Prawo osobowe II. Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie

Transkrypt

1 Prawo osobowe II Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie

2 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli niewola za długi senatusconsultum Claudianum wyrok ad metalla

3 Wyzwolnie z niewoli i jego skutki formalne vindicta/censu/testamento/in ecclesia nieformalne (zasady ogólna)

4

5

6

7

8 Actiones adiectitiae qualitatis

9 Zasady odpowiedzialności brak odpowiedzialności choć może historycznie początkowo na podstawie polecenia proces formułkowy i rola pretora oraz Edyktu actiones adiecticiae qualitatis

10 Skargi o charakterze dodatkowym Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria Ustanowienie: PRAEPOSITIO Actio institoria/exercitoria Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Korzyść Pater Familias: VERSIO Actio de in rem verso

11 Iussum: definicja D (Ulpian z ks. 29 komentarza do Edyktu) Przez polecenie należy rozumieć, to co ktoś rozkaże zarówno wobec świadków, jak i listem, czy też osobiście ustnie, czy za pośrednictwem posłańca, zarówno w stosunku do jednego kontraktu jak i ogólnie. I tak na przykład, jeśli tak powiedziano jakąkolwiek chcesz ze Stichusem moim niewolnikiem podjąć czynność prawną na moje ryzyko, uznaje się, że polecono wszystko, czego konkretna ustawa nie zakazuje.

12 Różnica między filius W czasach klasycznych filius familias ma ograniczoną legitymację procesową bierną: niedogodnością jest oczekiwanie z egzekucją na jego dojście do autonomiczności (sui iuris). Wobec zobowiązań zaciągniętych przez resztę: tylko odpowiedzialność o charakterze dodatkowym.

13 CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DIES MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, QUO DE RE AGITUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DIES MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NUMERIUS NEGIDIUS, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 1 0 T Y S I Ę C Y S E S T E R C Ó W A U L U S O W I AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

14

15 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, jeśli się nie okaże, niech uwolni.

16 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Stichusa dla Aulusa Ageriusa jeśli się nie okaże, niech uwolni.

17 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Stichusa dla Aulusa Ageriusa jeśli się nie okaże, niech uwolni.

18 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, jeśli się nie okaże, niech uwolni.

19 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa jeśli się nie okaże, niech uwolni.

20 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa do wysokości wartości peculium włączając doń to, co umniejszyłoby ją podstępne działanie Numeriusa Negidiusa jeśli się nie okaże, niech uwolni.

21 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa do wysokości wartości peculium włączając doń to, co umniejszyłoby ją podstępne działanie Numeriusa Negidiusa lub do wysokości przysporzenia w majątku Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

22 condictio certae creditae pecuniae de peculio ed de in rem verso Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że niewolnik Numeriusa Negidiusa Stichus, gdyby był wolny wedle prawa Kwirytów, powinien wedle ius civile dać 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa do wysokości wartości peculium włączając doń to, co umniejszyłoby ją podstępne działanie Numeriusa Negidiusa lub do wysokości przysporzenia w majątku Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

23 Peculium powierzone w zarząd niewolnikowi ma wartość sesterców. Z różnych przyczyn niewolnik winien jest trzem osobom pieniądze. Pierwszym wierzycielem jest jego właściciel, wobec którego dług niewolnika wynosi sesterców, drugim Paulus, któremu niewolnik winien jest sesterców, a trzecim jest Lucius, od którego niewolnik pożyczył sesterców. Jak będzie wyglądało rozliczenie z peculium niewolnika?

24 Właściciel powierzył niewolnikowi pewien majątek (peculium) o wartości 100, w którego skład wchodził magazyn z winem przeznaczonym na sprzedaż. Niewolnik gospodarując tym majątkiem zaciągnął długi wobec trzech wierzycieli każdy o wysokości 50. Pożyczył także 50 od swojego właściciela. Jak będzie wyglądało rozliczenie między właścicielem niewolnika a jego wierzycielami?

