Prawo osobowe III. Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie, odp. noksalna

Transkrypt

1 Prawo osobowe III Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie, odp. noksalna

2 Stichus, niewolnik Sextusa, miał za całe swe peculium niewolnika-garncarza, Pamphilusa wartego 10 aureusów. Pamphilus pożyczył od Sextusa 5. Stichus natomiast pożyczył od Paulusa 10 na zakup gliny i drewna do pieca. Ile może domagać się Paulus od Sextusa (cf ).

3 Niewolnik Marcusa, Primitivus, dysponujący peculium o wartości sesterców, otrzymał od Gaiusa pożyczkę w wysokości sesterców, z których wypłacił wierzycielowi Marcusa, pozostałe zaś sesterców roztrwonił. Ile i na jakiej podstawie może żądać Gaius od Marcusa tytułem zwrotu pożyczki. Uzasadnij odpowiedź.

4

5 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag.

6 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag. Czy Decimusowi przysługuje jakaś skarga?

7 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag. Czy Decimusowi przysługuje jakaś skarga? Czy sytuacja się zmieni, jeśli Decima była córką wyjątkowo nielubianą przez ojca?

8 Ojciec polecił pochować swego syna w pięknej nowej todze, którą znalazł w zamieszkiwanym przez niego mieszkaniu. Okazało się, że syn nie zdążył za nią przed śmiercią zapłacić. Co może zrobić sprzedawca togi?

9 Syn senatora Claudiusa wyposażony w peculium podarował złoty puchar jednemu ze zwolenników politycznych ojca. Czy Claudiusowi przysługuje zwrot pucharu?

10

11

12 Niewolnik otrzymał od swojego właściciela nową tunikę, w której miał obsługiwać gości na przyjęciu z okazji urodzin właściciela. Jeszcze przed świętem zobowiązał się przez umowę do sprzedaży do wydania szaty po zakończeniu uroczystości. Z tego tytułu przyjął pieniądze, za które kupił kolczyki dla swojej towarzyszki życia. Po uroczystościach właściciel odebrał niewolnikowi tunikę. A niezaspokojony wierzyciel wystąpił z powództwem. Jakim?

13 Niewolnik otrzymał od swojego właściciela nową tunikę, w której miał obsługiwać gości na przyjęciu z okazji urodzin właściciela. Jeszcze przed świętem zobowiązał się przez umowę do sprzedaży do wydania szaty po zakończeniu uroczystości. Z tego tytułu przyjął pieniądze, za które kupił kolczyki dla swojej towarzyszki życia. Po uroczystościach właściciel odebrał niewolnikowi tunikę. A niezaspokojony wierzyciel wystąpił z powództwem. Jakim? czy sytuacja by się zmieniła, gdyby szata była przeznaczona do stałego użytku przez niewolnika?

14

15 Callistes, rezydujący w Rzymie niewolnik Sulpicii Lepidiny, żony dowódcy stacjonujących w Vindolandzie żołnierzy, kupił na kredyt dla swojej pani niezwykle eleganckie sandały, sądząc, że takie właśnie chciałaby mieć. W tym samym czasie takież same sandaly podarowała Lepidinie jej przyjaciółka Claudia Severina. Sandały kupione przez Callistesa nigdy nie dotarły do Brytanii: statek zatonął przy przeprawie przez Kanał. Co może zrobić w tej sytuacji szewc?

16 'Claudia Severa to her Lepidina greetings. On 11 September, sister, for the day of the celebration of my birthday, I give you a warm invitation to make sure that you come to us, to make the day more enjoyable for me by your arrival, if you are present (?). Give my greetings to your Cerialis. My Aelius and my little son send him (?) their greetings. (2nd hand) I shall expect you sister. Farewell, sister my dearest soul, as I hope to prosper, and hail.

