Zobowiązania z czynów zabronionych I: Pojęcie szkody

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XXII/ Zobowiązania z czynów zabronionych I: Pojęcie szkody Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Zobowiązania z czynów zabronionych I Pojęcie szkody Od zemsty po normatywizację odszkodowania/kary: ustawa XII Tablic. Pojęcie deliktu: między prawem publicznym, a prywatnym zasady prawa deliktów Poszczególne delikty I: Kradzież i rapina Poszczególne delikty II. Iniuria (zniewaga) Inst. IX 38 i; ii U podstaw VI , 5

3 Delikt: pojęcie delikty a crimina przestępstwo prawa prywatnego: czyli takie, którego represja realizowana jest w ramach procesu prywatnego (kary prywatne) common law: torts: od czasów średniowiecznych: writs, znaczenie tort of negligence współczesne znaczenie deliktów: szkoda, naruszenie praw osobistych i majątkowych od 2016 znikają jako odrębne źródło zobowiązań z Code civil Wykład XV

4 Delikt: geneza prehistoria prawa zobowiązań: źródła zobowiązań w prawie archaicznym Ustawa XII Tablic od zemsty do talionu obowiązek wydania sprawcy (noxa, pauperies) egzekucja kar za bezprawne naruszenie władztwa innego pater familias: legis actio per manus iniectionem między represją publiczną a prywatną Wykład XV

5 Delikt: czasy archaiczne kwestia intencji sprawcy: wizja publiczno-prawna Tablica VIII.24 si telum manu fugit magis quam iecit, aries subiciur. Jeżeli pocisk bardziej wymknął się z ręki wymknął się, niż nim rzucono, niech ofiarują barana [zamiast sprawcy] delikty prawa prywatnego: sprawca działa w złym zamiarze (wyjątek (?) szkoda zadana bezprawnie) Wykład II; XV

6 Delikt: Lex Duodecim Tabularum Membrum ruptum: talion os fractum : 300/150 asów Wykład II; XV malum carmen, fruges : kara śmierci (?) Pauperies/noxa actio de arboribus succissis: 25 asów kary actio aquae pluviae arcendae Furtum manifestum kara główna furtum nec manifestum: podwójna wartość rzeczy Iniuria facere (25 asów). szczegółowe rozwiązania naruszenia władztwa innego pater familias

7 Delikty archaiczne: interpretacja? problem systematyki w czasach archaicznych rozróżnienie konwencjonalne, a nie techniczne w samej Ustawie XII: przepisy o charakterze typowo karnym VIII.1 qui malum carmen incantassit kto śpiewa złą pieśń

8 Delikty archaiczne: interpretacja? problem systematyki w czasach archaicznych rozróżnienie konwencjonalne, a nie techniczne w samej Ustawie XII: przepisy o charakterze typowo karnym VIII.1 qui malum carmen incantassit kto śpiewa złą pieśń Nasze XII Tablic chociaż w niewielu sprawach karały śmiercią, wśród nich uznały również, że tę należy karać: jeśli ktoś śpiewa czy układa pieśni, które przynoszą drugiemu niesławę lub hańbę Cic. de rep

9 Delikt: prawo przed i klasyczne delikty prawa cywilnego Ustawa XII, Ustawa Akwiliańska oraz ich interpretacja i rozszerzenie edyktalne Furtum Rapina iniuria damnum iniuria datum kradzież rozbój zniewaga szkoda bezprawna koniec Republiki: elementy represji publicznej: lex Cornelia de iniuriis

10 Delikt: ramy prawne skargi penalne (actiones poenales): celem ukaranie sprawcy dostępność paralelnych skarg odszkodowawczych (dłużnik deliktowy zawsze w zwłoce: fur semper in mora est odpowiedzialność za siłę wyższą) konkurencja skarg: ne bis in idem wygasają w chwili śmierci po stronie dłużnika, dziedziczne po stronie wierzyciela poza skargami dyszącymi zemstą skarga ze zniewagi (być może wcześniej także actio furti)

