Prawo spadkowe. Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XIII XIV/ Jakub Urbanik

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XIII XIV/ Prawo spadkowe Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Sukcesja naturalna a dziedziczenie testamentowe. Prawo archaiczne i system dziedziczenia wg ius civile. Krąg dziedziców domowych. Nabycie spadku. Od związania ku wolności testowania. Powrót ograniczeń i ich uzasadnienie (leges oraz edykt). Wykształcenie się pojęcia zachowku. Ekskurs: instytucja collationes jako mechanizm samoregulujący. Korekty prawa pretorskiego: bonorum possessio: cel wprowadzenia i geneza. Ochrona. Zbieg dziedziczenia pretorskiego i cywilnego. Bonorum possessio cum re & sine re. Justyniańska reforma dziedziczenia: kognacja jako podstawa, ograniczenie wolności testowania. Próba oceny i kontynuacje późniejsze (system zachowku i rezerwy, wolność testowania i ograniczenia). Podsumowanie: system sukcesji pomiędzy wolnością testowania, a interesem społecznym. Testamenty w szczególności: formalność czynności Inst. VIII U podstaw IV

3 Śmierć i co dalej? możliwe modele relacje prawne wygasają z chwilą śmierci relacje prawne się kontynuują w następcy zmarły może decydować, co stanie się z jego majątkiem po śmierci

4 Śmierć i co dalej? możliwe modele relacje prawne wygasają z chwilą śmierci relacje prawne się kontynuują w następcy SUKCESJA zmarły może decydować, co stanie się z jego majątkiem po śmierci

5 SUKCESJA

6 SUKCESJA inter vivos mortis causa

7 SUKCESJA inter vivos mortis causa syngularna uniwersalna

8 SUKCESJA inter vivos mortis causa syngularna uniwersalna wejście w ogół praw i obowiązków poprzednika

9 Śmierć i co dalej? prawo rzymskie prawa i obowiązki osoby zmarłego wygasają patria potestas, manus, tutela, ususfructus, usus, długi z deliktów prawa i obowiązki się kontynuują: własność, wierzytelności, długi kontraktowe

10 Śmierć i co dalej? prawo rzymskie prawa i obowiązki osoby zmarłego wygasają patria potestas, manus, tutela, ususfructus, usus, długi z deliktów prawa i obowiązki się kontynuują: własność, wierzytelności, długi kontraktowe Hereditas

11 sukcesja wedle ius civile Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habebat dziedziczenie to nic innego, jak wejście ogół praw, które miał zmarły - Julian z 6 ks. Digestów, D. L prawa majątkowe: własność mancipium wierzytelności patronat kulty religijne (sacra familiaria) długi kontraktowe

12 sukcesja wedle ius civile Hereditas spadek Heres/Heredes dziedzic/dziedzice por. archaiczne: (h)erus: właściciel, pan, dziedzic

13 Dziedzice IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio

14 Dziedzice naturalni IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio

15 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio

16 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio

17 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato

18 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato USTAWA XII TABLIC

19 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato USTAWA XII TABLIC calatis comitis

20 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato USTAWA XII TABLIC calatis comitis in procinctu

21 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato secundum tabulas (testamenti) USTAWA XII TABLIC calatis comitis in procinctu

22 Dziedzice naturalni wedle wyboru zmarłego ostatnia wola testament IUS CIVILE: powołanie do spadku delatio ab intestato secundum tabulas (testamenti) nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest USTAWA XII TABLIC calatis comitis (ad IJust. II 14 5): nikt nie może umrzeć, pozostawiając częściowo in procinctu spadkobierców beztestamentowych, częściowo testamentowych

23 Dziedziczenie: Ustawa XII Tablic (najprawdopodobniej konserwująca zwyczaj) V 3. uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto (jak postanowiłby względem swojego majątku czy też opieki nad swoimi rzeczami, takie niech będzie prawo) V 4. si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus familiam habeto (jeżeli umrze nie zostawiwszy testamentu, a nie ma sui heredes niech jego majątek będzie miał najbliższy krewny agnacyjny. V 5. si agnatus non escit, gentiles familiam [habento] jeśli nie będzie agnata, niech członowie rodu mają majątek Wykład II

24 Dziedziczenie: Ustawa XII Tablic sui (dzieci pod władzą oraz żona in manu) wedle głów i szczepów: zasada reprezentacji agnati proximus agnatus odsuwa dalszych krewnych. Agnaci tego samego stopnia dziedziczą równe części. gentiles (j.w.) Ab intestato beztestamentowe

25 Późniejsze zmiany: agnati SC. Tertullianum (czasy Hadriana) matka dziedziczy po dzieciach, które nie pozostawiły sui heredes, rodzeństwa i ojca z więzią agnacyjną) lub w zbiegu z wnuczkami (jeśli mają prawo trojga dzieci) SC. Orfitianum (178 n.e.) dzieci dziedziczą po matce jako legitimi w pierwszej kolejności

26 Dziedziczenie testamentowe testamentum calatis comitis pontifex maximus na zgromadzeniu ludowym zwoływanym dwa razy do roku (najprawdopodobniej tożsamym z comitia curiata): forma rodzaj adpocji pośmiertnej? ograniczenia (kontrola społeczna)

27 testamentum in procinctu testament w szyku wojskowym, nadzwyczajny, należy go potwierdzić w ciągu 6 miesięcy. kontrola społeczna szczególność testamentu żołnierzy wstęp

28 Ku wolności testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.

29 Ku wolności testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? Mancipatio ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.

