prawo dotyczące osób małżeństwo przesłanki Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

Transkrypt

1 prawo dotyczące osób małżeństwo przesłanki m a n u s p o s a g Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

2 Po co małżeństwo? Pseudo-Demostenes, Przeciwko Neairze LIX 122 Bo to jest powód, dla którego żyje się z żoną: by mieć z nią dzieci, i by wprowadzić synów jako członków rodu i demu, oraz by wydawać córki za mąż. Hetery mamy dla przyjemności, służące, by zajmowały się codzienną troską o nasze ciała, ale żony po to, by rodziły nam prawne potomstwo i były wiernymi strażniczkami domowego ogniska. D (Modestinus Zasady, ks. 1). Małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny, połączeniem życia, prawa boskiego i ludzkiego.

3 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą.

4 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa:

5 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres)

6 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami

7 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi

8 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w

9 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w 3. conubium

10 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam femina potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris sunt, aut etiam parentes eorum, si in potestate sunt. Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą. Przesłanki małżeństwa: 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w 3. conubium w stosunku do siebie.

11 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ])

12 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej

13 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty:

14 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty:

15 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty: nieformalność rozwodu

16 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty: nieformalność rozwodu nieistnienie bigamii (Cycero i hiszpańska żona)

17 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty: nieformalność rozwodu nieistnienie bigamii (Cycero i hiszpańska żona)

18 Affectio maritalis C : Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego jest postanowione, że ani porozumienia, wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (Alexander A. Menophilo, PP. iii non. Febr. Maximo ii et Aeliano conss. [ ]) Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty: nieformalność rozwodu nieistnienie bigamii (Cycero i hiszpańska żona) wolność małżeństwa jako zasada ordre publique

19 Problemy ze zgoda ciągłą Niepraktyczność: (Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie): Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. Labeo: Trebatius odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą Proculus i Caecilius, że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna: jeśli zawarto inne małżeństwo, albo kobieta pozostawała samotna przez taki długi czas, że nie byłoby wątpliwości, że (drugie) małżeństwo było nowe. W innym przypadku darowizna nie jest ważna.

20 Problemy ze zgoda ciągłą

21 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła.

22 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna.

23 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. IAVOLENUS: Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą

24 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. IAVOLENUS: Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą PROCULUS i CAECILIUS: że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna:

25 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. IAVOLENUS: Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą PROCULUS i CAECILIUS: że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna: jeśli zawarto inne małżeństwo,

26 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. IAVOLENUS: Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą PROCULUS i CAECILIUS: że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna: jeśli zawarto inne małżeństwo, albo kobieta pozostawała samotna przez taki długi czas, że nie byłoby wątpliwości, że (drugie) małżeństwo było nowe.

27 Problemy ze zgoda ciągłą Iavolenus, 6 ks. z wypisków po Labeonie: KAZUS & ODPOWIEDŹ LABEONA: Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. TREBATIUS odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. IAVOLENUS: Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą PROCULUS i CAECILIUS: że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna: jeśli zawarto inne małżeństwo, albo kobieta pozostawała samotna przez taki długi czas, że nie byłoby wątpliwości, że (drugie) małżeństwo było nowe. W innym przypadku darowizna nie jest ważna.

28 Problemy ze zgoda ciągłą:

29 Problemy ze zgoda ciągłą: niepewność status (konsekwencją małżeństwa: wejście pod patria potestas i nabycie obywatelstwa)

30 Problemy ze zgoda ciągłą: niepewność status (konsekwencją małżeństwa: wejście pod patria potestas i nabycie obywatelstwa) problemy z majątkiem (posag oraz darowizny)

31 Problemy ze zgoda ciągłą: niepewność status (konsekwencją małżeństwa: wejście pod patria potestas i nabycie obywatelstwa) problemy z majątkiem (posag oraz darowizny) kwestie prawno-karne (wyłączenie karalności za adulterium, stuprum

