Zobowiązania kontraktowe III Kontrakty konsensualne I

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XVIII/ Zobowiązania kontraktowe III Kontrakty konsensualne I Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Zobowiązania kontraktowe III: kontrakty konsensualne I Kupno sprzedaż: cel, zasady dyskusje o essentialia negotii. Rola konsensusu i jego brak (nawiązanie do doktryny wad oświadczenia woli: błąd). Błąd co do istoty, a błąd istotny Ryzyko oraz skutek umowy. Kontynentalne nawiązania do doktryny rzymskiej (między modelem niemieckim i francuskim). Odpowiedzialność sprzedawcy za wady i jej geneza Inst. IX 37 vi U podstaw VI 13.1

3 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny kupno/sprzedaż najem przechowanie zastaw nominalizm kontraktowy zlecenie spółka Consensus / porozumienie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej porozumienie w dowolnej formie

4 Kontrakty konsensualne konsensualne kupno-sprzedaż najem zlecenie spółka emptio-venditio locatio-conductio mandatum societas porozumienie w dowolnej formie

5 kupno-sprzedaż Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat III Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

6 kupno-sprzedaż Wykład II; XI

7 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Wykład II; XI

8 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Geneza akt mancypcji (?) Wykład II; XI

9 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Geneza akt mancypcji (?) rzeczywista sprzedaż czy abstrakcyjny akt rozporządzenia prawem Wykład II; XI

10 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Geneza akt mancypcji (?) rzeczywista sprzedaż czy abstrakcyjny akt rozporządzenia prawem problemy praktyczne Wykład II; XI

11 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Geneza akt mancypcji (?) rzeczywista sprzedaż czy abstrakcyjny akt rozporządzenia prawem problemy praktyczne funkcja płacidła zamiana jako punkt wyjścia Wykład II; XI

12 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Geneza akt mancypcji (?) rzeczywista sprzedaż czy abstrakcyjny akt rozporządzenia prawem problemy praktyczne funkcja płacidła zamiana jako punkt wyjścia udział pontyfików Wykład II; XI

13 kupno-sprzedaż

14 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu?

15 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań

16 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere)

17 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere) Kupiec: zapłata ceny (dare)

18 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere) Kupiec: zapłata ceny (dare) A konstrukcja współczesna?

19 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere) Kupiec: zapłata ceny (dare) A konstrukcja współczesna? przeniesienie własności? (model francuski)

20 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere) Kupiec: zapłata ceny (dare) A konstrukcja współczesna? przeniesienie własności? (model francuski) zapłata ceny, jako warunek przejścia własności?

21 kupno-sprzedaż Jaki jest cel kontraktu? Skutek umowy: powstanie zobowiązań Sprzedawca: przeniesienie posiadania rzeczy na kupującemu (facere) Kupiec: zapłata ceny (dare) A konstrukcja współczesna? przeniesienie własności? (model francuski) zapłata ceny, jako warunek przejścia własności? Jakie są essentialia negotii / Kiedy kontrakt zostaje zawarty?

22 essentialia negotii G. III : Kupno i sprzedaż zawiera się, kiedy ułoży się co do ceny, chociażby cena nie została jeszcze odliczona, ani zadatek nie został dany. Ale jeśli coś jest dane tytułem zadatku, można argumentować, że kupno i sprzedaż zostały zawarte. arrha (zadatek) funkcja: między dowodem, a karą za odstąpienie (zaliczka a zadatek współcześnie) Pretium Cena consensus Merx Towar

23 Pretium Cena pewność ceny sposób ustalenia jak wyrazić cenę? odpowiedniość ceny zapłata ceny, a przejście własności rzeczy

24 Cena pewna D. XVIII (Ulpian, 28 do Sabinusa) Kupno w ten sposób za tyle, za ile ty go kupiłeś, ile ceny będę miał w skarbcu jest ważne: cena nie pozostaje bowiem nieokreślona przy tak oczywistej sprzedaży. Nie cena bowiem jest nieokreślona, tylko to, za ile zostanie kupione. określoność ceny (por. KC)

25 Cena pewna G. III 140. Cena zaś musi być pewna. Albowiem jeśli tak między nami zostanie uzgodnione, że rzecz zostanie kupiona, za tyle, za ile ustali Titius, Labeo zaprzeczył, aby ta czynność miała jakąkolwiek moc, a tę opinię potwierdza Cassius. Ofilius sądził, że jest to kupno, i za tym zadaniem poszedł Proculus. pewność (określoność) ceny spór argumentacyjny i jego uzasadnienie

26 D. XVIII (Paulus ks. 33 do Edyktu) I dziś wątpić można czy da się nazwać sprzedażą (transakcję) bez pieniędzy, na przykład kiedy dałem ci togę, po to by otrzymać tunikę. Sabinus i Cassius sądzą, że jest to kupno-sprzedaż. Nerwa i Proculus, że zamiana, nie kupno. Sabinus używa na potwierdzenie swych słów tekstu Homera, który opowiada, że wojsko Greków kupowało wino za spiż, żelazo i niewolników, tymi właśnie słowami: Zatem ruszyli po wino o bujnych włosach Achaje Cena Jedni za spiż je dostają, drudzy za czarne żelazo Jedni za skóry wołowe, a drudzy za same woły Inni za jeńców wojennych (Iliada, VII , K. Jeżewska) Te wersy jednakoż wydają się opisywać zamianę, nie kupno. Tak jak i te: Wtedy to Dzeus Glaukosowi widocznie rozum odebrał, Gdyż ten wymienił się z synem Tydeusa, Diomedem, dał zbroję Złotą wartości stu wołów za spiż wołów dziewięciu (Iliada, VI ) Bardziej przemawiają za tym zdaniem (Sabinusa), te wersy, w których gdzie indziej ten sam poeta mówi: Kupował ze swych dóbr (Odyseja, I 430). Prawdziwsze jest jednak zdanie Nerwy i Proculusa. Co innego bowiem jest kupować, co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena. W zamianie nie można bowiem rozróżnić który z dwóch jest kupcem, a który sprzedawcą.

