Zobowiązania kontraktowe I Stypulacja

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XVI/ Zobowiązania kontraktowe I Stypulacja Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Rzymski nominalizm kontraktowy i jego późniejsze dzieje stypulacja: znaczenie, funkcja rytuału funkcje: stypulacja jako gwarancja; stypulacja jako środek zaskarżania nuda pacta stypulacja penalna ramy dogmatyczne stypulacji: od abstrakcyjności do względnej kauzalności przedmiot świadczenia a skargi ze stypulacji klauzula stypulacyjna i przejście do pisemności stypulacji Inst. IX 37 iii-iv; 39; 40 U podstaw VI 6.3; 6.12; 6.14; 6.17

3 Ex contractu Pojęcie kontraktu: contrahere contractum contractus Co tworzy umowę? consensus, a oświadczenie woli co uniemożliwia porozumienie? podstęp, groźba, błąd [współczesne wady oświadczenia woli] Czy każde porozumienie tworzy zobowiązanie?

4 Czy każde porozumienie tworzy zobowiązanie? D. II pr. Ulpianus 4 ad edictum Porozumienia Ius gentium rodzą albo skargi, albo zarzuty procesowe. 1. Te, które rodzą skargi nie utrzymują swojej nazwy, ale przechodzą do właściwego nazwania kontraktu: jak emptio venditio, locatio conductio, societas, commodatum, depositum i inne podobne kontrakty.

5 Czy każde porozumienie tworzy zobowiązanie? D. II pr. Ulpianus 4 ad edictum Porozumienia Ius gentium rodzą albo skargi, albo zarzuty procesowe. 1. Te, które rodzą skargi nie utrzymują swojej nazwy, ale przechodzą do właściwego nazwania kontraktu: jak emptio venditio, locatio conductio, societas, commodatum, depositum i inne podobne kontrakty. nudum pactum obligationem non parit (ad D. II , Ulpian 4 ed.) gołe porozumienie nie rodzi zobowiązania

6 nudum pactum obligationem non parit rzymski nominalizm kontraktowy kontrakty nazwane i ich klasyfikacja G : Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą.

7 nudum pactum obligationem non parit rzymski nominalizm kontraktowy kontrakty nazwane i ich klasyfikacja G : Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. realne werbalne literalne konsensualne

8 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne nominalizm kontraktowy

9 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka nominalizm kontraktowy

10 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw nominalizm kontraktowy

11 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie nominalizm kontraktowy

12 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie nominalizm kontraktowy użyczenie

13 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie nominalizm kontraktowy użyczenie przeniesienie detencji rzeczy

14 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie stypulacja (sponsio) nominalizm kontraktowy użyczenie przeniesienie detencji rzeczy

15 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie stypulacja (sponsio) nominalizm kontraktowy użyczenie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi

16 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy użyczenie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi

17 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy użyczenie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej

18 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej

19 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż najem przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej

20 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż najem zlecenie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej

21 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż najem zlecenie spółka przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej

22 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż najem zlecenie spółka przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej porozumienie w dowolnej formie

23 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka zastaw przechowanie użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny nominalizm kontraktowy kupno/sprzedaż najem zlecenie spółka C o n s e n s u s / p o r o z u m i e n i e przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej porozumienie w dowolnej formie

24 nominalizm kontraktowy pewność co do form prawnych prostota (?) elastyczność wolność umów

25 od nominalizmu kontraktowego Rzymskie rozwiązania klauzula stypulacyjna condictio indebiti (roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia) Wykład XIX nadanie zaskarżalności porozumieniom nietypowym (pacta, kontrakty realne nienazwane, pakta ustawowe, prawa cesarskiego) do wolności umów

26 od nominalizmu kontraktowego między kanonistami a legistami pacta sunt servanda: w stronę uznania woli stron Wykład XIX prawo kanoniczne (Dekret Gracjana; Dekretały Grzegorza IX) Antonio Gómez, Diego de Covarruvias y Leyva: ex nudo pacto oritur actio z gołego porozumienia powstaje skarga lex mercatoria (causa umowy, przyczyna zobowiązania: por. common law consideration) prawo natury (Grocjusz, Puffendorf) do wolności umów

27 od nominalizmu kontraktowego kodyfikacje Code civile art 1101 Prawo podstawowe RFN, art. 2.1 (cf. BGB art. 138); art. 353(1) Kodeksu cywilnego: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego do wolności umów

