Zobowiązania kontraktowe V Mandat, negotiorum gestio i reprezentacja

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XX/ Zobowiązania kontraktowe V Mandat, negotiorum gestio i reprezentacja Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Zobowiązania kontraktowe V i zobowiązania podobne do kontraktów: mandat, negotiorum gestio, reprezentacja; inne quasikontrakty Zlecenie: cel i odpowiedzialność za podjęcie. Rola nieodpłatnego działania na rzecz drugiej strony w systemie prawno-społecznym. Odpowiedzialność pozakontraktowa: wstęp Działanie bez zlecenia. Uzasadnienie tegoż. Model anglosaski a model cywilistyczny. Podsumowanie: działanie na rzecz osoby trzeciej w prawie rzymskim (zastępstwo: powtórzenie skutków działań osób podwładnych, zasada nemo alteri stipulari potest) i późniejsze zmiany. Inst. IX 37 vi; viii U podstaw VI 20.2

3 Zlecenie mandat

4 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto?

5 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio?

6 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio? Społecznie nieakceptowalny: merces = mercenarius (najemnik).

7 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio? Społecznie nieakceptowalny: merces = mercenarius (najemnik). zlecenie mandatum

8 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio? Społecznie nieakceptowalny: merces = mercenarius (najemnik). zlecenie mandatum

9 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio? Społecznie nieakceptowalny: merces = mercenarius (najemnik). zlecenie mandatum

10 Nieodpłatne usługi w świecie rzymskim Titius poprosił znanego adwokata Hortensjusza, by go bronił w procesie: jaki kontrakt zawarto? Locatio conductio? Społecznie nieakceptowalny: merces = mercenarius (najemnik). zlecenie mandatum D XVII 1.4 (Paulus 32 ed) Mandatum nisi gratuitum nullum est: nam originem ex officio atque amicitia trahit, contrarium ergo est officio merces: interveniente enim pecunia res ad locationem et conductionem potius respicit Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje: jego początek bowiem wywodzi się z przyjaźni i powinności, a zapłata przeciwstawia się powinności: jeśli używa się pieniędzy, lepiej uznać (umowę) za najem.

11 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje

12 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje

13 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje kontrakt dobrej wiary, dwustronnie zobowiązujący nierównoczesny

14 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje kontrakt dobrej wiary, dwustronnie zobowiązujący nierównoczesny Jeśli kontrakt nieodpłatny: czego mogą domagać się strony?

15 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje kontrakt dobrej wiary, dwustronnie zobowiązujący nierównoczesny Jeśli kontrakt nieodpłatny: czego mogą domagać się strony? Mandans (zleceniodawca): wykonanie zlecenia

16 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje kontrakt dobrej wiary, dwustronnie zobowiązujący nierównoczesny Jeśli kontrakt nieodpłatny: czego mogą domagać się strony? Mandans (zleceniodawca): wykonanie zlecenia Mandatariusz (zleceniobiorca): koszty wykonania zlecenia poniesione szkody (?)

17 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje

18 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium

19 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem

20 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia

21 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia ius commune

22 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia ius commune Pothier, kodyfikacje

23 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia ius commune Pothier, kodyfikacje powrót do nieodpłatności w BGB

24 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia ius commune Pothier, kodyfikacje powrót do nieodpłatności w BGB inaczej KC ( 735) jeśli nie zastrzeżono inaczej, zlecenie jest odpłatne

25 Zlecenie (nie)odpłatność Mandatum nisi gratuitum nullum est Mandat jeśli nie jest nieodpłatny, nie powstaje Honorarii, salarium CJ. IV 35.1 (Severus & Caracalla) salarium: cognitio extra ordinem późniejsze poglądy na nieodpłatność zlecenia ius commune Pothier, kodyfikacje Funkcja zlecenia dziś powrót do nieodpłatności w BGB inaczej KC ( 735) jeśli nie zastrzeżono inaczej, zlecenie jest odpłatne

26 Szkody mandatariusza D. XVII (Paulus): Mandatariusz nie może pozwać o wszystkie nakłady, które miałby ponieść: na przykład wtedy, gdy został napadnięty, albo utracił majątek w katastrofie morskiej, albo gdy on sam, albo członkowie jego familia rozchorowali się te sprawy należy raczej przypisać przypadkowi niż zleceniu kontrowersje na temat szkody: ostatecznie tylko wynikające ze zlecenia

