Prawa na rzeczy cudzej

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XIII/ Prawa na rzeczy cudzej Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Iura in re aliena: Cechy podstawowe. Typy. Ochrona. Służebności. Ususfructus/Usus. Formy władania cudzymi gruntami: ius in agro vectigali/ superficies. Prawo poklasyczne: emfitueza/ius perpetuum. W stronę średniowiecznej własności podzielonej, współczesne nawiązania i uzasadnienia. Rzeczowe umocnienie wierzytelności: geneza i funkcja zastawu (ręcznego i umownego). Inst. VII 26 U podstaw V 4

3 PODSTAWOWA CECHA

4 PODSTAWOWA CECHA Czym różnią się prawa na rzeczy cudzej od innych figur prawnych?

5 PODSTAWOWA CECHA Czym różnią się prawa na rzeczy cudzej od innych figur prawnych? A. Aulus ustanowił użytkowanie na domu dla Luciusa

6 PODSTAWOWA CECHA Czym różnią się prawa na rzeczy cudzej od innych figur prawnych? A. Aulus ustanowił użytkowanie na domu dla Luciusa B. Aulus oddał Luciusowi dom w użyczenie albo go wynajął.

7 PODSTAWOWA CECHA Czym różnią się prawa na rzeczy cudzej od innych figur prawnych? A. Aulus ustanowił użytkowanie na domu dla Luciusa B. Aulus oddał Luciusowi dom w użyczenie albo go wynajął. W obu przypadkach dom zajęła żona Aulusa, twierdząc, że należy do jej posagu. Co może zrobić Lucius?

8 PODSTAWOWA CECHA Czym różnią się prawa na rzeczy cudzej od innych figur prawnych? A. Aulus ustanowił użytkowanie na domu dla Luciusa B. Aulus oddał Luciusowi dom w użyczenie albo go wynajął. W obu przypadkach dom zajęła żona Aulusa, twierdząc, że należy do jej posagu. Co może zrobić Lucius? OCHRONA ERGA OMNES

9 TYPY

10 TYPY servitutes (służebności tzw. gruntowe)

11 TYPY servitutes (służebności tzw. gruntowe) ususfructus, usus, habitatio, opera servorum & animalium (tzw. służebności osobiste)

12 TYPY servitutes (służebności tzw. gruntowe) ususfructus, usus, habitatio, opera servorum & animalium (tzw. służebności osobiste) prawa służące do korzystania jakby właścicielskiego z cudzego gruntu : Ius in agro vectigali, ius perpetuum, emphytuesis, superficies

13 TYPY servitutes (służebności tzw. gruntowe) ususfructus, usus, habitatio, opera servorum & animalium (tzw. służebności osobiste) prawa służące do korzystania jakby właścicielskiego z cudzego gruntu : Ius in agro vectigali, ius perpetuum, emphytuesis, superficies prawa umacniające zobowiązania: fiducia cum creditore contracta/pignus & hypotheca

14 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS

15 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi)

16 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio

17 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio Dlaczego nie traditio?

18 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio Dlaczego nie traditio? legatum per vindicationem

19 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio Dlaczego nie traditio? legatum per vindicationem adiudicatio

20 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio Dlaczego nie traditio? legatum per vindicationem adiudicatio pacta & stipulationes

21 SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI & USUSFRUCTUS Mancipatio & mancipatio rei excepta servitute (lex mancipi) In iure cessio Dlaczego nie traditio? legatum per vindicationem adiudicatio pacta & stipulationes Czy można zasiedzieć służebność? (problem lex Scribonia)

22 OCHRONA SŁUŻEBNOŚCI D Alfenus, Digesta ks. 2 (1) Cześć gruntu Gaiusa Seiusa były poddane służebności na korzyść gruntu Anniusa polegającej na tym, że Seius nie miał prawa umieścić niczego w tej części gruntu. Seius jednak zasadził tam drzewa oraz umieścił różne naczynia. Uczeni prawnicy poradzili Anniusowi, żeby pozwał Seiusa, jako że ten nie miał prawa mieć tam tych rzeczy bez jego zgody.

