Zobowiązania kontraktowe VI ku swobodzie umów

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XXI/ Zobowiązania kontraktowe VI ku swobodzie umów Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Zobowiązania kontraktowe VI: ku swobodzie umów Quasi-kontrakty: spełnienie świadczenia nienależnego: zasady zwrotu, porównanie z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia (versio). Przełamywanie zasady nominalizmu kontraktowego: condictio indebiti actio praescriptis verbis: świadczenie jako podstawa żądania wzajemności (causa, angielska consideration): kontrakty realne nienazwane. stypulacja Rola paktów: ius civile, prawo pretorskie i prawo cesarskie. Przykłady. Podsumowanie: pacta sunt servanda. Inst. IX 37 vii; viii U podstaw VI 20.1; 13.2

3 Quasi-kontrakty Negotiorum gestio Tutela Legat Współwłasność Solutio indebiti a. negotiorum gestorum skarga z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia a. tutelae skarga z opieki actio ex testamento skarga z testamentu a. communi dividundo, a. familiae erciscundae skarga o podział współwłasności condictio

4 Solutio indebiti nienależnie świadczenie por. versio bezpodstawne wzbogacenie

5 G. III 89-91: solutio indebiti Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. 90. Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć, policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy złocie. [ ] Wykład XV

6 G. III 89-91: solutio indebiti 91. Ten także, który przyjmuje, to co nie należne od tego, który przez pomyłkę wypłaca, zobowiązuje się przez rzecz, można bowiem od niego żądać zwrotu za pomocą formuły jeśli się okaże, że powinien dać. (condictio) Lecz ten rodzaj zobowiązania, nie powstaje jednak z kontraktu, bowiem dajemy z chęcią zwolnienia się z zobowiązania, bardziej bowiem chcemy rozwiązać zobowiązanie niż zawiązać. Wykład XV

7 Condictio CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, QUO DE RE AGITUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NUMERIUS NEGIDIUS, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 1 0 T Y S I Ę C Y S E S T E R C Ó W A U L U S O W I AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

8 Condictio datio/numeratio pecuniae obliczenie i wręczenie pieniędzy interrogatio/responsio pytanie i odpowiedź wpisy w księdze codex accepti et expensi solutio indebiti spełnienie nienależnego DARE OPORTERE mutuum stypulacja kontrakt literalny solutio indebiti geneza: legis actio per condictionem (skarga legisakcyjna przez zapowiedzenie lex Aebutia wprowadza formułkę condictio (actio certi) jako dostępną między obywatelami

9 Bezpodstawne wzbogacenie (?)

10 Bezpodstawne wzbogacenie (?) Ojciec Titiusa zapisał legatem damnacyjnym niewolnika Stichusa Marcusowi. Na miesiąc po tym, jak Titius wykonał zapis, odnaleziono nowy testament, bez wzmianki o Marcusie. Quid iuris?

11 Bezpodstawne wzbogacenie (?) Ojciec Titiusa zapisał legatem damnacyjnym niewolnika Stichusa Marcusowi. Na miesiąc po tym, jak Titius wykonał zapis, odnaleziono nowy testament, bez wzmianki o Marcusie. Quid iuris? Condictio indebiti

12 Bezpodstawne wzbogacenie (?) Ojciec Titiusa zapisał legatem damnacyjnym niewolnika Stichusa Marcusowi. Na miesiąc po tym, jak Titius wykonał zapis, odnaleziono nowy testament, bez wzmianki o Marcusie. Quid iuris? Condictio indebiti W międzyczasie Stichus dostał 1000 z testamentu Luciusa. Ile może domagać się Titius?