32 Rozwiązanie? Domniemanie istnienia małżeństwa: D (Modestinus, Zasady, ks. 1): Wspólne zamieszkanie z wolną kobietą należy uznać za małżeństwo, chyba że kobieta jest prostytuką. D (Paulus, Komentarz do Edytku, ks. 35): Rozwód może być tylko prawdziwy, a ten to jest taki, który dokonuje się z zamiarem trwałego rozdziału. I dlatego wszystko co w uniesieniu, czy gniewie, mówi się i czyni, nie będzie zatwierdzone, aż wytrwałość wykaże, że taki był zamiar ducha. Zatem nie uważa się, by rozwiodła się żona, która wysławszy list rozwodowy w uniesieniu, po krótkim czasie powróciła.

33 Ceremonie towarzyszące zawarciu małżeństwa: sens deductio in domum mariti

40 Skąd zatem niepraktyczna zasada? Kiedy i dlaczego ją wprowadzono? Kto za nią stoi?

41 Fritz Schulz ( ) i humanitaryzm Prinzipien des Römischen Rechts, Berlin 1934; tłum. ang. Principles of Roman Law, Oxford 1936 Rozdział X: HUMANITY The Classical Roman Law, Oxford 1950

42 Fritz Schulz ( ) i humanitaryzm The classical law of marriage is an imposing, perhaps the most imposing, achievement of the Roman legal genius. For the first time in the history of civilization there appeared a purely humanistic law of marriage, viz. a law founded on a purely humanistic idea of marriage as being a free and freely dissoluble union of two equal partners for life

43 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej

44 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej C Imperatores Diocletianus et Maximianus AA. et CC. Titio [a ]: Neque ab initio matrimonium contrahere neque dissociatum reconciliare quisquam cogi potest. unde intellegis liberam facultatem contrahendi atque distrahendi matrimonii transferri ad necessitatem non oportere.

45 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej C Imperatores Diocletianus et Maximianus AA. et CC. Titio [a ]: Neque ab initio matrimonium contrahere neque dissociatum reconciliare quisquam cogi potest. unde intellegis liberam facultatem contrahendi atque distrahendi matrimonii transferri ad necessitatem non oportere. Cesarzowie Dioklecjan i Maximianus oraz Cezarowie do Titiusa: Nikogo nie można zmusić, by ani na początku zawarł małżeństwo, ani by rozłączone pogodził. Stąd dowiadujesz się, że wolności zawarcia i rozwiązania małżeństwa nie wolno przenosić pod (niczyj) przymus.

46 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej

47 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej D : Clementius l. 3 ad legem Iuliam et Papiam: Non cogitur filius familias uxorem ducere.

48 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej D : Clementius l. 3 ad legem Iuliam et Papiam: Non cogitur filius familias uxorem ducere. D : Celsus l. 15 digestorum: si patre cogente ducit uxorem quam non duceret si sui arbitrii esset contraxit tamen matrimonium quod inter invitos non contrahitur: maluisse hoc videtur.

49 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej D : Clementius l. 3 ad legem Iuliam et Papiam: Non cogitur filius familias uxorem ducere. D : Celsus l. 15 digestorum: si patre cogente ducit uxorem quam non duceret si sui arbitrii esset contraxit tamen matrimonium quod inter invitos non contrahitur: maluisse hoc videtur. Clementius: Nie można zmusić filius famlias, by wziął żonę.

50 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej D : Clementius l. 3 ad legem Iuliam et Papiam: Non cogitur filius familias uxorem ducere. D : Celsus l. 15 digestorum: si patre cogente ducit uxorem quam non duceret si sui arbitrii esset contraxit tamen matrimonium quod inter invitos non contrahitur: maluisse hoc videtur. Clementius: Nie można zmusić filius famlias, by wziął żonę. Celsus: Jeśli ktoś zmuszony przez ojca wziął żonę, której by nie wziął, gdyby to od niego zależało, zawarł małżeństwo, choć między niechętnymi się małżeństwa nie zawiera. mimo to uważa się, że tego chciał.