17 Quintus wywiesił na swoim sklepie taką tabliczkę Zakazuję zawierać umów ze swoim niewolnikiem Januariusem. Mimo to Publius sprzedał Januariusowi konia do robót w wiejskim peculium tegoż. Czy można (i jak?) domagać się zwrotu? (cf. D pr)

18 Titius ustanowił niewolnika Malchusa kapitanem swego statku. Malchus wracając z kolejnej nieudanej wyprawy handlowej na krótko zatrzymał się w Koryncie, gdzie nabył na kredyt 30 amfor ze świeżą słodką wodą dla załogi. Podczas rejsu powrotnego Malchus wypił z załogą całą wodę. Malchus nie ma gotówki, aby zapłacić sprzedawcom za wodę. Czy sprzedawcy wody mają skargę przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowiedź.

19 Julia ustanowiła Stichusa, niewolnika Aulusa, kapitanem należącego do siebie okrętu. Aulus pożyczył swojemu niewolnikowi 1000 na prowiant. Jak może domagać się ich zwrotu? Jak by się zmieniła sytuacja, gdyby Julia była filia familias Juliusa?

20 Aulus, syn in potestate Marcusa, wyposażony w peculium, pożyczył Quintusowi, synowi in potestate Septimusa, 1000 denarów. Czy i jak Marcus może odzyskać te pieniądze?

21 PraCA DOMOWA Lucius ustanowił niewolnika Stichusa kapitanem statku (magister navis). Okręt w czasie burzy utracił żagiel i z trudem przybił do małej wysepki. Po do dotarciu do portu Stichus odnalazł niewolnika Horosa agenta Porciusa, znanego kupca z Rzymu i pożyczył od niego pieniądze na zakup żagla i pozostałego zniszczonego sztormem sprzętu. Wkrótce okazało się, że na wyspie nie można kupić, ani żagla, ani innego osprzętu dla statku. Pożyczone pieniądze przeznaczone zostały na utrzymanie załogi i inne koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius może domagać się od Luciusa zwrotu pieniędzy pożyczonych przez jego niewolnika Stichusowi? (por. D. 14,1,7,1). Odpowiedź uzasadnij.

22 PRACA DOMOWA Publius dał w peculium swojemu synowi Aulusowi statek o wartości Aulus ustanowił kapitanem okrętu Syrusa niewolnika należącego do Quintusa. W czasie jesiennych burz statek rozbił się, a jego wrak z trudem przybił na Rodos. Wartość peculium zmniejszyła się przy okazji znacznie aż do 200. Na Rodos Syrus pożyczył 1200 na naprawę okrętu od Septimusa. Od kogo i na jakiej podstawie może domagać się zwrotu sumy Septimus, jeśli suma została zaprzepaszczona lub zużyta na inne cele? Czym się będzie różnić rozwiązanie kazusu, jeśli Syrus zużyje pożyczkę na doprowadzenie statku do poprzedniego stanu?

23 PRACA DOMOWA: źródło D (Africanus, z ks. 8 Pytań): Lucius Titius ustanowił Stichusa kapitanem statku. Ten [Stichus] pożyczywszy pieniądze złożył zapewnienie, że przyjął je na remont statku. Zapytano czy po to, aby Titius odpowiadał z actio exercitoria, pożyczkodawca musi udowodnić, że pieniądze rzeczywiście zostały zużyte na remont statku. [Jurysta] odpowiedział, że pożyczkodawca może skutecznie pozwać (za pomocą actio exercitoria), jeśli w chwili, gdy pożyczał pieniądze, statek był w stanie wymagającym remontu. Oczywiście nie można zmusić pożyczkodawcy, aby sam nadzorował remont statku, wykonując zadania pana [niewolnika] (co by się stało, gdyby musiał sprawdzić, czy pieniądze zostały zużyte na remont). Można jednak wymagać, aby upewnił się, że pożycza na to do czego kapitan został ustanowiony co z kolei, z pewnością może uczynić tylko upewniając się, że pieniądze potrzebne były na naprawy. Z tego wynika, że jeśli statek wymagał napraw, a pożyczono pieniędzy dużo więcej, niż na nie trzeba było, właściciela okrętu nie będzie można pozwać o całą pożyczoną sumę. 1. I znowu można chcieć ustalić, czy można było kupić w tym miejscu to, na co zostały pożyczone pieniądze. I tak na przykład, mówi [jurysta], co wtedy, gdy pożyczono pieniądze na zakup żagla na wyspie, na której żadnego żagla nie można było kupić? Pożyczający powinien wykazać się pewną starannością w tych sprawach. 2. To samo można powiedzieć o postępowaniu z actio institoria. Pożyczkodawca powinien upewnić się, że kupno towaru jest konieczne, i że wchodzi w zakres ustanowienia. Wystarczy by pożyczył na to; natomiast nie można od niego wymagać, by zadbał, aby pieniądze wydano na ten cel.