23 OCHRONA SŁUŻEBNOŚCI D Alfenus, Digesta ks. 2 (1) Cześć gruntu Gaiusa Seiusa były poddane służebności na korzyść gruntu Anniusa polegającej na tym, że Seius nie miał prawa umieścić niczego w tej części gruntu. Seius jednak zasadził tam drzewa oraz umieścił różne naczynia. Uczeni prawnicy poradzili Anniusowi, żeby pozwał Seiusa, jako że ten nie miał prawa mieć tam tych rzeczy bez jego zgody. Actio confessoria

24 Actio confessoria CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET AULO AGERIO IUS ESSE PER FUNDUM QUO DE RE AGITUR IRE AGERE NEQUE EA RES ARBITRIO C. AQUILII IUDICIS AULO AGERIO RESTITUETUR, QUANTI EA RES ERIT, TANTAM PECUNIAM CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE AULUS AGERIUS MA PRAWO PRZECHODU PRZEZ GRUNT, O CO TOCZY SIĘ SPÓR,I RZECZ TA NIE ZOSTANIE ZWRÓCONA NA W E Z W A N I E S Ę D Z I E G O A U L U S O W I AGERIUSOWI,NIECH SĘDZIA ZASĄDZI, ILE BYŁBY WART TEN SPÓR OD NA NA DLA AULUSA AGERIUSAA. JEŚLI NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI!

25 I OCHRONA WŁAŚCICIELA D Alfenus, Digesta, ks. 2. (2) Sąsiad umieścił wysypisko odpadków tuż przy ścianie innej osoby, z tej przyczyny ściana zawilgotniała. Zapytano jak właściciel domu mógł zmusić sąsiada do usunięcia wysypiska. Odpowiedziałem, że jeśli stało się to w miejscu publicznym, mógłby się posłużyć interdyktem, a jeśli w miejscu prywatnym za pomocą skargi odnoszącej się do służebności...

26 I OCHRONA WŁAŚCICIELA D Alfenus, Digesta, ks. 2. (2) Sąsiad umieścił wysypisko odpadków tuż przy ścianie innej osoby, z tej przyczyny ściana zawilgotniała. Zapytano jak właściciel domu mógł zmusić sąsiada do usunięcia wysypiska. Odpowiedziałem, że jeśli stało się to w miejscu publicznym, mógłby się posłużyć interdyktem, a jeśli w miejscu prywatnym za pomocą skargi odnoszącej się do służebności... Actio negatoria

27 I OCHRONA WŁAŚCICIELA D Alfenus, Digesta, ks. 2. (2) Sąsiad umieścił wysypisko odpadków tuż przy ścianie innej osoby, z tej przyczyny ściana zawilgotniała. Zapytano jak właściciel domu mógł zmusić sąsiada do usunięcia wysypiska. Odpowiedziałem, że jeśli stało się to w miejscu publicznym, mógłby się posłużyć interdyktem, a jeśli w miejscu prywatnym za pomocą skargi odnoszącej się do służebności... Actio negatoria Interdicta (np. uti possidetis)

28 Actio negatoria CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIO NEGIDIO IUS NON ESSE PER FUNDUM QUO DE RE AGITUR IRE AGERE INVITO AULO AGERIO, NEQUE EA RES ARBITRIO C. AQUILII IUDICIS AULO AGERIO RESTITUETUR, QUANTI EA RES ERIT, TANTAM PECUNIAM CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NUMERIUS NEGIDIUS NIE MA PRAWA PRZECHODU PRZEZ GRUNT, BEZ ZGODY AULUSA AGERIUSA, O CO TOCZY SIĘ SPÓR,I RZECZ TA NIE ZOSTANIE ZWRÓCONA NA WEZWANIE SĘDZIEGO AULUSOWI AGERIUSOWI,NIECH SĘDZIA ZASĄDZI, ILE BYŁBY WART TEN SPÓR OD NA NA DLA AULUSA AGERIUSAA. JEŚLI NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI!