27 Standard odpowiedzialności Kryteria a) interes stron (por. depozyt i komodat) b) infamia

28 Standard odpowiedzialności Kryteria a) interes stron (por. depozyt i komodat) b) infamia Mod. diff. Coll. X 2.3: w procesie na podstawie mandatum bada się podstęp, a nie niestaranność

29 Standard odpowiedzialności Kryteria a) interes stron (por. depozyt i komodat) b) infamia Mod. diff. Coll. X 2.3: w procesie na podstawie mandatum bada się podstęp, a nie niestaranność D. L (Ulp. 29 Sab.): Niektóre kontrakty przyjmują (jako standard odpowiedzialności) podstęp, inne podstęp i niestaranność. Te, które przyjmują podstęp to depozyt oraz prekarium, te które przyjmują i podstęp, i niestaranność to mandat, komodat, sprzedaż, zastaw, najem, a także posag, tutela oraz negotiorum gestio

30 Standard odpowiedzialności Kryteria a) interes stron (por. depozyt i komodat) b) infamia Mod. diff. Coll. X 2.3: w procesie na podstawie mandatum bada się podstęp, a nie niestaranność D. L (Ulp. 29 Sab.): Niektóre kontrakty przyjmują (jako standard odpowiedzialności) podstęp, inne podstęp i niestaranność. Te, które przyjmują podstęp to depozyt oraz prekarium, te które przyjmują i podstęp, i niestaranność to mandat, komodat, sprzedaż, zastaw, najem, a także posag, tutela oraz negotiorum gestio Sprzeczność?

31 Standard odpowiedzialności Mod. diff. Coll. X 2.3: w procesie na podstawie mandatum bada się podstęp, a nie niestaranność D. L (Ulp. 29 Sab.): Niektóre kontrakty przyjmują (jako standard odpowiedzialności) podstęp, inne podstęp i niestaranność. Te, które przyjmują podstęp to depozyt oraz prekarium, te które przyjmują i podstęp, i niestaranność to mandat, komodat, sprzedaż, zastaw, najem, a także posag, tutela oraz negotiorum gestio Podwójny standard odpowiedzialności mandatariusza. actio mandati directa actio mandati contraria dolus culpa (levis?)

32 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101.

33 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy sprzedawca może domagać się zapłaty ceny bezpośrednio od Titiusa?

34 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy sprzedawca może domagać się zapłaty ceny bezpośrednio od Titiusa? Zastępstwo w prawie rzymskim

35 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy sprzedawca może domagać się zapłaty ceny bezpośrednio od Titiusa? Zastępstwo w prawie rzymskim konstrukcja zastępstwa pośredniego

36 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy sprzedawca może domagać się zapłaty ceny bezpośrednio od Titiusa? Zastępstwo w prawie rzymskim konstrukcja zastępstwa pośredniego inaczej KC: 734 (w imieniu)

37 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101.

38 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy Titius musi zapłacić Marcusowi 101?

39 Granice Mandatu Titius polecił Marcusowi kupić dom na aukcji, ale nie za więcej niż 100. Markus zagalopował się w licytacji, przyjmując cenę 101. Czy Titius musi zapłacić Marcusowi 101? A co jeśli Marcus gotów jest oddać dom za 100? Czy Titius musi go przyjąć i oddać 100?

40 Granice Mandatu D. XVII (Paulus, ks. 32 komentarza do Edyktu) Jeśli ustanowiłem cenę, a ty kupiłeś za więcej, niektórzy prawnicy nie dopuszczają do udzielenia ci actio mandati, nawet gdybyś był gotów zarzucić nadwyżkę ceny. Jest bowiem niesłuszne, że ja nie mam przeciwko niemu skargi, gdy [on] nie chce, on zaś, jeśli chce, ma przeciwko mnie. D. XVII (Gaius, ks. 2 Jurysprudencji na codzień): Lecz Prokulus uważa, że słusznie można żądać do wysokości ustalonej ceny. I ta opinia zaiste jest lepsza.