11 Iniuria = (?) Hybris Bezprawie Zniewaga

12 Iniuria w XII Tablic VIII.1 qui malum carmen incantassit VIII.2 Si membrum rupsit, ni cum eo pacit, talio esto. VIII.3 Manu fustiue si os fregit... libero CCC, si seruo CL poenam subito. VIII.4 Si iniuriam faxsit, XXV poenae sunto. VIII.8 qui fruges excantassit VIII. 24 Si telum manu fugit magis quam iecit Wykład II

13 Rozwój historyczny VIII.4 Si iniuriam faxsit, XXV poenae sunto. Iniuria w prawie cywilnym (ustawa XII Tablic) iniuria w prawie pretorskim (Edykty)

14 Rozwój historyczny VIII.4 Si iniuriam faxsit, XXV poenae sunto. Iniuria w prawie cywilnym (ustawa XII Tablic) Gell. XX A nawet i wasz Labeo nie pochwalał tego prawa w księgach, które napisał o ustawie XII tablic. [***]. Mówi tam: «Lucius Veratius był wyjątkowo nieuczciwym człowiekiem odznaczającym się straszliwą bezmyślnością. On to za uciechę poczytywał sobie policzkowanie dłonią wolnego człowieka. Za nim podążał niewolnik niosący sakiewkę pełną asów. Kiedy tylko kogoś spoliczkował, zaraz nakazywał wypłacić mu dwadzieścia pięć asów zgodnie z ustawą XII tablic». Dlatego właśnie powiedział pretorzy postanowili to prawo zostawić i odrzucić, a żeby wyceniać krzywdy uchwalili powoływanie sędziów rozjemczych.

15 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? II I w. p.n.e.? Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

16 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

17 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

18 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Edictum de convicio Edykt o obrazie (contra bonos mores) Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

19 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Edictum de convicio Edykt o obrazie (contra bonos mores) Edictum de adtemptata pudicitia Edykt o nastawaniu na skromność Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

20 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Edictum de convicio Edykt o obrazie (contra bonos mores) Edictum de adtemptata pudicitia Edykt o nastawaniu na skromność Edictum ne quid infamandi causa fiat Edykt, by nic nie stało się w celu obrażenia Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

21 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Edictum de convicio Edykt o obrazie (contra bonos mores) Edictum de adtemptata pudicitia Edykt o nastawaniu na skromność Edictum ne quid infamandi causa fiat Edykt, by nic nie stało się w celu obrażenia Edictum de servi alieni verberatione Edykt o wybatożeniu cudzego niewolnika Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

22 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii II I w. p.n.e.? Edictum de convicio Edykt o obrazie (contra bonos mores) Edictum de adtemptata pudicitia Edykt o nastawaniu na skromność Edictum ne quid infamandi causa fiat Edykt, by nic nie stało się w celu obrażenia Edictum de servi alieni verberatione Edykt o wybatożeniu cudzego niewolnika Edictum generale de iniuriis (?) Edykt ogólny o znieważaniu Interwencje pretorskie: edykty Wykład III

23 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.?

24 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii

25 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii sprawa rozpatrywana przez panel sędziowski recuperatores

26 Iniuria Pretorska III II w. p.n.e.? Edictum de iniuriis aestimandis Edykt o wycenie iniurii sprawa rozpatrywana przez panel sędziowski recuperatores ocena wagi zniewagi (w tym przyczynienia się poszkodowanego/poszkodowanej

27 Wycena zniewagi G. III : Zniewaga szacowana jest jako ciężka albo ze względu na fakt, jeśli np. ktoś zostanie przez kogoś zraniony, wychłostany lub pobity kijami; albo ze względu na miejsce np. zniewaga została komuś wyrządzona w teatrze albo na forum; albo ze względu na osobę, jeśli np. znieważony zostanie magistratus albo zniewaga zostanie wyrządzona senatorowi przez osobę niskiego stanu. zniewaga oceniania indywidualnie

28 Wycena zniewagi D. XLVII : Jeśli ktoś nagabywał panny, które jednak ubrane były w stroje niewolnic, wydaje się, że popełnia mniejszy występek; jeszcze mniejszy, jeżeli kobiety ubrane były w stroje prostytutek a nie matron. Zatem nawet jeśli kobieta nie była ubrana w strój matrony i ktoś ją nagabywał lub uprowadził jej towarzysza odpowiada za zniewagę. przyczynienie się poszkodowanego zmniejsza zniewagę