28 Stypulacja

29 Rytuał i jego funkcja

30 Rytuał i jego funkcja Czy proste porozumienie wystarczy do zawarcia umowy? Jaką rolę ma pismo?

31 Rytuał i jego funkcja Czy proste porozumienie wystarczy do zawarcia umowy? Jaką rolę ma pismo? Tylko wtedy jeśli treść porozumienia odpowiada jednemu z typowych kontraktów konsensualnych (sprzedaż, najem, zlecenie, spółka);

32 Rytuał i jego funkcja Czy proste porozumienie wystarczy do zawarcia umowy? Jaką rolę ma pismo? Tylko wtedy jeśli treść porozumienia odpowiada jednemu z typowych kontraktów konsensualnych (sprzedaż, najem, zlecenie, spółka); w innych przypadkach nudum pactum obligationem non parit (gołe porozumienie nie rodzi zobowiązania), zatem potrzebny jest rytuał:

33 Rytuał i jego funkcja Czy proste porozumienie wystarczy do zawarcia umowy? Jaką rolę ma pismo? Tylko wtedy jeśli treść porozumienia odpowiada jednemu z typowych kontraktów konsensualnych (sprzedaż, najem, zlecenie, spółka); w innych przypadkach nudum pactum obligationem non parit (gołe porozumienie nie rodzi zobowiązania), zatem potrzebny jest rytuał: Decem mihi dari spondes? spondeo stypulacja ubiera nagie porozumienie

34 Rytuał i jego funkcja

35 Charakter abstrakcyjny Rytuał i jego funkcja

36 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie?

37 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore

38 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore Co jeśli strony pozostają w oddaleniu?

39 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore Co jeśli strony pozostają w oddaleniu? Jak zawrzeć stypulację inter absentes?

40 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore Co jeśli strony pozostają w oddaleniu? Jak zawrzeć stypulację inter absentes? Osoby pod władzą

41 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore Co jeśli strony pozostają w oddaleniu? Jak zawrzeć stypulację inter absentes? Osoby pod władzą Można utrwalić na piśmie fakt dokonania stypulacji, to jednak nie zastępuje samego rytuału.

42 Rytuał i jego funkcja Charakter abstrakcyjny Co, jeśli chcemy zawrzeć bardziej skomplikowane porozumienie? cautio usufructuaria, cautio rem pupilli salvam fore Co jeśli strony pozostają w oddaleniu? Jak zawrzeć stypulację inter absentes? Osoby pod władzą Można utrwalić na piśmie fakt dokonania stypulacji, to jednak nie zastępuje samego rytuału. Pismo nie jest konstytutywne

43 Forma: G. III 92: Zobowiązanie ze słów powstaje z zapytania i odpowiedzi, na przykład: dari spondes? spondeo!; dabis? dabo!; promittis? promitto!; fidepromittis? fide promitto!; fideiubes? fideiubeo!; facies? faciam Ale to zobowiązanie za słów dari spondes? spodeo! jest właściwie dla obywateli rzymskich, pozostałe zaś należą do prawa narodów

44 Forma: G. III 92 przeto są skuteczne pomiędzy wszystkimi ludźmi, czy to obywatelami rzymskimi, czy peregrynami. I choćby zostały wypowiedziane po grecku, na przykład tak: δώσεις ; δώσω ὁ3ολογεῖς ; ὁ3ολογῶ 9ίστει κελεύεις ; 9ίστει κελεύω 9οιήσεις ; 9οιήσω, są skuteczne także między obywatelami rzymskimi, jeśli tylko posiadają zrozumienie mowy greckiej.

45 Forma Stypulacja sponsio (Czy uroczyście przyrzekasz, przyrzekam!) fidepromissio fideiussio (Quod Maevius mihi debet, id fide tua esse iubes? iubeo! Co Maevius mi jest winien, poręczasz własną wiarą? Poręczam!) inne

46 Rytuał i jego funkcja

47 Rytuał i jego funkcja Czy jedna ze stron może podnieść, że wcale nie zachciała zawrzeć umowy? Że brak było jej intencji? porozumienie staje niewątpliwe

48 Rytuał i jego funkcja Czy jedna ze stron może podnieść, że wcale nie zachciała zawrzeć umowy? Że brak było jej intencji? porozumienie staje niewątpliwe Czy można podnosić, że zawarliśmy stypulację, mając nadzieję na jakieś kontrświadczenie? (por. consideration) Treść zobowiązania ustalona bez wątpliwości