51 Consensus parentium

52 Consensus parentium

53 Consensus parentium C (Diocl. et Maxim. AA. et CC. Pisoni. d. iii k. Ian. Sirmi CC. conss., 30 XII 294): Rozwód córki nie leży we władzy matki.

54 Consensus parentium C (Diocl. et Maxim. AA. et CC. Pisoni. d. iii k. Ian. Sirmi CC. conss., 30 XII 294): Rozwód córki nie leży we władzy matki. CI (Diocletianus et Maximianus AA. et CC. Scyrioni, d. V k. Sept. Nicomediae CC. conss.: 28 VIII 294): wola niezgadzającego się ojca, który na początku zgodził na małżeństwo z mężem, i przy uzyskaniu zgody córki familias-żony, nie będzie zatwierdzona, co postanowił nasz najbardziej pobożny ojcec, cesarz Marek, chyba że ojciec uczyni to z ważnego powodu. Córki niechętnej żadna konstytucja nie pozwala oddać na powrót mężowi. 2. Ojciec nie ma w swym rozeznaniu rozwodu emancypowanej córki.

55 Consensus parentium C (Diocl. et Maxim. AA. et CC. Pisoni. d. iii k. Ian. Sirmi CC. conss., 30 XII 294): Rozwód córki nie leży we władzy matki. CI (Diocletianus et Maximianus AA. et CC. Scyrioni, d. V k. Sept. Nicomediae CC. conss.: 28 VIII 294): wola niezgadzającego się ojca, który na początku zgodził na małżeństwo z mężem, i przy uzyskaniu zgody córki familias-żony, nie będzie zatwierdzona, co postanowił nasz najbardziej pobożny ojcec, cesarz Marek, chyba że ojciec uczyni to z ważnego powodu. Córki niechętnej żadna konstytucja nie pozwala oddać na powrót mężowi. 2. Ojciec nie ma w swym rozeznaniu rozwodu emancypowanej córki. Charakter początkowy.

56 Wiek zdolny masculus pubes quam femina (viri)potens sit rozbieżności między Szkołami Sabinianie: indywidualnie (inspectio corporis) Prokulejanie: 12 lat oraz 14 lat.

57 Conubium zdolność względna: ius conubii : jako część ius civile (wyjątkowo Latyni i inni). odpowiada negatywnie i anachronicznie kanonistycznie-współczesnej doktrynie przeszkód małżeńskich.

58 Brak conubium pokrewieństwo w linii prostej całkowicie w linii bocznej do 4 stopnia lub 3 (Claudius i Agryppina Młodsza) uzasadnienie? Zakaz incestu? ogólnokulturowy? genetyczny? dlaczego? rozdzielność płciowa (problem nieistniejący: Nero i Pythagoras)

59 Wyłączenie conubium

60 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze

61 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic

62 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur.

63 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia.

64 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia. żołnierze w czasie służby

65 Wyłączenie conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia. żołnierze w czasie służby urzędnicy i kobiety z prowincji.

66 Brak conubium

67 Brak conubium osoby w warstw niższych (w tym wyzwoleńcy) i warstwa senatorska: rola Augusta i jego ustaw (zniesione dla Justyniana i Teodory)

68 Brak conubium osoby w warstw niższych (w tym wyzwoleńcy) i warstwa senatorska: rola Augusta i jego ustaw (zniesione dla Justyniana i Teodory) Żydzi i chrześcijanie

69 Zakończenie małżeństwa

70 Zakończenie małżeństwa śmierć

71 Zakończenie małżeństwa śmierć capitis deminutio maxima

72 Zakończenie małżeństwa śmierć capitis deminutio maxima rozwód: divortium a repudium

73 Ograniczenia rozwodu od Konstatyna po Justyniana i ich powody

74 Ograniczenia rozwodu od Konstatyna po Justyniana i ich powody natura ograniczeń

75 Ograniczenia rozwodu od Konstatyna po Justyniana i ich powody natura ograniczeń powody:

76 Ograniczenia rozwodu od Konstatyna po Justyniana i ich powody natura ograniczeń powody: nowa religia?

77 Ograniczenia rozwodu od Konstatyna po Justyniana i ich powody natura ograniczeń powody: nowa religia? czy tradycyjny rzymski mizogenizm

78 Ustawodastwo Augusta w kwestiach małżeńskich

79 Akty prawne i ich zakres

80 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw)

81 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium:

82 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium:

83 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw)

84 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus

85 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus leges Iulia et Pappia

86 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus leges Iulia et Pappia obowiązek pozostawania w związku małżeńskim oraz posiadania dzieci.