29 Edictum de convicio D. XLVII (Ulpian, 77 edictum): Pretor ogłosił: to wznosił pod czyimś adresem okrzyki sprzeczne z dobrymi obyczajami albo za czyją sprawą podniosła się przeciw komuś sprzeczna z dobrymi obyczajami wrzawa, przeciw temu udzielę powództwa. Edykt o obrazie (contra bonos mores)

30 Edictum de ademptata pudicitia Jeśli ktoś kobiecie dobrych obyczajów lub młodzieńcowi lub dziewczynie uprowadził osobę towarzyszącą albo też te osoby w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami nagabywał lub narzucał im się, udzielę przeciw niemu powództwa. Edykt o nastawaniu na skromność

31 Edictum ne quid infamandi causa fiat D. XLVII : Jeśli ktoś przez zniewagę pozwał mnie do sądu, by mnie nękać, mogę przeciw niemu wytoczyć actio iniuriarum. D. XLVII 10.23: Ofilius uważa, że jeśli ktoś wchodzi do cudzego domu wbrew woli właściciela, nawet w celu pozwania go przez sąd, przysługuje przeciw niemu skarga z tytułu zniewagi. Edykt, by nic nie stało się w celu obrażenia

32 Edykt o wybatożeniu cudzego niewolnika D. XLVII : Pretor ogłosił: Jeśli ktoś cudzego niewolnika w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oćwiczył rózgami lub bez polecenia właściciela poddał torturom, udzielę przeciw niemu powództwa. Także jeśli coś innego zostało uczynione, udzielę powództwa po rozpoznaniu sprawy. Edykt o wybatożeniu cudzego niewolnika

33 Typy iniuria: podsumowanie G : Nie popełnia się zniewagi wyłącznie wtedy kiedy ktoś zostanie uderzony na przykład kijem albo pięścią czy też wychłostany, lecz także jeśli się podniesie rumor przeciwko komuś, lub jeśli ktoś wpisuje na listę aukcji dobra czyjeś jakoby był dłużnikiem, wiedząc że nic mu nie jest winien. Tak samo jeśli ktoś napisze oczerniającą broszurkę, albo wierszydło, albo jeśli (natrętnie podąża) za matroną lub młodzieńcem, a i jeszcze na mnóstwo innych sposobów.

34 Przesłanki skargi actio iniuriarum (aestimatoria): skarga o wycenę zniewagi contumelia złośliwość niezgodność z dobrymi obyczajami (contra bonos mores) animus iniuriandi chęć znieważenia

35 Zniewaga pośrednia G. III 222 Uważa się, że doznajemy zniewagi nie tylko we własnej osobie, ale także za pośrednictwem zstępnych, których mamy pod władzą, jak również przez nasze żony, choćby nie wchodziły pod naszą manus. A więc jeśli wyrządzisz zniewagę np. mojej córce, która jest żoną Titiusa, można procesować się z tobą nie tylko w imieniu córki lecz również w imieniu moim i Titiusa.

36 Zniewaga pośrednia actio iniuriarium mogła być wnoszona przez pater familias także, jeżeli znieważona została jego żona lub dzieci in potestate znieważenie tych osób było pośrednim znieważeniem jego samego. w przypadku obrazy osoby zależnej/żony: dwie skargi (bezpośrednia dla obrażonego/pośrednia dla pater familias)

37 Zniewaga pośrednia D : Pretor nie z każdej przyczyny przyznaje skargę z tytułu zniewagi w imieniu niewolnika: jeśli bowiem został lekko uderzony lub zelżony, nie udzieli skargi; jeśli natomiast został znieważony czyimś działaniem lub pisemnym utworem, uważam, ze rozpoznanie sprawy przez pretora winno brać pod uwagę reputacje niewolnika dużo bowiem zależy od tego, jaki to jest niewolnik, cieszący się dobrą opinią rzetelny zarządca czy zwykły pachołek. niewolnik nie podlega zniewadze (brak czci obywatelskiej) chyba, że obrazy dokonano publicznie w celu znieważenia właściciela

