ROLA REGUŁ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ W PROWADZENIU POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ

Transkrypt

1 Sudia Ekonomiczne. Zeszyy Naukowe Uniwersyeu Ekonomicznego w Kaowicach ISSN Nr Współczesne Finanse 3 Agnieszka Przybylska-Mazur Uniwersye Ekonomiczny w Kaowicach Wydział Ekonomii Kaedra Meod Saysyczno-Maemaycznych w Ekonomii agnieszka.przybylska-mazur@ue.kaowice.pl ROLA REGUŁ POLIYKI PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ W PROWADZENIU POLIYKI MAKROEKONOMICZNEJ Sreszczenie: Działania pańswa wpływające na syuację gospodarczą kraju i na jego rozwój są podejmowane poprzez realizację poliyki gospodarczej. Przy realizacji poliyki makroekonomicznej podsawowe znaczenie mają poliyka pieniężna i fiskalna. W arykule zaprezenowano znaczenie reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej w prowadzeniu poliyki makroekonomicznej. Celem arykułu jes wykorzysanie wybranego modelu dynamicznego do wyznaczenia opymalnych reguł fiskalnych i opymalnych reguł poliyki pieniężnej, kóre mogą być pomocne przy osiągnięciu w przyszłości pożądanych warości wybranych zmiennych, akich jak np. inflacja i produkcja. Słowa kluczowe: reguły poliyki pieniężnej, reguły poliyki fiskalnej, reguły sprzężenia zwronego, model dynamiczny, problem opymalizacyjny. Wprowadzenie Działania pańswa wpływające na syuację gospodarczą kraju i na jego rozwój są podejmowane poprzez realizację poliyki gospodarczej. Mając na uwadze realizację celu ogólnego, jakim jes łagodzenie wahań akywności gospodarczej wywołanych zmianą faz cyklu koniunkuralnego, w arykule skupiono się na poliyce sabilizacyjnej. Szczególne znaczenie przy realizacji ej poliyki mają poliyka pieniężna i fiskalna. Sosując insrumeny poliyki pieniężnej i fiskalnej, można osiągnąć cele szczegółowe, wśród kórych wyróżniamy sabilizację poziomu cen, urzymanie wysokiego sanu zarudnienia i równowagi bilansu płaniczego, a bardziej ogólnie worzenie warunków sprzyjających wzrosowi gospodarczemu.

2 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej W arykule zwrócono uwagę na znaczenie reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej w opymalnym prowadzeniu poliyki makroekonomicznej Ponieważ wiele problemów w ekonomii jes modelowanych z wykorzysaniem modeli dynamicznych, zaem celem arykułu jes wyznaczenie opymalnych reguł fiskalnych i opymalnych reguł poliyki pieniężnej jako rozwiązanie wybranego modelu dynamicznego. Wyznaczone reguły fiskalne i reguły poliyki pieniężnej mogą sanowić narzędzie pomocne w osiągnięciu w przyszłości pożądanych warości wybranych zmiennych, akich jak np. inflacja i produkcja. 1. Poliyka pieniężna i fiskalna cele i zadania W pańswach Unii Europejskiej realizacja celów poliyki pieniężnej i fiskalnej ma isone znaczenie w konekście wprowadzonych przez raka o Unii Europejskiej kryeriów konwergencji, kóre oprócz niezależności banku cenralnego obejmują nasępujące czery kryeria uczesnicwa kraju w unii ekonomicznej i waluowej: kryerium sabilności cen, kryeria fiskalne, kursowe i odnoszące się do sóp procenowych. W ej części arykułu omówiono ogólnie cele i zadania poliyki pieniężnej i fiskalnej Poliyka pieniężna Podsawowym celem poliyki pieniężnej jes urzymanie sabilnego poziomu cen, czyli inflacji na odpowiednim poziomie zbliżonym do celu inflacyjnego. en cel jes realizowany poprzez różnego rodzaju insrumeny poliyki pieniężnej. Podsawowym insrumenem wykorzysanym do prowadzenia poliyki pieniężnej i do realizacji celu inflacyjnego są sopy procenowe banku cenralnego. Działania poliyki pieniężnej, mające na celu urzymanie sabilności cen, wywierają króko- i średniookresowy wpływ na sferę realną gospodarki, w ym między innymi na empo wzrosu gospodarczego Poliyka fiskalna Poliyka fiskalna obejmuje decyzje rządu na ema wielkości i srukury wydaków publicznych oraz deficyu budżeowego. Podsawowym celem poliyki fiskalnej jes dosarczanie dóbr publicznych i zagwaranowanie finansowania