30 Ku wolności testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? Mancipatio Wykład II ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.

31 Ku wolności testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? Mancipatio Wykład II nuncupatio/lex mancipi: polecenie dołączane przez mancypującego ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.

32 Ku wolności testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? Mancipatio familiae Wykład II nuncupatio/lex mancipi: polecenie dołączane przez mancypującego ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.

33 Mancipatio familiae forma testamentu: testujący powierniczo sprzedaje cały swój majątek powiernikowi (familiae emptor), dołączając polecenie wydania go po śmierci wskazanej osobie/osobom być może testator pierwotnie zastrzegał sobie prawo używania i pobierania pożytków z familia do czasu swej śmierci. po śmierci powiernik przekazuje majatek mancypacyjnie wskazanej (nym) w nuncupatio osobom dwa akty między żyjącymi Wykład XII

34 Testament mancypacyjny FAMILIAM PECVNIAMQVE TVAM ENDO MANDATELA TVA CVSTODELAQVE MEA ESSE AIO, EAQVE, QVO TV IVRE TESTAMENTVM FACERE POSSIS SECVNDVM LEGEM PVBLICAM, HOC AEREAENEAQVE LIBRA, ESTO MIHI EMPTA Oświadczam, że twoja familia i pecunia, które w twojej są pieczy i władaniu, są moje, i niech mi będą nabyte tym spiżem i tą spiżową wagą, tak byś zgodnie z prawem mógł sporządzić testament zgodnie z publicznym uroczystym oświadczeniem

35 Testament mancypacyjny HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA TESTOR, ITAQVE VOS, QVIRITES, TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE Tak jak na tych tabliczkach i woskach zostało zapisane, tak ja daję, tak zapisuję, tak oświadczam, toteż wy Kwiryci dawajcie mi świadectwo. wykształcenie się formy testamentu

36 Powrót ograniczeń: dlaczego? wedle ius civile: Lex Furia testamentaria (III/II w p.n.e.) Lex Voconia (połowa II w. p.n.e.) Lex Falcidia (quarta Falcidia) (połowa I w. p.n.e.)

37 Powrót ograniczeń: dlaczego? wedle ius civile: Lex Furia testamentaria (III/II w p.n.e.) Lex Voconia (połowa II w. p.n.e.) Lex Falcidia (quarta Falcidia) (połowa I w. p.n.e.) alternatywne wyjaśnienie: lex Furia jaki ruch antyelitarny (Alonso)

38 Powrót ograniczeń: dlaczego? W prawie pretorskim (wg aequitas), koniec Republiki querela inoficiosi testamenti: skarga o uznanie testamentu za nienależny pars legitima zachowek wstęp

39 Heres nabycie spadku i jego skutki zlanie się majątków: przejście własności kwirytalnej wszystkich rzeczy, długów i wierzytelności, heredes sui et necessarii: (dziedzice domowi i konieczni) z chwilą śmierci spadkodawcy beneficium abstinendi (tylko dzieci) beneficium inverntarii (czasy justyniańskie)

40 Heres nabycie spadku i jego skutki heredes extranei: objęcie spadku (nieformalne, per facta concludentia, choć możliwa cretio: oświadczenie o objęciu spadku). beneficium separationis bonorum ochrona wierzycieli najpierw spadku, potem także (od czasów justyniańskich) dziedzica

41 Heres: ochrona hereditatis petitito : zmodyfikowana postać rei vindicatio Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że spadek po Publiusie Maeviusie należy według prawa Kwirytów do Aulusa Ageriusa, o co toczy się ten spór,a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. skargi kontraktowe/deliktowe z zaznaczeniem spadkobrania w intencji

42 sukcesja wedle ius honorarium

43 sukcesja wedle ius honorarium Bonorum possessio pojęcie posiadanie dóbr geneza

44 sukcesja wedle ius honorarium Bonorum possessio pojęcie posiadanie dóbr geneza Marcus wyznaczył w testamencie dziedzicem Aulusa, ten jednak zmarł jeszcze przed śmiercią Marcusa. Marcus umierając, nie pozostawił po sobie żadnych krewnych poza emancypowanym synem. Co stanie się ze spadkiem?