38 Publicyzacja zniewagi Lex Cornelia de iniuriis (81 r. p.n.e.) karna odpowiedzialność publicznaza niektóre rodzaje iniuria (uderzenie, wychłostanie, napaść na dom) ne bis in idem nie dwa razy za to samo późniejsze kontynuacje odpowiedzialność karna za znieważenie przedmiot znieważenia: władca, państwo, religia (?) (crimen laese maiestatis)

39 Tradycja potwierdzenie niematerialnego charakteru szkody średniowiecze i czasy nowożytne: honor, duma obywatelska problem animus iniurandi i wyłączeń Sprawa superintendenta Saksonii: religijne pobudki nie wyłączają odpowiedzialności domniemanie na rzecz powoda: pozwany musi udowodnić brak chęci obrazy

40 Tradycja Prawo polskie: odpowiedzialność karna (zły zamiar) zniewaga i zniesławienie zniewaga a wolność słowa, wolność ekspresji artystycznej: problemy konstytucyjne odpowiedzialność cywilna (test obiektywny): naruszenie dobrego imienia i ochrona dóbr osobistych żądanie zaniechania, ale też odszkodowanie (art. 24 KC)

41 Furtum i rapina kradzież rozbój

42 Furtum: prawo archaiczne VIII.12 Si nox furtum factum sit, si im occisit, iure caesus esto. Gdy nocą kradł, jeżeli okradany go zabił niech będzie zabity zgodnie z prawem. VIII.13 Furem... luci occidi uetant... nisi se telo defendit... etiamsi cum telo uenerit, nisi utetur telo eo ac repugnabit, non occides. Quod si repugnat, endo plorato. W dzień jeżeli się bronił orężem.niech okradany podniesie krzyk. Wykład II

43 Wykład II Furtum: prawo archaiczne VIII.14 Co do pozostałych jawnych złodziei decemwirowie uchwalili, aby wolni byli wychłostani i oddani temu, komu wyrządzili kradzież, jeżeli tylko to w dzień uczynili i nie bronili się orężem; niewolnicy aby byli rózgami wychłostani strąceni ze skały; lecz impuberes aby byli według uznania pretora wychłostani i została zapłacona szkoda przez nich wyrządzona. VIII. 16 Si adorat furto, quod nec manifestum erit, duplione damnum decidito. Jeśli dokonuje kradzieży, która jest niejawna, niech straci podwójną wartość szkody.

44 Furtum: prawo archaiczne kradzież w nocy/kradzież z rozbojem: śmierć kradzież jawna: chłosta i niewola (albo stan mancipium)/ niewolnicy: śmierć kradzież jawna w prawie pretorskim: poczwórna wartość rzeczy kradzież niejawna: podwójna wartość rzeczy

45 Kradzież: typy G. III 183 Że są trzy rodzaje kradzieży powiedzieli Servius Sulpicius i Masurius Sabinus: jawna i niejawna, z przychwycenia i z przekazania (manifestum, nec manifestum, conceptum, oblatum). Labeo że dwa: jawna i niejawna, kradzież bowiem z przechwycenia i z przekazania są raczej odmiany działania wiążące się z kradzieżą, co wydaje się oczywiście bliższe prawdy, jak się okaże później.

46 Kradzież jawna Niektórzy rzekli, że kradzieżą jawną jest ta, którą wykrywa się w momencie popełnienia. Inni natomiast szerzej, że ta, którą wykrywa się w miejscu popełnienia, np. jeśli zostanie popełniona kradzież oliwek w gaju oliwnym, winogron w winnicy, dopóki złodziej będzie w tym gaju oliwnym albo w winnicy; albo, gdy kradzież będzie popełniona w domu, dopóki złodziej będzie w domu. Inni idą jeszcze dalej i powiadają, że kradzież jest jawna, dopóki złodziej nie przeniósł rzeczy do miejsca przeznaczenia. Inni jeszcze dalej: skoro tylko złodziej trzymający rzecz zostanie zauważony. Pogląd ten się nie utrzymał. Ale także pogląd tych, którzy utrzymują, że wykryta kradzież jest jawna, dopóki złodziej przenosił rzecz na miejsce przeznaczenia, nie jest aprobowany, dlatego, że rodzi poważne wątpliwości, czy to winno się zamknąć w czasie jednego czy wielu dni. Często bowiem złodzieje zamierzają rzeczy skradzione w jednych miastach przenieść do innych miast albo do innych prowincji. Podzielany jest zatem pierwszy albo drugi z w/w poglądów, większość jednak podziela ten drugi. sens wyższej kary za kradzież jawną