3 70 Agnieszka Przybylska-Mazur niezbędnych wydaków pańswa. Jako cel poliyki fiskalnej wymienia się również eliminację nadmiernych wahań rozwoju gospodarczego w krókim i średnim okresie. Narzędziami poliyki fiskalnej są: deficy budżeowy, różnorodne wydaki publiczne, sopy podakowe. 2. Poliyka pieniężna i fiskalna opara na regułach Częso sosowanym sposobem podejmowania decyzji są decyzje opare na regułach. Wówczas przy podejmowaniu decyzji monearnych bank cenralny saje się źródłem pewności i sabilizacji oczekiwań. Podsawową, najczęściej wykorzysaną regułą poliyki pieniężnej jes reguła aylora, kóra zosała zaprezenowana w dalszej części opracowania. Arykuł 5 Dyrekywy Rady Unii Europejskiej [Dyrekywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 lisopada 2011 roku] w sprawie wymogów dla ram budżeowych pańsw członkowskich mówi, że każde pańswo członkowskie dysponuje, specyficznymi dla niego, numerycznymi regułami fiskalnymi, kóre w wieloleniej perspekywie skuecznie wspierają realizację przez sekor insyucji rządowych i samorządowych jako całość, wynikających z FUE (przyp. rakau o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) zobowiązań pańsw członkowskich w obszarze poliyki budżeowej. Naomias arykuł 7 ej dyrekywy nakazuje, aby uchwalana co roku przez poszczególne pańswa członkowskie usawa budżeowa uwzględniała numeryczne reguły fiskalne. Zaem reguły fiskalne są skuecznym narzędziem ograniczającym generowanie nadmiernych deficyów. Przy prowadzeniu poliyki fiskalnej oparej na regułach fiskalnych zosaje wzmocniona osrożność poliyki fiskalnej i obiekywność w realizacji poliyki budżeowej. Reguły fiskalne są pomocne przy podejmowaniu decyzji doyczących budżeu uwzględniających warości odniesienia doyczące deficyu i długu zgodnie z rakaem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz uwzględniających wielolenie perspekywy planowania budżeowego, w ym przesrzeganie średniookresowych celów budżeowych założonych przez dane pańswo członkowskie UE. Isone prakyczne znaczenie ma znajomość reguły fiskalnej, dzięki kórej saje się możliwe podejmowanie opymalnych decyzji fiskalnych w różnych fazach cyklu koniunkuralnego.

