Damnum. Odpowiedzialność za szkodę majątkową w prawie rzymskim

Transkrypt

1 Damnum Odpowiedzialność za szkodę majątkową w prawie rzymskim

2 Lex Duodecim Tabularum szczegółowe rozwiązania Membrum ruptum: talion os fractum : 300/150 asów malum carmen : kara śmierci Pauperies/noxa actio de arboribus succissis : 25 asów kary Actio aquae pluviae arcendae Furtum Iniuria (25 asów).

3 Reżim odpowiedzialności na podstawie lex Aquilia przyczyny uchwalenia Plebiscytu Akwiliańskiego czas wydania Lex Aquilia: zapewne niebawem po Lex Hortensia de plebiscitis (286 p.n.e.) treść: 3 proste rozdziały

4 Treść lex Aquilia

5 Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus

6 Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus II rozdział: odpowiedzialność wierzyciela dodatkowego (adstypulatora) za akceptylację dokonaną nasz szkodę głównego wierzyciela

7 Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus II rozdział: odpowiedzialność wierzyciela dodatkowego (adstypulatora) za akceptylację dokonaną nasz szkodę głównego wierzyciela III rozdział: uszkodzenie niewolnika lub zwierzęcia z pecus oraz zniszczenie innej rzeczy

8 D pr.-1 (Gaius, ks. siódma Komentarza do Edyktu Prowincjonalnego) W pierwszym rozdziale Ustawy Aquilińskiej postanawia się: jeśli ktoś bezprawnie (iniuria) zabił cudzego niewolnika czy niewolnicę, albo czworonożne zwierzę stadne, niech będzie zasądzony do dania właścicielowi tyle pieniędzy, ile najwięcej warta była (ta rzecz) w ciągu (poprzedzającego zdarzenie) roku. A następnie postanawia się, że przeciwko zaprzeczającemu skarga będzie [udzielona] na podwójną wartość. Treść lex Aquilia: I rozdział

9 Treść lex Aquilia: II rozdział A: Spondes mihi 100 dari? (wierzyciel główny) B: Spondeo! (dłużnik) C: Item mihi dari spondes? (adstipulator) B: Spondeo! B: Quod ego tibi promisi habesne acceptum? C: Habeo!

10 Treść lex Aquilia: III rozdział D (Ulpian, ks. osiemnasta Komentarza do Edyktu) W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, bo bezprawnie spalił, rozerwał czy złamał (quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iniuria), ile była by ta rzecz najwięcej warta w ciągu ostatnich trzydziestu dni, tyle pieniędzy niech będzie zasądzony dać właścicielowi.

11 Przesłanki udzielenia

12 Przesłanki udzielenia Damnum

13 Przesłanki udzielenia Damnum Iniuria

14 Przesłanki udzielenia Damnum Iniuria Datum

15 Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Datum

16 Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Bezprawnie Datum

17 Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Bezprawnie Datum Zadana

18 damnum

19 Przesłanki Odpowiedzialności: Damnum W pierwszym rozdziale Ustawy Aquilińskiej postanawia się: jeśli ktoś bezprawnie (iniuria) zabił cudzego niewolnika czy niewolnicę, albo czworonożne zwierzę stadne, niech będzie zasądzony ( ). W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, bo bezprawnie spalił, rozerwał czy złamał ( ).

20 Damnum: problemy interpretacyjne D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Za zabitego (occisum) powiniśmy uznać, tego kogo uderzono czy to mieczem czy pałką, czy inną bronią, czy rękami (np. jeśli ktoś go udusił), czy nogą albo głową, oraz na wszystkie podobne sposoby. 2. Ale jeśli ktoś nadmiernie obciążony upuści ciężar i zabije nim niewolnika będzie odpowiadał z ustawy Akwiliańskiej. Mógł bowiem wiedzieć, że nie powinien się tak obciążać. I nawet jeśli ktoś, potknąwszy się przygniecie cudzego niewolnika (niesionym) ciężarem, zgodnie ze zdaniem Pegasusa, odpowiada z ustawy Akwiliańskiej, jako że albo zbyt się obładował, albo szedł nieuważnie po śliskim gruncie.