47 Kradzież z wykrycia G. III 186: Kradzież zwana jest z wykrycia, gdy rzecz pochodząca z kradzieży była u kogoś w obecności świadków poszukiwana i została znaleziona. Bo przeciw niemu, choćby nie był złodziejem jest ustanowione odrębne powództwo, zwane powództwem z wykrycia.

48 Kwestia lance et licio G. III 192: Powództwo ze sprzeciwu opiewające na poczwórną wartość wprowadzone zostało edyktem pretorskim. Ustawa bowiem nie nakłada z tego tytułu żadnej kary, nakazuje tylko, by ten kto chce poszukiwać, poszukiwał nago, opasany lnianą przepaską, trzymając misę; jeśli coś znajdzie ustawa nakazuje traktować to jako kradzież jawną.

49 Kwestia lance et licio G. III 193: Stawiano pytanie co to jest przepaska. Jest to raczej rodzaj czegoś zszytego co zakrywałoby części nieodzowne. Ten przepis ustawowy jest w całości śmieszny bo ten, kto przeszkadza w poszukiwaniu ubranemu, ten będzie przeszkadzał również nagiemu, tym bardziej, że w razie takiego poszukiwania i znalezienia podlegałby surowej karze. Wreszcie co się tyczy nakazu posiadania misy, czy to dlatego, żeby zajętymi rękami niczego nie podrzucił, czy też dlatego, żeby to, co znajdzie tam włożył, żadne z nich niczemu nie służy, jeżeli to, czego poszukuje będzie tak wielkie albo takie, że nie będzie mogło być ani tam włożone ani podniesione. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że z czegokolwiek misa będzie wykonana, wypełnia się wymogi ustawy. por. Platon, Prawa 954a

50 Kwestia lance et licio Mówi się o furtum per lancem et licium, ponieważ złodzieje przeszukujący cudze domy, często mają lnianą chustę by ukryć w niej rzeczy skradzione, a przed oczami trzymają miskę, by nie zostać rozpoznani. Alessandro Alessandri ( ), Genialium Dierum

51 Kwestia lance et licio Starożytni mówili o lance et licio ponieważ ten, kto szedł szukać kradzieży, czyli chciał coś ukraść, nachodził (intrabat) cudzy dom w obecności mater familias i dziewcząt przepasany lniana chustą i trzymał miskę [maskę?] przed oczami. epitome Paulusa Diacona do De verborum significatu Festusa ( )

52 Kwestia lance et licio

53 Kwestia lance et licio

54 Lorem Ipsum Dolor Furtum Prohibitum: limus Kwestia lance et licio

55 Kwestia lance et licio

56 Furtum w prawie przedklasycznym G : Kradzieży dokonuje się nie tylko wtedy gdy ktoś zabiera cudzą rzecz dla przywłaszczenia, lecz w ogóle, gdy ktoś posługuje się cudzą rzeczą wbrew woli właściciela Tak więc, jeśli ktoś bedzie używał rzeczy, która została u niego złożona na przechowanie, popełnia kradzież. Także jeśli ktoś otrzyma rzecz do używania i zastosuje ją do innego użytku, jest zobowiązany z tytułu kradzieży. Na przykład, jeśli ktoś otrzyma srebra do użycia, bo ma zaprosić przyjaciół na obiad, a zabierze je zagranicę. Albo jeśli ktoś użyczonego konia na przejażdżkę zabierze dalej, i jak prawnicy republikańscy pisali o tym, kto zabrał zwierzę na potyczkę zbrojną.

57 Furtum w prawie przedklasycznym Aulus Gellius, Noce Attyckie : Sabinus mówi także coś, co jest bardzo niezrozumiałe, mianowicie, że należy uważać za złodzieja niewolnika człowieka, który w trakcie ucieczki niewolnika, zasłonił go togą tak przed oczyma właściciela, aby właściciel go nie widział. D (Paulus ks. 7 kometarza do dzieł Plautiusa) Prawnicy republikańscy udzielili opinii prawnej, że ten kto pozwał mularza przed sąd podstępnie odpowiada za furtum, jeśli muły przepadły w międzyczasie.

