prawo dotyczące osób opieka i jej funkcja curatela pozycja prawna kobiet Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

Transkrypt

1 prawo dotyczące osób opieka i jej funkcja t u t e l a curatela pozycja prawna kobiet Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

2 Tutela

3 Tutela

4 Tutela D pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić.

5 Tutela D pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić. Tutela impuberum

6 Tutela D pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić. Tutela impuberum Tutela mulierum

7 Tutela impuberum pupillus = impuber Prokulejanie: 12 i 14 lat (kobiety, mężczyźni) Sabinianie: inspectio corporis

8 Tutela impuberum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria najbliższy agnat: brak możności ekskuzacji. Titius tutor fili mei Auli esto! tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 pne): namiestnicy w prowincjach brak możliwości ekskuzacji.

9 Tutela impuberum uprawnienia tutora: auctoritas tutoris akty rozporządzające/zobowiązujące: konieczność zatwierdzenia akty przysparzające: konieczność tylko przy pupilach młodszych niż 7 lat. obowiązki (obciażenia)

10 Tutela impuberum: kontrola tutora

11 Tutela impuberum: kontrola tutora

12 Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore

13 Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris

14 Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis

15 Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria)

16 Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria) odwołanie tutora: możliwe tylko przy dativa i testamentaria, tutor legittimus mógł być ograniczony przez powołanie tutor adiunctus albo curator impuberum

17 Cautio Niewolnik pupila: Rem pupili salvam fore spondes? Tutor: Spondeo!

18 Actio tutelae: P. Babatha 29 (I/II n.e)

19 Formula actionis tutelae m2e1t2a2já toë de now[toë] d[e now n2ka2loëntow ka toë2 [de now g]- kaloum nou m xri (dhnarίou] [/B]f4 jen2o2 ίtai stvsan pe1[ ] ı2 de na toë de now Ù2rfa2noË 1pt2[r]o2[p]Ø2[n] xeἰr4[i]s2en, per oapple prãg4m2[at]o2w êgetai, tan diå toëto tú p2r4çgma2 tún de na t de ni doënai poi 2- sai d k kal w pίstev2w2, toêtou ofl jenokrίtai tún d2[e ]n2a2 t de ni m xre2i dhn(arίvn) /Bf katakreinãtvsan, ån d2[ m]ø faίnhtai, épolu2sãtvs2a2[n].

20 Formula actionis tutelae Inter illum actorem et illum reum dumtaxat denarium MMD recuperatores sunto. Quod ille illius pupilli tutelam gessit, qua de re agitur, quidquid ob eam rem illum illi dare facere oportet ex bona fide, eius recuperatores illum illi dumtaxat denarium MMD condemanto; si non paret absolvunto.

21 Tutela mulierum powody wprowadzenia (infirmitas sexus; laevitas animi?!) ochrona majątku rodowego: TUTELA AGNATÓW

22 Tutela mulierum: od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności optio tutoris w testamentach coëmptio fiduciae causa prawo pretorskie: rozpoznanie ważności testamentu ius trium liberorum

23 Do czego potrzeby jest tutor? Tit. ex corpore Ulpiani: Auctoritas tutoris trzeba kobietom w tych sprawach: jeśli prowadzą postępowanie sądowe na podstawie ustawy lub powództwa ustawowego, jeśli się zobowiązują, jeśli dokonują czynności ius civile,jeśli pozwalają pozostawać swojej wyzwolenicy pozostać w contubernium z niewolnikiem należącym do innego, jeśli pozbywają się rzeczy mancypowalnej. A pupil jeszcze bardziej: bo musi mieć auctoritas tutoris przy alienacji res nec mancipi.

24 Rola kobiet w prawie Titinius, Iuris perita (III w. p.n.e.) Carfania: adwokata? (I w. p.n.e)

25 rzeczywiste ograniczenia? Dig Papinianus 31 quaest. In multis iuris nostri articulis deterior est condicio feminarum quam masculorum. SC Velleianum

26 Tutela mulierum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria zniesiona przez Claudiusza. optio tutoris tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 pne): namiestnicy w prowincjach

27 Curatela

28 Cura furiosi/prodigi przyczyny wprowadzenia: Ustawa XII Tablic, agnatus proximus uprawnienia rozliczenie: actio negotiorum gestorum directa/ contraria?