21 Damnum: problemy interpretacyjne D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Ustawa posługuje się terminem złamał/rozerwał (ruperit). Prawie wszyscy prawnicy republikańscy rozumieli go jako zepsuć/zniszczyć (corrumperit). I dlatego Celsus zastanawia się, czy jeśli zasiejesz kąkol lub dziki owies w czyimś zbożu, niszcząc je przez to, właściel lub najemca gdy grunt został wynajęty będzie mógł prowadzić postępowanie nie tylko z interdyktu quod vi aut clam, ale również na podstawie skargi podobnej do Akwiliańskiej

22 Damnum: problemy interpretacyjne 15. Celsus mówi, że można pozwać skargą akwiliańską, tego kto, zanieczyścił, wylał lub skwasił wino lub je pogorszył w inny sposób, jako że nawet wylanie i skwaśnienie : mieści się w terminie zepsucie (corrumpere). G fin: Dlatego obejmuje się tym słowem (corrumpere) nie tylko rzeczy spalone lub złamane, lecz także pocięte lub rozbite, i rozlane, i w jakikolwiek sposób uczynione wadliwymi lub zniszczone, jako też pogorszone

23 Damnum: rzeczywistość szkody D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Jeśli ktoś zbierze niedojrzałe oliwki albo zboże czy też zielone jeszcze winogrona odpowie z lex Aquilia. Jeśli jednak już dojrzałe nie będzie tej odpowiedzianości. Nie ma bowiem działania bezprawnego jeśli ktoś oszczędza ci nakłady, które narzucają się przy zbiorze owoców. Lecz jeśli zebrane zabiera, odpowiada za kradzież. Oktavenus dodaje chyba, że rzucił winogrona na ziemię, by zostału zniszczone.

24 Damnum: rzeczywistość szkody D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu): Kto wykastrował niewolnika czyniąc go droższym, nie odpowiada z lex Aquilia. Ale można prowadzić postępowanie ze zniewagi albo ze Edyktu Edylów na poczwórną wartość.

25 Odszkodowanie D Paulus, kom. do Plautiusa 2: jeśli zabijasz mojego niewolnika, nie uważam, żeby należało wziąć pod uwagę moje uczucie do niego. Jeśli na przykład, ktoś zabije twojego naturalnego syna, którego chciałbyś kupić za cenę wyższą, gdyby należał do kogoś innego, należy rozważyć jedynie, jaka jest jego normalna wartość.

26 Damnum datum Bezpośredniość działania

27 Damnum datum: bezpośredniość działania D pr.-1 (Ulpianus, ks. 18 do Edyktu) Podobnie jeśli położna podała lekarstwo i z tej przyczyny kobieta zmarła, Labeo rozróżnia (dwie sytuacje). Jeśli podała własnymi rękami, uważa się, że zabiła. Jeśli jednak dała, aby kobieta sama je przyjęła, udzielona powinna zostać skarga analogiczna. Ten pogląd jest prawdziwy. Bardziej bowiem przyczynia się do śmierci niż zabija. 1. Jeśli ktoś siłą czy perswazją aplikuje innemu lekarstwo do ust czy strzykawką, albo naciera trucizną, odpowiada ustawy Akwiliańskiej, tak jak położna podająca (lekarstwo osobiście.

28 Damnum datum: bezpośredniość działania G : W końcu też uznano, że powództwo z tej ustawy przysługuje tylko wtedy, jeśli ktoś wyrządził szkodę (bezpośrednio) swoim ciałem i dlatego w razie wyrządzenia szkody w inny sposób udziela się powództw analogicznych, na przykład, jeśli ktoś zamknie cudzego niewolnika, albo bydlę i zamorzy głodem, albo tak gwałtownie pogna zwierzę juczne, że padnie; takoż jeśli ktoś namówi cudzego niewolnika, by się wspiął na drzewo, albo zszedł do studni, a ten, wspinając się lub schodząc, spadnie i albo poniesie śmierć, albo dozna uszkodzenia ciała. Takoże przeciwnie, jeśli ktoś strąci cudzego niewolnika do rzeki z mostu albo brzegu i ten utonie, bez trudu można spostrzec, że wyrządza szkodę swoim ciałem przez to, że strącił.

