Quasi-kontrakty i rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego

Transkrypt

1 Quasi-kontrakty i rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat V Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW, 1

2 Obligationes quasi ex contractu Contractus reales innominati Rola stipulatio Pacta

3 Terminologia

4 Terminologia I Sequens divisio (sc. obligationum) in quattuor species diducitur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio.

5 Terminologia I Sequens divisio (sc. obligationum) in quattuor species diducitur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. Następujący podział (sc. zobowiązań) sprowa-dza się do czterech rodzajów: są bowiem albo z kontraktu albo jakby z kontraktu, albo z czynu zabronionego, albo jakby z czynu zabronionego.

6 Terminologia Następujący podział (sc. zobowiązań) sprowa-dza się do czterech rodzajów: są bowiem albo z kontraktu albo jakby z kontraktu, albo z czynu zabronionego, albo jakby z czynu zabronionego.

7 Terminologia

8 A. negotiorum gestio

9 A. negotiorum gestio Powstanie stosunku obligacyjnego Geneza: procurator omnium bonorum Curator furiosi, prodigi Skargi (dobrej wiary): Dominus negotii: actio negotiorum gestorum directa Negotiorum gestor actio negotiorum gestorum contraria

10 A. negotiorum gestio

11 Negotiorum gestio

12 Negotiorum gestio

13 Negotiorum gestio 1. Standard staranności

14 Negotiorum gestio 1. Standard staranności 2. Utilitas działań gestora

15 a. Negotiorum gestio D (11) (Pomponius, ks. 21. komentarza do dzieł Quintusa Muciusa) Jeśli prowadzisz sprawy nieobecnego lub nieświadomego powinieneś odpowiadać za culpa i dolus. Prokulus uważa jedak, że powinieneś również odpowiadać za przypadek (casus), na przykład wtedy jeśli podejmiesz się w imieniu nieobecnego nowych działań, których nieobecny nie miał zwyczaju prowadzić, tak jak wtedy kiedy kupujesz nowych niewolników albo podejmując się innej czynności. Gdyby z tej przyczyny powstała szkoda, poniesiesz ją ty, zysk natomiast przypadnie osobie nieobecnej. Jeśli jednak częściowo jest i zysk, i strata, nieobecny powinien rozliczyć zysk ze stratą (compensatio lucri cum damno).

16 Kazus 7

17 Kazus Marcus jest kupcem winnym. Wyjeżdżając w daleką podróż, powierzył klucze do magazynu przyjacielowi Aulusowi. Aulus po jakimś czasie spotrzegł, że wino zaczęło kwaśnieć. Natychmiast je zatem sprzedał. Udało mu się uzyskać 100 (z wyjściowej ceny wina 200). 7

18 Kazus Marcus jest kupcem winnym. Wyjeżdżając w daleką podróż, powierzył klucze do magazynu przyjacielowi Aulusowi. Aulus po jakimś czasie spotrzegł, że wino zaczęło kwaśnieć. Natychmiast je zatem sprzedał. Udało mu się uzyskać 100 (z wyjściowej ceny wina 200). 7

19 Kazus Marcus jest kupcem winnym. Wyjeżdżając w daleką podróż, powierzył klucze do magazynu przyjacielowi Aulusowi. Aulus po jakimś czasie spotrzegł, że wino zaczęło kwaśnieć. Natychmiast je zatem sprzedał. Udało mu się uzyskać 100 (z wyjściowej ceny wina 200). Żeby odzyskać choć część straty Aulus zainwestował, kupując 10 młodych niewolników. Pięciu z nich niestety zmarło. Jak będą wyglądały rozliczenia pomiędzy nimi? 7

20 D (10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte.

21 Livia wyjeżdżając na wygraną w loterii wycieczkę do Egiptu poprosiła Marcię, by zajęła się jej kolekcją kaktusów. Marcia, znana w całych Pompejach, miłośniczka roślin wodnych obiecała solennie przyjaciółce, że to zrobi. I tak co drugi dzień wpadała, by podlać rośliny. Efekt był zupełnie niepożądany. Na 4 tygodnie przed powrotem Livii, piorun uderzył w dach jej atrium wywołując pożar. Na własny koszt Marcia zakontraktowała robotników, którzy położyli nowy dach. Odmalowali też ściany na modny róż pompejanski. Żeby umilić przyjaciółce powrór Marcia wynajęła również Salviusa, miejscowego artystę, by ten wymalował egiptyzujący fresk na ścianie. Po powrocie Livia odnalazła zgniłe kaktusy oraz straszny bohomaz na upiornej ścianie. Co mogą sobie (byłe) przyjaciółki zrobić? 9

22 B. Tutela

23 B. Tutela Actio tutelae directa/contraria

24 B. Tutela Actio tutelae directa/contraria Inne skargi przeciwko tutorowi

25 B. Tutela Actio tutelae directa/contraria Inne skargi przeciwko tutorowi Actio rationibus distrahendis

26 B. Tutela Actio tutelae directa/contraria Inne skargi przeciwko tutorowi Actio rationibus distrahendis Accusatio suspecti tutoris

