyspecyfikowanych w modelu) by³ o ok.,% wy szy ni w pozosa³ych laach. Analizuj¹c wielkoœæ depozyów przedsiêbiorsw nie dezagregowano go na depozyy z³oowe i waluowe, gdy udzia³ depozyów waluowych przedsiêbiorsw w ich depozyach ogó³em jes nieznaczny w sosunku do analogicznego udzia³u depozyów z³oowych gospodarsw domowych. Szacowano wiêc równanie przyrosu depozyów ogó³em przedsiêbiorsw posaci: DP + RDZ = γ + γ / M DP + γ γ + γ 6d 98. USD γ + γ ( PKB ) + + ξ DP γ, γ R; γ, γ, γ, γ, γ > DP nominay poziom depozyów przedsiêbiorsw w okresie w m PLN; Ÿród³o jak w punkcie 6.; jednopodsawowy wskaÿnik w okresie o podsawie w 99:; Ÿród³o jak w punkcie 6.; d 98. zmienna zerojedynkowa przyjmuj¹ca waroœæ w kwarale 998 roku, w pozosa³ych przypadkach; RDZ ; USD ; PKB ; M ; jak w równaniu (8); γ ; γ ; γ ; γ ; γ ; γ i γ 6 paramery srukurae równania (); ξ DP sk³adnik losowy w ww. równaniu. Wp³yw reaej sopy oprocenowania depozyów z³oowych, reaego kursu waluowego, reaego PKB, relacji M / i reaego poziomu depozyów przedsiêbiorsw na sopê wzrosu owych depozyów mo e byæ uzasadniany ekonomicznie ak samo, jak wp³yw analogicznych zmiennych na sopê wzrosu depozyów z³oowych gospodarsw domowych. Zmienna zerojedynkowa d 98. opisuje zaœ doœæ du y wzros sopy wzrosu owych depozyów w kwarale 998 roku na skuek dzia³ania czynników nie wyspecyfikowanych w modelu. Szacunki równania () MNK przedsawiaj¹ siê nasêpuj¹co: DP + RDZ.8.7 = + (.7) (.6) / M DP +..9 (.) (.67) d (.9) Z przedsawionych powy ej szacunków funkcji () wynika, i wp³yw logarymu z reaego kursu dolara i logarymu z M / na logarym sopy wzrosu reaych depozyów przedsiêbiorsw jes nieisony saysycznie (o czym œwiad- 6 USD ( PKB ) + (.9) (.9) 98. R =.866 skor. R () =.86 DW =. [] W nawiasach pod esymaorami podano odpowiednie saysyki -Sudena. R (skor. R ) o wspó³czynnik deerminacji (skorygowany wspó³czynnik deerminacji), DW-saysyka J. Durbina-G.S. Wasona. [] Ten i wszyskie nasêpne wnioski naury saysycznej wymagaj¹ za³o enia ceeris paribus. Rapory CASE Nr 8 7

6 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy cz¹ niskie saysyki Sudena). Wynikaæ o mo e s¹d, e (po pierwsze) przedsiêbiorswa swoje depozyy gromadz¹ g³ównie w walucie krajowej w polskich bankach (co wynika- ³o z rozwi¹zañ insyucjonaych doycz¹cych funkcjonowania przedsiêbiorsw), a zaem ich sopa wzrosu nie reaguje na zmianê kursu waluowego oraz (po drugie) i ak przechowywa³y w przesz³oœci i przechowuj¹ obecnie depozyy w bankach, co oznacza, i sopa wzrosu owych depozyów nie reaguje na rozwój sysemu bankowego mierzony M /. Z ego e wzglêdu z powy szego równania usuniêo (USD / ) i (M / ) i uzyskano nasêpuj¹ce szacunki: DP + RDZ DP ( PKB ). = + (.6) (6.9) / + (.89) (.7) +.8d R =.86 skor. R =.87 DW =.8 (.) 