prawo rzeczowe własność posiadanie o c h r o n a Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

Transkrypt

1 prawo rzeczowe własność posiadanie o c h r o n a Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

2 ochrona własności ochrona własności w czasach archaicznych: legis actio sacramento in rem

3 legis actio sacramento in rem G. 4.16: Jeśli procesowano się co do rzeczy, rzeczy ruchome i ożywione, które można było przynieść lub doprowadzić przed urzędnika, tak windykowano przed urzędnikiem: ten, który windykował, trzymał tyczkę, potem samą rzecz chwytał, na przykład niewolnika, i tak mówił: HUNC EGO HOMINEM EX IURE QUIRITIUM MEUM ESSE AIO SECUNDUM SUAM CAUSAM, SICUT DIXI, ECCE TIBI VINDICATAM IMPOSUI (JA OŚWIADCZAM, ŻE TEN NIEWOLNIK JEST MÓJ WEDLE PRAWA KWIRYTÓW, ZGODNIE ZE SWOJĄ SPRAWĄ, TAK JAK POWIEDZIAŁEM, OTO WOBEC CIEBIE NAŁOŻYLEM [NAŃ] LASKĘ) i w tej chwili dotykał niewolniką tyczką. Jego przeciwnik podobnie mówił i czynił. Skoro obaj dokonali windykacji, pretor mówił: MITTETE AMBO HOMINEM (PUŚCIE OBAJ NIEWOLNIKA), oni wypuszczali. Ten, który najpierw windykował, tak drugiego zapytywał : POSTULO ANNE DICAS QUA EX CAUSA VIDICAVERIS (ŻĄDAM, BYŚ POWIEDZIAŁ, Z JAKIEJ PRZYCZYNY WINDYKOWAŁEŚ. Ów odpowiadał IUS FECI SICUT VINDICTAM IMPOSUI (WYKONAŁEM PRAWO, TAK JAK NAŁOŻYLEM LASKĘ). W końcu, ten który najpierw windykował, mówił QUANDO TU INIURIA VINDICAVISTI QUINGENTIS ASSIBUS SACRAMENTO TE PROVOCO (A JEŚLI WINDYKOWAŁEŚ Z OBRAZĄ PRAWA, WZYWAM BYŚ USTANOWIŁ SACRAMENTUM PIĘĆSET ASÓW). Przeciwnik także mówił podobnie ET EGO TE (I JA CIEBIE). Tyczki zaś używali jakby w miejsce włóczni, oczywistego znaku prawnego władztwa, bo uważali, że prawne władztwo powstawało wobec tych rzeczy, które pochwycili od wrogów.

4 legis actio in rem per sponsionem sponsio preiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum Czy obiecujesz oddać mi rzecz i pożytki z niej, jeśli okaże się, że będziesz musiał mi zapłacić 10? sędzia bada czy rzecz należy do powoda, jeśli tak ogłasza pozwanego dłużnikiem i wzywa do oddania rzeczy jeśli tego nie uczyni: legis actio sacramento in personam albo legis actio per iudicis arbitrive postulationem zalety: taniej dowód obciąża tylko powoda.

5 Egzekucja legis actio per manus iniectionem: powód prosi pretora o zgodę na położenie ręki na zasądzonym procedura wedle III tablicy USTAWY XII TABLIC

6 PROCES FORMUŁKOWY ochrona własności w procesie formułkowym: rei vindicatio

7 rei vindicatio

8 rei vindicatio Caius Aquilius niech będzie sędzią. (nominatio) Jeśli się okaże, że ten niewolnik należy wedle prawa Kwirytów do Aulusa Ageriusa (intentio) i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego (clausa restitutoria), ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. (condemnatio)

9 Zasady procesowe legitymacja procesowa: czynna: właściciel kwirytalny pozbawiony posiadania bierna: posiadający nie-właściciel

10 legitymacja bierna D Ulpian, ks. 16 kom. do Edyktu): Obowiązek sędziego polega w tej skardze na tym, by sędzia sprawdził, czy pozwany posiada rzecz. Bo skoro udowodnię, że rzecz jest moja, posiadacz będzie musiał ją zwrócić, chyba, że podniesie jakiś zarzut. I tak niektórzy, jak Pegasus, sądzili, że tylko ten rodzaj posiadania zawiera się w tej skardze, który mam miejsce przy interdyktach utrubi i uti possidetis. A zatem, twierdzi, że nie można windykować od tego, u kogo rzecz złożono w przechowanie, albo dano w używanie, albo jeśli ją by wynajął, albo ma w posiadaniu na zabepieczenie legatu, czy posagu, albo z powodu ciąży, albo nie dał zabezpieczenia cautio damni infecti, bo nikt z nich nie jest posiadaczem. Ja jednak uważam, że od wszystkich, którzy je mają i mogą je oddać.