49 Rytuał i jego funkcja Czy jedna ze stron może podnieść, że wcale nie zachciała zawrzeć umowy? Że brak było jej intencji? porozumienie staje niewątpliwe Czy można podnosić, że zawarliśmy stypulację, mając nadzieję na jakieś kontrświadczenie? (por. consideration) Treść zobowiązania ustalona bez wątpliwości Dlaczego nie forma jednostronna? ( Obiecuję, że. )

50 Rytuał i jego funkcja Czy jedna ze stron może podnieść, że wcale nie zachciała zawrzeć umowy? Że brak było jej intencji? porozumienie staje niewątpliwe Czy można podnosić, że zawarliśmy stypulację, mając nadzieję na jakieś kontrświadczenie? (por. consideration) Treść zobowiązania ustalona bez wątpliwości Dlaczego nie forma jednostronna? ( Obiecuję, że. ) A jak to jest dziś?

51 Abstrakcyjny charakter stypulacji Geneza: między magią a religią wypowiedziane słowa wiążą strony samo spełnienie obietnicy nie kończy relacji. formalne zwolnienie: Akceptylacja

52 Akceptylacja (Debitor): Quod ego tibi promisi, habesne acceptum? (Czy to, to tobie obiecałem, uważasz za przyjęte?) (Creditor): Habeo! (Tak, uważam) możliwość zwolnienia z zobowiązania bez świadczenia (por. stypulacja akwiliańska)

53 Stypulacja: Zastosowanie powstanie abstrakcyjnego zobowiązania zwłaszcza w sytuacji, gdy treść świadczenia nie znajduje innej ochrony (stypulacja posagowa, cautio usufructuaria) Stypulacja ubiera nudum pactum stypulacje penalne gwarancja (osobowe umocnienie zobowiązania) Ernst Rabel: nachtgeformte Rechtsgeschäfte

54 Kontrakt słowny jako gwarancja

55 Kontrakt słowny jako gwarancja

56 Kontrakt słowny jako gwarancja SPONSIO FIDEPROMISSIO FIDEIUSSIO

57 Kontrakt słowny jako gwarancja SPONSIO FIDEPROMISSIO FIDEIUSSIO item spondes? spodeo! item fide promittis? fide promitto! item fide iubes? fideiubeo!

58 Kontrakt słowny jako gwarancja SPONSIO FIDEPROMISSIO FIDEIUSSIO item spondes? spodeo! item fide promittis? fide promitto! item fide iubes? fideiubeo! obywatele wszyscy

59 Kontrakt słowny jako gwarancja SPONSIO FIDEPROMISSIO FIDEIUSSIO item spondes? spodeo! item fide promittis? fide promitto! item fide iubes? fideiubeo! obywatele tylko kontrakty werbalne wszyscy każde zobowiązanie (także naturalne)

60 Kontrakt słowny jako gwarancja SPONSIO FIDEPROMISSIO FIDEIUSSIO item spondes? spodeo! item fide promittis? fide promitto! item fide iubes? fideiubeo! obywatele tylko kontrakty werbalne wszyscy każde zobowiązanie (także naturalne) wygasa po śmierci (albo po dwóch latach na mocy Lex Furia) dziedziczne

61 Skutki udzielenia gwarancji Dług podstawowy: A. Czy obiecujesz dać mi 100? B. Tak, obiecuję. Gwarancja A. Czy to samo mi obiecujesz? C. Tak, obiecuję. Dłużnik Wierzyciel dwa równoległe zobowiązania Gwarant

62 Skutki udzielenia gwarancji Wierzyciel To samo Dłużnik dwa równoległe zobowiązania Gwarant Wierzyciel ma zatem prawo wyboru, od kogo domagać się świadczenia wystąpienie jednak z jedną skargą powoduje wygaśnięcie drugiej (skutki konsumpcyjne litis contestatio) Ustawowe polepszenie pozycji gwaranta: Lex Appuleia, Lex Furia (wielość gwarantów).