41 Granice Mandatu Mandat jako oparty na zaufaniu sztywna konstrukcja dogmatyczna, a funkcjonalność konstrukcji zlecenia utilitas użyteczność

42 Interes w mandacie Masz zamiar kupić od mojego przyjaciela pewien grunt w Afryce. Pytasz mnie o zdanie, a ja odpowiadam Kup tę działkę, ma bardzo żyzną ziemię. Po transakcji okazuje się, że działka już dawno pustynniała. Czy możesz mnie pozwać o straty? Mandatum tua tantum gratia

43 Interes w mandacie Masz zamiar kupić od mojego przyjaciela pewien grunt w Afryce. Pytasz mnie o zdanie, a ja odpowiadam Kup tę działkę, ma bardzo żyzną ziemię. Po transakcji okazuje się, że działka już dawno pustynniała. Czy możesz mnie pozwać o straty? Gai. III 156: Jeśli polecam ci, byś dokonał jakiegoś działania w swoim interesie, mandatum staje się zbyteczne, bo to co masz zrobić w swoim interesie, powinieneś zrobić na podstawie własnego sądu, a nie mojego polecania. I zatem jeśli zachęciłbym cię, żebyś pożyczył na procent pieniądze, które miałeś leżące w domu bezczynnie, to choćbyś dał je w pożyczkę temu, od którego odebrać nie możesz, nie będziesz miał skargi z mandatu. Mandatum tua tantum gratia

44 Interes w mandacie Polecenie wyłącznie w interesie zleceniodawcy nie jest zleceniem wymóg interesu zleceniodawcy lub osoby trzeciej Zlecenie w interesie zleceniobiorcy wyjątkowo dopuszczane, jeśli łączy się z interesem zleceniodawcy (mandatum mea gratia) lub osoby trzeciej (gratia aliena)

45 Interes w mandacie Zlecam Ci, żebyś pożyczył Titiusowi pieniądze. W czyim interesie została zawarta umowa? Jaki jest jej skutek? Mandatum qualificatum

46 Interes w mandacie Zlecam Ci, żebyś pożyczył Titiusowi pieniądze. W czyim interesie została zawarta umowa? Jaki jest jej skutek? G. III 156 I idzie to tak daleko, że można zapytać, czy odpowiada z mandatu ten, który ci polecił, abyś pożyczył pieniądze Titiusowi. Servius zaprzeczył: nie sądził, żeby w tym przypadku powstało bardziej zobowiązania, niż wtedy kiedy poleca się komuś ogólnie, by pożyczył pieniądze. Lecz my podążamy za opinią przeciwną Sabinusa, ponieważ ty nie pożyczyłbyś Titiusowi inaczej, niż gdyby ci tego nie polecono. Mandatum qualificatum

47 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus Aulus Aulus Sextus Sextus

48 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus Aulus Aulus mandat Sextus Sextus

49 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 Aulus Aulus mandat Sextus Sextus

50 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 condictio Aulus Aulus mandat Sextus Sextus

51 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 condictio Aulus Aulus actio mandati mandat Sextus Sextus

52 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 condictio Aulus Aulus actio mandati mandat Sextus Sextus Another type of a collateral

53 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 condictio Aulus Aulus actio mandati mandat Sextus Sextus Inny typ poręczenia osobistego (por. poręczenie stypulacją) dostępny między nieobecnymi nie podlega wygaśnięciu po wytoczeniu condictio nie-solidarność gwarancji (skutek następczy) nie podlega przywilejom gwaranta Another type of a collateral

54 Mandatum qualificatum : Funkcja Titus Titus pożyczka 1000 condictio Aulus Aulus actio mandati mandat Sextus Sextus Inny typ poręczenia osobistego (por. poręczenie stypulacją) dostępny między nieobecnymi nie podlega wygaśnięciu po wytoczeniu condictio nie-solidarność gwarancji (skutek następczy) nie podlega przywilejom gwaranta Another type of a collateral Wykład XVI

55 Rozwiązanie zlecenia odwołanie mandatu re adhuc integra (do chwili nie przystąpienia do jego wykonywania ius commune: ius poenitentiae (por. inne kontrakty konsensualne). zgoda stron (dissensus) Śmierć strony

56 Śmierć: mandatum morte dissolvitur Pozwany przez swoich wierzycieli Titius, by stawił się w sądzie Rzymie w Kalendy Maja, poprosił wybierającego się do stolicy Aulusa, by go reprezentował. Aulus natychmiast wyruszył w podróż, podczas niej jednak zmarł na nieznaną chorobę. W rezultacie Titius, uznany za indefensus, przegrał proces. Czy może pozwać dziedziców Aulusa o wynagrodzenie swoich strat?