13 Bezpodstawne wzbogacenie (?) Ojciec Titiusa zapisał legatem damnacyjnym niewolnika Stichusa Marcusowi. Na miesiąc po tym, jak Titius wykonał zapis, odnaleziono nowy testament, bez wzmianki o Marcusie. Quid iuris? Condictio indebiti W międzyczasie Stichus dostał 1000 z testamentu Luciusa. Ile może domagać się Titius? Condictio = datio

14

15 Traditio

16 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona

17 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona N

18 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona N własność nie przechodzi: rei vindicatio

19 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona N własność nie przechodzi: rei vindicatio

20 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona N własność nie przechodzi: rei vindicatio

21 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T N własność nie przechodzi: rei vindicatio

22 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio

23 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio

24 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio CAUSA (odległa): iusta causa retinendi: czy zatrzymanie rzeczy jest uzasadnione?

25 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio CAUSA (odległa): iusta causa retinendi: czy zatrzymanie rzeczy jest uzasadnione? N

26 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio CAUSA (odległa): iusta causa retinendi: czy zatrzymanie rzeczy jest uzasadnione? N Solutio indebiti

27 Traditio CAUSA (bliska): iusta causa adquirendi: czy traditio jest uzasadniona T Własność przechodzi N własność nie przechodzi: rei vindicatio CAUSA (odległa): iusta causa retinendi: czy zatrzymanie rzeczy jest uzasadnione? N Solutio indebiti condictio

28 Bezpodstawne wzbogacenie i condictio

29 Bezpodstawne wzbogacenie i condictio Marcus zamianował Stichusa zarządcą swojego majątku, a ten doprowadził go do ruiny. Co jeśli Stichus umarł? Czy zmniejszy to wartość roszczenia Titiusa?

30 Bezpodstawne wzbogacenie i condictio Marcus zamianował Stichusa zarządcą swojego majątku, a ten doprowadził go do ruiny. Co jeśli Stichus umarł? Czy zmniejszy to wartość roszczenia Titiusa? Condictio indebiti

31 Bezpodstawne wzbogacenie i condictio Marcus zamianował Stichusa zarządcą swojego majątku, a ten doprowadził go do ruiny. Co jeśli Stichus umarł? Czy zmniejszy to wartość roszczenia Titiusa? Condictio indebiti Niech CA będzie sędzią, jeśli się okaże, że Pozwany winien dać Powodowi na podstawie prawa cywilnego 1000, o co toczy się ten spór, niech sędzia zasądzi 1000 do Pozwanego dla Powoda.

32 Condictio i nienależne świadczenie Kupiłeś ode mnie niewolnika Stichusa wraz z peculium. Stichus przed wydaniem ukradł drogocenną wazę. Założywszy, że przynależy ona do peculium, natychmiast ją sprzedałeś Marcusowi. Oceń sytuację prawną. Co jeśli Marcus przez nieuwagę rozbił wazę?.

33 Condictio i nienależne świadczenie Kupiłeś ode mnie niewolnika Stichusa wraz z peculium. Stichus przed wydaniem ukradł drogocenną wazę. Założywszy, że przynależy ona do peculium, natychmiast ją sprzedałeś Marcusowi. Oceń sytuację prawną. Co jeśli Marcus przez nieuwagę rozbił wazę?. D. XII 6.49 Modestinus 3. regularum Od tych tylko można domagać się zwrotu pieniędzy, którym pieniądze w jakikolwiek sposób wypłacono, a nie którym przynosi zysk

34 Wykład XX Condictio i nienależne świadczenie Kupiłeś ode mnie niewolnika Stichusa wraz z peculium. Stichus przed wydaniem ukradł drogocenną wazę. Założywszy, że przynależy ona do peculium natychmiast ją sprzedałeś Marcusowi. Oceń sytuację prawną. Co jeśli Marcus przez nieuwagę rozbił wazę?. D. III 5.48 Africanus, Quaestiones 8: Jeśli niewolnik, którego sprzedałem coś mi, jego sprzedawcy, kradnie, a nabywca sprzedaje tę rzecz, która następnie przepada, udzieli się mi skargi o wysokość ceny na podstawie negotiorum gestio

35 ku bezpodstawnemu wzbogaceniu D. XII 6.14 (Pomponius): nam hoc natura aequo est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem albowiem naturalnie słuszne jest, by nikt się nie wzbogacił stratą drugiego D. XII 6.49 Modestinus 3. regularum Od tych tylko można domagać się zwrotu pieniędzy, którym pieniądze w jakikolwiek sposób wypłacono, a nie którym przynosi zysk