11 Legitymacja bierna wyjątki: złodziej, który pozbył się podstępnie rzeczy kradzionej, fikcyjny posiadacz.

12 Proces faza in iure wydanie formułki faza apud iudicem postępowanie dowodowe (ei incubit probatio qui dicit, non qui negat) funkcja klauzuli arbitralnej/restytuoryjnej wyrok

13 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy Działanie klauzuli arbitralnej

14 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy Działanie klauzuli arbitralnej

15 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

16 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

17 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

18 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

19 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

20 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

21 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu rzecz zostaje iusiurandum in lite zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

22 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu rzecz zostaje iusiurandum in lite zwrócona Działanie klauzuli arbitralnej

23 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu rzecz zostaje iusiurandum in lite zwrócona Działanie klauzuli zasądzenie na kwotę arbitralnej

24 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu rzecz zostaje iusiurandum in lite zwrócona Działanie klauzuli zasądzenie na kwotę arbitralnej

25 sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu rzecz zostaje iusiurandum in lite zwrócona Działanie klauzuli zasądzenie na kwotę arbitralnej pozwany zostaje de facto właścicielem rzeczy spornej

26 Restitutio

27 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio

28 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki

29 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki posiadacz w złej wierze: wszystkie pożytki,posiadacz w dobrej może je zatrzymać

30 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki posiadacz w złej wierze: wszystkie pożytki,posiadacz w dobrej może je zatrzymać litis contestatio: pozbawia dobrej wiary posiadacza

31 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki posiadacz w złej wierze: wszystkie pożytki,posiadacz w dobrej może je zatrzymać litis contestatio: pozbawia dobrej wiary posiadacza wygrywający: zwraca nakłady konieczne (posiadaczowi w złej wierze) oraz użyteczne (w dobrej). nakłady zbytkowne można zabrać

32 Restitutio zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki posiadacz w złej wierze: wszystkie pożytki,posiadacz w dobrej może je zatrzymać litis contestatio: pozbawia dobrej wiary posiadacza wygrywający: zwraca nakłady konieczne (posiadaczowi w złej wierze) oraz użyteczne (w dobrej). nakłady zbytkowne można zabrać do czasu rozliczenia przysługuje pozwanemu prawo retencji.

33 ochrona własności bonitarnej

34 ochrona własności bonitarnej przekazanie rzeczy mancypowalnej w sposób nieformalny --> zasiedzenie

35 ochrona własności bonitarnej przekazanie rzeczy mancypowalnej w sposób nieformalny --> zasiedzenie nabycie przez peregryna --> brak zasiedzenia

36 ochrona własności bonitarnej przekazanie rzeczy mancypowalnej w sposób nieformalny --> zasiedzenie nabycie przez peregryna --> brak zasiedzenia actio Publiciana --> 67 pne? Quintus Publicius

37 Actio Publiciana

38 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika i jeśli został mu on wydany i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten niewolnik, o którego toczy się spór, byłby jego, i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

39 Przesłanki w Actio Publiciana

40 Przesłanki w Actio Publiciana Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika --> TITULUS i jeśli został mu on wydany, --> TRADITIO i gdyby po tym jakby go rok, --> TEMPUS posiadał --> POSSESSIO (Civilis czyli w dobrej wierze) okazałoby się, że ten niewolnik byłby jego

41 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio rei venditae ac traditae Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po sześciu miesiącach Caius zmarł, a jego spadkobierca pozwał Aulusa przez rei vindicatio.

42 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio rei venditae ac traditae Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po sześciu miesiącach Caius zmarł, a jego spadkobierca pozwał Aulusa przez rei vindicatio.

43 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio rei venditae ac traditae Caius Caius Aquilius sprzedał niech Aulusowi będzie sędzią. konia i wydał go zwykłą Jeśli się okaże, że rzecz, o którą toczy się ten spór należy według tradycją. prawa Po Kwirytów sześciu miesiącach do Aulusa Ageriusa, Caius zmarł, a jego spadkobierca pozwał Aulusa przez rei vindicatio. a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

44 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio rei venditae ac traditae Caius Caius Aquilius sprzedał niech Aulusowi będzie sędzią. konia i wydał go zwykłą Jeśli się okaże, że rzecz, o którą toczy się ten spór należy według tradycją. prawa Po Kwirytów sześciu miesiącach do Aulusa Ageriusa, Caius zmarł, a jego i spadkobierca że nie została pozwał ona sprzedana Aulusa i wydana przez rei przez vindicatio. Aulusa Ageriusa Numeriusowi Negidiusowi, a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

45 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio iusti domini i replicatio r. venditae ac traditae & replicatio rei venditae ac traditae Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po jakimś czasie koń uciekł i wrócił do stajni Caiusa. Ten nie chce go oddać Aulusowi.