58 Furtum w prawie przedklasycznym D Kupowałeś na wagę, i ktoś użyczył ci odważników, które były cięższe niż zwykłe. Mela pisze, że jest odpowiedzialny za furtum w stosunku do sprzedawcy, ty zaś sam jesteś odpowiedzialny jeśli o tym wiedziałeś. Nie dostajesz bowiem zgodnie z wolą sprzedawcy, skoro myli się co do wagi.

59 Furtum w prawie przedklasycznym G : Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą lub pomocą została popełniona kradzież. Tu zalicza się tego, kto wytrącił tobie monety, aby je kto inny skrycie zabrał, lub zastąpił ci drogę, żeby inny skrycie zabrał, albo spłoszył owce albo krowy twoje, by kto inny je wyłapał. I to właśnie napisali dawni (prawnicy) o tym, kto czerwoną płachtą spłoszył zaprzęg. Lecz jeśli coś zostanie dokonane ze swawoli, a nie jako czynność podjęta po to, zeby była popełniona kradzież, to zobaczymy, czy powinna być udzielona actio utilis, skoro nawet zwykła wina karana jest przez ustawę Akwiliańską o szkodzie.

60 Furtum w prawie przedklasycznym D. XLVII 2.37 (Pomponius, 19 ad Sabinum): jeśli mojego oswojonego pawia,po tym jak uciekł z domu, goniłeś, aż przepadł, będę mógł z tobą się procesować na mocy actio furti, jeśli ktoś go złapał

61 Furtum w prawie przedklasycznym Kradzież rozumiana szeroko: każde umyślne wyrządzenie szkody w majątku (brak innych możliwości represji) następnie przypadki opisywała twórcza interpretacja Ustawy Akwiliańskiej (szkoda zadana pośrednio): actio in factum, albo skargi z podstępu (actio doli) zawężanie definicji kradzieży

62 Definicja Klasyczna Paulus, D. XLVII 2.1.3: Kradzież to podstępne dotknięcie rzeczy z zamiarem osiągnięcia zysku albo z samej rzeczy, albo jej używania, albo posiadania (Furtum est contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi gratia vel ipsius rei vel etiam usus eius possessionisve.)

63 Definicja Klasyczna Contrectatio fizyczny kontakt z rzeczą, który mógł prowadzić do zabrania rzeczy Fraudulosa obiektywna (brak uprawnienia/zgody właściciela) i subiektywna (zły zamiar) bezprawność Lucri faciendi gratia zamiar uzyskania korzyści majątkowej

64 Zamiar D. XLVII (Ulpianus ks. 42 kom. do dzieł Sabinusa) Słusznie mówi się, że nie jest złodziejem kto myślał, że postępuje z rzeczą zgodnie z wolą właściciela. Bo jakże zarzucić działanie podstępne temu, kto uważa, że właściciel by się na nie zgodził, bez względu na to czy myli się czy ma rację. I dlatego, tylko ten jest złodziejem, kto postąpił z rzeczą tak, jak wiedział, że właściciel by się nie zgodził. 8. Z kolei można zapytać, czy powstaje actio furti w przypadku, gdy ja sądziłbym, że postępuję wbrew woli właściciela, a ten by (takiego postępowania) chciał? I Pomponius twierdzi, że popełniam furtum. Prawdziwe jest jednak zdanie, że jeśli ja chcę, aby on użył (rzeczy), to nawet jeśli on o tym nie wie, nie zobowiązuje się z furtum wobec mine.

65 Przedmiot kradzieży Furtum rei kradzież rzeczy (ależ też osoby pod władzą) Furtum usus używanie rzeczy przy braku takiego uprawnienia (depozytariusz, zastawnik) lub używanie rzeczy niezgodnie z umową (komodatariusz) Furtum possessionis (rei suae) zabranie rzeczy przez właściciela, ale wbrew postanowieniom umowy na mocy której miała pozostać u innej osoby (komodant, zastawca)

66 Rapina Pretorska skarga actio vi bonorum raptorum na poczwórną wartość skradzionej rzeczy do roku. Po roku można było wnieść pretorską skargę na pojedynczą wartość rzeczy lub cywilną actio furti nec manifesti.