45 sukcesja wedle ius honorarium Bonorum possessio pojęcie posiadanie dóbr geneza Marcus wyznaczył w testamencie dziedzicem Aulusa, ten jednak zmarł jeszcze przed śmiercią Marcusa. Marcus umierając, nie pozostawił po sobie żadnych krewnych poza emancypowanym synem. Co stanie się ze spadkiem? pretor wprowadza w posiadanie dóbr osobę, która wydaje mu się najbardziej predestynowana do objęcia spadku

46 Bonorum possessio Porządek ubiegania się o bonorum possessio wg Edyktu liberi (wszystkie dzieci, w tym emancypowane, pod warunkiem dokonania collatio legitimi (& patronus) (dziedzice wg Ustawy XII Tablic: i zmiany z SC. Orfitianum/Tertullianum) cognati (krewni krwi) vir & uxor (żona/mąż)

47 Dziedziczenie emancypowanych dzieci

48 Dziedziczenie emancypowanych dzieci pro & contra. Zasady, czas. collatio bonorum/dotis/donationis dzisiejsze: zaliczenie na dział spadkowy

49 Bonorum possessio od pierwszego wieku pretor obiecuje bonorum possessio także na podstawie testamentu, który jest nieważny wedle prawa cywilnego np. braki formalne (brak mancypacji) brak auctoritas tutoris dla kobiety tak zwany testament pretorski

50 Bonorum possessor zabiega o objęcie spadku, obejmuje pełnię praw po zakończeniu terminu usucapio pro herede do ochrony służy mu interdictum quorum bonorum skargi z fikcją jakby były dziedzicem.

51 Heres Bonorum possessor objęcie ipso iure Musi starać się o posiadanie Sukcesja uniwersalna Sukcesja singularna in toto hereditatis petitio & in. skargi cywilne interdictum quorum bonorum Skargi cywilne dla i przeciwko dziedzicowi Skargi pretorskie z fikcją

52 Heres a Bonorum possesor dziedzic cywilny, który otrzyma bonorum possessio zyskuje większą i łatwiejszą ochronę (interdictum quorum bonorum)

53 Heres a Bonorum possesor

54 Heres a Bonorum possessor

55 Heres a Bonorum possessor De cuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn.

56 Heres a Bonorum possessor Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. De cuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn.

57 Heres a Bonorum possessor Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. De cuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn. De cuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.

58 Heres a Bonorum possessor Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. De cuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn. De cuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae. Konflikt pomiędzy dziedzicem cywilnym a pretorskim.

59 Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.

60 Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. Gaius Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.

61 Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. Gaius Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego Pretor jednakże przyrzeka spadkobiercom wymienionym w testamencie posiadanie majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu, jeśli będzie on opatrzony pieczęciami 7 świadków. I jeśliby nie było nikogo, komu należałby się spadek bez testamentu na podstawie ustawy - jak na przykład brat urodzony z tego samego ojca lub stryj - albo bratanek - wtedy spadkobiercy wymienieni w testamencie będą mogli spadek zatrzymać.

62 Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.

63 Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. Mąż występuje o bonorum possessio do pretora Pretor mu je udziela, w ciągu roku mąż zasiedzi spadek (usucapio pro herede). w tym samym jednak czasie brat zmarłej może wytoczyć Hereditatis petitio

64 Hereditatis petitio

65 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

66 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re ( bez rzeczy : bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)

67 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re ( bez rzeczy : bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego) gdyby nie ma żadnego pretendenta cywilnego do spadku bonorum possessio staje się cum re rzeczywista, realna : bo nikt nie może bonorum possessora pozbawić spadku.

68 Daszy rozwój: Antonin Pius Gaius I 120. Lecz rozważmy, czy nawet jeśli będą brat lub stryj, uważa się ich za mających przewagę nad spadkobiercami wymienionymi w testamencie. W reskrypcie Antonina oznajmia się, że ci, którzy wystąpili o przyznanie im posiadania majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu sporządzonych nieprawidłowo, mogą przeciwko tym, którzy dochodzą spadku nie na podstawie testamentu, bronić się zarzutem podstępnego działania.

69 Daszy rozwój: Antonin Pius G. I 149a. Czasem jednak, dziedzice wyznaczeni w testamencie przedkładani są nad dziedziców prawa cywilnego, na przykład wtedy, gdy są uchybienia formalne, bo nie sprzedano majątku obrzędowo, lub testator nie wypowiedział nuncupatio; I tak jeśli agnaci zmarłego wystąpią o spadek, ich żądanie zostanie zablokowane przez zarzut podstępnego działania na podstawie konstytucji boskiego Antonina.

70 Hereditatis petitio cum exceptione doli

71 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

72 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

73 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa podstępnie

74 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa podstępnie bonorum possessio Męża staje się bonorum possessio cum re ( z rzeczą : roszczenia heredes blokuje exceptio)

75 Podsumowanie

76 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile

77 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczna (bonorum possessio cum re & sine re).

78 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczna (bonorum possessio cum re & sine re). Od czasu Antonina Piusa (?) Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego

79 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczna (bonorum possessio cum re & sine re). Od czasu Antonina Piusa (?) Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego być może pretorzy już wcześniej przyznali exceptio doli w zbiegu dziedziczenia ustawowego i edyktalnego.

80 Praetor a ius civile Wykład II

81 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II

82 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia

83 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia

84 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia supplendi

85 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia supplendi

86 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia supplendi corrigendi

87 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia supplendi corrigendi

88 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi corrigendi

89 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi corrigendi

90 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes corrigendi

91 Praetor a ius civile iuris civilis Wykład II adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes corrigendi? zablokowanie hereditatis petitio wytaczanej przez heres bonorum possessorowi, gdy to było niezgodne z aequitas.