87 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus leges Iulia et Pappia obowiązek pozostawania w związku małżeńskim oraz posiadania dzieci. sankcją: częściowa lub całkowita niezdolność w prawie spadkowym

88 Akty prawne i ich zakres lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus leges Iulia et Pappia obowiązek pozostawania w związku małżeńskim oraz posiadania dzieci. sankcją: częściowa lub całkowita niezdolność w prawie spadkowym nagrodą: ius liberorum

89 Powody i skutki Q. Caecilius Metellus Macedonicus (131pne): Gdybyśmy tylko mogli przeżyć bez żony, o Rzymianie, każdy z nas żyłby bez tej przeszkody, ale skoro natura tak postanowiła, że ani bez nich nie możemy żyć, ani postępować wygodnie z nimi, musimy dbać o nasze przetrwanie raczej niż o chwilą przyjemność

90 Powody i skutki Q. Caecilius Metellus Macedonicus (131pne): Gdybyśmy tylko mogli przeżyć bez żony, o Rzymianie, każdy z nas żyłby bez tej przeszkody, ale skoro natura tak postanowiła, że ani bez nich nie możemy żyć, ani postępować wygodnie z nimi, musimy dbać o nasze przetrwanie raczej niż o chwilą przyjemność

91 Livia

92 Livia

93 Iulia Maior

94 Iulia Maior

95 Stosunki majątkowe w małżeństwie funkcja conventio in manu mariti confarreatio coëmptio usus

96 małżeństwa sine manu rozdzielność majątkowa zakaz darowizn i jego powody (wyjątki: donatio propter nuptias, propter divortium)

97 Posag ustanowiene posagu: dotis dictio dotis promissio dotis datio dos profectitia a dos aventicia

98 Zasady zwrotu posagu pierwotnie jedynie moralny obowiązek, chyba, że była stypulacja dotycząca zwrotu posagu: wtedy zwrot w całości, na podstawie actio ex stipulatu

99 Zasady zwrotu posagu na podstawie actio rei uxoriae proces formułkowy, znana już Cyceronowi, śmierć żony: dos profectitia podlega zwrotowi, jeśli jej pater nadal żyje. rozwód albo śmierć męża: posag musi być zwrócony żonie lub jej pater rzeczy zużywalne : w 3 rocznych ratach rzeczy niezużywalne: natychmiast

100 Retentiones propter liberos: 1/6 na dziecko (propter culpam mulieris/patris) propter mores uxoris: 1/8 albo 1/6 propter res amotas (i actio rerum amotarum) propter impensas propter res donatas

101 TITIUS IUDEX ESTO.QUOD AGERIA NUMERIO NEGIDIO MARITO DOTEM DEDIT, QUIDQUID OB EAM REM MELIUS AEQUIUS ERIT NUMERIUM NEGIDIUM AGERIAE REDDI OPORTET, EIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AGERIAE CONDEMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. S Ę D Z I Ą N I E C H B Ę D Z I E T I T I U S. P O N I E W A Ż A G E R I A D A Ł A NUMERIUSOWI NEGIDIUSOWI POSAG, COKOLWIEK Z TEJ BĘDZIE SŁUSZNIEJ I LEPIEJ, ŻEBY NUMERIUS NEGIDIUS POWINIEN ODDAĆ AGERII, TO NIECH SĘDZIA ZASĄDZI OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AGERI. JAK SIĘ NIE KAŻE, NIECH UWOLNI.