29 służebności gruntowe: podziały (kryterium: cel a nie miejsce!)

30 służebności gruntowe: podziały służebności gruntów wiejskich służebności gruntów miejskich (kryterium: cel a nie miejsce!)

31 służebności gruntowe: przykłady

32 służebności gruntowe: przykłady wiejskie :

33 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu

34 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła

35 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus)

36 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus) aquaeductus: prawo prowadzenia wody

37 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus) aquaeductus: prawo prowadzenia wody aquae haustus: prawo czerpania wody

38 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus) aquaeductus: prawo prowadzenia wody aquae haustus: prawo czerpania wody ius pascendi: prawo wypasania

39 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus) aquaeductus: prawo prowadzenia wody aquae haustus: prawo czerpania wody ius pascendi: prawo wypasania ius calcis coquendae: prawo wypalania wapna

40 służebności gruntowe: przykłady wiejskie : iter prawo przechodu actus: prawo przepędu bydła via: prawo drogi (iter + actus) aquaeductus: prawo prowadzenia wody aquae haustus: prawo czerpania wody ius pascendi: prawo wypasania ius calcis coquendae: prawo wypalania wapna harenae fodiendae: prawo kopania piasku

41 służebności gruntowe: przykłady Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

42 służebności gruntowe: przykłady miejskie : Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

43 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

44 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku servitus tigni immittendi: prawo wpuszczenia belki Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

45 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku servitus tigni immittendi: prawo wpuszczenia belki servitus stillicidii prawo ścieków Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

46 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku servitus tigni immittendi: prawo wpuszczenia belki servitus stillicidii prawo ścieków altius non tollendi prawo ograniczenia wysokości Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

47 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku servitus tigni immittendi: prawo wpuszczenia belki servitus stillicidii prawo ścieków altius non tollendi prawo ograniczenia wysokości ne luminibus : nieograniczenia dostępu światła Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

48 służebności gruntowe: przykłady miejskie : servitus oneris ferendi: prawo oparcia budynku servitus tigni immittendi: prawo wpuszczenia belki servitus stillicidii prawo ścieków altius non tollendi prawo ograniczenia wysokości ne luminibus : nieograniczenia dostępu światła ne prospectus officiatur: nieograniczenia widoku Kwestia katalogu/typowości/ numerus clausus służebności w Rzymie i później

49 Zasady Podstawowe służebność musi być wykonywana oględnie servitus civiliter utendum est musi przynosić gruntowi władnącemu stałe korzyści servitutis causa debet esse perpetua służebność nie może polegać na działaniu servitus in faciendo consistere nequit (wyjątek: servitus oneris ferendi) Jakie jest ich znaczenie?

50 Zasady Podstawowe nie może istnieć ususfructus na służebności (forma poklasycznia: servitus servitutis esse non potest) nie można mieć służebności na własnej rzeczy (nulla res sua servit) sąsiedztwo vicinitas : (praedia debent esse vicina) Jakie jest ich znaczenie?

51 Zasady Podstawowe vicinitas : sąsiedztwo (praedia debent esse vicina) B A C

52 Zasady Podstawowe vicinitas : sąsiedztwo (praedia debent esse vicina) B A C

53 Zasady Podstawowe vicinitas : sąsiedztwo (praedia debent esse vicina) B A C

54 Zasady Podstawowe vicinitas : sąsiedztwo (praedia debent esse vicina) C B A

55 USUSFRUCTUS jako przykład służebności osobistej

56 ususfructus Wykład XIII geneza : prawo spadkowe? zapis testamentowy na rzecz żony sine manu zastrzeżenie przy mancipatio familiae?

57 Mancipatio familiae forma testamentu: testujący powierniczo sprzedaje cały swój majątek powiernikowi (familiae emptor), dołączając polecenie wydania go po śmierci wskazanej osobie/ osobom być może testator pierwotnie zastrzegał sobie prawo używania i pobierania pożytków z familia do czasu swej śmierci.