92 Czasy postklasyczne

93 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między bonorum possessio a hereditas

94 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między bonorum possessio a hereditas Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

95 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między bonorum possessio a hereditas Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie Nowy porządek dziedziczenia (Nov. 118)

96 Nowela 118 (a. 543) ostateczne zastąpienie agnacyjnego systemu dziedziczenia ab intestato przez kognacyjny I. Zstępni II Wstępni IIa Rodzice IIb Dalsi wstępni IIc Wstępni i rodzeństwo rodzone III Rodzeństwo rodzone i przyrodnie IV Dalsi krewni boczni Ograniczenie wolności testowania

97 Pretorskie ograniczenia wolności testowania zachowek querella inofficiosi testamenti, querella ad supplendam legitimam późniejszy rozwój: system zachowku/system rezerwy dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne

98 Testamenty w szczególności

99 Testamenty w szczególności Testament jako czynność formalna Późniejsze kontynuacje (forma testamentu) dziedziczenie całości/części idealnych spadku, a nie poszczególnych rzeczy między wolą testatora a interesem rodziny (społecznym?)

100 Ustanowienie dziedzica essentiale negoti testamentu Forma imperatywna: Titus heres meus esto. Stichus, servus meus liber esto & heres meus esto. ustanowienie do całości/części spadku (ex quota NIE ex re certa : nie konkretnej rzeczy) problem z ustanowieniem dziedzica do poszczególnych rzeczy przemiany poglądów

101 Ustanowienie dziedzica ustanowienie dziedzica konkretna osoba zakaz warunku rozwiązującego

102 Ustanowienie dziedzica ustanowienie dziedzica konkretna osoba zakaz warunku rozwiązującego semel heres semper heres

103 Ustanowienie dziedzica ustanowienie dziedzica konkretna osoba zakaz warunku rozwiązującego semel heres semper heres problem warunku zawieszającego: cautio Muciana

104 Ustanowienie dziedzica Substytucja zwykła pupiliarna quasi pupilarna Septimus Filius Meus Heres esto. Si Filius Meus mihi Heres non Erit, Sive Heres Erit et is Prius Moriatur, Quam in Suam Tutelam Venerit, Tunc Seius Heres Esto Septimus syn mój niech będzie moim dziedzicem. Jeśli syn mój nie będzie dziedzicem, lub będzie dziedzicem, lecz zemrze zanim obejmie nad sobą opiekę, wtedy niech Seius będzie dziedzicem

105 Ustanowienie dziedzica Cretio: oświadczenie o przyjęciu spadku heredes necessari / heredes extranei Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni ita creveris, exheres esto et tum Stichus Servus meus heres esto Niech oświadczy w ciągu 100 najbliższych dni, odkąd się dowie i będzie mógł. Jeśli zaś nie oświadczysz, bądź wydziedziczony i niech wtedy Stichus mój niewolnik będzie dziedzicem

106 Wydziedziczenie Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto Niech Lucjusz, mój syn, będzie wydziedziczony, ktokolwiek zrodzi mi się synem, niech będzie wydziedziczony, niech wszyscy inni będą wydziedziczeni

107 Wydziedziczenie Zasady wydziedziczenia: krąg osób wg prawa cywilnego i pretorskiego Skutki pominięcia sui/liberi syn: testament nieważny córka & inni sui/liberi: testament częściowo ważny przełamanie zasady nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest nikt nie może umrzeć (pozostawiając) dziedziców testamentowych i beztestamentowych (Ad IJust.II 14 5) dziedziczenie przeciwstatementowe formalne

108 Wydziedziczenie Wolność wydziedziczenia między wolną wolą testatora, a solidarnością rodzinną W prawie pretorskim (wg aequitas), koniec Republiki querela inoficiosi testamenti: skarga o uznanie testamentu za nienależny krąg osób uprawnionych

109 Wydziedziczenie pretor nie udziela querela jeśli uprawnione osoby otrzymają część spadku (w dowolnej formie) zachowek portio debita/pars legitima 1/4 z udziału, który by przypadł w dziedziczeniu ustawowym (pod wpływem kwarty falcydyjskiej?) W prawie justyniańskim 1/3 (albo 1/2) tej części ściśle opisane powody wydziedziczeń skarga o uzupełnienie zachowku kontynuacje: system rezerwy (Francja)/system zachowku

110 Obciążenia spadku: zapisy Legaty Charakter rzeczowy legat windykacyjny legat ponad dział spadkowy (per praeceptionem) skarga windykacyjna Charakter zobowiązujący legat damnacyjny legat sinendi modo skarga osobowa z testamentu Fideikomisy pojęcie jakby kontraktu - Wykład XXIII

111 Prawo justyniańskie Legaty = utożsamione Fideikomisy Charakter rzeczowy legat windykacyjny legat ponad dział spadkowy (per praeceptionem) skarga windykacyjna Charakter zobowiązujący legat damnacyjny legat sinendi modo skarga osobowa z testamentu