57 Śmierć: mandatum morte dissolvitur Pozwany przez swoich wierzycieli Titius, by stawił się w sądzie Rzymie w Kalendy Maja, poprosił wybierającego się do stolicy Aulusa, by go reprezentował. Aulus natychmiast wyruszył w podróż, podczas niej jednak zmarł na nieznaną chorobę. W rezultacie Titius, uznany za indefensus, przegrał proces. Czy może pozwać dziedziców Aulusa o wynagrodzenie swoich strat? Gai. III 160: I podobnie jeśli zanim (wykonanie) mandatu zostało rozpoczęte, któraś ze stron dotknęłaby śmierć, to jest czy to tego, który zlecił, czy to tego, który przyjął zlecenie, mandat wygasa.

58 Mandatum morte dissolvitur Załóżmy jednak, że Aulusowi udało się stawić w sądzie, wygrał proces i dopiero wtedy zmarł. Czy jego dziedzice mogą pozwać o wydatki?

59 Mandatum morte dissolvitur Załóżmy jednak, że Aulusowi udało się stawić w sądzie, wygrał proces i dopiero wtedy zmarł. Czy jego dziedzice mogą pozwać o wydatki? Mandatum morte mandatoris, non etiam mandati actio solvitur (D. XVII 1.58 pr., Paulus, quaest.) Mandat wygasa na skutek śmierci mandansa, ale skarga z mandatu nie

60 Mandatum morte dissolvitur Załóżmy jednak, że Aulusowi udało się stawić w sądzie, wygrał proces i dopiero wtedy zmarł. Czy jego dziedzice mogą pozwać o wydatki? Mandatum morte mandatoris, non etiam mandati actio solvitur (D. XVII 1.58 pr., Paulus, quaest.) Mandat wygasa na skutek śmierci mandansa, ale skarga z mandatu nie A co jeśli zmarł Titius, a Aulus, nie wiedząc o jego śmierci, podjął się nadal jego obrony?

61 Mandatum morte dissolvitur Załóżmy jednak, że Aulusowi udało się stawić w sądzie, wygrał proces i dopiero wtedy zmarł. Czy jego dziedzice mogą pozwać o wydatki? Mandatum morte mandatoris, non etiam mandati actio solvitur (D. XVII 1.58 pr., Paulus, quaest.) Mandat wygasa na skutek śmierci mandansa, ale skarga z mandatu nie A co jeśli zmarł Titius, a Aulus, nie wiedząc o jego śmierci, podjął się nadal jego obrony? Gai : Z praktycznych względów przyjęto (utilitatis causa), ze jeśli po śmierci tego, który dał mi zlecenie, nieświadomy, że zszedł, wykonam zlecenie, będę mógł prowadzić postępowanie na podstawie actio mandati.. W przeciwnym przypadku usprawiedliwiona i całkiem możliwa (probabilis) niewiedza przyniesie mi stratę.

62 Mandat po śmierci A co stanie się jeśli Aulus, mimo, że wiedział o śmierci mandansa i tak podjął się nadal jego obrony? brak skargi z mandatu negotiorum gestio prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

63 Mandat po śmierci A co stanie się jeśli Aulus, mimo, że wiedział o śmierci mandansa i tak podjął się nadal jego obrony? brak skargi z mandatu negotiorum gestio prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Quasi-kontrakt

64 Quasi-kontrakty I. III 13.2 Sequens divisio (sc. obligationum) in quattuor species diducitur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. Następujący podział (sc. zobowiązań) sprowadza się do czterech rodzajów: są bowiem albo z kontraktu albo jakby z kontraktu, albo z czynu zabronionego, albo jakby z czynu zabronionego. Gajus: Res cottidianae zobowiązania z innych przyczyn zobowiązania ze mocy prawa Wykład XV

65 Quasi-kontrakty Negotiorum gestio Tutela Legat Współwłasność Solutio indebiti a. negotiorum gestorum skarga z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia a. tutelae skarga z opieki actio ex testamento skarga z testamentu a. communi dividundo, a. familiae erciscundae skarga o podział współwłasności condictio