58 Usufructus cel alimentacyjny treść prawa D. VII 1.1 Paulus, 3 ad Vitellium: Usus fructus est ius alienis rebus utendi fruendi salva rerum substantia. Ususfructus to prawo użycia i pobierania pożytków z cudzej rzeczy, z zachowaniem substancji rzeczy.

59 Treść prawa właścicielowi zostaje nuda proprietas: I Cum autem finitus fuerit usus fructus, revertitur scilicet ad proprietatem et ex eo tempore nudae proprietatis dominus incipit plenam habere in re potestatem. A skoro skończy się ususfructus, powraca do własności i od tego czasu pan gołej własności, zaczyna mieć pełne władztwo nad rzeczą... Wykład X

60 Treść prawa brak ius disponendi, ius abutendi można wynająć : bo akt dzierżawy nie tworzy prawa rzeczowego owoce przypadają użytkownikowi (salva rei substantia). przedmiot: ruchomości/nieruchomości, niezużywalne, także cały majątek w prawie klasycznym quasi ususfructus na rzeczach zamiennych

61 ochrona właściciela cuius rei usus fructus testamento Lucii Titii tibi legatus est, ea re boni viri arbitratu usurum fruiturum te et, cum usus fructus ad te pertinere desinet, id quod inde exstabit restitutum iri dolumque malum abesse afuturumque esse SPONDES? SPONDEO Został ci zapisany ususfructus tej rzeczy na podstawie testamentu Luciusa Titiusa, czy przysięgasz, że będziesz go wykonywał tak jak się należy, a kiedy ususfructus się skończy, że oddasz to co, ze niego zostanie bez żadnego złego podstępu w przyszłości? Przysięgam. skarga: actio ex stipulatu cautio usufructuaria

62 Przedmiot użytkowania D Ulpian ks. 18 kom. do Sabinusa: Senat postanowił, że wszystkie rzeczy, co do których stwierdza się, że mogą być w majątku, można dać w legacie jako ususfructus. Wynika z senatusconsultum, że te rzeczy, które zużywają się lub pomniejszają przez używanie, mogą być zapisane legatem w ususfructus. Ulpianus libro 18 ad Sabinum Senatus censuit, ut omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio esse constaret, usus fructus legari possit: quo senatus consulto inductum videtur, ut earum rerum, quae usu tolluntur vel minuuntur, possit usus fructus legari.

63 Przedmiot użytkowania D Gaius, ks. 7 komentarza do Edyktu prowincjonalnego. W przypadku pieniędzy, ci którym zapisano w legacie ususfructus pieniędzy, słusznie powinni dać gwarancję (ich oddania). 1. To senatus consultum nie spowodowało, żeby przedmiotem ususfructus mogłyby być w poprawny sposób pieniądze (albowiem nawet autorytet senatu nie może zmienić naturalnego porządku), ale po wprowadzeniu pomocy (za pomocą gwarancji), doszedł do skutku quasi-ususfructus Gaius libro septimo ad edictum provinciale pr. Sed de pecunia recte caveri oportet his, a quibus eius pecuniae usus fructus legatus erit. 1. Quo senatus consulto non id effectum est, ut pecuniae usus fructus proprie esset ( nec enim naturalis ratio auctoritate senatus commutari potuit), sed remedio introducto coepit quasi usus fructus habere.

64 Przedmiot użytkowania co do zasady rzeczy niezużywalne indywidualnie oznaczone wyjątkowo (na mocy senatusconsultum z początku pryncypatu): rzeczy oznaczone gatunkowo, zużywalne (tak zwany quasi-ususfructus).