27 B. Tutela Actio tutelae directa/contraria Inne skargi przeciwko tutorowi Actio rationibus distrahendis Accusatio suspecti tutoris Ew. z cautio rem pupili salvam fore

28 C. Dziedziczenie/Współwłasność

29 C. Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana)

30 C. Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana) Actio communi dividundo

31 C. Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana) Actio communi dividundo Actio familiae erciscundae

32 D. Legat

33 D. Legat Per damnationem

34 D. Legat Per damnationem Sinendi modo

35 D. Legat Per damnationem Sinendi modo (actio ex testamento in personam, iuris stricti)

36 D. Legat Per damnationem Sinendi modo (actio ex testamento in personam, iuris stricti) Podwójna wartość sporu (tytuł egzekucyjny:

37 D. Legat Per damnationem Sinendi modo (actio ex testamento in personam, iuris stricti) Podwójna wartość sporu (tytuł egzekucyjny: lis infitiando crescit in duplum)

38 E. Solutio indebiti

39 E. Solutio indebiti Condictio ob rem dati

40 E. Solutio indebiti Condictio ob rem dati Condictio causa non secuta

41 E. Solutio indebiti Condictio ob rem dati Condictio causa non secuta Condictio ob turpem causam

42 E. Solutio indebiti Condictio ob rem dati Condictio causa non secuta Condictio ob turpem causam Condictio furtiva

43 Condictio ob turpem causam D (Paulus, ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa) Co dane jest uczciwej przyczyny, może być żądane z powrotem tylko, jeśli sprawa, dla której zostało dane, nie dojdzie do skutku. Jeśli jednak zostało przyjęte dla przyczyny haniebnej, wtedy nawet jeśli się to, po co dano się wydarzy, można żądać zwrotu.

44 Condictio ob turpem causam D (Ulpian, ks. 26 komentarza do Edyktu) I tak na przykład jeśli dałem ci pieniądze, byś nie dopuścił się świętokradztwa, czy kradzieży albo nie zabił niewolnika. Na ten temat pisze Julian, że jeśli dałem ci pieniądze, abyś nie zabił niewolnika, mogę żądać zwrotu. I tak samo jeśli dam ci, abyś mi oddał rzecz u ciebie zdeponowaną albo dokument poświadczający dług.

45 Condictio ob turpem causam D (Ulpian, ks. 26 komentarza do Edyktu) Lecz tego co jest dane prostytutce nie można żądać z powrotem, jak piszą Labeo i Marcellus. (I podają dla takiego rozwiązania) nową przyczynę. Nie dla tego, że oboje działali haniebnie, a jedynie dający. Ona bowiem haniebnie postępuje, jako że jest prostytutką, ale nie przyjmuje pieniędzy haniebnie: przecież jest prostytutką!.

46 D Julianus, ks. szesnasta Digestów Człowiek, który sądził, że jest winien pieniądze pewnej kobiecie, na jej polecenie przyrzekł je stypulacyjnie jej narzeczonemu tytułem posagu i wypłacił. Do małżeństwa jednak nie doszło. Zapytano kto z nich dwojga może żądać zwrotu pieniędzy, które dał: czy on sam, czy też kobieta. Nerwa i Attilicinus odpowiedzieli, że sam może ich żądać, jako że sądził, iż jest dłużny, a mógł się bronić exceptio doli mali. Lecz jeśliby przyrzekł był wiedząc, że nic nie jest dłużny kobiecie, skarga przypada kobiecie, ponieważ jej przypadły pieniądze. Jeśli zaś zaiste był dłużnikiem kobiety, wypłacił przed zaślubinami, a do tych by nie doszło, przysługuje jemu samemu condictio. Wierzytelność kobiety pozostaje natomiast nienaruszona w tym zakresie, że może ona zmusić dłużnika, żeby jej scedował condictio. W jaki sposób ustanowiono posag? Dlaczego jest on świadczeniem nienależnym? Dlaczego nie można posłużyć się rei vindicatio Rozważ trzy przypadki, komu i na jakiej podstawie udzielana jest condictio. Co dzieje się w chwili wypłaty przez dłużnika pieniędzy osobie trzeciej na polecenie wierzyciela? 17

47 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego

48 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje

49 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania

50 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania Rola stipulatio

51 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania Rola stipulatio Rola condictio indebiti

52 Contractus reales innominati Schemat: Paulus ks. 5 Problemów: Mój naturalny syn jest twoim niewolnikiem, a twój moim. Zgodziliśmy się, żebyś ty mojego wyzwolił, ja twojego. Ja wyzwoliłem, a ty nie. Zapytano z jakiej skargi odpowiadasz wobec mnie. Przy tej okazji można zbadać wszystkie sposoby dania z jakiejś przyczyny. Te zaś są następujące: albo daję tobie, abyś dał; albo daję, abyś uczynił; albo czynię, byś dał; albo czynię, byś uczynił.