36 D. XII1.32: Celsus, ks. 5 Digestów Poprosiłeś mnie i Titiusa o pożyczkę, a ja poleciłem swojemu dłużnikowi obiecać ci stypulacyjnie pieniądze. Jeśli dokonałbyś stypulacji sądząc, że zawierasz ją z dłużnikiem Titiusa, czy zobowiązujesz się w stosunku do mnie? Proponuję przyjąć, że nie zawarłeś ze mną żadnej czynności prawnej. Właściwiej byłoby jednak, abym uznał, że jesteś w stosunku do mnie zobowiązany. Nie dlatego, że pożyczyłem ci pieniądze (to może się zdarzyć tylko pomiędzy zgadzającymi się stronami), ale dlatego, że moje pieniądze dostały się tobie. Dobre jest i słuszne, aby mi zostały przez ciebie oddane.

37 ku bezpodstawnemu wzbogaceniu CJ. IV (Dioklecjan i Maksymian do Crescensiusa, 293): Widzisz wyraźnie, że nie masz żadnej skargi wobec zastępowanego, o którego zleceniu wiedziałeś, a wolałeś zawrzeć umowę z osobą wolną, która dla niego działała: chyba że pieniądze dostały się zastępowanemu, albo gdy zatwierdził on tę umowę

38 ku bezpodstawnemu wzbogaceniu pieniądze dostały się versio Glosa do CJ IV : actio utilis de in rem verso Dobre jest i słuszne, aby mi zostały przez ciebie oddane. Glosa do D. XII 1.32: podstawą zwrotu naturalis ratio Baldus: equitas generalis. parit actionem generalem: ogólna słuszność rodzi skargę ogólną (condictio) oba środki zbliżają się w doktrynie

39 ku bezpodstawnemu wzbogaceniu Grotius (ad D. XII 1.35, CJ. IV , za szkołą z Salamanki): De jure II X II: ut si tu ex re mea factus es locupletior, me rem non habente, in tantum tenearis, in quantus es factus locupletior jeśli z mojej rzeczy byś się wzbogacił, a już nie mam tej rzeczy, jesteś wobec mnie zobowiązany o tyle, o ile stałeś się bogatszy stąd Landrecht: 262 I 13, ABGB 1041; BGB 813 prawo angielskie: rozwiązania szczegółowe (np. law of trusts).

40 Bezpodstawne wzbogacenie KC

41 Bezpodstawne wzbogacenie KC Art Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

42 Bezpodstawne wzbogacenie KC Art Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Art Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

43 Bezpodstawne wzbogacenie KC Art Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Art Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Art Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego

44 Podsumowanie Współcześnie: bezpodstawne wzbogacenie (por. versio i actio de in rem verso) versus Rzymskie: nienależne świadczenie (solutio indebiti)

45 Podsumowanie Współcześnie: bezpodstawne wzbogacenie (por. versio i actio de in rem verso) versus skarga dostępna zawsze, gdy istnieje wzbogacenie (jeśli zostanie utracone lub wydane w dobrej wierze: brak) Rzymskie: nienależne świadczenie (solutio indebiti)

46 Podsumowanie Współcześnie: bezpodstawne wzbogacenie (por. versio i actio de in rem verso) versus skarga dostępna zawsze, gdy istnieje wzbogacenie (jeśli zostanie utracone lub wydane w dobrej wierze: brak) Rzymskie: nienależne świadczenie (solutio indebiti) skarga dostępna tylko, gdy była datio (wzbogacenie nieistotne)

47 Condiciones Wykład XXII

48 Condiciones Condictio furtiva roszczenie odszkodowawcze do złodzieja Wykład XXII

49 Condiciones Condictio furtiva roszczenie odszkodowawcze do złodzieja Wykład XXII

50 Condiciones Condictio furtiva roszczenie odszkodowawcze do złodzieja Wykład XXII Inne (najprawdopodobniej rozróżnienia justyniańskie) Condictio causa data causa non secuta zwrot świadczenia danego w celu, który nie został spełniony Condictio sine causa przyczyna zwykłego kontraktu przestaje istnieć (D. XII 7.2, Ulpian: quasi sine causa condicere ) Condictio ob turpem vel iniustam causam zwrot świadczenia w celu haniebnym