66 Negotiorum gestio geneza zaskarżalność: standard odpowiedzialności i użyteczność działań gestora

67 Negotiorum gestio Powstanie stosunku obligacyjnego: podjęcie czynności na rzecz osoby trzeciej inna przyczyna, quasikontrakt, zobowiązanie ex lege niekonieczność rozwiązania

68 Negotiorum gestio Powstanie stosunku obligacyjnego: podjęcie czynności na rzecz osoby trzeciej inna przyczyna, quasikontrakt, zobowiązanie ex lege niekonieczność rozwiązania culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti winą jest mieszać się w sprawy nie dotyczące siebie (Pomponius (?), 27 Sab, D. L 17.36)

69 Negotiorum gestio

70 Negotiorum gestio Niekonieczność figury działania bez zlecenia: Miłosierny Samartynian czy naturalny? Grotius: prawo natury nie zna takiej instytucji (odrzucona zatem przez Landrecht pruski, ABGB) common law (pewne wyjątki: stan wyższej konieczności, wydatki pogrzebowe) przyjęte: BGB, CC, KC

71 Negotiorum gestio

72 Negotiorum gestio Geneza w prawie rzymskim amicitia utilitas humanitas stan wyższej konieczności? procurator omnium bonorum curator furiosi, prodigi Wykład VII

73 Negotiorum gestio Geneza w prawie rzymskim amicitia utilitas humanitas stan wyższej konieczności? procurator omnium bonorum curator furiosi, prodigi Skargi (dobrej wiary): Wykład VII

74 Negotiorum gestio Geneza w prawie rzymskim amicitia utilitas humanitas stan wyższej konieczności? procurator omnium bonorum curator furiosi, prodigi Skargi (dobrej wiary): Dominus negotii: a. negotiorum gestorum directa Wykład VII Negotiorum gestor actio negotiorum gestorum contraria

75 Negotiorum gestio Dominus negotii: a. negotiorum gestorum directa Negotiorum gestor actio negotiorum gestorum contraria

76 Negotiorum gestio Skargi dobrej wiary: 1. Standard staranności Dominus negotii: a. negotiorum gestorum directa 2. Utilitas działań gestora Negotiorum gestor actio negotiorum gestorum contraria

77 Standard odpowiedzialności D. III 5.10 (11) (Pomponius, ks. 21. komentarza do dzieł Quintusa Muciusa) Jeśli prowadzisz sprawy nieobecnego lub nieświadomego powinieneś odpowiadać za culpa i dolus. Prokulus uważa jednak, że powinieneś również odpowiadać za przypadek (casus), na przykład wtedy jeśli podejmiesz się w imieniu nieobecnego nowych działań, których nieobecny nie miał zwyczaju prowadzić, tak jak wtedy kiedy kupujesz nowych niewolników albo podejmując się innej czynności. Gdyby z tej przyczyny powstała szkoda, poniesiesz ją ty, zysk natomiast przypadnie osobie nieobecnej. Jeśli jednak częściowo jest i zysk, i strata, nieobecny powinien rozliczyć zysk ze stratą (compensatio lucri cum damno). dlaczego standard jest wyższy niż przy mandacie? mechanizm samoregulacyjny

78 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

79 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

80 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

81 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

82 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

83 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

84 D. III 5.9(10).1 (Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu) Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (zamierzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego niewolnika, będzie miał skargę z negotiorum gestio nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. I to zdanie potwierdza Labeo. Jak podaje Celsus, Prokulus zauważa w komentarzu do Labeona, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że według zdania Labeona [w konsekwencji tego pomysłu] obciążyłby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny sposób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nieużyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten, kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę, jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte. Użyteczność działań gestora

85 Użyteczność działań gestora Labeo: użyteczne działania Prokulus: użyteczność dla zastępowanego (subiektywna) Celsus: użyteczność obiektywna Julian: samo działanie użyteczne, a nie tylko skutek Ulpian: subiektywna użyteczność wg zastępującego nie ma żadnego znaczenia

86 Użyteczność działań gestora model obiektywny (roztropny ojciec rodziny) BGB: dolus/culpa lata ( 678), ale podjęcie działań wbrew domniemanym działaniom zastępowanego: ryzyko. KC 752: Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność

87 Świadomość działania na rzecz osoby Kupiłeś ode mnie niewolnika Stichusa wraz z peculium. Stichus przed wydaniem ukradł drogocenną wazę. Założywszy, że przynależy ona do peculium natychmiast ją sprzedałeś Marcusowi. Oceń sytuację prawną. Co jeśli Marcus przez nieuwagę rozbił wazę? Wykład XXI

88 Świadomość działania na rzecz osoby Kupiłeś ode mnie niewolnika Stichusa wraz z peculium. Stichus przed wydaniem ukradł drogocenną wazę. Założywszy, że przynależy ona do peculium natychmiast ją sprzedałeś Marcusowi. Oceń sytuację prawną. Co jeśli Marcus przez nieuwagę rozbił wazę? D. III 5.48, Africanus, Quaestiones, Jeśli niewolnik, którego sprzedałem coś mi, jego sprzedawcy, kradnie, a nabywca sprzedaje tę rzecz, która następnie przepada, udzieli się mi skargi o wysokość ceny na podstawie negotiorum gestio. Wykład XXI

89 Reprezentacja nemo alteri stipulari potest Zastępstwo bezpośrednie, a zastępstwo pośrednie rola alieni iuris działających w imieniu pater familias Zlecenie Działanie bez zlecenia actio (quasi)-institoria prokurator zarządca dóbr) rozwój w średniowieczu i później Wykład VII; XV; XVI

90 Quasi-kontrakty

91 Tutela Actio tutelae directa/contraria standard odpowiedzialności Inne skargi przeciwko tutorowi culpa levis in concreto diligentia qua in suis Actio rationibus distrahendis Accusatio suspecti tutoris Ewentualnie odpowiedzialność na mocy cautio rem pupili salvam fore (actio ex stipulatu) Wykład VI

92 Legat Per damnationem Sinendi modo Heres meus damnas esto. niech mój spadkobierca będzie zobowiązany jak za zasądzenia do lis infitiando crescit in duplum spór wobec zaprzeczającego wzrasta w dwójnasób Wykład XIV

93 Legat Per damnationem Sinendi modo Heres meus damnas esto. niech mój spadkobierca będzie zobowiązany jak za zasądzenia do lis infitiando crescit in duplum spór wobec zaprzeczającego wzrasta w dwójnasób Wykład XIV

94 Legat Per damnationem Sinendi modo Heres meus damnas esto. niech mój spadkobierca będzie zobowiązany jak za zasądzenia do actio ex testamento in personam, iuris stricti (pierwotnie legis actio per manus iniectionem) lis infitiando crescit in duplum spór wobec zaprzeczającego wzrasta w dwójnasób Wykład XIV

95 Legat Per damnationem Sinendi modo Heres meus damnas esto. niech mój spadkobierca będzie zobowiązany jak za zasądzenia do actio ex testamento in personam, iuris stricti (pierwotnie legis actio per manus iniectionem) podwójna wartość sporu damnatio wprowadza tytuł egzekucyjny lis infitiando crescit in duplum spór wobec zaprzeczającego wzrasta w dwójnasób Wykład XIV

96 Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana)

97 Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana) Actio communi dividundo (skarga o podział współwłasności)

98 Dziedziczenie/Współwłasność (w Instytucjach Justyniana) Actio communi dividundo (skarga o podział współwłasności) Actio familiae erciscundae (skarga o podział spadku) obie w formułce zawierają adiudicatio, a nie condamnatio (na jej mocy sędzia dzieli przedmiot sporu i przysądza stronom części).

99 Solutio indebiti nienależnie świadczenie bezpodstawne wzbogacenie por. versio

100 Syllabus Zobowiązania kontraktowe VI: ku swobodzie umów Quasi-kontrakty: spełnienie świadczenia nienależnego: zasady zwrotu, porównanie z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia (versio). Przełamywanie zasady nominalizmu kontraktowego: condictio indebiti actio praescriptis verbis: świadczenie jako podstawa żądania wzajemności (angielska consideration): kontrakty realne nienazwane. stypulacja Rola paktów: ius civile, prawo pretorskie i prawo cesarskie. Przykłady. Podsumowanie: pacta sunt servanda. Inst. IX 37 vii; viii U podstaw VI 20.1; 13.2