98. Z powy szych szacunków równania sopy wzrosu depozyów przedsiêbiorsw p³yn¹ nasêpuj¹ce wnioski: Wyspecyfikowane w powy szym równaniu zmienne objaœniaj¹ce wyjaœnia³y zmiennoœæ zmiennych objaœnianych w ok. 8%. Wszyskie zmienne objaœniaj¹ce isonie saysycznie wp³ywa³y na zmienn¹ objaœnian¹. Ka dy kolejny wzros sopy oprocenowania depozyów z³oowych o % przek³ada³ siê na wzros sopy wzrosu depozyów przedsiêbiorsw o ok..8%. Wzros reaego PKB o ww. wielkoœæ powodowa³ wzros analizowanej sopy wzrosu o ok.,8%, zaœ ka dy kolejny % poziomu owych depozyów obni a³ ich sopê wzrosu o ok.,%. Ponado w IV kwarale 998 roku sopa wzrosu ww. depozyów by³a o ok. 8% wy sza ni w pozosa³ych okresach w analizowanej próbie. Za sopê procenow¹, kóra deerminuje ³¹czn¹ wielkoœæ depozyów gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw w gospodarce przyjêo sopê od loka z³oowych. Wynika o z dominuj¹cego udzia³u wk³adów z³oowych we wk³adach ogó³em (ok. 7%). Równanie depozyów ogó³em przybra³o wiêc posaæ: DOg + RDZ = τ + τ / DOg τ + τ6d ξ Og τ, τ R τ, τ, τ, τ, τ > DOg nominay poziom depozyów ogó³em przedsiêbiorsw i gospodarsw domowych w okresie w m PLN, jednopodsawowy wskaÿnik inflacji w okresie (sk³adaj¹cy siê w 8% z CPI i 7% z []) o podsawie w 99., d 97. zmienna zerojedynkowa przyjmuj¹ca waroœæ w III kwarale 997 roku, w pozosa³ych przypadkach, τ, τ, τ, τ, τ, τ, τ 6 paramery srukurae równania (), () + M USD + τ (PKB) + τ τ + 6 ξ Og sk³adnik losowy w ww. równaniu, pozosa³e oznaczenia jak wy ej. W wyniku przeprowadzonej esymacji orzymano nasêpuj¹ce szacunki paramerów ego równania: DOg + RDZ,96,6 = + (,66) (7,6) / USD DOg,9, (,6) (,9) R =.97 Skor.R =.96 DW=.96 Wykorzysane w równaniu zmienne objaœniaj¹ce deerminowa³y w ok. 96% ksza³owanie siê zmiennej objaœnianej. Wszyskie e zmienne wp³ywa³y isonie saysycznie na zmienn¹ objaœnian¹, jedynie poziom rozwoju sekora bankowego i zmienna zerojedynkowa znajdowa³y siê na pograniczu isonoœci. Inerpreacja orzymanych paramerów jes nasêpuj¹ca: wzros poszczegóych zmiennych objaœniaj¹cych (przy za³o eniu ceeris paribus) o % powodowa³ zmianê sopy wzrosu depozyów ogó³em o ok.,% w przypadku reaego oprocenowania depozyów z³oowych; o ok.,6% w przypadku wzrosu PKB; o ok.,9% w przypadku wzrosu wskaÿnika rozwoju sysemu bankowego; o ok.,% w przypadku wzrosu reaego kursu waluowego; o ok., w przypadku wzrosu depozyów ogó³em. Dodakowo w III kwarale 997 r. sopa wzrosu ww. depozyów by³a o ok. % wy sza ni w pozosa³ych okresach. 6.. Deerminany kredyów W prezenowanym opracowaniu rozparzono ksza³owanie siê kredyów w walucie krajowej gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw. W obu przypadkach zmienn¹ objaœnian¹ by³ przyros logarymu z kredyów. Wynika o z faku, i wielkoœæ a obrazuje fakyczne zachowanie podmioów w reakcji na zaisnia³¹ syuacjê na rynku. Innymi s³owy wolumen kredyów mo e byæ mniej wra liwy na zachodz¹ce w gospodarce zdarzenia, ni krañcowa wielkoœæ ego wolumenu. W przypadku