29 Cura minorum cel wprowadzenia: Lex Laetoria de circumscriptione adulentium actio legis Laetoriae (karna, może nawet popularna, przeciwko temu, kto oszukałby minora pretorskie: exceptio legis Laetoriae/restitutio in integrum udzielane minor XXV annos zatwierdzenie czynności prawnej minora przez kuratora odsuwa te niebezpieczeństwa rozliczenie: actio negotiorum gestorum directa/contraria?

30 Plautus, Pseudolus 300 CAL. Nimis miser sum, nummum nusquam reperire argenti queo; ita miser et amore pereo et inopia argentaria. BAL. Eme die caeca hercle olivom, id vendito oculata die: iam Hercle vel ducentae fieri possunt praesentes minae. CAL. Perii, annorum lex me perdit quinavicenaria. metuont credere omnes.

31 Plautus, Pseudolus CAL. Jakże jestem biedny, ni jednego srebrnego pieniążka znaleźć nie mogę; biedny, ja biedny, niszczy mnie miłość i brak srebra! BAL. Dalibóg, kup olej na kredyt, sprzedaj za brzęczącą monetę. CAL. No to zginąłem. Ustawa lat dwudziestu pięciu mnie gnębi: wszyscy boją się mi pożyczać BAL. Ta i moją jest ustawą: obawiam się pożyczyć!

32 Inne przypadki curateli curator ventris curator impuberis curator absentis

33 zdolność prawna wolni obywatele autonomiczni wiek - płeć - stan umysłowy - marnotrawstwo zdolność do czynności prawnych

34 Pater Familias pierwotnie zdolność prawna i zdolność do czynności jest ze sobą nieodłącznie złączona punkt wyjścia dla rozdziału: ograniczenia w dysponowaniu rzeczami pod władzą: kobiety, pupilowie, marnotrawcy, szaleńcy. celem ochrona stanu władztwa rodu - gens

35 warunkowa zdolność do czynności osób nie posiadających autonomii actiones adiecticiae qualitatis szczególna pozycja filius familias

36 czynności prawne: elementy ogólnej teorii

37 Zdarzenia... Zdarzenia:brak skutków prawnych Zdarzenia prawne:mają skutki prawne Działania Działania dozwolone Czynności prawne

38 Oświadczenie woli oświadczenie woli, a czynność prawna problem rozbieżności między wolą zewnątrzną (verba) i wewnętrzną (voluntas): intepretacja Causa Curiana: 93 r. p.n.e.: Quintus Mucius vs. Lucius Crassus (adwokat Maniusa Curiusa) problem wpływu wad oświadczenia woli dla ważność czynności prawnej.

39 czynności prawne ważne nieważne skuteczne nieskuteczne wzruszalne D Paulus Sprzecznie z ustawą postępuje ten, kto czyni coś czego ustawa zabrania, omija ją zaś ten, kto zachowując literalnie rozumienie słów ustawy przechytrza jej postanowienia. G.1.46 bo też jeśliby wolność była dana testamentem niewolnikom wymienionym przez wpisanie imion w obwód koła, to ponieważ nie można znaleźć żadnej kolejności wyzwolenia, żaden z nich nie będzie wolny, ponieważ ustawa Fufia Caninia unieważnia to co by dokonano w celu jej obejścia. Są też osobne uchwały senatu, którymi unieważnia się to wszystko co zostało wymyślone dla obejścia tej ustawy.

40 czynności prawne jednostronne dwustronne

41 czynności prawne jednostronne dwustronne testament, darowizna kupno-sprzedaż

42 czynności prawne

43 czynności prawne inter vivos mortis causa kupno-sprzedaż testament

44 czynności prawne

45 czynności prawne odpłatne nieodpłatne darowizna kupno

46 czynności prawne

47 czynności prawne rozporządzające/zobowiązujące przysparzające

48 czynności prawne

49 czynności prawne formalne nieformalne

50 czynności prawne formalne abstrakcyjne nieformalne kauzalne

51 stypulacja: abstrakcyjne G. 3.92: Zobowiązanie ze słów powstaje z zapytania i odpowiedzi, na przykład: DARI SPONDES? SPONDEO!; DABIS? DABO!; PROMITTIS? PROMITTO!; FIDEPROMITTIS? FIDE PROMITTO!; FIDEIUBES? FIDEIUBEO!; FACIES? FACIAM! (...) I choćby zostały wypowiedziane po grecku, na przykład tak: Δώσέις. δώσω. ὁμολογεῖς. ὁμολογῶ. πίστει κελεύεις. πίστει κελεύω. ποιήσεις. ποιήσω. są skuteczne także między rzymskimi, jeśli tylko posiadają zrozumienie mowy greckiej.