51 Condictio causa data causa non secuta D. XII (Paulus, ks. 10 kom. do Sabinusa) Co dane jest z uczciwej przyczyny, może być żądane z powrotem tylko, jeśli sprawa, dla której zostało dane, nie dojdzie do skutku. Jeśli jednak zostało przyjęte dla przyczyny ohydnej, wtedy nawet jeśli się to, po co dano się wydarzy, można żądać zwrotu. Condictio ob turpem vel iniustam causam

52 Condictio ob turpem causam D. XII (Ulpian, ks. 26 kom. do Edyktu jeśli dałem ci pieniądze, byś nie dopuścił się świętokradztwa, czy kradzieży albo nie zabił niewolnika. Na ten temat pisze Julian, że jeśli dałem ci pieniądze, abyś nie zabił niewolnika, mogę żądać zwrotu. I tak samo jeśli dam ci, abyś mi oddał rzecz u ciebie zdeponowaną albo dokument poświadczający dług.

53 Condictio ob turpem causam D. XII (Ulpian, ks. 26 kom. do Edyktu) Lecz tego co jest dane prostytutce nie można żądać z powrotem, jak piszą Labeo i Marcellus. (I podają dla takiego rozwiązania) nową przyczynę. Nie dla tego, że oboje działali haniebnie, a jedynie dający. Ona bowiem haniebnie postępuje, jako że jest prostytutką, ale nie przyjmuje pieniędzy haniebnie: przecież jest prostytutką!. haniebność dającego

54 Condictio causa data causa non secuta D. XII (Paulus, ks. 10 kom. do Sabinusa) Jeśli jednak ohyda cechuje i dającego, i biorącego, powiemy, że nie nie można żądać zwrotu: na przykład, gdy daje się pieniądze, by źle było zasądzone. Condictio ob turpem vel iniustam causam in pari turpidine melior est causa possidentis: w równej haniebności, lepsza jest przyczyna posiadającego podobnie BGB, CC, inaczej KC

55 Condictio indebiti Świadczenie przyczyna słuszna przyczyna haniebna kontr- świadczenie brak kontr- świadczenia kontr- świadczenie brak kontr- świadczenia NIE TAK TAK TAK możliwość domagania się zwrotu

56 Nienależne świadczenie a Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat V Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

57 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Wykład XV; XVI

58 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Wykład XV; XVI

59 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania Wykład XV; XVI

60 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania stipulatio Wykład XV; XVI

61 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania stipulatio condictio indebiti Wykład XV; XVI

62 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania stipulatio condictio indebiti actio praescriptis verbis Wykład XV; XVI

63 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania stipulatio condictio indebiti actio praescriptis verbis pacta Wykład XV; XVI

64 Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Zasada nominalizmu kontraktowego i jej konsekwencje Przyczyny i próby przełamania stipulatio condictio indebiti actio praescriptis verbis pacta Wieki średnie i prawo natury Wykład XV; XVI

65 Stypulacja powstanie abstrakcyjnego zobowiązania zwłaszcza w sytuacji, gdy treść świadczenia nie znajduje innej ochrony (stypulacja posagowa, cautio usufructuaria) Stypulacja ubiera nudum pactum stypulacje penalne Wykład XV; XVI Ernst Rabel: nachtgeformte Rechtsgeschäfte

66 nienależne świadczenie, a rozwój kontraktów Actio civilis in factum Actio praescriptis verbis

67 Świadczenie bez wzajemności Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego.