4 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej Wyróżnia się czery ypy reguł fiskalnych: reguły zrównoważonego budżeu, reguły wydakowe, reguły dochodowe, reguły długu. Według Międzynarodowego Funduszu Waluowego najskueczniejsze są reguły zrównoważonego budżeu opare na saldzie srukuralnym oraz reguły wydakowe. Reguły zrównoważonego budżeu są efekywne w ograniczaniu długu oraz sabilizacji gospodarczej. Jednym z warunków koniecznych do wypełnienia dla pańsw członkowskich Unii Europejskiej, kóre dążą do wprowadzenia euro, zaem również dla Polski, jes warunek doyczący syuacji finansów publicznych. o kryerium mówi, że pańswo członkowskie nie może być objęe procedurą nadmiernego deficyu. Deficy sekora finansów publicznych nie może przekraczać 3% PKB, naomias dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB. Mając na uwadze o kryerium konwergencji, w arykule zaprezenowano posać reguły aylora dla poliyki fiskalnej należącą do grupy reguł zrównoważonego budżeu. W dalszej części opracowania wyznaczono reguły poliyki pieniężnej i fiskalnej będące regułami sprzężenia zwronego, kórych zasosowanie pozwala gospodarce rozwijać się zgodnie z pożądanymi ścieżkami. Do wyznaczenia reguły aylora dla poliyki pieniężnej oraz wersji reguły aylora zapisanej dla poliyki fiskalnej zasosowano eorię serowania. 3. Model dynamiczny i zagadnienie opymalizacyjne Podsawę przy wyznaczaniu reguł poliyki pieniężnej i poliyki fiskalnej sanowił zmodyfikowany kwaralny makroekonomiczny model Abela, kóry można zapisać jako model dynamiczny w nasępującej posaci [Rudebusch i Svensson, 1998]: X + 1 = A X + B U dla każdego = 0,1,..., N 1 (1) gdzie: X wekor zmiennych sanu w okresie, U wekor serowania w okresie, A macierz współczynników wekora sanu, zw. macierz owarzysząca, B macierz współczynników wekora serowania, czyli macierz mnożników wpływu zmiennych serowania.

5 72 Agnieszka Przybylska-Mazur Jako zmienne sanu wzięo pod uwagę wskaźnik inflacji π i dynamikę π PKB Y, zaem X =, naomias zmiennymi serowania są sopa procenowa i i deficy sekora finansów publicznych D, czyli U =. Y i D Jeżeli w analizach chcemy uwzględnić fak, aby warości analizowanych zmiennych ekonomicznych przebiegały zgodnie z pożądaną rajekorią, o powinniśmy wyznaczyć reguły jako rozwiązanie problemu opymalizacyjnego, będącego problemem serowania opymalnego, zwanego problemem ropiącym (racking problem). W arykule do wyznaczenia reguł aylora wykorzysano kwadraowo- -liniowy problem ropiący (Quadraic Linear racking Problem), czyli problem, w kórym funkcja kryerium jes funkcją kwadraową, naomias jako warunki ograniczające przyjmuje się liniowy układ równań (1). Zaem problem opymalizacyjny można sformułować nasępująco: dla każdego momenu czasu = 0,1,..., N 1 należy wyznaczyć wekor serowania U, dla kórego funkcja [Kendrick 1981]: = 1 J ( X ) ( ) + 2 N X N VN X N X N N 1 (2) + 1 ( X ) ( ) + ( ) ( U ) 2 X V X X U U S U = 0 będzie przyjmowała minimum pod warunkiem układu równań (1) i przy danym warunku począkowym: ~ X 0 = X0 (3) gdzie: X wekor pożądanych warości wekora zmiennych sanu w okresie, U wekor pożądanych warości serowania w okresie, ~ X 0 usalona warość począkowa wekora sanu, wekor sanu w czasie = 0, V dodanio określona symeryczna macierz kar odchyleń zmiennych sanu od pożądanych warości zmiennych sanu (jeżeli V jes macierzą diagonalną, o elemeny na głównej przekąnej są wagami przypisanymi odchyle-