112 Prawo justyniańskie Legaty = utożsamione Fideikomisy Charakter rzeczowy legat windykacyjny Charakter zobowiązujący legat damnacyjny legat sinendi modo skarga windykacyjna skarga osobowa z testamentu

113 Prawo justyniańskie Legaty = utożsamione Fideikomisy Charakter rzeczowy Charakter zobowiązujący legat windykacyjny legat damnacyjny skarga windykacyjna skarga osobowa z testamentu

114 Legatum per vindicationem Publiae Uxori meae Usumfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Publii, mej żonie, daję zapisuję ususfructus domu mego. Lucjuszowi memu synowi daję zapisuje pole Kampańskie. Legatum per vindicationem: warunki rzecz musi należeć do spadku (rzeczy indywidualnie oznaczone w także w chwili sporządzania testamentu, rzeczy gatunkowo: w chwili śmierci testatora) Senatusconsultum Neronianum: konwersja legatu windykacyjnego na damnacyjny (konwersja czynności prawnej)

115 legatum per damnationem przedmiot legatu zobowiązującego ochrona : skarga na podwójną wartość (a prawie archaicznym dochodzono legatów damnacyjnych za pomocą legis actio per manus iniectionem) Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto (Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio Dato) Niech dziedzic mój będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do dania Seiusowi i Lucjuszowi stu modiów pszenicy aleksandryjskiej (Niech dziedzic mój da Seiusowi i Lucjuszowi sto modiów pszenicy aleksandryjskiej)

116 Legatum sinendi modo treść legatu Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere Niech dziedzic będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do pozwolenia, żeby Decimus wziął i miał dla siebie osiołka Bucefała

117 Legat ponad dział spadkowy per praeceptionem treść legatu Niech moimi dziedzicami będą Lucius i Titius po połowie. Niech Lucius weźmie uprzednio dom w Neapolu adresatem może być tylko jeden dziedziców od czasów późnegoprawa klasycznego (Papinian) służy do uwzględnienia ustanowienia ex re certa

118 Fideikomisy Roge Te Titi, Petoque a te, et Fidae Tuae Comitto, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas Proszę Cię Titiusie, i domagam się od ciebie oraz polecam twej wierze, abyś jak tylko będziesz mógł objąć spadek mój, Gaiusowi wydał i oddał niewolnicę Syrę. geneza powstania: obchodzenie ograniczeń prawa spadkowego spadki dla peregrynów, lex Voconia, lex Fufia Caninia

119 Fideikomisy klauzula fideikomisarna w testamentach Ktokolwiek będzie mi dziedzicem, tego proszę i jego wierze powierzam, by wykonał to, co zapisano w tym testamencie fideikomisy partykularne fideikomis uniwersalny współczesne nawiązania (trusts, ustanowienia powiernicze)

120 Inne Ustanowienie opiekuna: Liberis Meis Uxorique Quintum Tutorem do. Dzieciom moim i żonię daję Quintusa za tutora. polecenia dla spadkobiercy klauzula mancypacyjna

121 Titius heres esto. Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni Ita Creveris, Exheres Esto et Tum Stichus Servus Meus Heres Esto. Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto. Publiae Uxori meae Ususfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto. Heres Meus Primitivum Servum Meus Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Meus Secundae filiae Meae Dato. Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere. Roge Te Titi, Petoque a te, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas. Liberis Meis Uxorisque Quintum Tutorem do.

122 Podsumowanie: odejście od formalności Testamenty: między formalnością czynności, a praktyką powszechną CJust. VI Cesarz Konstantyn (?) do ludu: Skoro niegodne jest, by z powodu uchybienia formalnościom, stawały się nieważne testamenty i rozrządzenia zmarłych, spodobało się, że po tym jak odpadną te, których użycie pozostaje tylko pozorne, także i dla ustanowienia dziedzica nie trzeba zachowywać formy, (a można to uczynić) czy to trybem rozkazującym, czy oznajmującym, czy też bezosobowo. Nie ma zatem znaczenia czy mówi się czynię dziedzicem, czy ustanawiam, czy chcę, polecam, pragnę, czy niech będzie, czy też będzie, czy w jakimikolwiek ułożonymi zdaniami. Każda forma ustanowienia niech będzie ważna, jeśli tylko przez nią przemawia intencja woli testatora. Nie trzeba bowiem brać pod uwagę dokładnie słów, które wyraża półmartwy już i bełkoczący język. 2. Zatem dla sporządzenia ostatniej woli będzie zniesiona konieczność uroczystych wyrażeń, a ci którzy chcą przyporządkować swoje możności, niech mają wolną możność czynienia tego na jakimkowiek materiale i jakimikolwiek słowami. VI 37.21: W legatach i fideikomisach niech nie będzie konieczności zachowywania formy słownej, a dziś nie ma znaczenia, w jaki sposób ktoś formę słów, czy użytek z mowy. (339?)

