Delikty. Furtum/Iniuria. Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat VI. Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

Transkrypt

1 Delikty Furtum/Iniuria Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat VI Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

2 Definicja: G Że są trzy rodzaje kradzieży powiedzieli Servius Sulpicius i Masurius Sabinus: jawna i niejawna, z przychwycenia i z przekazania (manifestum, nec manifestum, conceptum, oblatum). Labeo że dwa: jawna i niejawna, kradzież bowiem z przechwycenia i z przekazania są raczej odmiany działania wiążące się z kradzieżą, co wydaje się oczywiście bliższe prawdy, jak się okaże później Niektórzy wyrazili pogląd, że kradzieżą jawna jest ta, którą się wykrywa, gdy jest popełniana, inni natomiast szerzej, którą się wykrywa w tym miejscu, gdzie jest popełniania: na przykład jeśli została popełniona kradzież oliwek w gaju oliwnym, winogron w winnicy, dopóki złodziej będzie w gaju lub winnicy. Albo, jeśli kradzież będzie popełniona w domu, dopóki złodziej będzie w tym domu. Inni, jeszcze szerzej wyrazili pogląd, że kradzież jest jawna, dopóki złodziej przenosił (rzecz) do miejsca, dokąd ją zamierzał przenieść. Inni jeszcze szerzej kiedy tylko zostanie zobaczony złodziej trzymający tę rzecz, pogląd ten się nie utrzymał. Ale i pogląd tamtych, co uznali, że kradzież wykryta, dopóki złodziej przenosił (rzecz) do miejsca, dokąd by zmierzał, jest jawna, wydaje się, że nie jest podzielany dlatego, że jest bardzo wątpliwe, czy to ma być ograniczone okresem jednego dnia, czy też wielu dni, co wiąże się z tym, że złodzieje często zamierzają przenosić rzeczy skradzionie w jednych miastach do innych miast albo do innych prowincji. Z dwóch więc poglądów przytoczonych wyżej, jest podzielany pierwszy albo drugi, większość jednak podziela raczej drugi.

3 Furtum Prohibitum G Powództwo z przeszkodzenia jest powództwem o poczwórną wartość, wprowadzone na podstawie edytku pretora. Ustawa natomiast nie ustanawia z tego tytułu żadnej kary, nakazuje tylko to, żeby ten, kto chce przeszukiwać, poszukiwał nagi, opasany przepaską, trzymający misę. jeśli coś znajdzie, ustawa nakazuje, by była to kradzież jawna powstaje pytanie, co to jest przepaska. Lecz jest bliższe prawdy, że jest to rodzaj czegoś zeszytego, czym są przykryte części nieodzowne. 193a ten zaś przepis jest w całości śmieszny, bo ten, kto przeszkadza temu, by poszukiwał ubrany, będzie również przeszkadzał temu, by przeszukiwał nagi, tym bardziej, że w razie takiego poszukiwania i znalezienia rzeczy podlegałby surowszej karze. Dalej (co do wyjaśnień), że (ustawa) nakazuje mieć misę bądź dlatego, żeby zajętymi rękami niczego nie podrzucił, bądź dlatego żeby to, co znajdzie, do niej wrzucił, żadne z nich nie posuwa sprawy: jeśli to, czego poszukuje, będzie takiej wielkości lub jakości, że ani podrzucone, ani tam włożone być nie może. Z pewnością nie ma zaś wątpliwości, że jakiegokolwiek byłaby materiału ta misa, czyni się ustawie zadość.

4 Furtum Prohibitum: limus

5 Furtum prohibitum Etruski Kapłan, malowidło naścienne Tomba delle Iscrizioni Tomba François

6 Furtum prohibitum Etruski Kapłan, malowidło naścienne Tomba delle Iscrizioni Tomba François

7 Definicja w prawie przedklasycznym? G : Kradzieży dokonuje się nie tylko wtedy gdy ktoś zabiera cudzą rzecz dla przywłaszczenia, lecz w ogóle, gdy ktoś posługuje się cudzą rzeczą wbrew woli właściciela Tak więc, jeśli ktoś bedzie używał rzeczy, która została u niego złożona na przechowanie, popełnia kradzież. Także jeśli ktoś otrzyma rzecz do używania i zastosuje ją do innego użytku, jest zobowiązany z tytułu kradzieży. Na przykład, jeśli ktoś otrzyma srebra do użycia, bo ma zaprosić przyjaciół na obiad, a zabierze je zagranicę. Albo jeśli ktoś użyczonego konia na przejażdżkę zabierze dalej, i jak prawnicy republikańscy pisali o tym, kto zabrał zwierzę na potyczkę zbrojną.