63 Fideiussio typ zobowiązania werbalnego ukształtowany jako gwarancja otwarty dla obywateli i peregrynów problem korrealności zobowiązania gwarancyjnego

64 Modyfikacje sytuacji gwaranta beneficium divisionis (Hadrian) przywilej podziału pozwany współgwarant może wnosić o zasądzenie tylko przypadającej na niego części beneficium cedendarum actionum (Justynian) przywilej przeniesienia skarg gwarant, który spłacił dług może pozwać regresem pozostałych współgwarantów oraz dłużnika głównego beneficium excussionis vel ordinis (Justynian) przywilej domagania się/porządku wierzyciel musi pozwać najpierw dłużnika poręczenie staje się rzeczywiście zobowiązaniem pobocznym w stosunku do długu

65 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Certum / Incertum

66 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Certum / Incertum

67 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Certum / Incertum

68 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Różnice: Certum / Incertum

69 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Różnice: (a) dare certum (b) dare incertum (c) facere Certum / Incertum

70 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Różnice: (a) dare certum (b) dare incertum (c) facere podzielność Certum / Incertum

71 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Różnice: (a) dare certum (b) dare incertum (c) facere podzielność a b, podzielna, c niepodzielna. Konsekwencje? Certum / Incertum

72 Stipulatio: przedmiot świadczenia (a) czy obiecujesz, że HS będzie mi dane? Obiecuję. (b) czy obiecujesz zapłacić mi odszkodowanie, jeśli twój mur upadając, zniszczy moją posiadłość? Obiecuję. (c) Czy obiecujesz, że wybudujesz mi dom? Obiecuję. Różnice: (a) dare certum (b) dare incertum (c) facere podzielność a b, podzielna, c niepodzielna. Konsekwencje? a: actio certi. b c b actio (incerta) ex stipulatu. Certum / Incertum

73 Stipulatio: przedmiot świadczenia certum: rzecz konkretna wskazana dokładnie w stypulacji kwota pieniężna, określona rzecz (tak gatunkowo, jak indywidualnie) incertum: inne świadczenie, które będzie dopiero można określić w chwili realizacji zobowiązania: suma z odsetkami; świadczenie określone jako facere ; przedmiot zobowiązania przemiennego.

74 Stipulatio: skargi Actio ex stipulatu (actio incerti) - skarga ze stypulacji/ skarga o świadczenie nieopisane (w chwili zawierania stypulacji) condictio (actio certi) skarga o należność konkretnej rzeczy condictio certae creditae pecuniae condictio certae creditae rei condictio triticaria condictio jest skargą właściwą także dla pożyczki, kontraktu literalnego oraz o zwrot nienależnego świadczenia

75

76

77 CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, QUO DE RE AGITUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NUMERIUS NEGIDIUS, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 1 0 T Y S I Ę C Y S E S T E R C Ó W A U L U S O W I AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

78

79 Certum Incertum

80 Certum Jeśli się okaże, że A powinien dać B na podstawie ius civile 10 [niewolnika Stichusa] Incertum Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego

81 Certum Incertum Jeśli się okaże, że A powinien dać B na podstawie ius civile 10 [niewolnika Stichusa] to niech sędzia zasądzi Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego

82 Certum Incertum Jeśli się okaże, że A powinien dać B na podstawie ius civile 10 [niewolnika Stichusa] to niech sędzia zasądzi Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego A na rzecz B na 10 [tyle, ile warta byłaby ta rzecz] tyle, ile warta byłaby ta rzecz

83 Certum Incertum Jeśli się okaże, że A powinien dać B na podstawie ius civile 10 [niewolnika Stichusa] A na rzecz B na 10 [tyle, ile warta byłaby ta rzecz] to niech sędzia zasądzi Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego tyle, ile warta byłaby ta rzecz jeśli się nie okaże niech uwolni.

84 Certum Incertum Jeśli się okaże, że A powinien dać B na podstawie ius civile 10 [niewolnika Stichusa] A na rzecz B na 10 [tyle, ile warta byłaby ta rzecz] to niech sędzia zasądzi Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego tyle, ile warta byłaby ta rzecz jeśli się nie okaże niech uwolni. condictio actio incerti

85 Condictio... [certae rei] jeśli się okaże, że N.s. N.s powinien wedle prawa cywilnego dać A.owi A.owi niewolnika Stichusa, niech sędzia zasądzi od N.a. N.a dla A.a A.a, tyle ile ten spór byłby wart, jeśli się nie okaże... [triticaria] jeśli się okaże, że N.s. N.s powinien wedle prawa cywilnego dać A.owi A.owi 100 miar pszenicy, niech sędzia zasądzi od N.a. N.a dla A.a A.a, tyle ile ten spór byłby wart, jeśli się nie okaże...