65 Dziecko niewolnicy D pr. 2: Ulpian, kom. do Sabinusa ks. 17: dawno spierano się, czy płód (niewolnicy) przynależy się usufruktariuszowi. Lecz przeważyło zdanie Brutusa, że pobierania pożytków w tym przypadku nie ma miejsca: człowiek nie może być bowiem pożytkiem z innego człowieka. Z tej przyczyny usufrukturiusz nie może czerpać pożytków z dziecka. A co jeśli zapisano by w testamencie ususfruktrus płodu? czy będzie (legatariusz) miał na nim ususfructus? skoro zaś można zapisać płód, można i jego ususfructus. 1. Płody zaś owiec przynależą usufruktuariuszowi, jak mówili Sabinus i Cassius. 2. Z pewnością, jeśli zapisano ususfructus stada, usufruktuariusz powinien uzupełniać stado, to znaczy inne zwierzęta w miejsce zdechłych D (Pomponius) lub nieużytecznych dać.

66 Inne prawa o charakterze osobistym usus używanie wykonywanie tylko osobiste, pożytki wyjątkowo (wyłącznie na codzienne potrzeby) opera servorum et animalium prawo do korzystania z pracy cudzych niewolników lub zwierząt habitatio prawo mieszkania

67 Późniejszy rozwój common law: life state ususfructus zbywalny (code civil, kodeks włoski) użytkowanie nieprawidłowe (264 K.C.): na rzeczach zużywalnych time sharing: tylko przejściowo art K.C., uchylony przez Ustawę o Time-share (konstrukcja umowy)

68 Prawa na ziemi należącej do osób trzecich

69 Cel i geneza powody powstania geneza dzierżawy ziemi świątynnej w państwach hellenistycznych długoletnie dzierżawy ziemi należącej do ludu rzymskiego (ius in agro vectigali) ochrona: intedykt uti possidetis, skargi rzeczowe in factum

70 Prawo Poklasyczne Wykład X

71 Prawo Poklasyczne ius perpetuum Wykład X

72 Prawo Poklasyczne ius perpetuum emphyteusis ( jc qbrpft) Wykład X

73 Prawo Poklasyczne ius perpetuum emphyteusis ( jc qbrpft) superficies Wykład X

74 Prawo Poklasyczne ius perpetuum emphyteusis ( jc qbrpft) superficies Wykład X

75 Prawo Poklasyczne ius perpetuum emphyteusis ( jc qbrpft) superficies Wykład X ochrona skargi rzeczowe in factum, interdictum de superficiebus, interdictum uti possidetis

76 Prawo Poklasyczne ius perpetuum emphyteusis ( jc qbrpft) superficies Wykład X ochrona skargi rzeczowe in factum, interdictum de superficiebus, interdictum uti possidetis przełamanie zasady: superficies solo cedit

77 Ustanowienie nowego prawa CJ Cesarz Zeno do Sebastiana, prefekta pretorium: Nie należy włączyć prawa emfiteutycznego do tytułów, ani o wzięcie w najem, ani przeniesieniu własności, ale niech będzie trzecim prawem różnym od obydwu wspomnianych kontraktów i bez podobieństwa do nich. Niech ma swą własną postać i definicję, i niech będzie prawnym i ważnym kontraktem, w którym zbierze się to, co między obiema stronami umowy spodobało się ustalić w stosunku do wszystkich przypadków, a także utraty rzeczy, co też, o ile zapisano, niech będzie pewne i nienaruszalne i co powinno być chronione na zawsze na wszelkie sposoby

78 Emfiteuza analiza ekonomiczna prawa emfiteuty prawa właściciela ochrona emfiteuza ziemi kościelnej

79 Emfiteuza: przykład praktyczny i jacy tam by nie byli teraz czy w przyszłości sąsiedzi, (może) wyżej zapisany Ioannes syn Phoibammona, zgodnie z wolą bożą, uprawiać i zbierać z wyżej wymienionych dwunastu i pół arury żyznej ziemi uprawnej oraz z pięciu arur suchej ziemi, spośród tej nieobjętej podatkami, bez dopływu wody, jak powiedziano wyżej, a także mieszkać i zarządzać, i przenieść na innych, i przebudować, i upiększyć, jakby mu się podobało, i podejmować takie należyte starania dla siębie, oraz zajmować się uprawą winorośli, i wykopać cysterny, jeśli będzie chciał, a także robić wszystko to z nimi, na co pozwalają prawa tym, którzy mają emfiteuzę, a także przenieść ją na swoich dziedziców, następców i posiadaczy oraz używać ich, jak będzie chciał bez żadnych przeszkód i ograniczeń P. Lond. 483