68 Świadczenie bez wzajemności Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Konfiguracja zamiany: kontrowersje między szkołami Wykład XVII

69 Świadczenie bez wzajemności Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Konfiguracja zamiany: kontrowersje między szkołami Wykład XVII condictio indebiti

70 Świadczenie bez wzajemności Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Konfiguracja zamiany: kontrowersje między szkołami Wykład XVII condictio indebiti Co jeśli Aulus, mając nadzieję, że użyje niewolnika w małej tawernie na Forum, zainwestował w wyposażenie lokalu?

71 Świadczenie bez wzajemności Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Konfiguracja zamiany: kontrowersje między szkołami Wykład XVII condictio indebiti Co jeśli Aulus, mając nadzieję, że użyje niewolnika w małej tawernie na Forum, zainwestował w wyposażenie lokalu? brak możliwości dochodzenia strat

72 actio civilis in factum D. XIX 5.20 pr. (Ulpian, 32 kom. do Edyktu): U Labeona przedstawia się taki problem: daję ci do wypróbowania konie na przeznaczone sprzedaż, pod warunkiem, że mi je zwrócisz w przeciągu trzech dni jeśli nie będziesz zadowolony. Ty zaś używasz ich w zawodach i wygrywasz, ale potem decydujesz, że ich nie kupisz. Czy przysługuje przeciwko tobie skarga z tytułu sprzedaży? Myślę, że bardziej poprawne jest wniesienie actio praesciptis verbis, gdyż pomiędzy nami było porozumienie, że dostaniesz darmową próbę a nie, że dostaniesz (konie) na zawody. actio praescriptis verbis

73 actio civilis in factum D. XVIII 1.50 (Ulpian, 11 do Edyktu). Labeo pisze, że nie ma wątpliwości, że jeśli sprzedasz mi bibliotekę pod warunkiem, że decuriones Kampanii sprzedadzą mi miejsce, gdzie będę mógł ją umieścić i z mojej winy nie otrzymałem miejsca w Kampanii, to możesz skarżyć praescriptis verbis. Ja (Ulpian) sądzę, że może działać skargą z tytułu sprzedaży, gdyż warunek może być uważany za spełniony, o ile jest winą nabywcy, że naprawdę nie został spełniony. actio praescriptis verbis

74 actio civilis in factum D. XIX Papinianus 8 quaest. Labeo pisał, że właścicielowi towarów przeciw kapitanowi statku, jeżeli jest niepewne, czy wynajął statek czy oddał towary do transportu, należy przyznać actio civilis in factum. Labeo przyznaje skargę cywilną do stanu faktycznego, gdy, mimo woli stron trudno przyporządkować dany przypadek do wzorca umowy nazwanej actio praescriptis verbis

75 actio civilis in factum W prawie późniejszym: causa świadczenia podstawą do wystąpienia o skargę kontrakty realne nienazwane actio praescriptis verbis

76 kontrakty realne nienazwane D. XIX 5.5, Paulus ks. 5 Problemów: Mój naturalny syn jest twoim niewolnikiem, a twój moim. Zgodziliśmy się, żebyś ty mojego wyzwolił, ja twojego. Ja wyzwoliłem, a ty nie. Zapytano z jakiej skargi odpowiadasz wobec mnie. Przy tej okazji można zbadać wszystkie sposoby dania z jakiejś przyczyny. Te zaś są następujące: albo daję tobie, abyś dał; albo daję, abyś uczynił; albo czynię, byś dał; albo czynię, byś uczynił. contractus reales innominati

77 contractus reales innominati Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Co jeśli Aulus, mając nadzieję, że użyje niewolnika w małej tawernie na Forum, zainwestował w wyposażenie lokalu?

78 contractus reales innominati Aulus umówił się z Quintusem, że wymienią się niewolnikami: za ogrodnika Stichusa Aulus miał otrzymać Onesmimosa, zdolnego kucharza. Aulus mancypował swojego Quintusowi, ten jednak nie świadczy swojego. Co jeśli Aulus, mając nadzieję, że użyje niewolnika w małej tawernie na Forum, zainwestował w wyposażenie lokalu? 1. I zatem jeśli dam pieniądze, żeby dostać za to rzecz jest to kupno i sprzedaż, jeśli zaś daję rzecz, aby dostać (inną) rzecz, ponieważ nie ma wątpliwości, że zamiana rzeczy nie jest (ich) kupnem, nie ma wątpliwości, że powstaje zobowiązanie cywilne. Wynika skarga z niego skarga nie o to, żebyś oddał, coś przyjął, ale o to, byś dał mi odszkodowanie na tyle, ile było mojej korzyści, w tym bym dostał to, o cośmy się umówili. Jeśli wolę odzyskać to, co