24 Lucius ustanowił swego niewolnika Malchiona kierownikiem lombardu. Obok tej działalności niewolnik zajmował się pośrednictwem w handlu zbożem. Pewnego dnia Malchion zbiegł wraz z pieniędzmi przyjętymi od nabywców zboża akonto dostaw, które miał zorganizować. Czy nabywcy, którzy wpłacili pieniądze mogą dochodzić ich zwrotu od Luciusa? Uzasadnij odpowiedź.

25 odpowiedzialność noksalna

26

27 actio furti

28 actio furti Caius Aqulius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że na szkodę Aulusa Ageriusa została popełniona kradzież złotej patery wartości 10 tysięcy sesterców lub więcej staraniem Numeriusa Negidiusa lub za jego pomocą lub namową, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien zostać uznany za złodzieja. ile była warta ta rzecz, kiedy została popełniona kradzież, tyle pieniędzy razy dwa niech zasądzi Caius Aquilius sędzia od Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

29

30 actio furti noxalis

31 actio furti noxalis Caius Aqulius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że na szkodę Aulusa Ageriusa została popełniona kradzież złotej patery wartości 10 tysięcy sesterców lub więcej staraniem Stichusa niewolnika lub za jego pomocą lub namową, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien zostać uznany za złodzieja albo wydać noksalnie niewolnika Stichusa, ile była warta ta rzecz, kiedy została popełniona kradzież, tyle pieniędzy razy dwa albo noksalne wydanie niewolnika Stichusa niech zasądzi Caius Aquilius sędzia od Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

32 świadomość

33 świadomość Paulus posyła swojego niewolnika Primitivusa, żeby ten obił sąsiada Paulusa, Quintusa. Czy przysługuje mu noxae datio? co jeśli Primitivus oświadczył Paulusowi Idę obić Quintusa.? Co jeśli Primitivus był na drugim brzegu rzeki? (Paulus D )

34 Titius ustanowił swojego niewolnika Stichusa kierownikiem zajazdu w Ostii. Korzystając z okazji, a bez wiedzy właściciela, Stichus świadczył usługi bankierskie, wymieniał pieniądze i przyjmował depozyty. Pewnego dnia niewolnik będący pomocnikiem Stichusa zbiegł zabierając zdeponowane pieniądze. Czy wierzyciele mogą żądać zwrotu tych pieniędzy od Titiusa? Uzasadnij odpowiedź.

35 Syn Tiberiusa, Titus, otrzymał od ojca sesterców. Ojciec dając pieniądze polecił synowi założyć sklep, w którym będzie sprzedawał wino. Do sklepu przyszedł niewolnik Gaiusa, Malchus. Malchus chciał oszukać Titusa płacąc mu mniej niż było ustalone. Titus zdenerwował się i zabił niewolnika. Czy Gaius ma skargę do Tiberiusa? Uzasadnij odpowiedź.