6 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej niom wekora zmiennych sanu od wekora pożądanych warości wekora zmiennych sanu), S dodanio określona symeryczna macierz kar odchyleń zmiennych serowania od pożądanej ścieżki (jeżeli S jes macierzą diagonalną, o elemeny na głównej przekąnej rakujemy jako wagi nadane odchyleniom składowych wekora serowania od pożądanych warości wekora serowania). W arykule jako wekory pożądanych warości zmiennych sanu i serowania π przyjęo: = i X i = * * U, gdzie: π oznacza cel inflacyjny, Y produk- Y D cję poencjalną, * i nauralną sopę procenową, D deficy sekora finansów λ π 0 λi 0 S = 0 λ. Y 0 λw publicznych równy 3% PKB. Ponado przyjęo V =, 4. Reguły sprzężenia zwronego dla poliyki pieniężnej i fiskalnej Rozwiązanie problemu (1)-(3) dla każdego = 0,1,..., N 1 przedsawia opymalną liniową regułę sprzężenia zwronego w nasępującej posaci [Kendrick i Amman, 2011]: U = G X + g (4) gdzie: G macierz zysku sprzężenia zwronego w okresie, g wekor paramerów sprzężenia zwronego w okresie. Dla rozparywanego wekora zmiennych sanu i wekora serowania opymalna reguła sprzężenia zwronego (4) ma posać: i D G = G 11, 21, G G 12, 22. π g + Y g Zaem z równania (5) orzymujemy nasępującą posać reguły aylora dla poliyki pieniężnej: i = G11, π + G12, Y + g1, (6) w kórej sopa procenowa jes określona przez sprzężenie zwrone wskaźnika inflacji i produkcji. 1, 2, (5)

7 74 Agnieszka Przybylska-Mazur Drugie równanie uzyskane z równania macierzowego (5) przedsawia regułę sprzężenia zwronego dla poliyki fiskalnej, zwaną również regułą aylora dla poliyki fiskalnej, wyrażającą się nasępującym wzorem: D = G21, π + G22, Y + g2, (7) Reguła sprzężenia zwronego dla poliyki fiskalnej przedsawia zależność poziomu deficyu sekora finansów publicznych od wskaźnika inflacji i wielkości produkcji. Macierz G zysku sprzężenia zwronego i wekor nia zwronego obliczamy z nasępujących wzorów: g paramerów sprzęże- 1 ( B K + 1 B + S ) B K 1 A 1 ( K B + S ) [ B p S U ] G = + (8) g = B (9) gdzie macierz K i wekor p spełniają nasępujące równania Riccaiego: dla każdego = 1,2,..., N 1: B K A ( B K B + S ) K = V + A K + 1 A A K + 1 B + 1 (10) p = A naomias dla + 1 ( B p S U ) + 1 ( B K B + S ) 1 p + 1 V X A K + 1 B + 1 (11) = N : 1 K N = VN (12) pn = V N X N (13) 5. Analiza empiryczna W celu wyznaczenia reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej do analiz wzięo pod uwagę dane kwaralne doyczące: wskaźnika inflacji (analogiczny okres poprzedniego roku = 100), dynamiki PKB, sopy referencyjnej (warości na koniec kwarału) oraz deficyu sekora finansów publicznych. Jako opymalne zmienne sanu przyjęo: cel inflacyjny równy 2,5%, poencjalny PKB wyznaczony na

8 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej podsawie filra Hodricka-Prescoa filra H-P, naomias współrzędne opymalnego wekora serowania są nauralną sopą procenową wyznaczoną na podsawie filra H-P oraz deficyem sekora finansów publicznych równym 3% PKB. Do analiz wzięo pod uwagę dane dla Polski z okresu: I kwarał 2007 roku IV kwarał 2013 roku. Ponado przyjęo sałe warości wag dla każdego, czyli 0,75 0 0,5 0 V =, S = 0 0,25 dla każdego. 0 0,5 Poniżej przedsawiono posacie reguł aylora dla poliyki pieniężnej i poliyki fiskalnej orzymane dla przykładowego okresu I, II i III kwarał 2013 roku: 1) dla I kwarału 2013 roku: reguła aylora dla poliyki pieniężnej i = 0,7225 π + 0,3437 Y 0,0592 reguła aylora dla poliyki fiskalnej D = 0, π + 0, Y ,74 2) dla II kwarału 2013 roku: reguła aylora dla poliyki pieniężnej i = 0,5472 π + 0,2007 Y + 0,2624 reguła aylora dla poliyki fiskalnej D = 0, π + 0, Y ,7 3) dla III kwarału 2013 roku: reguła aylora dla poliyki pieniężnej i = 0,3035 π + 0,0761 Y + 0,63774 reguła aylora dla poliyki fiskalnej D 0, π + 0, Y ,31 = Wykorzysując wszyskie wyznaczone reguły dla okresu I kwarał 2007 roku III kwarał 2013 roku, obliczono opymalne warości sopy procenowej i deficyu sekora finansów publicznych wynikające ze sosowania ych reguł. W celu porównawczym zesawiono je z rzeczywisymi warościami sopy procenowej na koniec danego kwarału i z kwaralnymi wskaźnikami inflacji oraz z rzeczywisymi warościami deficyu sekora finansów publicznych. Wyniki przedsawiono w ab. 1:

9 76 Agnieszka Przybylska-Mazur abela 1. Opymalne warości sopy referencyjnej i deficyu sekora finansów publicznych, rzeczywise warości sopy referencyjnej, kwaralnych wskaźników inflacji i deficyu budżeu Rok Kwarał Opymalna warość sopy referencyjnej Rzeczywisa warość sopy referencyjnej (na koniec kwarału) Kwaralny wskaźnik inflacji Opymalny deficy sekora finansów publicznych Rzeczywisa warość deficyu sekora finansów publicznych 2007 I 5,19 4,00 2,0 8001,6-5177,0 II 6,40 4,50 2,4 8477,7 1530,4 III 5,71 4, ,7 3825,5 IV 7,66 5,00 3,5 9969, , I 8,38 5,75 4,1 8860,0 1802,9 II 8,60 6,00 4,3 9303,5-5183,6 III 8,75 6,00 4,7 9436,7-843,9 IV 4,90 5,00 3, , , I 2,37 3,75 3,3 9423, ,8 II 2,35 3,50 3,7 9757,1-5409,4 III 1,69 3,50 3,5 9968,7-4714,5 IV 3,32 3,50 3, ,2-2501, I 3,28 3, , ,6 II 3,13 3,50 2, , ,1 III 4,04 3,50 2, ,9-2966,8 IV 3,99 3,50 2, ,5-5055, I 5,45 3,75 3, , ,7 II 6,83 4,50 4, ,5-2722,5 III 6,03 4,50 4, ,7-1666,3 IV 6,69 4,50 4, ,0-3235, I 5,76 4,50 4, , ,7 II 5,07 4, ,3 1883,1 III 4,88 4,75 3, ,7-43,2 IV 3,45 4,25 2, ,0-9278, I 1,91 3,25 1, , ,7 II 1,57 2,75 0, ,7-1420,9 IIII 2,18 2,50 1, ,3-3769,8 Orzymane wyniki zesawiono na poniższych rysunkach na rys. 1 warości związane z realizacją poliyki pieniężnej, na rys. 2 warości doyczące realizacji poliyki fiskalnej.

10 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej ,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0, czas opymalna sopa sopa referencyjna referencyjna kwaralny wskaźnik wskaźnik inflacji inflacji rzeczywisa sopa referencyjna sopqa referencyjna Rys. 1. Opymalne warości sopy referencyjnej, rzeczywise warości sopy referencyjnej i rzeczywise warości kwaralnych wskaźników inflacji saldo budżeowe 15000, , ,00 0, , , , , , , czas opymalna warość warość deficyu sekora deficyu finansów budżeowego publicznych rzeczywisa warość warość deficyu sekora deficyu finansów budżeowego publicznych Rys. 2. Opymalne i rzeczywise warości deficyu sekora finansów publicznych Analizując warości opymalnej sopy referencyjnej wyznaczonej na podsawie reguł aylora dla poliyki pieniężnej uzyskanych jako rozwiązanie przedsawionego problemu opymalizacyjnego kwadraowo-liniowego problemu