80 P. Ital. 22 (Rawenna 636) 60 Z powodu tej wyżej opisanej darowizny zostały dane opisanemu wyżej Paulaciusowi odważone trzydzieści sześć solidów, w obecności Ioannesa, primiceriusa numeri Argentensium, w gotówce, z kasy do kasy, w miesiącu listopadzie, dnia ósmego, drugim tygodniu, za panowania naszego Pana Herakliusza wielkiego cesarza, roku trzydziestego, w trzynastej indykcji; oraz sporządzono dokument emfiteutyczny z tych części z dwunastu (gruntu) dla wcześniej wymienionego Paulaciusa za jeden odważony solid rocznie, w wyżej napisanej trzynastej indykcji. ekonomia niebiańska

81 Dalszy rozwój konstrukcji feudalna własność podzielona (dominium directum, dominium utile) podzielona własność pięter dzierżawa wieczysta użytkowanie wieczyste (99 lat, ziemia publiczna, KC ) BGB, ZGB, CCI.

82 Dalszy rozwój konstrukcji feudalna własność podzielona (dominium directum, dominium utile) podzielona własność pięter dzierżawa wieczysta użytkowanie wieczyste (99 lat, ziemia publiczna, KC ) BGB, ZGB, CCI. przełamanie zasady: superficies solo cedit

83 Dalszy rozwój konstrukcji interes ekonomiczny znaczenie problemy?

84 Dalszy rozwój konstrukcji interes ekonomiczny znaczenie problemy? przełamanie zasady: superficies solo cedit

85 Prawa umacniające wierzytelności (gwarancyjne prawa zastawicze) zastaw/hipoteka

86 Geneza i cel powiernicze przeniesienie własności rzeczy przez dłużnika na wierzyciela (fiducia cum creditore contracta: za pomocą mancypacji wierzyciel właścicielem rzeczy (ochrona władania: jak przy własności) zabezpieczenie dłużnika: usureceptio fiduciae causa prawo przedklasyczne pactum fiduciae > actio fiduciae

87 Pignus (zastaw ręczny) geneza powstanie: kontrakt realny zwany zastawem (pignus) polegający na wręczeniu rzeczy przez dłużnika wierzycielowi Wykład XVI przedmiot zastawu: zasadniczo rzecz oznaczona indywidualnie zarówno ruchoma, jak i nieruchoma prawa zastawcy i zastawnika oraz ich modyfikacje przez pacta Wykład X

88 sposoby realizacji pacta lex commissoria (klauzula przepadku) pactum de vendendo [naturale negotii umowy zastawu w czasach klasycznych] porozumienie o sprzedaży pactum antichreticum porozumieniu o używaniu rzeczy zastawnej

89 Hipoteka Zastaw umowny geneza: pactum zawarte między dzierżawcą, a właścielem gruntu zabezpieczające na wniesionych narzędziach i dobytku dzierżawcy (invecta et illata) płatność kanonu. Korzyści wielość hipotek prawo poklasyczne: hipoteka ogólna

90 Hipoteka Zastaw umowny geneza: pactum zawarte między dzierżawcą, a właścielem gruntu zabezpieczające na wniesionych narzędziach i dobytku dzierżawcy (invecta et illata) płatność kanonu. Korzyści wielość hipotek prawo poklasyczne: hipoteka ogólna Zasada Prior tempore potior iure

91 Ochrona zastawu

92 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie

93 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie hypotheca: interdictum Salvianum (Republika): tylko invecta et illata, tylko przeciwko dzierżawcy