36 G. 4.78: Ale jeśli szkodę wyrządzi syn wobec ojca albo niewolnik wobec pana, nie powstaje żadna skarga, żadne bowiem zobowiązanie nie może powstać między mną, a tym, który jest pod moją władzą. I dlatego, gdyby się znalazł pod władzą innego albo stał się osobą autonomiczną, nie można prowadzić postępowania ani z nim samym, ani też z tym, w czyjej się znajduje władzy. Można zatem zapytać, czy skarga wygasa czy spoczywa, jeśli cudzy niewolnik albo syn dopuści się szkody wobec mnie, a potem znajdzie się pod moją władzą. Nasi nauczyciele sądzą, że wygasa, ponieważ dochodzi do sytuacji, w której od samego początku nie powstałaby i zatem choćby wyszedł spod mej władzy, nie mogę wszcząć procesu. Autorzy drugiej szkoły sądzą, że dopóki byłby pod moją władzą, skarga spoczywa, ponieważ ja sam ze sobą nie mogę się procesować, jednak skoro wyjdzie spod niej, skarga odżywa.

37 Gaius, syn Sextusa, będący pod jego władzą, zabrał rydwan swego ojca, by wziąć udział w zawodach. W czasie wyścigu rydwan uległ zniszczeniu. Jakiś czas później Gaiusa adoptował Marcus. Już po dokonaniu adopcji Sextus dowiedział się o kradzieży Gaiusa. Wystąpił więc z actio noxalis ex lege Aquilia przeciwko Marcusowi. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.

38 Niewolnik Gaiusa, Onesimos, ukradł Marcusowi sesterców. Następnie Gaius podarował Onesimosa Titiusowi, ten zaś mancypował go Marcusowi. Przeciw komu Marcus może wnieść skargę z tytułu kradzieży? Uzasadnij odpowiedź.

39 Niewolnik Aulusa, Candidus wyposażony został w peculium o wartości Jakiś czas temu kupił od Sextusa na kredyt 100 amfor wina, wartych około 800, a przed tygodniem ukradł do Septimusa warty 100 złoty pucharek. Przeanalizuj sytuację prawną stron.

40 Titius, który był właścicielem domu w Pompejach, położonego w okolicy Term Stabiańskich, powierzył swemu niewolnikowi Erosowi wymieniony dom, aby prowadził w nim agencję towarzyską. Jednocześnie Titius dał Erosowi jako peculium sesterców. Eros zakupił 15 niewolnic. Jedna z niewolnic, o imieniu Medea, okradła klienta agencji senatora Luciusa Semproniusa Testę. Udziel porady prawnej senatorowi.

41 Candidus, niewolnik Paulusa, ma w swoim peculium o wartości 1000 niewolnicę Syrę, niewiele zresztą wartą. Candidus pożyczył od Septimusa 1000 na zakup mąki do prowadzonego gospodarstwa. rozważ następujące sytuacje: Syra ukradła Sextusowi złoty pierścień wartości 200. Candidus polecił Syrze ukraść ten pierścień.

42 Pauperies D : Ulp. ad Ed.: Ait praetor pauperiem fecisse. Pauperies est damnum sine iniuria facientis datum: nec enim potest animal iniuria fecisse, quod sensu caret. D.9.1.5: Alfenus, 2 dig.: Agaso cum in tabernam equum deduceret, mulam equus olfecit, mula calcem reiecit et crus Agasoni fregit: consulebatur, possetne cum domino mulae agi, quod ea pauperiem fecisset. Respondi posse. Twierdzi pretor: uczynić pauperies. Pauperies to szkoda zadana bez bezprawia czyniącego: nie może bowiem zwierzę dopuścić się bezprawia, bo brak mu zmysłu. Alfenus: Agaso przyprowadził konia do tawerny, koń zwęszył mulicę, mulica wierzgnęła i złamała Agasowi udo. Zapytano, czy może prowadzić postępowanie z właścicielem mulicy, bo zadała pauperies. Odpowiedziałem, że tak.