52 Mancipatio in iure cessio

53 Kauzalne Traditio: wręczenie rzeczy drugiej stronie w celu przeniesienia własności. dla ważności potrzebna przyczyna: causa donandi causa obligandi/acquirendi causa solvendi

54 wady oświadczenia woli reservatio mentalis simulatio error metus dolus

55 Reservatio mentalis brak wpływu na ważność czynności prawnej

56 Symulacja czynność symulowana: nieważna czynność dyssymulowana: ważna, o ile zgoda z prawem casus Maecenasa i Terentii: fikcyjny rozwód, w celu obejścia zakazu darowizn ukrycie posagu jako depozytu,

57 Symulacja BGU I 114= P. Catt. recto I 5-13 (ca. 144 Antinoopolis albo Aleksandria): zbiór decyzji prejudycialnych dotyczących żołnierzy. W dwudziestym roku Boskiego Hadriana (137 n.e.), 20 dnia miesiąca Tybi. Ponieważ Lucia Makrina za pośrednictwem adwokata Phaniosa pozwała ze spadku zmarłego Antoniosa Germanosa, żołnierza, o pieniądze u niego zdeponowane, Lupus powiedział: Wiemy, że pieniądze tak zdeponowane naprawdę są posagami. Nie udzielę skargi z tego powodu, bo żołnierzom nie wolno zawierać małżeństw. Dam jednak skargę, jeśli pozwiesz o zwrot posagu, ale muszę być przekonanym, że było to prawne małżeństwo.

58 Error błąd ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet Error iuris: wyłączenia kobiety (laevitas animi) rustici żołnierze minorzy (ale bez asystencji kuratora)

59 Error: wyłączenia restitutio in integrum (przywrócenie do stanu początkowego) minorzy: actio legis Laetoriae (skarga karna) exceptiones (zarzuty procesowe): exceptio legis Laetoriae (minorzy) exceptio senatusconsulti Velleiani (kobiety przy intercesji)

60 Wyłączenie error iuris niedoświadczenie prawne beneficjenta ale nie wtedy, gdy pretor podweźmie przekonanie, że beneficjent wbrew ogólnemu przekonaniu był doświadczony w prawie: SC Velleianum: D pr. Callistratus: jeśli kobieta dokonała intercesji dla kogoś, lecz z tej rzeczy, to co otrzymano było dlań z zyskiem, zarzut na podstawie senatusconsultum nie ma miejsca, ponieważ nie stała się biedniejsza. D pr. Paulus: Jeśli kobieta dokonała intercesji z z zamiarem oszukania, albo wiedząc, że nie będzie zobowiązana, nie będzie dany zarzut. Najznaczniejszy stan nie wyłączył (udzielenia) skargi, która jest możliwa w przypadku podstępu kobiety.

61 error facti wpływa na niemożliwość porozumienia: brak consensusu: D (Venuleius, 1 stipulationum): Jeśli przyrzekłeś mi niewolnika i ja myślałem o innym, a ty o innym, nic nie zostało zdziałane, gdyż stypulacja dochodzi do skutku za zgodą stron. D (Paulus, ks. 72 komentarza do Edytku) Nie dojdzie zawarcia czynności prawnej, jeśli przyrzekniesz mi stypulacyjnie Stichusa, w sytuacji gdy ja myślę o jednym, a ty o innym Stichusie.

62 metus & dolus czynności abstrakcyjne prawa cywilnego, ius strictum pierwotnie: brak wpływu od wydania edictum de dolo oraz edictum de metu pretor udziela zarzutu procesowego, jeśli oszukany był pozywany. od końca Republiki: możliwość odzyskania korzyści świadczonych na skutek podstępu lub groźby: actio quod metus causa, actio doli. czynności kauzalne, oparte na dobrej wierze: nieskuteczne.

63

64 Formułka: exceptio quod metus causa

65 Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią.

66 Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór,

67 Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 10 tysięcy sesterców. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

68 Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, i o ile Numerius Negidius nie działał pod wpływem groźby, niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 10 tysięcy sesterców. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

69 Elementy czynności prawnej necessaria negoti: elementy konieczne, bez nich czynność prawna nie jest dokonana naturalia negoti: elementy czynności prawnej dorozumiane accidentalia negoti: dodatkowe postanowienia dies: termin condictio: warunek modus: polecenie