86 Actio ex stipulatu Sędzią niech będzie Caius Aquilius. Ponieważ Numerius Negidius obiecał incertum Aulusowi Ageriusowi, cokolwiek z tej przyczyny Numerius Negius powinien dać lub uczynić Aulusowi Ageriusowi według prawa cywilnego, o co toczy się ten spór, niech sędzia zasądzi...

87 Rola sędziego w actio certi/incerti Wyrok Incertum: wycena wartości sporu uwzględniająca korzyści powoda litis aestimatio Certum: suma uwzględniona w intentio, albo wedle wartości rynkowej Problem żądania za dużo (pluris petitio): wprowadzenie

88 Stypulacja jako czynność abstrakcyjna od ścisłej abstrakcyjności po (względną) kauzalność

89 Causa wewnętrzna /warunek Czy obiecujesz dać mi 1000, jeśli mój niewolnik zrobi dla ciebie stół? Tak obiecuję. stypulacje penalne: Czy obiecujesz dać mi niewolnika Stichusa w kalendy stycznia, a jeśli tego nie uczynisz, że zapłacisz mi 1000? Tak obiecuję Termin Warunek

90 Stypulacja i jej przyczyna

91 Stypulacja i jej przyczyna Przed wyjazdem w długą podróż Titius nie ufając swym własnym niewolnikom, powierzył większość swych majętności sąsiadowi Caiusowi

92 Stypulacja i jej przyczyna Przed wyjazdem w długą podróż Titius nie ufając swym własnym niewolnikom, powierzył większość swych majętności sąsiadowi Caiusowi Niesnaski domowe końca Republiki umieściły dawnych przyjaciół po przeciwnych stronach barykady. Wobec tego, że posiadłości Caiusa zostały skonfiskowane przez wroga, odmówił on oddania majętności Titiusowi, o ile nie obieca on dużej sumy pieniędzy. Caius: "Czy obiecujesz zapłacić mi HS? Titius Tak obiecuję.

93 Stypulacja i jej przyczyna Przed wyjazdem w długą podróż Titius nie ufając swym własnym niewolnikom, powierzył większość swych majętności sąsiadowi Caiusowi Niesnaski domowe końca Republiki umieściły dawnych przyjaciół po przeciwnych stronach barykady. Wobec tego, że posiadłości Caiusa zostały skonfiskowane przez wroga, odmówił on oddania majętności Titiusowi, o ile nie obieca on dużej sumy pieniędzy. Caius: "Czy obiecujesz zapłacić mi HS? Titius Tak obiecuję. Czy ta stypulacja jest ważna?

94 Stypulacja i jej przyczyna Wykład III

95 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III

96 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)?

97 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)? Pretor wspomoże Titiusowi exceptio doli. Jak to działa?

98 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)? Pretor wspomoże Titiusowi exceptio doli. Jak to działa? Pozwany zostanie uwolniony, jeśli udowodni bezprawność przyczyny.

99 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)? Pretor wspomoże Titiusowi exceptio doli. Jak to działa? Pozwany zostanie uwolniony, jeśli udowodni bezprawność przyczyny. Stypulacja staje się bezskuteczna iure praetorio.

100 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)? Pretor wspomoże Titiusowi exceptio doli. Jak to działa? Pozwany zostanie uwolniony, jeśli udowodni bezprawność przyczyny. Stypulacja staje się bezskuteczna iure praetorio. Bezprawna przyczyna: Podstęp.

101 Stypulacja i jej przyczyna Caius ma skargę przeciwko Titiusowi wg prawa cywilnego. Co może zrobić Titius? Wykład III Czy wygranie procesu byłoby słuszne (aequitas)? Pretor wspomoże Titiusowi exceptio doli. Jak to działa? Pozwany zostanie uwolniony, jeśli udowodni bezprawność przyczyny. Stypulacja staje się bezskuteczna iure praetorio. Bezprawna przyczyna: Podstęp.