gospodarsw domowych kredyy uzale - niono od nasêpuj¹cych elemenów: Sopa oprocenowania kredyów ureaiona CPI. ipoez¹ wyjœciow¹ by³o za³o enie, e sopa a powinna ujemnie wp³ywaæ na przyros zad³u enia gospodarsw domowych. PKB, kóre reprezenuje dochody gospodarsw domowych. Wiêksze dochody powinny sprzyjaæ wiêkszemu przyrosowi kredyów [6]. +,9 d (,6) M +,6(PKB) +,9 + (,6) (,7) 97. [] Podzia³ aki wynika s¹d, e wg danych IMF wydaki konsumpcyjne sekora prywanego i publicznego w Polsce w laach sanowi³y ok. 8% PKB. [6] Wydaje siê, e zamias poziomu PKB lepsz¹ zmnienn¹ opisuj¹c¹ mog³aby byæ oczekiwana sopa wzrosu PKB. Jednak e zmienna a jes rudno mierzaa, ze wzglêdu na fak, i nie wiadomo czy oczekiwania podmioów w Polsce maj¹ charaker adapacyjny czy racjonay. 76 Rapory CASE Nr 8

7 Sopieñ rozwoju sekora bankowego. Im bardziej rozwiniêy sekor bankowy ym dosêpnoœæ do kredyu powinna byæ wiêksza (np. poprzez wiêksz¹ iloœæ placówek finansowych, rozwiniê¹ sieæ poœredników umo liwiaj¹cych ju w sklepie zakupy na ray, wiêksz¹ konkurencjê miêdzy bankami i ni sze ceny kredyu), co powinno zwiêkszyæ przyros jego globaej wielkoœci. Zale noœci zmiany reaej wielkoœci kredyów od poszczegóych zmiennych przedsawia³y siê nasêpuj¹co: KG M + RKZ (PKB ) CPI = δ + δ + δ + δ δ d 97. KG δ6 + ξ KG KG o nominay poziom kredyów udzielonych gospodarswom domowym, d 97., d 9 zmienne zerojedynkowe dla (odpowiednio) rzeciego kwara³u 997 roku oraz dla ca³ego roku 99, δ, δ,...,δ 6 paramery srukurae powy szego równania, ξ KG sk³adnik losowy, pozosa³e oznaczenia jak poprzednio. Oszacowane paramery równania () wygl¹daj¹ nasêpuj¹co: R =.89 Skor.R =.76 DW=.9 Z powy szych szacunków równania () wyci¹gn¹æ mo na nasêpuj¹ce wnioski: Zmienne objaœniaj¹ce objaœniaj¹ zmienne objaœniane w ok. 76%. Poziom reaego PKB i reaej sopy procenowej nie oddzia³ywa³y isonie saysycznie (nawe przy % poziomie isonoœci) na sopê wzrosu reaych kredyów gospodarsw domowych. Wzros relacji M / o % powodowa³ wzros owej sopy wzrosu o ok.,7% poza rokiem 99, w kórym elasycznoœæ analizowanej sopy wzrosu wzglêdem M / wynosi³a ok.,%. Co wiêcej, w rzecim kwarale 997 roku nas¹pi³ wzros sopy wzrosu kredyów o,%. Mo na przypuszczaæ, e wzros en by³ spowodowany powodziami, kóre doknê³y w lipcu znaczn¹ czêœæ po³udniowej i zachodniej Polski. Ponado ka dy kolejny procen kredyów dla gospodarsw domowych obni a³ ww. sopê wzrosu o ok.,%. W przypadku kredyów przedsiêbiorsw ich przyros uzale niono od: Sopy oprocenowania kredyów ureaionej ; sopa a powinna byæ ujemnie powi¹zana ze zmienn¹ objaœnian¹. Wielkoœci produkcji (PKB). Reaej sopy wzrosu kursu dolara. Zasosowanie ej Rapory CASE Nr 8 δ, δ, δ R; δ, δ, δ, δ > 6 M + δd9 + KG M + + RKZ =,7+,(PKB ) +,76,6 (,997) (,66) (6,6796) (,76) /CPI M + KG,66d 9,8d 97d,9 (,) (,) (,9) () + Deerminany oszczêdzania w Polsce zmiennej mia³o na