123 Testament Silvanusa

124 Ustanowienie ANTONIUS SILVANUS EQ(UES)ALAE I THRACUM MAURETANAE, STATOR PRAEF(ECTI), TURMA VALERI, TESTAMENTUM FECIT. OMNIUM BONOR[UM MEO]RUM CASTRENS[IUM ET D]OMESTICUM M. ANTONIUS SAT[RI]ANUS FILIUS MEUS EX ASSE MIHI HERES ESTO: ANTONIUS SILVANUS, JEŹDZIEC PIERWSZEJ MAURETAŃSKIEJ ALI TRAKÓW STATOR PREFEKTA, TURMY VALERIUSA, SPORZĄDZIŁ TESTAMENT. M. ANTONIUS SATRIANUS, SYN MÓJ NIECH MI BĘDZIE JEDYNYM DZIEDZICEM WSZYSTKICH MOICH DÓBR WOJSKOWYCH I DOMOWYCH.

125 Wydziedziczenie CETERI ALI OMNES EXHEREDES SUNTO: CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS C PROXIMIS: NI ITA CREVERIT EXHERES ESTO. TUNC SECUNDO GRADU...] ANTONIUS R...[..] LIS FRATER WSZYSCY INNI NIECH BĘDĄ WYDZIEDZICZENI. NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU STU NAJBLIŻSZYCH DNI, A JEŚLI NIE PRZYJMIE W TEN SPOSÓB, NIECH BĘDZIE WYDZIEDZICZONY. WÓWCZAS NIECH MI BĘDZIE DZIEDZICEM W DRUGIM STOPNIU ANTONIUS R[...], BRAT MÓJ.

126 Cretio CETERI ALI OMNES EXHEREDES SUNTO: CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS C PROXIMIS: NI ITA CREVERIT EXHERES ESTO. TUNC SECUNDO GRADU...] ANTONIUS R...[..] LIS FRATER WSZYSCY INNI NIECH BĘDĄ WYDZIEDZICZENI. NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU STU NAJBLIŻSZYCH DNI, A JEŚLI NIE PRZYJMIE W TEN SPOSÓB, NIECH BĘDZIE WYDZIEDZICZONY. WÓWCZAS NIECH MI BĘDZIE DZIEDZICEM W DRUGIM STOPNIU ANTONIUS R[...], BRAT MÓJ.

127 Substytucja zwykła CETERI ALI OMNES EXHEREDES SUNTO: CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS C PROXIMIS: NI ITA CREVERIT EXHERES ESTO. TUNC SECUNDO GRADU...] ANTONIUS R...[..] LIS FRATER WSZYSCY INNI NIECH BĘDĄ WYDZIEDZICZENI. NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU STU NAJBLIŻSZYCH DNI, A JEŚLI NIE PRZYJMIE W TEN SPOSÓB, NIECH BĘDZIE WYDZIEDZICZONY. WÓWCZAS NIECH MI BĘDZIE DZIEDZICEM W DRUGIM STOPNIU ANTONIUS R[...], BRAT MÓJ.

128 Wykonawca testamentu MEUS MIHI HERES ESTO, CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS LX PROXIMIS: CUI DO LEGO, SI MIHI HERES NON ERIT, (DENARIOS) ARGENTEOS SEPTINGENTOS QUINQUAGINTA. PROCURATOREM BONORUM MEORUM CASTRENSIUM AD BONA MEA COLLIGENDA ET RESTITUENDA ANTONIA[E] THERMUTHA[E] NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU SZEŚĆDZIESIĘCIU NAJBLIŻSZYCH DNI. JEŚLI NIE BĘDZIE MOIM DZIEDZICEM, DAJĘ MU SIEDEMSET PIĘĆDZIESIĄT SREBRNYCH (DENARÓW). PROKURATOREM MOICH DÓBR WOJSKOWYCH MIANUJĘ HIERACA, SYNA BEHECIA, DUPLICARIUSA TEJ SAMEJ ALI, Z TURMY AEBUTIUSA, ABY ZEBRAŁ JE I ZWRÓCIŁ ANTONII THERMUTHI, Legat windykacyjny

129 Legat windykacyjny MATRI HEREDI[S] MEI S(UPRA) S(CRIPTI) FACIO HIERACEM BEHECIS DUPL(ICARIUM) ALAE EIUSDEM, TURMA AEBUTI, UT ET IPSA SERVET DONEC FILIUS MEUS ET HERES SUAE TUTELLAE FUERIT ET TUNC AB EA RECIPIAT: CUI DO LEGO (DENARIOS) ARGENTEOS QUINQUAGINTA. DO LEGO ANTONIA[E] THERMUTHA[E] MATRI HEREDI[S] MEI S(UPRA) S(CRIPTI) (DENARIOS) ARGENTEOS QUINGENTOS MATCE DZIEDZICA MOJEGO, WYŻEJ WYMIENIONEGO, ŻEBY JE PRZECHOWAŁA, DO KIEDY SYN MÓJ I DZIEDZIC WYJDZIE SPOD TUTELI I BĘDZIE MÓGŁ OD NIEJ OTRZYMAĆ. MU DAJĘ PIĘĆDZIESIĄT SREBRNYCH (DENARÓW). DAJĘ ANTONII THERMUTHI, MATCE DZIEDZICA MOJEGO WYŻEJ WYMIENIONEGO, SREBRNYCH (DENARÓW) PIĘĆSET.