79 contractus reales innominati 1. I zatem jeśli dam pieniądze, żeby dostać za to rzecz jest to kupno i sprzedaż, jeśli zaś daję rzecz, aby dostać (inną) rzecz, ponieważ nie ma wątpliwości, że zamiana rzeczy nie jest (ich) kupnem, nie ma wątpliwości, że powstaje zobowiązanie cywilne. Wynika skarga z niego skarga nie o to, żebyś oddał, coś przyjął, ale o to, byś dał mi odszkodowanie na tyle, ile było mojej korzyści, w tym bym dostał to, o cośmy się umówili. Jeśli wolę odzyskać to, co moje, domagam się tego, co zostało dane, jako że rzecz dano, a innej nie dano w zamian. I zatem jeśli dam ci puchary, żebyś dał mi Stichusa, Stichus będzie na moje ryzyko, a ty odpowiadasz za niestaranność. Tak wyjaśniono przypadek daję, żebyś dał.

80 contractus reales innominati 2. Tymczasem jeśli dam, byś uczynił, i tak się stało, jak zwykle dzieje się przy najmie na przykład dano pieniądze, być namalował obraz, będzie to najem, tak jak w powyższym przykładzie w przypadku kupna. Ale jeśli dam rzecz, nie będzie to najem, ale rodzi się skarga cywilna (in factum) w stosunku do mojej korzyści, albo condictio o zwrot. dam ci niewolnika, byś swojego wyzwolił, a tyś go wyzwolił, a tego, którego dałem, odebrano ci prawnie (ewikcja): jeśli dałem świadomie, Julian pisze, że trzeba dać przeciwko mnie skargę z podstępu (actio doli), a jeśli nieświadomie skargę cywilną do stanu faktycznego. 3. Ale jeśli coś uczynię, abyś mi dał, i po tym jak uczyniłem, wcale mi nie dajesz, nie będzie skargi cywilnej, a zatem udzielona zostanie skarga z podstępu.

81 contractus reales innominati Do ut des daję, żebyś dał Do ut facias daję, żebyś uczynił Facio ut des czynię, żebyś dał Facio ut facias czynię, żebyś uczynił

82 contractus reales innominati Do ut des daję, żebyś dał Do ut facias daję, żebyś uczynił Facio ut des czynię, żebyś dał Facio ut facias czynię, żebyś uczynił condictio actio civilis in factum actio praescriptis verbis actio doli

83 contractus reales innominati Do ut des daję, żebyś dał Do ut facias daję, żebyś uczynił Facio ut des czynię, żebyś dał Facio ut facias czynię, żebyś uczynił condictio actio civilis in factum actio praescriptis verbis actio doli glosa: causa contractus, common law: consideration

84 Contractus reales innominati Typizacja już w późnym prawie klasycznym (?) aestimatum (actio aestimatoria) umowa komisu permutatio umowa zamiany transactio umowa wzajemnego zrzeczenia się roszczeń darowizna z poleceniem

85 Pacta

86 Pacta D. II (Ulpianus, ks. 4 komentarza do Edyktu): Pretor ogłasza: Dam ochronę paktom zawartym bez podstępu, nie dla obejścia ustaw, plebiscytów, postanowień senatu i konstytucji cesarza, a także pod warunkiem, że ich nie łamią.