102 Condictio certae creditae pecuniae cum exceptione doli

103 CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DIES MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, SI IN EA RE NIHILI DOLO MALO AULII AGERII FACTUM SIT NEQUE FIAT, QUA DE RE AGITUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DIES MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. NIECH CAIUS AQUILIUS BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE POZWANY POWIENIEN DAĆ POWODOWI NA PODSTAWIE PRAWA CYWILNEGO 200,000 HS, O CO TO CZY SIĘ TEN SPÓR, JEŚLI NIC W TEJ SPRAWIE NIE STAŁO SIĘ, ANI NIE DZIEJE ZA PRZYCZYNĄ ZŁEGO PODSTĘPU POWODA, NIECH SĘDZIA ZASĄDZI OD POZWANEGO NA RZECZ POWODA 200,000 HS, JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI!

104 Wykład XI Czynność prawna Proces kazualne traditio Konieczność dowodu Słabo abstrakcyjne Ściśle abstrakcyjne stipulatio mancipatio Kauza domniena iuris tantum (domniemanie wzruszalne) Kauza domniemana iuris et de iure (domniemanie niezwruszalne)

105 Causa obietnicy: okoliczności D. XLV 1.94 Marcellus z 3 ks. digestów: Ktoś odebrał przyrzeczenie, ze zostanie mu dana pszenica. Jest to kwestia faktów a nie prawa. Jeśli myślał o jakiejś określonej pszenicy, tj. o określonym rodzaju i określonej ilości, uznaje się to za dodane (postanowienie). Inaczej jeśli dopiero miał określić rodzaj i ilość, ale tego nie uczynił, uważa się że nic mu nie przyrzeczono, nawet jednej miary. określoność świadczenia

106 Causa obietnicy: okoliczności D. XXIII 3.21 (Ulpian z ks. 35 komentarza do dzieł Sabinusa) Jest jasne, że stypulacja, którą składa się dla ustanowienia posagu, zawiera w sobie warunek jeśli małżeństwo zostanie zawarte i dlatego można na jej podstawie żądać tylko jeśli małżeństwo zostało zawarte (nawet gdyby warunek nie został wprost doń dodany). A zatem jeśli posłaniec został zawrócony, uważa się, że warunek stypulacji się nie ziścił.

107 Causa obietnicy: okoliczności D (Paulus, ks. 9 do dzieł Sabinusa) Gdybym przyjął od ciebie przyrzeczenie stypulacyjne jakiejś rzeczy, o której sądziłbym, że jest ze złota, a [w rzeczywistości] byłaby brązowa, powinieneś mi z tej przyczyny świadczyć brązową, bowiem zgadzamy się co do corpus [postaci]. Lecz jeśli świadomie mnie wprowadziłeś w błąd, będę mógł prowadzić postępowanie z tobą ex doli mali clausula.

108 Causa obietnicy: okoliczności D. XLV (Paulus, ks. 72 do Edyktu) Nie dojdzie zawarcia czynności prawnej, jeśli przyrzekniesz mi stypulacyjnie Stichusa, w sytuacji gdy ja myślę o jednym, a ty o innym Stichusie. błąd (error): brak consensusu

109 Klauzula stypulacyjna w kontraktach nienazwanych

110

111 TPSulp. 27: Transactio Za konsulatu Luciusa Vitelliusa syna i Messalli Vipstanusa Gallusa, w dzień przed nonami września ( ). Ja, Lucius Faenius Eumenes napisałem że zgodziłem się z Gaiusem Sulpiciusem Faustusem w kwesti sporu, który z nim prowadzę, dla której to kwesti zostali ustanowieni cognitores przez obie strony, że: ja (L.F.E) cofam to vadimonium, które cognitor Sulpiciusa ma z moim cognitorem w Rzymie, i które ów Gaius Sulpicius Faustus zabezpieczył na wypadek (niepomyślnego dla siebie) wyroku, a także, że uznaję za wykonaną jego stipulatio. Dlatego:

112 Jeżeli Tiberius Iulius Sporus zaniedba vadimonium, które uczynił z Luciusem Faeniusem Thallusem, moim cognitorem, w wysokości sesterców 50,000 pieniędzy (a które zabezpieczało jego stawienie się) w Rzymie, w kalendy listopada (1.11) na Forum Augusta przed posągiem triumfalnym Gneiusa Sentiusa Saturninusa, o godzinie trzeciej, nie zostanie z tego powodu wytoczone powództwo co do tej sumy (ani) z Tiberiusem Iuliusem Sporusem, ani jego gwarantem. Jeżeli tak się nie stanie (tj.: zostanie wytoczone powództwo) jaką sumę dochodzono by, tyle pieniędzy dać obiecałem ja Lucius Faenius Eumenes. Zapytał Gaius Sulpicius Faustus. Cokolwiek Gaius Sulpicius Faustus z tej przyczyny, o którą się toczy spór, obiecał zabezpieczyć, po jego zapytaniu, ja uznałem za (spełnione) wykonaną jego stipulatio. Sporządzono w Puteoli.