67 Rapina Gai III 209 Kto rabuje cudze rzeczy, odpowiada też za kradzież. Któż bardziej bowiem wbrew woli właściciela przywłaszcza sobie rzecz, niż ten, kto ją porywa siłą? Słusznie zatem powiedziano, że jest on złodziejem zuchwałym. Ale pretor wprowadził z tytułu tego przestępstwa osobną skargę, którą określa się mianem skargi o mienie zabrane przemocą i opiewa ona w ciągu roku na poczwórną wartość, a po roku na pojedynczą. Skargi tej można użyć, choćby ktoś zrabował jedną rzecz, nawet bardzo małą.

68 Skarga

69 Skarga actio furti manifesti/nec manifesti actio furti noxalis condictio furtiva skarga odszkodowawcza o zwrot wzbogacenia w wyniku kradzieży Wykład XXI

70 actio furti nec manifesti CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET AULO AGERIO A NUMERIUM NEGIDIUM OPE CONSILIO NUMERI NEGIDI FURTUM FACTUM ESSE PATERAE AUREAE, QUAM OB REM NUMERIUS NEGIDIUS PRO FURE DAMNUM DECIDERE OPORTET, QUANTI EA RES FUIT, CUM FURTUM FACTUM EST, TANTAE PECUNIAE DUPLUM CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. CAIUS AQULIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NA SZKODĘ AULUSA AGERIUSA ZOSTAŁA POPEŁNIONA KRADZIEŻ ZŁOTEJ PATERY WARTOŚCI 10 TYSIĘCY SESTERCÓW LUB WIĘCEJ STARANIEM NUMERIUSA NEGIDIUSA LUB ZA JEGO POMOCĄ LUB NAMOWĄ, Z KTÓREJ TO PRZYCZYNY NUMERIUS NEGIDIUS POWINIEN NA PODSTAWIE IUS CIVILE (OPORTET) ZOSTAĆ UZNANY ZA ZŁODZIEJA. ILE BYŁA WARTA TA RZECZ, KIEDY ZOSTAŁA POPEŁNIONA KRADZIEŻ, TYLE PIENIĘDZY RAZY DWA NIECH ZASĄDZI CAIUS AQUILIUS SĘDZIA OD NUMERIUSA NEGIDIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

71 actio furti nec manifesti CAIUS AQULIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NA SZKODĘ AULUSA AGERIUSA ZOSTAŁA POPEŁNIONA KRADZIEŻ ZŁOTEJ PATERY WARTOŚCI 10 TYSIĘCY SESTERCÓW LUB WIĘCEJ STARANIEM STICHUSA NIEWOLNIKA LUB ZA JEGO POMOCĄ LUB NAMOWĄ, Z KTÓREJ TO PRZYCZYNY NUMERIUS NEGIDIUS POWINIEN ZOSTAĆ UZNANY ZA ZŁODZIEJA ALBO WYDAĆ NOKSALNIE NIEWOLNIKA STICHUSA, ILE BYŁA WARTA TA RZECZ, KIEDY ZOSTAŁA POPEŁNIONA KRADZIEŻ, T Y L E P I E N I Ę D Z Y R A Z Y D W A A L B O NOKSALNE WYDANIE NIEWOLNIKA STICHUSA NIECH ZASĄDZI CAIUS AQUILIUS SĘDZIA OD NUMERIUSA NEGIDIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI. noxalis

72 Legitymacja procesowa czynna G. III 203: Powództwo zaś z tytułu kradzieży przysługuje temu, kto ma interes w tym, by rzecz pozostawała nietknięta, choćby nie był właścicielem. Przysługuje więc właścicielowi tylko wtedy, gdy on sam ma interes w tym, by rzecz nie przepadła Stąd jest pewne, że wierzyciel może prowadzić postępowanie ze skargi z tytułu kradzieży z powodu zabrania mu skrycie rzeczy danej w zastaw, i to tak dalece, że choćby to sam właściciel rzecz tę skrycie zabrał, niemniej przysługuje wierzycielowi powództwo z tytułu kradzieży.