8 Definicja w prawie przedklasycznym? Aulus Gellius, Noce Attyckie : Sabinus mówi także coś, co jest bardzo niezrozumiałe, mianowicie, że należy uważać za złodzieja niewolnika człowieka, który w trakcie ucieczki niewolnika, zasłonił go togą tak przed oczyma właściciela, aby właściciel go nie widział. D (Paulus ks. 7 kometarza do dzieł Plautiusa) Prawnicy republikańscy udzielili opinii prawnej, że ten kto pozwał mularza przed sąd podstępnie odpowiada za furtum, jeśli muły przepadły w międzyczasie.

9 Definicja w prawie przedklasycznym? G : Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą lub pomocą została popełniona kradzież. Tu zalicza się tego, kto wytrącił tobie monety, aby je kto inny skrycie zabrał, lub zastąpił ci drogę, żeby inny skrycie zabrał, albo spłoszył owce albo krowy twoje, by kto inny je wyłapał. I to właśnie napisali dawni (prawnicy) o tym, kto czerwoną płachtą spłoszył zaprzęg. Lecz jeśli coś zostanie dokonane ze swawoli, a nie jako czynność podjęta po to, zeby była popełniona kradzież, to zobaczymy, czy powinna być udzielona actio utilis, skoro nawet zwykła wina karana jest przez ustawę Akwiliańską o szkodzie.

10 D Kupowałeś na wagę, i ktoś użyczył ci odważników, które były cięższe niż zwykłe. Mela pisze, że jest odpowiedzialny za furtum w stosunku do sprzedawcy, ty zaś sam jesteś odpowiedzialny jeśli o tym wiedziałeś. Nie dostajesz bowiem zgodnie z wolą sprzedawcy, skoro myli się co do wagi.

11 Definicja Klasyczna Paulus, D : Kradzież to podstępne dotknięcie rzeczy z zamiarem osągnięcia zysku albo z samej rzeczy, albo jej używania, albo posiadania (Furtum est contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi gratia vel ipsius rei vel etiam usus eius possessionisve.)

12 kto popełnia kradzież? D (Ulpianus, ks. 37 kom. do Edyktu) Niewolnik, który oświadczył, że jest wolny, aby pożyczyć mu pieniądze, nie popełnia kradzieży, nie oświadcza bowiem więcej niż to, że jest wiarygodnym dłużnikiem. Podobnie ma się sprawa z tym, kto bedąc synem pod władzą, udaje, że jest pater familias, aby mu chętniej pożyczyć pieniądze.

13 Zamiar I Zysk D (Ulp. 41 komentarza do dzieł Sabinusa) Zaiste jeśli ktoś porwał lub ukrył cudzą niewolnicęprostytutkę nie popełnia kradzieży. Nie badany jest bowiem (sam) czyn lecz powód czynu. Zaś powodem (w tym wypadku) była nie kradzież lecz żądza. I dlatego jeśli ktoś powodowany żądzą włamuje się mieszkania prostytutki, a korzystają z tego złodzieje, których on sam nie przyprowadził, by zabrać jej rzeczy, nie będzie odpowiadał z tytułu kradzieży. Czy więc podpada pod lex Fabia ten, kto ukrywa osobę trudniącą się nierządem? Nie sądzę by mógł odpowiadać i tak też odrzekłem, kiedy się coś podobnego wydarzyło. Z pewnością nie jest złodziejem mimo, że postępuje haniebniej niż ten kto zabiera, lecz to wyrównuje niesława jaką na się zaciąga. D (Paulus, ks. 2 Opinii). Ten kto porywa niewolnicę nie prostytutkę z żądzy, odpowiada z actio furti, i jeśli ją ukrywa będzie ukarany z Lex Fabia.