113

114

115

116

117 W czternastym roku panowania Imperatora Trajana Hadriana Cezara Augusta, za konsulatu Marka Flawiusza Apra i Kwintusa Fabiusza Katullinusa, trzeciego dnia przed idami wrześniowymi, wedle rachuby nowej prowincji Arabii roku dwudziestego piątego, dwudziestego czwartego (dnia) miesiąca Gorpiaios, w Maoza koło Zoara. Szymon, syn Jezusa, syna Ananiasza (?), Babathcie, córce Szymona, oboje zamieszkali w Maoza, pozdrowienie.

118 Oświadczam, że kupiłem od ciebie zbiór daktyli z gajów Judy, syna Chtusiona, twojego zmarłego męża, (które znajdują się) w Maoza, zwanych gajem Pherora, gajem Nikarkos i trzeciego zwanego (gajem) Molchaiosa, które ty zajmujesz, jak twierdzisz, tytułem swojego posagu i wierzytelności. Za wyżej wzmiankowany rok zapłacę ci za te gaje czterdzieści dwa talenty pierwszych i drugich daktyli patetae ( pękających od soku ) oraz dwa koroi i trzy sata [daktyli] syryjskich i naareńskich (?) ważąc dla ciebie, w twoim domu, według wagi maozeńskiej i podobnie mierząc, dla ciebie, w twoim domu, według miary maozeńskiej.

119 (Wszystko zostanie dokonane) za pośrednictwem mojego gwaranta i poręczyciela, Sammuosa, syna Menachema, z tejże Maoza. Cokolwiek byłoby ponad (to) w wyżej wzmiankowanych gajach, wezmę (to) dla siebie w zamian za swoje prace i wydatki. Jeśli zaś nie zapewnię ci wyżej wzmiankowanych daktyli w czasie suszenia, dam ci za każdy jeden talent (daktyli patatae (pękających od soku)) dwa denary i za syryjskie, i za naareńskie (daktyle) jedną melaine. Twoje prawo egzekucji, na mnie i z moich majętności lub od mojego gwaranta, z czegokolwiek by zechciał ktoś działający przez ciebie lub dla ciebie, będzie ważne wszędzie. Zapytano o dobrą wiarę (stron) i uzyskano (jej) potwierdzenie.

120 Klauzula stypulacyjna po Constitutito Antoniniana 212 dodawana do prawie wszystkich kontraktów (nawet nazwanych ) potwierdzenie na piśmie domniemuje jej realne wypowiedzenie D. II To co zwykło się dodawać końcową częścią porozumień, w taki sposób zapytał Titius, przyrzekł Maevius, interpretuje się nie tylko jako zwarte (gołe) porozumienie, ale również jako stypulację. I zatem ze stypulacji rodzi się skarga, chyba że się w konkretnym przypadku wykaże się coś przeciwnego: że nie było zamiarem stron zawrzeć stypulację, a jedynie nieformalne porozumienie.

121 Klauzula stypulacyjna potwierdzenie na piśmie domniemuje jej realne wypowiedzenie Imperatores Severus, Antoninus. Chociaż w liście, który dołączyłeś do swojej petycji nie dodano, że została zawarta stypulacja, na rzecz tego, który przyjął gwarancje, to jednak jeśli tylko sprawa wydarzyła się między obecnymi osobami, należy domniemać, że po zadaniu najpierw stypulacyjnego, nastąpiła wypowiedziana stypulacyjna odpowiedź Imperator Leo. Wszelkie stypulacje, choćby nie wypowiedziane słowami uroczystymi i skierowanymi do stron, a które zostałaby ułożone by wyrazić zgodę stron, o ile zgodne są z ustawmi, niech mają moc prawną. (472).

122 Syllabus kontrakty realne: zasady ogólne/odpowiedzialność (stopnie odpowiedzialność: egzemplifikacja). mutuum/pożyczka: od realności po konsensualność teoria prawa a praktyka Umocnienie zobowiązań: osobowe/rzeczowe Inst. IX 37 iii-iv; 39; 40 U podstaw VI 6.3; 6.12; 6.14; 6.17