53 Contractus reales innominati Condictio (ob rem dati, causa non secuta)

54 Contractus reales innominati Do ut des Condictio (ob rem dati, causa non secuta)

55 Contractus reales innominati Do ut des Do ut facias Condictio (ob rem dati, causa non secuta)

56 Contractus reales innominati Do ut des Do ut facias Facio ut des Condictio (ob rem dati, causa non secuta)

57 Contractus reales innominati Do ut des Do ut facias Facio ut des Facio ut facias Condictio (ob rem dati, causa non secuta)

58 Contractus reales innominati Przykłady: aestimatum, (actio aestimatoria) permutatio, transactio, donatio z poleceniem

59 Actio praescriptis verbis Ulp. 32 ad ed. D pr. U Labeona przedstawia się taki problem: daję ci do wypróbowania konie na przeznaczone sprzedaż, pod warunkiem, że mi je zwrócisz w przeciągu trzech dni jeśli nie będziesz zadowolony. Ty zaś używasz ich w zawodach i wygrywasz, ale potem decydujesz, że ich nie kupisz. Czy przysługuje przeciwko tobie skarga z tytułu sprzedaży? Myślę, że bardziej poprawne jest wniesienie actio praesciptis verbis, gdyż pomiędzy nami było porozumienie, że dostaniesz darmową próbę a nie, że dostaniesz (konie) na zawody.

60 Actio praescriptis verbis Ulp. 11 ad. ed. D Labeo pisze, że nie ma wątpliwości, że jeśli sprzedasz mi biblio-tekę pod warunkiem, że decuriones Kampanii sprzedadzą mi miejsce, gdzie będę mógł ją umieścić i z mojej winy nie otrzymałem miej-sca w Kampanii, to możesz skarżyć praescrip-tis verbis. Ja (Ulpian) sądzę, że może działać skargą z tytułu sprzedaży, gdyż warunek mo-że być uważany za spełniony, o ile jest winą nabywcy, że naprawdę nie został spełniony.

61 Pacta

62 Pacta D (Ulpianus, ks. 4 komentarza do Edytku): Pretor ogłasza: Dam ochronę porozumieniom zawartym bez podstępu, nie dla obejścia ustaw, plebiscytów, postanowień senatu i konstytucji cesarza, a także pod warunkiem, że ich nie łamią.

63 Pacta D (Ulpianus, ks. 4 komentarza do Edytku): Pretor ogłasza: Dam ochronę porozumieniom zawartym bez podstępu, nie dla obejścia ustaw, plebiscytów, postanowień senatu i konstytucji cesarza, a także pod warunkiem, że ich nie łamią. Pacta sunt servanda!

64 Pacta Rola pacta przy negotia bonae fidei Rola pacta przy negotia stricti iuris Pactum de non petendo Exceptio pacti/exceptio doli

65 Exceptio pacti conventi/doli Caius Aquilius iudex esto. Si paret Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia dare oportere qua de re agitur, Caius Aquilius iudex Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia condemnato; si non paret absolvito.

66 Exceptio pacti conventi/doli Caius Aquilius iudex esto. Si paret Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia dare oportere qua de re agitur, si inter Aulum Agerium & Numerium Negidium non convenit, ne ea pecunia peteretur. Caius Aquilius iudex Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia condemnato; si non paret absolvito.

67 Exceptio pacti conventi/doli Caius Aquilius iudex esto. Si paret Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia dare oportere qua de re agitur, si inter Aulum Agerium & Numerium Negidium non convenit, ne ea pecunia peteretur. Albo:si in ea re nihili dolo malo Aulii Agerii factum sit neque fiat, Caius Aquilius iudex Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium decem milia condemnato; si non paret absolvito.

68 Pacta

69 Pacta Constitutum debiti proprii/alieni

70 Pacta Constitutum debiti proprii/alieni Receptum arbitrii

71 Pacta Constitutum debiti proprii/alieni Receptum arbitrii Receptum argentarii

72 Pacta Constitutum debiti proprii/alieni Receptum arbitrii Receptum argentarii Recepta nautarum cauponarum et stabulatorium

73 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Conductor 28

74 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Miejsce Na statku Conductor Podróżnik 28

75 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Żeglarz 28

76 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz 28

77 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz Locatio operis 28

78 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis 28

79 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis 28

80 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Vis maior Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis 28

81 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Vis maior Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Conductor Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis 28

82 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Locator Żeglarz Vis maior Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Conductor Podróżnik Locatio rei Vis maior Żeglarz Custodia Locatio operis 28

83 Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium Początkowo gwaratuje bezwględnie bezpieczną podróż (odp. za vis maior) Istotne zatem zarówno przy locatio rei jaki i operis Od czasu Labeona, tylko odp. za custodia Nie ma znaczenia przy locatio operis W praktyce nadal zawierane, bo strony nie decydują, który kontrakt zawierają w chwili kupowania biletu. 29

84 Христосъ воскресе! Wesołych Swiat! Błogosławionej Paschy! XristÚw én sth1. élhy w én sth1 30

85 Христосъ воскресе! Wesołych Swiat! Błogosławionej Paschy! XristÚw én sth1. élhy w én sth1 30