14 Zamiar D (Paulus ks. 39 komentarza do Edyktu) Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni złodziejem. 2. Tak ktoś kto przeczy, by miał u siebie depozyt, nie zawsze odpowiada za kradzież lecz dopiero jeśli to zataił w celu ukradzenia go. D (Ulpianus ks. 42 komentarza do dzieł Sabinusa) Słusznie mówi się, że nie jest złodziejem kto myślał, że postępuje z rzeczą zgodnie z wolą właściciela. Bo jakże zarzucić działanie podstępne temu, kto uważa, że właściciel by się na nie zgodził, bez względu na to czy myli się czy ma rację. I dlatego, tylko ten jest złodziejem, kto postąpił z rzeczą tak, jak wiedział, że właściciel by się nie zgodził. 8. Z kolei można zapytać, czy powstaje actio furti w przypadku, gdy ja sądziłbym, że postępuję wbrew woli właściciela, a ten by (takiego postępowania) chciał? I Pomponius twierdzi, że popełniam furtum. Prawdziwe jest jednak zdanie, że jeśli ja chcę, aby on użył (rzeczy), to nawet jeśli on o tym nie wie, nie zobowiązuje się z furtum wobec mnie.

15 Furtum rei suae D (Pomponius, ks. osiemnasta komentarza do dzieł Sabinusa) Sądząc, że otrzymasz zaraz od swego dłużnika pieniądze, oddałeś mu przedmiot zastawu, a ten wyrzucił go przez okno, aby został pochwycony przez osobę, którą dla tego celu tam postawił. Labeo twierdzi, że możesz prowadzić postępowanie z furtum oraz ze skargi o okazanie z dłużnikiem. I jeśli przeciwstawi twojej skardze pigneroticia contraria zarzut oddanego zastawu, możesz odpowiedzieć kontrzarzutem z tytułu podstępu, jako, że zastawu nie należy uznać za oddany lecz zabrany podstępną sztuczką.

16 Legitymacja procesowa G : Powództwo zaś z tytułu kradzieży przysługuje temu, kto ma interes w tym, by rzecz pozostawała nietknięta, choćby nie był właścicielem. Przysługuje więc właścicielowi tylko wtedy, gdy on sam ma interes w tym, by rzecz nie przepadła Stąd jest pewne, że wierzyciel może prowadzić postępowanie ze skargi z tytułu kradzieży z powodu zabrania mu skrycie rzeczy danej w zastaw, i to tak dalece, że choćby to sam właściciel rzecz tę skrycie zabrał, niemniej przysługuje wierzycielowi powództwo z tytułu kradzieży Takoż jeśliby folusznik przyjął szaty do wyczyszczenia lub odświeżenia lub krawiec do naprawienia za określonym wynagrodzeniem i utracił je wskutek kradzieży, on sam ma powództwo z tytułu kradzieży, nie właściciel, ponieważ właściciel nie ma interesu w tym, by te rzeczy nie przepadły, skoro może uzyskać swoje od folusznika lub krawca w postępowaniu sądowym, jeśli tylko ten folusznik albo krawiec jest w stanie świadczyć wartość rzeczy.

17 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti?

18 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus Quintus Seius

19 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus Quintus Seius

20 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Seius

21 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Seius

22 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Actio furti Seius

23 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Actio commodati directa Quintus Actio furti Seius

24 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Actio commodati directa Quintus Bankrut Actio furti Seius

25 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Bankrut Seius

26 Legitymacja procesowa Aulus daje w komodatum krowę Quintusowi. Kradnie ją Seius. Komu przysługuje actio furti? Aulus commodatum Quintus Bankrut Actio furti Seius

27

28 actio furti nec manifesti

29 actio furti nec manifesti Caius Aqulius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że na szkodę Aulusa Ageriusa została popełniona kradzież złotej patery wartości 10 tysięcy sesterców lub więcej staraniem Numeriusa Negidiusa lub za jego pomocą lub namową, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien na podstawie ius civile (oportet) zostać uznany za złodzieja. ile była warta ta rzecz, kiedy została popełniona kradzież, tyle pieniędzy razy dwa niech zasądzi Caius Aquilius sędzia od Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