46 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio iusti domini i replicatio r. venditae ac traditae & replicatio rei venditae ac traditae Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po jakimś czasie koń uciekł i wrócił do stajni Caiusa. Ten nie chce go oddać Aulusowi.

47 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio iusti domini i replicatio r. venditae ac traditae & replicatio rei venditae ac traditae Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, a ten został mu wydany, i gdyby okazałoby się, że ten niewolnik, o którego toczy się spór byłby jego, jeśliby go przez rok posiadał, Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po jakimś czasie koń uciekł i wrócił do stajni Caiusa. Ten nie chce go oddać Aulusowi. a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

48 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio iusti domini i replicatio r. venditae ac traditae & replicatio rei venditae ac traditae Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, a ten został mu wydany, i gdyby okazałoby się, że ten niewolnik, o którego toczy się spór byłby jego, jeśliby go przez rok posiadał, o ile niewolnik ten nie należy do Numeriusa Negidiusa, Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą tradycją. Po jakimś czasie koń uciekł i wrócił do stajni Caiusa. Ten nie chce go oddać Aulusowi. a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

49 Właściciel kwirytalny vs. bonitarny exceptio iusti domini i replicatio r. venditae ac traditae & replicatio rei venditae ac traditae Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, a ten został mu wydany, i gdyby okazałoby się, że ten niewolnik, o którego toczy się spór byłby jego, jeśliby go przez rok posiadał, Caius sprzedał Aulusowi konia i wydał go zwykłą o ile niewolnik ten nie należy do Numeriusa Negidiusa, chyba żeby niewolnika, o którego toczy się ten spór Numerius Negidius Caiusa. wydał Ten i sprzedał nie chce Aulusowi go oddać Ageriusowi, Aulusowi. tradycją. Po jakimś czasie koń uciekł i wrócił do stajni a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

50 dwaj właściciele bonitarni D (Pomponius, libro secundo ex Plautio): Si a Titio fundum emeris qui Sempronii erat isque tibi traditus fuerit, pretio autem soluto Titius Sempronio heres extiterit et eundem fundum Maevio vendiderit et tradiderit: Iulianus ait aequius esse priorem te tueri, quia et si ipse Titius fundum a te peteret, exceptione summoveretur et si ipse Titius eum possideret, Publiciana peteres. (Jeśli kupiłeś od Tytusa grunt, który należał do Semproniusza i grunt ten został ci wydany, a już po zapłacie ceny Tytus został dziedzicem Semproniusza i ten sam grunt sprzedał i wydał Maeviusowi. Julian powiedział, że słuszniejsze jest, aby najpierw ciebie chronić, ponieważ także gdyby sam Tytus zażądał od ciebie gruntu, podniesiony byłby zarzut procesowy, a gdyby to Tytus go posiadał, miałbyś przeciw niemu skargę publicjańską).

51 dwaj właściciele bonitarni przy nabyciu od tego samego: ten, który nabył wcześniej przy nabyciu od dwóch różnych: melius est causa possidenti

52 ochrona naruszeń własności: actio negatoria

53 ochrona naruszeń własności: actio negatoria Caius Aquilius niech będzie sędzią. (nominatio) Jeśli się okaże, że Numeriusowi Negidiusowi nie należy prawo przechodu przez grunt, o co toczy się ten spór, bez zgody Aulusa Ageriusa (intentio) i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego (clausa restitutoria), ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. (condemnatio)

54 Ochrona w stosunkach sąsiedzkich actio aquae pluviae arcendae actio finium regundorum cautio damni infecti operis novi nuntiatio

55 Cautio damni infecti niebezpieczeństwo katastrofy pretor zmusza do złożenia cautio jeśli pozwany nie składa cautio: missio ex 1o decreto missio ex 2o decreto

56 operis novi nuntiatio Ulpian: konflikt ze służebnością niebezpieczeństwo immisji na mój grunt. ochrona użytku publicznego

57 operis novis nuntiatio wezwanie (nuntiatio) do zaprzestania cautio interdictum demolitorium missio in bonis ex primo decreto missio in bonis ex secundo decreto

58 ochrona posiadania

59 VIM VI REPELLER LICERE CASSIUS SCRIBIT IDQUE IUS NATURA COMPARATUR (D , Ulpian) Cassius pisze, że dozwolone odeprzeć jest siłę siłą, a to prawo wywodzi się z natury.