87 Pacta D. II (Ulpianus, ks. 4 komentarza do Edyktu): Pretor ogłasza: Dam ochronę paktom zawartym bez podstępu, nie dla obejścia ustaw, plebiscytów, postanowień senatu i konstytucji cesarza, a także pod warunkiem, że ich nie łamią. rola porozumień poza systemem kontraktowym w prawie rzymskim

88 Pacta: rola porozumień Pacta vestita Pacta nuda umowy Wykład XV; XVI

89 Pacta: rola porozumień Pacta vestita Pacta nuda umowy nudum pactum obligationem non parit, sed parit exceptionem gołe porozumienie nie rodzi zobowiązania, ale rodzi zarzut procesowy (ad D. II , Ulpian 4 ed.) Wykład XV; XVI

90 Pacta negotia bonae fidei modyfikacja standardowej treści czynności sprzedaż pactum displicentiae najem receptum depozyt pactum odsetkowe uwzględniane przez sędziego ex bona fide negotia stricti iuris podstawa do zarzutu procesowego (exceptio) pactum de non petendo_ exceptio doli_ pozwalają na oddalenie roszczenia

91 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius iudex esto. Si paret Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium mille dare oportere qua de re agitur, Caius Aquilius iudex Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium mille condemnato; si non paret absolvito.

92 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie ius civile) Aulusowi Ageriusowi 1000 Caius Aquilius iudex Numerium Negidium Aulo Agerio sestertium mille condemnato; si non paret absolvito.

93 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie ius civile) Aulusowi Ageriusowi 1000 Caius Aquilius sędzia niech zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże, niech uwolni

94 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie ius civile) Aulusowi Ageriusowi 1000 si inter Aulum Agerium & Numerium Negidium non convenit, ne ea pecunia peteretur. (albo) Caius Aquilius sędzia niech zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże, niech uwolni

95 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie ius civile) Aulusowi Ageriusowi 1000 si inter Aulum Agerium & Numerium Negidium non convenit, ne ea pecunia peteretur. (albo) si in ea re nihili dolo malo Aulii Agerii factum sit neque fiat, Caius Aquilius sędzia niech zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże, niech uwolni

96 Exceptio pacti conventi/doli Aulus pożyczył Numeriusowi 1000 na 3 miesiące. Po ich upływie na prośbę dłużnika zgodził się przesunąć czas zapłaty o kolejne dwa. Po kilku dniach rozmyślił się jednak i pozwał Numeriusa. Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie ius civile) Aulusowi Ageriusowi 1000 jeśli między Aulusem Ageriusem i Numeriusem Negidiusem nie uzgodniono, że te pieniądze nie będą dochodzone (albo) jeśli w tej sprawie nic się nie wydarzyło, ani nie dzieje za przyczyną złego podstępu Aulusa Ageriusa Caius Aquilius sędzia niech zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 1000, jeśli się nie okaże, niech uwolni

97 Pacta stypizowane pretorskie z biegiem czasu pewne typowe porozumienia zyskują osobną zaskarżalność na mocy edyktu pretorskiego Constitutum debiti proprii/alieni Receptum argentarii Recepta nautarum cauponum et stabulatorium Receptum arbitrii

98 Constitutum debiti Zapewnienie o zapłacie długu własnego cudzego (poręczenie) poręczenie osobiste, por. fideiussio dodatkowa skarga pretorska, uzupełniająca skargę cywilną actio de pecunia constituta możność dochodzenia odsetek, zasądzenie quanti ea res erit sędzia uwzględnia interes wierzyciela, że nie spłacono długu na czas

99 Receptum argentarii nieformalna gwarancja bankiera, że jego klient zapłaci dług actio recepticia w czasach poklasycznych praktycznie zbliża się do constitutum debiti alieni.

100 Receptum nautarum dodatkowa gwarancja bezpiecznego przechowania towarów, bagażu, zwierząt pociągowych pierwotnie odpowiedzialność pokrywa również vis maior, później (Labeo) ograniczona do custodia actio de recepto cauponum, stabularium

101 Receptum arbitri Podjęcie się przez arbitra polubownego rozpatrzenia sporu actio de recepto wytaczana arbitrowi, który nie spełnił podjętego zobowiązania