11 78 Agnieszka Przybylska-Mazur ropiącego oraz warości na koniec kwarału rzeczywisej sopy referencyjnej, można zauważyć, że rzeczywisa sopa referencyjna zby wolno reaguje w konekście zmiany rzeczywisego wskaźnika inflacji, czyli w obliczu rosnącego wskaźnika inflacji rzeczywisa sopa referencyjna zby wolno wzrasała i przy malejącym wskaźniku inflacji zby wolno była obniżana w analizowanym okresie. Zaobserwowano ponado, że rzeczywise warości salda budżeowego wskazywały na deficy, naomias podejmując decyzje na podsawie wyznaczonej reguły aylora, opymalnymi warościami deficyu była nadwyżka sekora finansów publicznych. Podsumowanie W arykule omówiono znaczenie reguł poliyki pieniężnej i poliyki fiskalnej przy prowadzeniu poliyki makroekonomicznej. Przedsawiono ogólną posać reguły aylora dla poliyki pieniężnej i dla poliyki fiskalnej wyznaczoną jako rozwiązanie kwadraowo-liniowego problemu serowania. W opymalnej regule sprzężenia zwronego dla poliyki pieniężnej sopa procenowa jes określona przez sprzężenie zwrone wskaźnika inflacji i produkcji, naomias wyznaczona reguła aylora dla poliyki fiskalnej przedsawia zależność poziomu deficyu sekora finansów publicznych od wskaźnika inflacji i wielkości produkcji. W przypadku gdy wskaźnik inflacji jes dodani oraz dynamika PKB jes również dodania, o jako opymalną orzymamy dodanią warość sopy procenowej. W syuacji gdy wysępuje deflacja, możliwe jes orzymanie jako opymalnej sopy procenowej sopy o warości ujemnej. Wówczas bank cenralny może wprowadzić ujemne sopy procenowe, co jednak robi bardzo rzadko, lub prowadzić niesandardową poliykę pieniężną, zwiększając podaż pieniądza w celu symulowania wzrosu gospodarczego i wyjścia z deflacji. Po przeprowadzeniu analiz empirycznych można swierdzić, że mając na uwadze kszałowanie się wskaźnika inflacji zgodnie ze ścieżką celu inflacyjnego, rzeczywisa sopa referencyjna zby wolno reaguje na zmiany rzeczywisego wskaźnika inflacji. Ponado zauważono, że rzeczywise warości salda budżeowego wskazywały na deficy, naomias podejmując decyzje na podsawie wyznaczonej reguły aylora, opymalnymi warościami deficyu była nadwyżka sekora finansów publicznych.

12 Rola reguł poliyki pieniężnej i fiskalnej Lieraura Dyrekywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 lisopada 2011 roku w sprawie wymogów dla ram budżeowych pańsw członkowskich, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 306/41. Kendrick D.A., Amman H.M. (2011), A aylor Rule for Fiscal Policy, Urech School of Economics, jalling C. Koopmans Research Insiue, Discussion Paper Series, s Kendrick D.A. (1981), Sochasic Conrol for Economic Models, McGraw-Hill, New York. Rudebusch G., Svensson L.E.O. (1998), Policy Rules for Inflaion argeing, Working Papers in Applied Economic heory 98-03, Federal Reserve Bank of San Francisco. HE ROLE OF HE MONEARY AND FISCAL POLICY RULES IN HE CONDUC OF MACROECONOMIC POLICY Summary: Sae acion affecing he counry s economic siuaion and is developmen are aken hrough he implemenaion of economic policy. In he implemenaion of macroeconomic policy are essenial moneary and fiscal policy. In he aricle we presen he role of he moneary and fiscal policy rules in he conduc of macroeconomic policy. aking ino accoun ha many of he economic problems is modeled using dynamic models, he aim of his aricle is use hese models o deermine he opimal fiscal policy rules and opimal moneary policy rules. hese opimal rules may be helpful in achieving he desired fuure values of seleced variables, such as inflaion and producion. Keywords: moneary policy rules, fiscal policy rules, feedback rules, dynamic model, opimizaion problem.