60 Geneza ochrony posiadania Dzierżawa gruntów publicznych (brak ochrony petytoryjnej) posiadacze na drodze do zasiedzenia

61 właściciel złodziej Posiadacze... nabywca w złej wierze nabywca od niewłaściciela w dobrej wierze nabywca res mancipi w drodze zwykłej traditio dzierżawca gruntu publicznego prekarzysta usufrutuariusz zastawnik komodatariusz depozytariusz sekwestiariusz dzierżawca

62 Posiadacze pretorscy właściciel złodziej nabywca w złej wierze nabywca od niewłaściciela w dobrej wierze nabywca res mancipi w drodze zwykłej traditio dzierżawca gruntu publicznego prekarzysta zastawnik sekwestiariusz w prawie poklasycznym także: usufruktuariusz

63 ochrona interdyktalna przysługuje tym, którzy nie mogą się zwrócić do właściciela o wystąpienie z rei vindicatio, wtedy, gdy zostali pozbawieni władztwa nad rzeczą: np: dzierżawca gruntów publicznych ( właścicielem jest lud rzymski sekwestiariusz (toczy się spór o własność)

64 Posiadanie wadliwe i niewadliwe względne: sprawdzane tylko wobec poprzednika wadliwe posiadanie: vi clam precario

65 Interdykty Praetor aut iubet aliquid fieri aut fieri prohibet. interdykty restytuoryjne (de vi armata) interdykty prohibitoryjne VIM FIERI VETO de glanda legenda interdykty ekshibitoryjne (interdictum de liberis exhibendis, de tabulis exhibendis...)

66 Interdicta retinendae possessionis (UTI POSSIDETIS) JAK POSIADACIE TE BUDYNKI, O KTÓRE TOCZY SIĘ SPÓR, JEDEN OD DRUGIEGO NIE PRZEMOCĄ, NIE POTAJEMNIE, NIE PREKARYJNIE, TAK NADAL POSIADAJCIE, ZAKAZUJĘ, ŻEBY SIŁA BYŁA UŻYTA. nieruchomości, wygrywa posiadacz niewadliwy w chwili wydania interdyktu przygotowanie postępowania petytoryjnego

67 Interdictum utrubi (UTRUBI VESTRUM) U KTÓREGO Z WAS TEN NIEWOLNIK, O KTÓREGO SIĘ TOCZY SPÓR, BYŁ PRZEZ WIĘKSZĄ CZĘŚĆ ROKU, NIE PRZEMOCĄ, NIE POTAJEMNIE, NIE PREKARYJNIE OD DRUGIEGO, NIECH TEN, U KTÓREGO BYŁ KRÓCEJ, WYDA TAMTEMU. ZAKAZUJĘ, ŻEBY SIŁA BYŁA UŻYTA. ruchomości, zwłaszcza niewolnicy rok liczony wstecz accessio temporis

68 Interdicta recuperandae possessionis (Unde vi) Z CZEGO GO W CIĄGU TEGO ROKU WYRZUCIŁEŚ SIŁĄ, ALBO TWOI NIEWOLNICY GO WYRZUCILI, SKORO ON BY POSIADAŁ BYŁ: TO, CO ANI SIŁĄ, ANI POTAJEMNIE, ANI PREKARYJNIE OD CIEBIE NIE POSIADAŁ, MASZ JEMU, JAK MIAŁ, PRZYWRÓCIĆ.

69 Interdicta recuperandae possessionis (Unde vi armata) Z CZEGO GO PRZEMOCĄ, RAZEM ZEBRANYMI UZBROJONYMI LUDŹMI WYZUŁEŚ, ALBO TWOJA FAMILIA, DO TEGO GO, JAK MIAŁ, PRZYWRÓĆ. czas wprowadzenia: czasy Sulli, niepokoje społeczne possessio vitiosa nie przeszkadza w odzyskaniu posiadania

70 Interdicta recuperandae possessionis (DE PRECARIO) CO PREKARYJNIE OD NIEGO MASZ, ALBO PODSTĘPNIE UCZYNIŁEŚ, ŻE RZESTAEŁ MIEĆ, O CO TOCZY SIĘ SPÓR, TO MU MASZ ZWRÓCIĆ. przeciwko prekarzyście

71 Interdicta adiscipendae possessionis Interdictum Salvianum: do ochrony zastawu Interdictum quorum bonorum: do nabycia masy spadkowej