73 Legitymacja procesowa czynna G. III 205. Takoż jeśliby folusznik przyjął szaty do wyczyszczenia lub odświeżenia lub krawiec do naprawienia za określonym wynagrodzeniem i utracił je wskutek kradzieży, on sam ma powództwo z tytułu kradzieży, nie właściciel, ponieważ właściciel nie ma interesu w tym, by te rzeczy nie przepadły, skoro może uzyskać swoje od folusznika lub krawca w postępowaniu sądowym, jeśli tylko ten folusznik albo krawiec jest w stanie świadczyć wartość rzeczy.

74 Legitymacja procesowa czynna Właściciel (jeśli mam interes prawny w odzyskaniu rzeczy) odpowiedzialny za custodię

75 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti?

76 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus Quintus Seius

77 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus Quintus Seius

78 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Seius

79 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Seius

80 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Actio furti Seius

81 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Actio commodati directa Quintus Actio furti Seius

82 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Actio commodati directa Quintus Actio furti Bankrut Seius

83 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Bankrut Seius

84 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Bankrut Actio furti Seius

85 Legitymacja bierna G. III 202: Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą lub pomocą została popełniona kradzież. D. XLVII : Jeśli dwie lub więcej osób ukradło belkę, której każdy z osobna nie mógłby podnieść, należy uznać, że wszyscy są oni odpowiedzialni kumulatywnie, chociaż stykając się z rzeczą żaden z nich w pojedynkę nie mógł jej zabrać. I tak rozstrzygamy, bowiem nie można twierdzić, że każdy z osobna popełnił kradzież częściowo, lecz całą rzecz zabrali wszyscy i dlatego dzieje się tak, że każdy z nich jest odpowiedzialny za kradzież.

86 Konkurencja skarg

87 Konkurencja skarg G. IV 6 8: Prowadzimy postępowanie, albo by uzyskać jedynie rzecz, albo jedynie karę, albo i rzecz, i karę. 7. Dochodzimy wyłącznie rzeczy na przykład w tych skargach, które wnosimy z kontraktu. 8. Dochodzimy tylko kary na przykład skargą z kradzieży, zniewag albowiem w tych przypadkach również przysługuje nam windykacja samej rzeczy i condictio. 9. dochodzimy i rzeczy zaś, i kary w tych przypadkach, gdy prowadzimy postępowanie na dwukrotną wartość, bez ograniczenia: to dzieje się w skardze z zasądzenia damni iniuriae legis Aquiliae,

88 Konkurencja skarg penalne odszkodowawcze deliktowe/quasi deliktowe windykacyjne, kontraktowe, quasi kontraktowe mieszane Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia skarga na wzór akwiliańskiej (utilis, in factum) Ne bis in idem: wytoczyć można tylko jedną skargę każdego typu oskarżenia publiczne karne

89 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu?

90 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum

91 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti

92 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio

93 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana

94 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana Condictio furtiva

95 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana Condictio furtiva Karne (Poenales)

96 Konkurencja skarg Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana Condictio furtiva Karne (Poenales) Odszkodowawcze (reipersecutoriae)

97 Kradzież czasy poklasyczne przejście od represji prywatno-prawnej do publicznoprawnej cognitio extra ordinem publicyzacja kradzieży wieki średnie i czasy nowożytne "condictio furtiva (BGB) Kontynuacje

98 Syllabus XXIII XXIV. Zobowiązania z czynów zabronionych II: szkoda majątkowa Ustawa XII Tablic Ustawa Akwiliańska, interpretacja pretorska: jak skutecznie opisać szkodę majątkową w prawie. Ekskurs: obowiązek odszkodowawczy na kontynencie i tort of negligence. Pretorskie uzupełnienie prawa cywilnego: delikty pretorskie i quasi delikty (kryteria wyodrębnienia). Podsumowanie: odpowiedzialność na zasadzie winy oraz odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę zadaną/wyrządzoną przez osobę trzecią: między rzymskim modelem a współczesnością. Inst. IX 38 i ii 3, iii iv U podstaw VI VI 21, 3; 5