102 Pacta legittima

103 Pacta legittima

104 Pacta legittima

105 Pacta legittima zaskarżalność na mocy konstytucji cesarskich compromissum pactum dotale pactum donationis

106 Compromissum

107 Compromissum

108 Compromissum porozumienie o poddanie sporu osądowi arbitra

109 Compromissum porozumienie o poddanie sporu osądowi arbitra zawarcie porozumienia wymusza podporządkowanie się wyrokowi sądu polubownego skutki w prawie klasycznym: zabezpieczane karami umownymi pełne uznanie w prawie justyniańskim: actio in factum dla wygrywającego publicyzacja arbitrażu przez Justyniana

110 Pactum dotale Wykład VIII Wykład XVI

111 Pactum dotale prawo klasyczne i wcześniej wymagalność na podstawie stypulacji (dotis promissio) Wykład VIII z biegiem czasu (Ulpian): domniemana causa takiej stypulacji Wykład XVI

112 Pactum dotale prawo klasyczne i wcześniej wymagalność na podstawie stypulacji (dotis promissio) Wykład VIII z biegiem czasu (Ulpian): domniemana causa takiej stypulacji Wykład XVI

113 Pactum dotale prawo klasyczne i wcześniej wymagalność na podstawie stypulacji (dotis promissio) Wykład VIII z biegiem czasu (Ulpian): domniemana causa takiej stypulacji Wykład XVI nieformalna umowa ustanowienia posagu (od konstytucji Teodozjusza II i Walentyniana III, 428)

114 Darowizna

115 Darowizna Czasy republikańskie: między kulturą podarunku, a radosnym dawcą bezproblematyczność prawna darowizny causa dla tradycji lex Cincia de muneribus (plebiscyt 204 pne) zakaz darowizn między mężem i żoną sposoby obdarowania

116 Darowizna Pactum donations

117 Darowizna Konstantyn Wielki, czasy poklasyczne: darowizna jako sposób (modus) przeniesienia własności Pactum donations

118 Darowizna Konstantyn Wielki, czasy poklasyczne: darowizna jako sposób (modus) przeniesienia własności umowa darowizny wprowadzona dopiero przez Justyniania Pactum donations

119 Darowizna Konstantyn Wielki, czasy poklasyczne: darowizna jako sposób (modus) przeniesienia własności umowa darowizny wprowadzona dopiero przez Justyniania odwoływalność darowizny (powody) darowizna nakłada obowiązki na obdarowanego Pactum donations

120 Darowizna Pactum donations

121 Darowizna darowizna jako droga do obejścia ograniczeń prawa spadkowego collatio donationis Pactum donations

122 Darowizna darowizna jako droga do obejścia ograniczeń prawa spadkowego collatio donationis późniejsze rozwiązania prawo kontynentalne common law i doctrine of consideration Pactum donations

123 od nominalizmu kontraktowego między kanonistami a legistami pacta sunt servanda: w stronę uznania woli stron prawo kanoniczne (Dekretały Grzegorza IX: I XXXV.1 Pacta quantumcunque nuda servanda sunt. Wykład XVI Antonio Gómez, Diego de Covarruvias y Leyva: ex nudo pacto oritur actio z gołego porozumienia powstaje skarga lex mercatoria (causa umowy, przyczyna zobowiązania) prawo natury (Grocjusz, Puffendorf: zasady natury, słuszna causa) Domat, Pothier: słuszna przyczyna rzeczywisty, należyty cel umowy (por. Code Civil i inne kodyfikacje romańskie); do wolności umów

124 od nominalizmu kontraktowego kodyfikacje Code civil art 1101 Pandektystyka: zgodne oświadczenia woli stron Prawo podstawowe RFN, art. 2.1 (cf. BGB art. 138); art. 353(1) Kodeksu cywilnego: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego do wolności umów

125 Syllabus XXII. Zobowiązania z czynów zabronionych I: wstęp: pojęcie szkody. Od zemsty po normatywizację odszkodowania/ kary: ustawa XII Tablic. Poszczególne delikty I: Kradzież i rapina Poszczególne delikty II. Iniuria (zniewaga) Inst. IX 37 vii; viii U podstaw VI 20.1; 13.2