29 Zmiany w prawie deliktowym w wyniku interpretacji Lex Aquilia Aulus Gellius, Noce Attyckie : Sabinus mówi także coś, co jest bardzo niezrozumiałe, mianowicie, że należy uważać za złodzieja niewolnika człowieka, który w trakcie ucieczki niewolnika, zasłonił go togą tak przed oczyma właściciela, aby właściciel go nie widział. D (Paulus ks. 7 kometarza do dzieł Plautiusa) Prawnicy republikańscy udzielili opinii prawnej, że ten kto pozwał mularza przed sąd podstępnie odpowiada za furtum, jeśli muły przepadły w międzyczasie.

30 Zmiany w prawie deliktowym w wyniku interpretacji Lex Aquilia G : Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą sam lub pomocą została popełniona kradzież. Tu zalicza się tego, kto wytrącił tobie monety, aby je kto inny skrycie zabrał, lub zastąpił ci drogę, żeby inny skrycie zabrał, albo spłoszył owce albo krowy twoje, by kto inny je wyłapał. I to właśnie napisali dawni (prawnicy) o tym, kto czerwoną płachtą spłoszył zaprzęg. Lecz jeśli coś zostanie dokonane ze swawoli, a nie jako czynność podjęta po to, zeby była popełniona kradzież, to zobaczymy, czy powinna być udzielona actio utilis, skoro nawet zwykła wina karana jest przez ustawę Akwiliańską o szkodzie.

31 Damnum Iniuria datum Bezprawność działania

32 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania

33 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia

34 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia

35 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania

36 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi)

37 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci)

38 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci) (IV) Vis maior, konieczność działania

39 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci) (IV) Vis maior, konieczność działania (V) przyczynienie się poszkodowanego

40 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci) (IV) Vis maior, konieczność działania (V) przyczynienie się poszkodowanego (VI) przyjęcie ryzyka (zawody sportowe, przechodzenie przez pole do rzutów oszczepem, kazus fryzjera)

41 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci) (IV) Vis maior, konieczność działania (V) przyczynienie się poszkodowanego (VI) przyjęcie ryzyka (zawody sportowe, przechodzenie przez pole do rzutów oszczepem, kazus fryzjera)

42 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia (I) prawność działania (II) samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko złodziejowi) (III)brak świadomości (szaleńcy i dzieci) (IV) Vis maior, konieczność działania (V) przyczynienie się poszkodowanego (VI) przyjęcie ryzyka (zawody sportowe, przechodzenie przez pole do rzutów oszczepem, kazus fryzjera)

43

44 D pr (Ulpian,8 ad Edic.) Podobnie pisze Mela, że jeśliby grali w piłkę ` i któryś z grających silniej uderzoną piłkę rzucił, (trafiając) w rękę fryzjera, tak że gardło niewolnika, którego golił fryzjer, zostało przecięte, ten będzie opowiadał z lex Aquilia, który z nich zawinił. Proculus uznał, że wina leży po stronie fryzjera: i rzeczywiście, jeśli tam golił, gdzie zazwyczaj grano, lub gdzie był duży ruch: wtedy to mu będzie zarzucone. Ale też nie bez racji jest to: jeśli ktoś powierzył się fryzjerowi, który miał krzesło w miejscu niebezpiecznym, sam sobie jest winien!

45 Damnum datum Iniuria: bezprawność działania D pr (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Lecz jeśli ktoś zabił osobnika uzbrojonego w miecz, nie zabija bezprawnie. I jeśli zabił ze strachu złodzieja, nie ma wątpliwości, że nie odpowiada z lex Aquilia. Ale jeśli mógł go złapać, a wolał zabić, lepiej uznać, że uczynił to bezprawnie, zatem odpowie z lex Cornelia.

46 od iniuria do culpa D (Paulus ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa) Jeśli przycinający drzewo zrzuci z niego gałąź, albo pracujący na rusztowaniu, i zabije przechodzącego niewolnika z pewnością odpowiada jeśli wydarzyło się to na publicznym gruncie, a sprawca nie krzyknął ostrzegając, aby takiego zdarzenia można było uniknąć. Lecz Mucius powiedział, że jeśli na gruncie prywatnym podobnie się zdarzy, można dochodzić odszkodowania z tytułu winy. Jest bowiem winą (culpa) nie przewidzieć tego, co osoba roztropna przewidzieć mogła, albo krzyknąć dopiero wtedy, kiedy nie można już uniknąć niebezpieczeństwa. Według tej opinii nie ma wielkiej różnicy czy rzecz zdarzy się na drodze publicznej czy prywatnej, skoro często drogi biegną przez grunta prywante. Jeśli jednak drogi nie było, sprawca odpowiada tylko za czyn zamierzony (dolus), bo nie powinien mierzyć w tego, kogo widzi przechodzącego. Ale nie ma winy (culpa), nie mógł bowiem przewidzieć, że przez to miejsce ktoś będzie miał zamiar przechodzić.