30

31 actio furti noxalis nec manifesti

32 actio furti noxalis nec manifesti Caius Aqulius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że na szkodę Aulusa Ageriusa została popełniona kradzież złotej patery wartości 10 tysięcy sesterców lub więcej staraniem Stichusa niewolnika lub za jego pomocą lub namową, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien zostać uznany za złodzieja albo wydać noksalnie niewolnika Stichusa, ile była warta ta rzecz, kiedy została popełniona kradzież, tyle pieniędzy razy dwa alb o noksalne wydanie niewolnika Stichusa niech zasądzi Caius Aquilius sędzia od Numeriusa Negidiusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

33 Legitymacja bierna G : Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą lub pomocą została popełniona kradzież.

34 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu?

35 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum

36 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti

37 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio

38 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana

39 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Rei vindicatio Actio Publiciana Condictio furtiva

40 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Karne (Poenales) Rei vindicatio Actio Publiciana Condictio furtiva

41 Konkurencja Skarg NE BIS IN IDEM Aulus zostaje napadnięty na gościńcu przez Seiusa. Rozbójnik zabiera mu muła. Jakie skargi mu przysługują ograbionemu? Actio vi bonorum raptorum Actio furti nec manifesti Karne (Poenales) Rei vindicatio Actio Publiciana Odszkodowawcze (reipersecutoriae) Condictio furtiva

42 PRACA DOMOWA Marcus dał krowę w zastaw Paulusowi na zabezpieczenie udzielonej mu pożyczki. Pewnego dnia krowa uciekła z pastwiska Paulusa i wróciła do obory Marcusa. Ten następnego dnia sprzedał ją i wydał przez traditio Quintusowi. Co w tej sytuacji może zrobić Paulus? A co Quintus?

43 D (Scaevola, ks. 4 Problemów) Zważywszy na to, że do kradzieży dochodzi jeśli ktoś przyjmuje świadomie nienależne mu pieniądze, sprawdźmy czy zostaje popełniona kradzież na szkodę prokuratora, kiedy ten wypłaca ze swoich pieniędzy. Pomponius twierdzi w ks. ósmej Listownych Opinii Prawnych, że prokurator może dochodzić zwrotu na podstawie wzbogacenia w wyniku kradzieży (condictio ex causa furtiva). Lecz i ja mogę wystąpić o zwrot tego co nienależnie zostało dane, jeśli zatwierdziłem działania prokuratora. Jedna jednak condictio wyklucza drugą Jaki skutek przyjęcia nienależnego świadczenia? Co wtedy, gdy przyjmujmy je świadomie? Jaki jest cel i przesłanki wytoczenia condictio furtiva? Jaki stosunek prawny łączy prokuratora z osobą zastępowaną? Dlaczego zastępowany może wytoczyć condictio, jeśli dokonał ratihabitio działań prokuratora.

44 Iniuria = (?) Hybris

45 Rozwój historyczny Iniuria w prawie cywilnym (ustawa XII Tablic) iniuria w prawie pretorskim (Edykty)

46 G (typy iniuria) Nie popełnia się zniewagi wyłącznie wtedy kiedy ktoś zostanie uderzony na przykład kijem albo pięścią czy też wychłostany, lecz także jeśli się podniesie rumor przeciwko komuś, lub jeśli ktoś wpisuje na listę aukcji dobra czyjeś jakoby był dłużnikiem, wiedząc że nic mu nie jest winien. Tak samo jeśli ktoś napisze oczerniającą broszurkę, albo wierszydło, albo jeśli (natrętnie podąża) za matroną lub młodzieńcem, a i jeszcze na mnóstwo innych sposobów.

47 Czy popełniono zniewagę? Natrętne chodzenie za żoną senatora. Co jeśli miała szaty z przezroczystego jedwabiu? Ktoś przeszkadza łowić ryby w morzu drugiej osobie. Ktoś ogłasza, że jego sąsiad jest bankrutem Wchodzę do twojego domu bez pozwolnia polecam twojemu niewolnikowi zrobić coś, na co byś się nie zgodził. ktoś bije cudzego niewolnika