94 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie hypotheca: interdictum Salvianum (Republika): tylko invecta et illata, tylko przeciwko dzierżawcy actio Serviana (Servius Sulpicius Rufus?), j.w., skarga rzeczowa, z biegiem czasu skuteczna erga omnes

95 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie hypotheca: interdictum Salvianum (Republika): tylko invecta et illata, tylko przeciwko dzierżawcy actio Serviana (Servius Sulpicius Rufus?), j.w., skarga rzeczowa, z biegiem czasu skuteczna erga omnes kodyfikacja Edytku actio Serviana utilis (od czasów Juliana): ochrona każdego zastawu, skuteczna erga omnes

96 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie hypotheca: interdictum Salvianum (Republika): tylko invecta et illata, tylko przeciwko dzierżawcy actio Serviana (Servius Sulpicius Rufus?), j.w., skarga rzeczowa, z biegiem czasu skuteczna erga omnes kodyfikacja Edytku actio Serviana utilis (od czasów Juliana): ochrona każdego zastawu, skuteczna erga omnes zastaw jako prawo rzeczowe (erga omnes)

97 Ochrona zastawu pierwotnie zastaw ręczny tylko dzierżenie hypotheca: interdictum Salvianum (Republika): tylko invecta et illata, tylko przeciwko dzierżawcy actio Serviana (Servius Sulpicius Rufus?), j.w., skarga rzeczowa, z biegiem czasu skuteczna erga omnes kodyfikacja Edytku actio Serviana utilis (od czasów Juliana): ochrona każdego zastawu, skuteczna erga omnes zastaw jako prawo rzeczowe (erga omnes) inne nazwy: Vindicatio pignoris/actio pigneraticia in rem/ actio hypothecaria in rem

98 Zasady dotyczące zastawu Niepodzielność Prior tempore potior iure: i spłata poprzedników Akcesoryjność? (jako pewien paradygmat, a nie dogmat). wyjątek pignus Gordianum 239 n.e. można zatrzymać zastaw na poczet uprzednich wierzytelności

99 actio pigneraticia in rem CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET INTER AULUM AGERIUM ET LUCIUM TITIUM CONVENISSE UT EA RES QUA DE AGITUR A. AGERIO PIGNORI ESSET PROPTER PECUNIAM DEBITAM EAMQUE REM TUNC CONVENIEBAT IN BONIS L. TITII FUISSE EAMQUE PECUNIAM NEQUE SOLUTAM NEQUE EO NOMINE SATISFACTUM ESSE NEQUE PER A. AGERIUM STARE MINUS SOLVATUR NEQUE EA RES ARBITRIO C. AQUILII IUDICIS AULO AGERIO RESTITUETUR, QUANTI EA RES ERIT, TANTAM PECUNIAM CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DIES MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO.

100 rzeczowa skarga z zastawu CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE AULUS AGERIUS POROZUMIAŁ SIĘ Z LUCIUSEM TITIUSEM, ŻEBY TA RZECZ, O KTÓRĄ TOCZY SIĘ SPÓR BYŁA ZASTAWEM NA RZECZ AULUSA AGERIUSA, I RZECZ TA, KIEDY SIĘ POROZUMIANO BYŁA W DOBRACH L. TITIUSA, A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA, ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO, I RZECZ TA NIE ZOSTANIE ZWRÓCONA NA W E Z W A N I E S Ę D Z I E G O A U L U S O W I AGERIUSOWI,NIECH SĘDZIA ZASĄDZI, ILE BYŁBY WARTA TA RZECZ OD NUMIERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSAA. JEŚLI NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI!