47 od iniuria do culpa

48 od iniuria do culpa D (Ulpianus, ks. 18 do Edyktu) Nauczyciel zranił lub zabił niewolnika w trakcie nauczania. Czy odpowiada z lex Aquilia, jako że zadał bezprawnie szkodę? Julian pisze, że odpowiada z lex Aquilia ten, który oślepił ucznia podczas nauczania. Tym bardziej to samo należy powiedzieć jeśli ktoś zabije. Julian przedstawia też następujący przypadek. Szewc, mówi, miał ucznia wolnourodzonego filius familias, Skoro chłopiec nie wykazywał postępów, uderzył go prawidłem w potylicę tak, że chłopcu zostało wybite oko. Mówi więc Julian, że nie można wytoczyć skargi ze zniewagi, jako że nie uczynił tego w celu zniewagi, ale pouczenia i nauczenia. Wątpi również prawnik czy można prowadzić postępowanie z actio locati: wolno bowiem uczącemu lekko karcić. Lecz ja nie mam wątpliwości, że można toczyć postępowanie z lex Aquilia D (Paulus, ks. 22. do Edyktu Jako że brutalność nauczyciela można uznać za winę: culpa).

49 (Por. D (Ulpian, 32 ks. kom.do Edyktu) Julian mówi również w 86 ks. Digestów, że jeśli szewc zatrudnionego przez siebie chłopca, który się słabo starał, uderzył go w potylicę prawidłem tak mocno, że wybił mu oko, jego ojciec może wytoczyć skargę z locatio. Bo choć nauczyciel może karcić, musi to robić z umiarem. My wyżej powiedzieliśmy, że może prowadzić postępowanie z Lex Aquilia. Julian jednak nie przyznaje skargi z iniuria, bo nie uczynił tego dla z powodu znieważenia, lecz pouczenia.

50 Skargi: odpowiedzialność D Ulpian, ks. 18 do Edyktu Skoro dałeś kielich, by przyozdobić filigranem, [rzemieślnik] będzie odpowiedzialny za szkodę, jeśli przebił go z powodu braku umiejętności. Lecz jeśli przebił nie z braku umiejętności, lecz dlatego, że miał wadliwy materiał, może zostać uwolniony [od zarzutu]. I dlatego rzemieślnicy mają w zwyczaju umawiać się, że jeśli otrzymają materiał tego rodzaju [wadliwy], pracować będą nie na swoje ryzyko. Takie porozumienie uniemożliwia postępowanie zarówno z actio locati jak i actio legis Aquiliae.

51 Skargi: odpowiedzialność D (Ulpian ks. 32 kom. do Edyktu) Jeśli przekazano jubilerowi gemmę by ją oprawić lub ozdobić, i ta pękła, nie można posłużyć się actio locati (operis), jeśli stało się to z powodu wady gemmy, natomiast jeśli przyczyną był brak doświadczenia jubilera, będzie się można nią posłużyć. Należy jednak dodać: chyba, że rzemieślnik podjął się pracy na swoje ryzyko: wtedy można go pozwać nawet, jeśli przyczyną była wada gemmy.

52 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika?

53 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus

54 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus

55 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus

56 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus

57 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus

58 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Actio locati Quintus

59 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia Quintus

60 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia Quintus Receptum?

61 Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia Actio de recepto? Receptum? Quintus

62 Skarga

63 Skarga D (Gaius, ks. siódma komentarza do Edyktu Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu.

64 Skarga D (Gaius, ks. siódma komentarza do Edyktu Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ).

65 Skarga D (Gaius, ks. siódma komentarza do Edyktu Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ). pierwotnie: legis actio per manus iniectionem

66 Skarga D (Gaius, ks. siódma komentarza do Edyktu Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ). pierwotnie: legis actio per manus iniectionem później: actio damni iniuria dati ex lege Aquilia

67 Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius zabił bezprawnie Stichusa, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien dać tyle pięniędzy, Aulusowi Ageriusowi, ile był Stichus najwięcej wart w ciągu poprzedniego roku, tyle pięniedzy razy dwa niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni.