celu próbê wychwycenia jednej z deerminan waluowego zad³u enia przedsiêbiorsw. Jeœli sopa wzrosu waroœci waluy zwiêksza siê, wedy kosz sp³ay zad³u enia w walucie obcej wzrasa, przedsiêbiorswa powinny wiêc preferowaæ kredy w walucie krajowej. Sopy inflacji. Wiêksza niepewnoœæ sabioœci warunków gospodarowania i czêso zmieniaj¹cy siê kosz korzysania z kapia³ów obcych powinien dzia³aæ negaywnie na wzros zaineresowania kredyem przez przedsiêbiorswa i preferowaniu przez nie w³asnych Ÿróde³ finansowania. Zale noœci wzrosu z³oowego reaego zad³u enia kredyowego przedsiêbiorsw od poszczegóych zmiennych przedsawiaj¹ siê nasêpuj¹co: KP USD + RKZ (PKB ) - = φ + φ + φ φ / + RKZ + φd9 / + ξ USD KP φ, φ R; φ, φ, φ, φ > pe³ni funkcjê logarymu ze sopy wzrosu reaego kursu waluowego; φ, φ,...,φ s¹ paramerami srukuraymi ww. równania; ξ KP sk³adnik losowy; pozosa³e oznaczenia jak poprzednio. W wyniku esymacji orzymano nasêpuj¹ce szacunki paramerów funkcji (): () φ + R =.9 Skor.R =.9 DW=.68 Z powy szych szacunków wyci¹gn¹æ mo na nasêpuj¹ce wnioski: Zmienne objaœniaj¹ce objaœniaj¹ zmienne objaœniane w ok. 9%. Poziom reaego PKB nie oddzia³ywa³ isonie saysycznie na sopê wzrosu reaych kredyów przedsiêbiorsw. Wzros sopy wzrosu kursu waluowego dolara amerykañskiego o % powodowa³ wzros sopy wzrosu kredyów z³oowych podmioów gospodarczych o ok.,7%. Naomias elasycznoœæ miêdzy zmienn¹ objaœnian¹ a rea¹ sop¹ procenow¹ uksza³owa³a siê na poziomie,9, oprócz roku 99, kiedy osi¹gnê³a waroœæ,9. Sopa inflacji isonie ujemnie wp³ywa na sopê wzrosu kredyów przedsiêbiorsw. Jej wzros o % powodowa³ spadek sopy wzrosu kredyów o,%. Równanie kredyów z³oowych ogó³em przedsiêbiorsw i gospodarsw domowych (KOg) oparo o nasêpuj¹ce zale - noœci [7]: KP USD + RKZ =,8-,8 (PKB ) +,67 -,9 (.9) (-,677) (,) (-,7) / + RKZ,8 +,798 d9 ( 9,6) (,6767) / KOg USD + RKZ (PKB ) - = ψ + ψ + ψ ψ / + RKZ KOg + ψd9 ψ, ψ R; ψ, ψ, ψ, ψ > () / ψ + ξ - [7] Wielkoœci nominae ureaiono w ym równaniu ym samym wskaÿnikiem inflacji, kóry wykorzysano w równaniu depozyów ogó³em

8 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy 78 KOg nominay poziom kredyów ogó³em przedsiêbiorsw i gospodarsw domowych w okresie w m PLN; ψ, ψ,...,ψ s¹ paramerami srukuraymi ww. równania; ξ KOg sk³adnik losowy w ww. równaniu; pozosa³e oznaczenia jak poprzednio. W wyniku esymacji orzymano nasêpuj¹ce szacunki: KOg USD + RKZ =,,69-,79 (PKB ) +,6 -, (,7) (-,9) (6,8) (-,) / + RKZ +,7d9, (,8) / (,67) R =.97 Skor.R =.9 DW=. Na podsawie powy szych szacunków mo na wysun¹æ nasêpuj¹ce wnioski: Esymowane równanie w 9% okreœla ksza³owanie siê sopy wzrosu reaych kredyów ogó³em. Poziom reaego PKB nie oddzia³uje isonie na zmienn¹ objaœnian¹. Pozosa³e zmienne objaœniane isonie saysyczne opisuj¹ zmiany sopy wzrosu reaych kredyów ogó³em Wzros sopy wzrosu kursu waluowego dolara amerykañskiego o % powodowa³ wzros sopy wzrosu kredyów z³oowych ogó³em o ok.,6%; elasycznoœæ miêdzy zmienn¹ objaœnian¹ a rea¹ sop¹ procenow¹ ureaian¹ uksza³owa³a siê na poziomie,, oprócz roku 99 kiedy osi¹gnê³a waroœæ,. Sopa inflacji isonie ujemnie wp³ywa na sopê wzrosu kredyów ogó³em. Jej wzros o % powodowa³ spadek sopy wzrosu kredyów o,%. 