25 Właściciel nie wie, że jego niewolnik, któremu jako peculium powierzył 3 jugery ornego pola pod Neapolem, zakupił na kredyt drewno i rozpoczął handel tym towarem. Niestety drewno spłonęło. Niewolnik nie ma pieniędzy na spłacenie owego kredytu. Udziel porady prawnej wierzycielowi.

26 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Stichus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus natomiast pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi 100.

27 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Stichus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus natomiast pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Pamphilus pożyczył od Septimusa 250. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

28 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Stichus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus natomiast pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Stichus pożyczył od Septimusa 750. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

29 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Stichus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus natomiast pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Co jeśli Stichus pożyczył Pamphilusowi 100, a ten z kolei pożyczył od Septimusa 200?

30 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Stichus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus natomiast pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Co jeśli Pamphilus pożyczył Stichusowi 100, a 250 z kolei pożyczył od Septimusa? Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

31 Ulpian, ks. 29 do Edyktu: Czy jeśli mój główny niewolnik miałby niewolków-wikariuszy, to co wikariusze są mi winni, odliczę od peculium niewolnika głównego? Proculus i Atilicinus sądzą, że tak jak owi wikariusze należą do (głównego) peculium, tak i ich peculia. I jeśli coś ich pan, to jest mój głowny niewolnik, jest mi winny, także z ich peculium należy odliczyć. Zaiste zaś to co sami wikariusze są winni odliczamy od ich peculium. Ale i to, co nie tylko mnie są winni, ale też głównemu niewolnikowi ściąga się z ich peculium, tak jak byłby to dług wobec współ-niewolnika. To zaś, co im jest winien niewolnik główny, nie ściąga się z peculium niewolnika głównego, bo ich peculia zawierają się w peculium tegoż. I takiego zdania był Servius. Lecz ja sądzę, że w ten sposób ich peculia się powiększą - tak jakby to pan był winien coś niewolnikowi. Ulpianus libro 29 ad edictum: Si servus meus ordinarius vicarios habeat, id quod vicarii mihi debent an deducam ex peculio servi ordinarii? Et prima illa quaestio est, an haec peculia in peculio servi ordinarii computentur. Et Proculus et Atilicinus existimant, sicut ipsi vicarii sunt

32 D Ulpianus libro 29 ad edictum: Jeśli niewolnik jest wspólny i obaj panowie wiedzą [o prowadzeniu przez niego działalności handlowej], przeciwko któremu bądź z nich dana będzie skarga [tributoria]. Lecz jeśli jeden by wiedział, a drugi nie, przeciwko temu, kto wiedział będzie dana skarga, zaś ściągnie się w pełni to, co należne jest temu, który nie wiedział. Z kolei jeśli pozwać tego, który nie wiedział, ponieważ pozwany będzie skargą de peculio, ściągnąć należy w pełni i to, co było należne temu panu, który wiedział, bo jeśli on sam byłby pozwany skargą de peculio, ściągnięto by całość jego należności, i tak napisał Julianus w ks. 12 digestów. pr. Sed si servus communis sit et ambo sciant domini, in utrumlibet ex illis dabitur actio: at si alter scit, alter ignoravit, in eum qui scit dabitur actio, deducetur tamen solidum quod ei qui ignoravit debetur. Quod si ipsum quis ignorantem convenerit, quoniam de peculio convenitur, deducetur etiam id quod scienti debetur et quidem in solidum: nam et si ipse de peculio conventus esset, solidum quod ei deberetur deduceretur, et ita Iulianus libro duodecimo digestorum scripsit.

33 Ephaphrodites należy do Paulusa i Septimusa łącznie. Dostał od nich peculium o wartości 1200, w którego skład wchodziły stada owiec, i od obu pożyczył po 400. Septimus pozwolił niewolnikowi sprzedawać owce. Na rozruch intresu Ephaphrodites pożyczył od Decimusa 800. Ile ten będzie się mógł domagać i na jakiej podstawie od właścicieli niewolnika? (Cf )