68 Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia

69 Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia Caius Aquilius niech będzie sędzią. Ile pieniędzy powinien dać ten Aulusowi Ageriusowi, kto zabił bezprawnie Stichusa, tyle pięniedzy niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni.

70 Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia noxalis Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Pamphilus, niewolnik Numeriusa Negidiusa zabił bezprawnie Stichusa, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien dać tyle pieniędzy, Aulusowi Ageriusowi, ile był Stichus najwięcej wart w ciągu poprzedniego roku, tyle pieniędzy razy dwa albo noksalne wydanie Pamphilusa niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni.

71 wielość skarg D (Gaius, ks. 9 komentarza do Edyktu Prowincjonalnego: Jeśli rzecz oddana w zastaw, komodat czy depozyt została pogorszona przez przyjmującego, można rozważyć użycie nie tylko skarg, o których mówimy, lecz także akwiliańskiej. Lecz jeśli spór zostanie wszczęty jedną z nich, reszta upada.

72 wielość skarg D Ulpian 47 do Edyktu Jeśli ktoś wytoczył skargę ze zniewagi bo (jego) niewolnik został pobity, a potem wytacza skargę o bezprawną szkodę (akwiliańską), Labeo twierdzi, że nie jest to ta sama podstawa procesu, bo jedna skarga dotyczy szkody (majątkowej), a druga obrazy (pana niewolnika)

73 wielość skarg D pr Paulus z ks. o konkurencji skarg. Kto pobił bezprawnie niewolnika innej osoby odpowiada z jednego zdarzenia i ze skargi ze zniewagi, i z akwiliańskiej. Zniewaga powstaje z zamiaru, szkoda z niedbalstwa, obie zatem mogą przysługiwać. Niektórzy (przyjmują), że jeśli jedną wybierze, druga wygasa, bo nie byłoby dobre i słuszne, żeby zasądzić tego, który już świadczył wycenę (straty akwiliańskiej). Lecz jeśli najpierw wniesiono by skargę ze zniewagi, wciąż odpowiada z lex Aquilia. Ten pogląd jednak powinien być ograniczony przez pretora, o ile nie procesuje się o to, co przekracza zakres ustawy akwiliańskiej. I rozsądniej przeto przyjąć ten pogląd, aby można było wytoczyć tę skargę, którą chcę najpierw, a potem, to co było więcej w drugiej dochodzić nią.

74 konkurencja G : Prowadzimy postępowanie, albo by uzyskać jedynie rzecz, albo jedynie karę, albo i rzecz, i karę. 7. Dochodzimy wyłącznie rzeczy na przykład w tych skargach, które wnosimy z kontraktu. 8. Dochodzimy tylko kary na przykład skargą z kradzieży, zniewag albowiem w tych przypadkach również przysługuje nam windykacja samej rzeczy i condictio. 9. dochodzimy i rzeczy zaś, i kary w tych przypadkach, gdy prowadzimy postępowanie na dwukrotną wartość, bez ograniczenia: to dzieje się w skardze z zasądzenia damni iniuriae legis Aquiliae,

75 konkurencja Skargi penalne odszkodowawcze mieszane Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia

76 Kazus

77 Kazus Niewolnik Quintusa, Stichus wziął w użyczenie od Aulusa muła. Pewnego dnia przesadnie obładował go marchewką zebraną w gospodarstwie wchodzącym do jego peculium. Przemęczone zwierzę padło. Jakie skargi przysługują właścicielowi?

78 Kazus Niewolnik Quintusa, Stichus wziął w użyczenie od Aulusa muła. Pewnego dnia przesadnie obładował go marchewką zebraną w gospodarstwie wchodzącym do jego peculium. Przemęczone zwierzę padło. Jakie skargi przysługują właścicielowi? Ja wyglądałaby sytuacja, gdyby zwierzaka obładował sąsiad Stichusa, należący do Julii Pamphilus?