101 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

102 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

103 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

104 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

105 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

106 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA udzielenie gwarancji osobistej w formie stypulacji ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

107 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA udzielenie gwarancji osobistej w formie stypulacji ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

108 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA udzielenie gwarancji osobistej w formie stypulacji ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

109 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA udzielenie gwarancji osobistej w formie stypulacji ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO,

110 Akcesoryjność zastawu? A TE PIENIĄDZE NIE ZOSTAŁY ODDANE, Spełnienie świadczenia zabezpieczonego zastawem ANI Z TEJ PRZYCZYNY NIE ZASPOKOJONO WIERZYCIELA udzielenie gwarancji osobistej w formie stypulacji ANI TEŻ NIE Z POWODU AULUSA AGERIUSA ICH NIE ODDANO, zwłoka wierzyciela (wierzyciel odmawia przyjęcia świadczenia)

111 D Marcianus, O skardze z hipoteki: Należy wiedzieć, że można obciążyć rzecz hipoteką z tytułu jakiegokolwiek zobowiązania: czy to gdy daje się pożyczkę, czy posag, czy zawiera umowę kupna i sprzedaży, czy najmu-wynajmu, czy zlecenia, czy w przypadku czystych zobowiązań, czy zawartych pod warunkiem i terminem, czy to dla właśnie zawieranej umowy, czy też uprzedniej, ale też można na przyszłe zobowiązania, i nie tylko na poczet całej sumy, ale także jej części, można także zobowiązanie cywilne i pretorskie, ale również naturalne. Ale w przypadku zobowiązania pod warunkiem, nie ma zobowiązania (z hipoteki), jeśli warunek się nie ziści. Między zaś zastawem a hipoteką tylko nazwa jest różnicą. Można też dać hipotekę i za swoje zobowiązanie i cudze.

112 Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

113 FIDUCIA Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

114 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

115 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY HIPO TEKA Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

116 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY HIPO TEKA Interdictum Salvianum Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

117 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY HIPO TEKA Interdictum Salvianum Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

118 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum HIPO TEKA Interdictum Salvianum Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

119 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

120 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

121 FIDUCIA ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum Actio Serviana utilis HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

122 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum Actio Serviana utilis HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

123 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum Actio Serviana utilis HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

124 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum Actio Serviana utilis HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

125 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW RĘCZNY Interdictum Salvianum Actio Serviana utilis różnica tylko w nazwaniu HIPO TEKA Interdictum Salvianum Actio Serviana Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

126 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW Interdictum RĘCZNY Salvianum HIPO Interdictum TEKA Salvianum Actio Serviana Actio Serviana utilis różnica tylko w nazwaniu Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

127 FIDUCIA Actio fiduciae ZASTAW Interdictum RĘCZNY Salvianum HIPO Interdictum TEKA Salvianum Actio Serviana Actio Serviana utilis HIPOTEKA ogólna różnica tylko w nazwaniu Archaiczne Prawo przedklasyczne klasyczne Justinian

128 Sprawdzian on-line kampus.come.uw.edu.pl kurs: Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna przygotowanie do egzaminu ( 2017/18) klucz dostępu: gaius nowy test: termin

129 Inst. VII 26 Syllabus U podstaw V 4 Rzeczowe umocnienie wierzytelności: geneza i funkcja zastawu (ręcznego i umownego). Sukcesja naturalna a dziedziczenie testamentowe. Prawo archaiczne i system dziedziczenia wg ius civile. Krąg dziedziców domowych. Nabycie spadku. Od związania ku wolności testowania. Powrót ograniczeń i ich uzasadnienie (leges oraz edykt). Wykształcenie się pojęcia zachowku. Ekskurs: instytucja collationes jako mechanizm samoregulujący. Korekty prawa pretorskiego: bonorum possessio: cel wprowadzenia i geneza. Ochrona. Zbieg dziedziczenia pretorskiego i cywilnego. Bonorum possessio cum re & sine re. Justyniańska reforma dziedziczenia: kognacja jako podstawa, ograniczenie wolności testowania. Próba oceny i kontynuacje późniejsze (system zachowku i rezerwy, wolność testowania i ograniczenia). Podsumowanie: system sukcesji pomiędzy wolnością testowania, a interesem społecznym. Inst. VIII U podstaw IV

130 ARTYKUŁ 56

131