130 Wyzwolenie DO LEGO PRAEF(ECTO) MEO (DENARIOS) ARG(ENTEOS) QUINQUAGINTA. CRONIONEM SERVOM MEUM POST MORTEM MEAM, SI OMNIA RECTE TRACTAVERIT ET TRAD[ID]ERIT HEREDI MEO S(UPRA) S(CRIPTO) VEL PROCURATORI, TUNC LIBERUM UOLO ESSE VICESIMAMQUE PRO EO EX BONIS MEIS DARI VOLO. DAJĘ MOJEMU PREFEKTOWI PIĘĆDZIESIĄT (DENARÓW). CHCĘ, ŻEBY NIEWOLNIK MÓJ KRONION BYŁ WOLNY PO MOJEJ ŚMIERCI, JEŚLI BĘDZIE SIĘ WSZYSTKIM DOBRZE ZAJMOWAŁ I ZWRÓCI MOJEMU DZIEDZICOWI WYŻEJ WYMIENIONEMU I PROKURATOROWI I CHCĘ, ŻEBY PODATEK DO WYZWOLEŃ ZOSTAŁ ZAPŁACONY Z MOICH DÓBR

131 Klauzula mancypacyjna H(OC) T(ESTAMENTO) D(OLUS)M(ALUS) HABESTO. FAMILIAM PECUNIAMQUE T(ESTAMENTI) F(ACIENDI) C(AUSA) E(MIT) NEMONIUS DUPL(ICARIUS) TUR(MAE) MARI, LIBRIPENDE M. IULIO TIBERINO SESQ(UIPLICARIO) TUR(MAE) VALERI, ANTESTATUS EST TURBINIUM SIG(NIFERUM) TUR(MAE) PROCULI. TESTAMENTUM FACTUM ALEX(ANDREAE) AD AEG(YPTUM) IN CASTRIS AUG(USTIS) HIBERNIS LEG(IONIS) II TR(AIANAE) FOR(TIS) NIECH PODSTĘP ZŁY BĘDZIE Z DALA OD TEGO TESTAMENTU. MAJĄTEK RODZINNY DLA WYKONANIA TESTAMENTU NABYŁ NEMONIUS DUPLICARIUS TURMY MARIUSA, LIBRIPENSEM JEST M. IULIUS TIBERINUS, SESQUIPLICARIUS TURMY VALERIUSA, ANTESTATUSEM JEST TURBINIUS, SIGNIFERUS TURMY PROCULUSA. TESTAMENT ZOSTAŁ SPORZĄDZONY W ALEKSANDRII PRZY EGIPCIE W OBOZIE ZIMOWYM AUGUSTA

132 (PO GRECKU) ANTONIUS SILVANUS, WYŻEJ WYMIENIONY, SPORZĄDZIŁEM MÓJ TESTAMENT WYŻEJ NAPISANY I ROZPOZNAŁEM I ZAAKCEPTOWAŁEM TO, CO WYŻEJ NAPISANO. (PO ŁACINIE) NEMONIUS, DIPLICARIUS TURMY MARIUSA, OPIECZĘTOWAŁEM. (PO GRECKU) IULIUS TIBERIUS, SESQUIPLICARIUS TURMY VALERIUSA. TURBINIUS, JEŹDZIEC SIGNIFER TURMY PROCULUSA. (PO ŁACINIE) VALERIUS... RUFUS, JEŹDZIEC SIGNIFER. (PO ŁACINIE) MAXIMUS DUPLICARIUS... OPIECZĘTOWAŁEM. (PO GRECKU) ANTONIUS SIANUS, OPIECZĘTOWAŁEM.

133 Rodzina rzymskiego weterana

134

135

136

137 Karanis

138 Testamentum Cai Longini Castoris BGU I 326 Służba w flocie w Misenum, otrzymuje obywatelstwo po honesta missio Wraca do Karanis, sporządza testament

139 Tłumaczenie testamentu: Gaius Longinus Kastor, weteran zwolniony w zaszczytny sposób ze służby w flocie pretorskiej Misenum sporządził testament. Polecam by moja niewolnica Marcella w wieku lat ponad trzydziestu oraz moja niewolnica Kleopatra w wieku lat ponad trzydziestu były wolne. Każda z nich niech będzie mi dziedzicem w równych częściach. Wszyscy pozostali niech będą wydziedziczeni. Niech oświadczą każda względem swej części, jak tylko wyda im się, to stosowne, niech nie będzie można zastawić lub sprzedać (spadku). Ale gdyby wyżej wymienioną Marcellę dotknął ludzki los, chcę by jej część przypadła Sarapionowi i Socratesowi i Longusowi. Podobnie i Kleopatra, chcę by jej część przypadła Nilusowi. Ktokolwiek mi będzie dziedzicem, niech będzie zobowiązany dać, wykonać i zapewnić wszystkie te rzeczy, które są zapisane w tym moim testamencie i polecam to ich wierze.