79

80

81

82 Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia

83 Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Actio ad exemplum legis Aquiliae

84 Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Actio ad exemplum legis Aquiliae Legitymacja

85 Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Actio ad exemplum legis Aquiliae Legitymacja Właściciel kwirytalny

86 Legitymacja Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.)

87 Legitymacja Damnum Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.)

88 Legitymacja Damnum Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.)

89 Legitymacja Damnum Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans

90 Legitymacja Damnum Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans iniuria

91 Legitymacja Damnum iniuria Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans Odpowiedzialność obiektywna (bezprawność działania), potem subiektywana: najmniejsze niedbalstwo

92 Legitymacja Damnum iniuria Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans Odpowiedzialność obiektywna (bezprawność działania), potem subiektywana: najmniejsze niedbalstwo Datum

93 Legitymacja Damnum iniuria Datum Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans Odpowiedzialność obiektywna (bezprawność działania), potem subiektywana: najmniejsze niedbalstwo Bezpośrednio zadane (corpus corpore)

94 Legitymacja Damnum iniuria Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans Odpowiedzialność obiektywna (bezprawność działania), potem subiektywana: najmniejsze niedbalstwo Datum Bezpośrednio zadane (corpus corpore) Pośrednio, przez zaniechanie

95 pauperies

96 Pauperies D : Ulp. ad Ed.: Ait praetor pauperiem fecisse. Pauperies est damnum sine iniuria facientis datum: nec enim potest animal iniuria fecisse, quod sensu caret. D Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Ogłasza pretor uczynił pauperies. Pauperies jest to szkoda zadana bez bezprawia czyniącego szkodę: nie może bowiem zwierzę działać bezprawnie, bo brak mu rozumu

97 Pauperies D Alfenus, 5 ks. digestów: Agaso przyprowadził konia do taberny, ten zwęszył mulicę, mulica wierzgnęła i złamała udo Agasowi. Zapytano, czy można prowadzić postępowanie z właścicielem mulicy, z tego powodu, że zadała pauperies. Odpowiedziałem, że można.

98 Wypadek na Kapitolu D Alfenus libro secundo digestorum: Muły ciągnęły dwa obciążone wozy na szczyt Kapitolu. Mularze pierwszego wozu unieśli zablokowany wóz, by łatwiej go było mułom ciągnąć. Górny wóz zaczął zjeżdzać do tyłu. Gdy mularze, którzy byli pomiędzy wozami wyskoczyli spośród nich, drugi wóz, uderzony przez pierwszy, zjechał w dół i rozjechał czyjegoś niewolnika. Właściciel chłopca zasięgnął rady, z kim powinien toczyć postępowanie sądowe. Odpowiedziałem, że prawo zależy od przyczyny.

99

100

101 Odpowiedziałem, że prawo zależy od przyczyny (wypadku): albowiem, jeśli mularze, którzy podnieśli pierwszy wóz, odskoczyli sami z siebie, i to z tej przyczyny stało się tak, że muły nie mogły utrzymać wozu i zostały ściągnięte jego ciężarem, nie można prowadzić postępowania z właścicielem mułów, lecz z ludźmi, którzy podnieśli wóz można prowadzić postępowanie na podstawie Ustawy Akwiliańskiej: albowiem ten kto, wypuszcza z własnej woli to, co trzyma, tak, że może zranić, nie zadaje mniejszej szkody: tak jak na przykład gdy ktoś prowadząc osła, nie utrzymał go, gdy ten poniósł lub podobnie zadaje szkodę bezprawnie ten, kto wyrzucił z ręki pocisk lub coś innego.

102 Lecz jeśli muły przestraszyły się czegoś, a mularze porzucili wóz zdjęci strachem, że zostaną zgnieceni, nie można prowadzić postępowania z ludźmi, lecz z właścicielem mułów.

103 A jeśli ani muły, ani ludzie nie byli przyczyną wypadku, lecz albo one nie mogły pociągnąć ciężaru, albo nie mogąc ustać, potknęły się i z tej przyczyny wóz się cofnął, a ludzie nie mogli unieść ciężaru, nie można dać skargi w postępowaniu ani z mularzami, ani a właścicielem mułów. To zaś jest pewne: jakkolwiek rzecz by się miała, nie można prowadzić postępowania z właścicielem mułów tylnych, albowiem nie z same z siebie, lecz uderzone się cofnęły.

104 Rozszerzenie systemu odpowiedzianści za szkodę majątkową servi corruptio edictum de effussis vel deiectis, positis aut suspensis edictum de dolo