6.. Wnioski Z prowadzonych w pracy analiz wyci¹gn¹æ mo na nasêpuj¹ce wnioski: Analizuj¹c deerminany depozyów gospodarsw domowych w Polsce w laach okazuje siê, i znacz¹co zmieni³a siê ich srukura. Spad³ udzia³ depozyów waluowych owych podmioów, wzrós³ zaœ udzia³ depozyów z³oowych. Wydaje siê, i wynika³o o w znacznym sopniu z poliyki reaej aprecjacji z³oego, co prowadzi³o do wy- szego reaego oprocenowania wk³adów z³oowych w sosunku do waluowych. Isone znaczenie dla wspomnianej zmiany srukury depozyów wydaje siê mieæ równie rozwój sekora bankowego. Rozwój en przek³ada siê na lokowanie w posaci depozyów z³oowych oszczêdnoœci dolarowych rzymanych w domu. Sopa wzrosu depozyów z³oowych gospodarsw domowych w Polsce siie reaguje na zmiany reaej sopy procenowej i kursu waluowego. Isony dla wzrosu owych depozyów jes równie wzros PKB i rozwój sekora bankowego. + Sopy wzrosu depozyów przedsiêbiorsw nie reaguj¹ na rozwój sekora bankowego w Polsce i zmiany reaego kursu waluowego. Wynika o mo e s¹d, i przedsiêbiorswa s¹ zobligowane do posiadania rachunku bankowego (do czego nie s¹ zobligowane gospodarswa domowe), zaœ woe œrodki finansowe bez wzglêdu na rozwój sysemu bankowego i ak lokowane s¹ w banku. Brak wp³ywu reaego kursu waluowego na analizowan¹ u zmienn¹ mo na ³umaczyæ ym, e przedsiêbiorswa w ma³ym sopniu s¹ sk³onne podejmowaæ ryzyko uzyskania zysków ze spekulacji waluowej. Ponado przedsiêbiorswa sekora niefinansowego s³abiej reaguj¹ na zmiany reaej sopy procenowej i (w niewielkim sopniu) PKB, ni ma o miejsce w przypadku gospodarsw domowych. Wynikaæ o mo e s¹d, e podsawowym celem dzia³ania przedsiêbiorsw jes wykorzysanie woych œrodków finansowych w dzia³aoœci produkcyjnej, a nie spekulacje na zmiany sopy procenowej. Analizuj¹c deerminany kredyów udzielanych gospodarswom domowym nale y zwróciæ uwagê na fak, i nie reaguj¹ one ani na wysokoœæ reaej sopy procenowej, ani na wielkoœæ reaego PKB. Najisoniejszym czynnikiem deerminuj¹cym wzros wielkoœci kredyów jes rozwój sysemu bankowego i (zwi¹zana z ym) ³awiejsza dosêpnoœæ do kredyu. Waro równie zwróciæ uwagæ na o, i oszacowane przez auorów równanie sopy wzrosu kredyów gospodarsw domowych jedynie w ok. ¾ objaœnia zmiennoœæ ww. zmiennej, co oznacza, i isone znaczenie dla wielkoœci kredyów mog¹ mieæ akie czynniki, jak np. rudno mierzae oczekiwania co do przysz³ego wzrosu dochodów. Sopa wzrosu kredyów z³oowych przedsiêbiorsw nie zale y od bie ¹cego PKB, jes zaœ bardzo isonie zwi¹zana ze sop¹ wzrosu reaego kursu waluowego, sop¹ inflacji oraz reaego oprocenowania kredyów. W przypadku sopy wzrosu reaego kursu waluowego jej dodania zale noœæ ze sop¹ wzrosu kredyów z³oowych przedsiêbiorsw wskazuje na subsyucjê pomiêdzy ymi rodzajami kredyów w przypadku podmioów gospodarczych. Wzros ceny" kredyu waluowego (wyra onej m.in. zmian¹ reaego kursu waluowego) skukuje wzrosem popyu na kredy w pieni¹dzu krajowym. Obni anie wysokiej inflacji oznacza zmniejszenie niepewnoœci zwi¹zanej z prowadzeniem dzia³aoœci gospodarczej, zwiêksza popy na inwesycje i kredyy zaci¹gane przez przedsiêbiorswa. Ujemny wp³yw reaej sopy procenowej na sopê wzrosu kredyów nie wymaga komenarzy. Reasumuj¹c, g³ówne deerminany kredyów i depozyów oddzia³uj¹ nasêpuj¹co: wzros reaej sopy procenowej od depozyów z³oowych dzia³a siie dodanio na przyros empa wzrosu depozyów z³oowych gospodarsw domowych oraz s³abiej na przyros empa wzrosu depozyów ogó³em przedsiêbiorsw. Rozwój sekora bankowego isonie wp³ywa zarówno na wzros loka, jak i kredyów go spodarsw domowych, nie wp³ywa zaœ na zachowanie Rapory CASE Nr 8

9 Deerminany oszczêdzania w Polsce przedsiêbiorsw. Wp³yw ego czynnika jes zdecydowanie siiejszy w przypadku zmiany empa wzrosu kredyów gospodarsw domowych ni zmiany empa wzrosu ich depozyów. PKB oddzia³uje prakycznie z równ¹ si³¹ na zmianê empa wzrosu depozyów gospodarsw domowych i przedsiêbiorsw. Nie wp³ywa naomias na popy na kredy adnej z badanych grup. Zmiana reaej sopy oprocenowania kredyów isonie wp³ywa jedynie na reakcje przedsiêbiorsw. Na podmioy e równie mocno wp³ywa zmiana inflacji. Rapory CASE Nr 8 79

10 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy Wykresy Wykres. Udzia³ depozyów gospodarsw domowych w depozyach ogó³em DG/(DG+DP) Wykres. Reae depozyy z³oowe (DZG/CPI) i waluowe (DWG/CPI) gospodarsw domowych DZG/CPI DWG/CPI Wykres. Sopy wzrosu reaych depozyów z³oowych i waluowych gospodarsw domowych (DWG/CPI)/(DWG(-)/CPI(-)) (DZG/CPI)/(DZG(-)/CPI(-)) Rapory CASE Nr 8

11 Deerminany oszczêdzania w Polsce Wykres. Reae depozyy z³oowe (DZP/) i waluowe (DWP/) podmioów gospodarczych DWP/ DZP/ Wykres. Reae kredyy z³oowe (KRG/CPI) gospodarsw domowych KRG/CPI Wykres 6. Porównanie dynamik kredyów reaych i depozyów reaych gospodarsw domowych (KRG/CPI)/(KRG(-)/CPI(-)) (DG/CPI)/(DG(-)/CPI(-)) Rapory CASE Nr 8 8

12 Praca zbiorowa pod redakcj¹ Barbary Liberdy Wykres 7. Reae kredyy z³oowe przedsiêbiorsw (KRP/) KRP/ Wykres 8. Porównanie sopy procenowej od depozyów ureaianej CPI z dynamik¹ reaych loka z³oowych gospodarsw domowych (+RDZ)/(CPI/CPI(-)) (DZG/CPI)/(DZG(-)/CPI(-)) Wykres 9. Porównanie fakycznej sopy procenowej od depozyów waluowych ureaianej CPI z dynamik¹ reaych loka waluowych gospodarsw domowych (RDW+USD/USD(-))/(CPI/CPI(-)) (DWG/CPI)/(DWG(-)/CPI(-)) 8 Rapory CASE Nr 8

13 Deerminany oszczêdzania w Polsce Rapory CASE Nr 8 8