140 Moja niewolnica Sarapias córka, mej wyzwolenicy Kleopatry niech będzie wolna, i daję i zapisuję jej 5 arur uprawnej ziemi, którą mam w okolicach wsi Karanis w miejscu zwanym Strusiem, podobnie jedną i ćwierć arury nieużytków, podobnie trzecią część mego domu, i podobnie trzecią część tego samego (domu), który kupiłem od Prapetheus córki Thaseus, podobnie trzecią część gaju palmowego, który mam w pobliżu kanału zwanego Starym Kanałem. Chcę by moje ciało zostało wyniesione i ubrane staraniem i pobożnością mych dziedziców.

141 Gdybym pozostawił jeszcze jakieś rozporządzenie napisane moją ręką lub w jakikolwiek sposób, chcę by było ważne. Niech zły podstęp trzyma się z daleka od tego testamentu. Przy sporządzaniu tego testamentu Iulius Petronianus kupił familia za sesterca, Gaius Lucretius Saturnilus trzymał wagę, a Marcus Sempronius Heraclianus poświadczył. Testament został sporządzony we wsi Karanis w nomie Arsinoickim 17 dni przed Kalendami Listopada za konsulatu dwóch Silanusów w 30 roku panowania Imperatora Cezara Marka Aureliusa Kommodusa Antonina Piusa Szczęsnego Augusta Armeńskiego Medyjskiego Partyjskiego Sarmackiego Germańskiego, 21 dnia miesiąca Hathyr ( ). Jeśli pozostawię jakikolwiek inny dokument napisany mą ręką, chcę by był ważny. Otwarto i odczytano w Metropolis Arsinoickiej na Forum Augusta w biurze podatku pięcioprocentowego od spadków i wyzwoleń, 9 dni przed Kalendami Marca za konsulatu tych, którzy są teraz konsulami, w drugim roku panowania Cesarza cezara Luciusa Septimusa Severa Pertinaxa Augusta, Mecheir 27. ( ) (pozostali pieczętujący )

142 Tłumaczenie tabliczek kodycylu: Ja, Caius Longinus Kastor, zaszczytnie zwolniony weteran floty pretorskiej w Misenum sporządziłem kodycyle. Marcusa Semproniusa Heraclianosa, wiernego przyjaciela i zacnego człowieka uczyniłem zarządcą wedle jego (dobrej) wiary. Daje zapisuję krewnemu Iulusowi Serenosowi 4000 sestercji. Napisałem własną ręką 7 dnia przed Idami Lutego (7.02). Longinus Akylas i Valerius Priscus je zapięczętowali. Pięczętujący: G. Longinus Akylas (rozpoznał) Julius Philoxenos (rozpoznał) Gaius Lucertius Saturnilus (rozpoznał) Gaius Longinus Kastor; Julius Gemellus, weteran. Otwarto i odczytano tego samego dnia, kiedy odpieczętowano testament. (2 ręka) Ja Gaius Lucius Germaninus, prawnik rzymski, przetłumaczyłem powyższą kopię i jest ona w zgodzie z oryginałem testamentu. verso: Caiusa Longinusa Kastora

143 Kleopatra Kastor Marcella Sarapias Neilos Sarapion Sokrates Longos

144 Sprawdzian on-line kampus.come.uw.edu.pl kurs: Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna przygotowanie do egzaminu ( 2017/18) klucz dostępu: gaius nowy test: termin

145 Sędzia Elyakim Rubinstein Wiceprezes Sądu Najwyższego w Izraelu w stanie spoczynku wygłosi wykład The place of the Supreme Court in the structure of the Jewish democratic state godz , 30 stycznia 2018 Aula dawnego BUWu (Kampus Główny UW, Krakowskie Przedmieście 26/28).

146 Syllabus Ogólna teoria zobowiązań. Wstęp. Współczesna i rzymska definicja zobowiązania. Geneza prawa zobowiązań między długiem, a odpowiedzialnością zań. Zobowiązania naturalne/cywilne i pretorskie. Obligatio = Actio? Źródła i Podziały zobowiązań: Gaius Justynian, współczesne nawiązania i problemy z binomicznością podziału kontrakty/delikty (system kontynentalny a common law). Od rzymskiego nominalizmu kontraktowego po swobodę umów próba oceny. Wymogi dotyczące świadczenia. Zasada Impossibilium nulla obligatio est. Nemo alteri stipulari potest uzasadnienie i próba przełamania zasady; reprezentacja: powtórzenie. Treść zobowiązania (dare-facere-praestare). Podzielność świadczenia i solidarność. Wygaśnięcie zobowiązań Spełnienie świadczenia: kryteria: stopnie odpowiedzialności (od dolus po siłę wyższą), niespełnienie a należyte spełnienie świadczenia. Alternatywne sposoby spełnienia świadczenia (upoważnienie przemienne: noxa, zobowiązanie przemienne, datio in solutum). Śmierć strony i dziedziczenie zobowiązań. Umocnienie zobowiązań. Wstęp. Inst. IX 34 36; U podstaw VI 1 6; 12.1, 2, 6, 9