27 D. XVIII (Paulus ks. 33 do Edyktu) I dziś wątpić można czy da się nazwać sprzedażą (transakcję) bez pieniędzy, na przykład kiedy dałem ci togę, po to by otrzymać tunikę. Sabinus i Cassius sądzą, że jest to kupno-sprzedaż. Nerwa i Proculus, że zamiana, nie kupno. Sabinus używa na potwierdzenie swych słów tekstu Homera, który opowiada, że wojsko Greków kupowało wino za spiż, żelazo i niewolników, tymi właśnie słowami: Cena Zatem ruszyli po wino o bujnych włosach Achaje Jedni za spiż je dostają, drudzy za czarne żelazo Jedni za skóry wołowe, a drudzy za same woły Inni za jeńców wojennych (Iliada, VII , K. Jeżewska)

28 Te wersy jednakoż wydają się opisywać zamianę, nie kupno. Tak jak i te: Wtedy to Dzeus Glaukosowi widocznie rozum odebrał, Gdyż ten wymienił się z synem Tydeusa, Diomedem, dał zbroję Złotą wartości stu wołów za spiż wołów dziewięciu (Iliada, VI ) Bardziej przemawiają za tym zdaniem (Sabinusa), te wersy, w których gdzie indziej ten sam poeta mówi: Kupował ze swych dóbr (Odyseja I 430). Cena Prawdziwsze jest jednak zdanie Nerwy i Proculusa. Co innego bowiem jest kupować, co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena. W zamianie nie można bowiem rozróżnić który z dwóch jest kupcem, a który sprzedawcą.

29 Sposób wyrażania ceny Kontrowersja między szkołami czy cena może być towarem? argumentacja? Sabinianie Prokulejanie

30 Sposób wyrażania ceny Kontrowersja między szkołami czy cena może być towarem? argumentacja? Sabinianie Prokulejanie Homer i argument historyczny

31 Sposób wyrażania ceny Kontrowersja między szkołami czy cena może być towarem? argumentacja? Sabinianie Prokulejanie Homer i argument Co innego bowiem jest kupować, historyczny co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena.

32 Sposób wyrażania ceny Kontrowersja między szkołami czy cena może być towarem? argumentacja? Sabinianie Prokulejanie Homer i argument Co innego bowiem jest kupować, historyczny co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena. Ustalenie stron kontraktu: różne obowiązki

33 Inne rozwiązanie Sabinianie G. III. 141fin. Ale twierdzi Caelius Sabinus, że jeśli od ciebie mającego rzecz na sprzedaż, przyjąłbym ją, jak na przykład grunt, i dał tytułem ceny na przykład niewolnika, można uznać, że ty sprzedałeś grunt, a niewolnik został dany jako cena, aby grunt został przyjęty. Ustalenie stron kontraktu: różne obowiązki

34 Rzeczywiste tło kontrowersji? Volusius Maecianus, Assis distributio 45: Victoriatus zaś obecnie jest wart tyle co quinarius (8 asów), niegdyś jak pieniądz peregryński był uważany za towar (merx), jak i teraz tedradrachma i drachma. Sabinianie

35 Rzeczywiste tło kontrowersji? Volusius Maecianus, Assis distributio 45: Victoriatus zaś obecnie jest wart tyle co quinarius (8 asów), niegdyś jak pieniądz peregryński był uważany za towar (merx), jak i teraz tedradrachma i drachma. Sabinianie

36 Rzeczywiste tło kontrowersji? monety obce uważane za towar zdanie Sabinian pozwala uznać za rzymskie sprzedaże transakcje z użyciem monety cudzoziemskiej Sabinianie

37 Cudzoziemskie sprzedaże D. II 14.7 pr. Ulpianus 4 ad edictum Porozumienia Ius gentium rodzą albo skargi, albo zarzuty procesowe. 1. Te, które rodzą skargi nie utrzymują swojej nazwy, ale przechodzą do właściwego nazwania kontraktu: jak emptio venditio, locatio conductio, societas, commodatum, depositum i inne podobne kontrakty. przeniesione do rzymskiego schematu

38 Pretium kazus wyjaśniający zasadę D. XIX (Pomponius, 9 do Sabinusa) Jeśli sprzedałem ci dom czynszowy za pewną sumę pieniędzy oraz za to, abyś odnowił mój inny dom, mogę przeciwko tobie wystąpić ze skargą ze sprzedaży, abyś go odnowił. Gdybyśmy się jednak umówili tylko o to, że go odnowisz, nie doszło do zawarcia kupna i sprzedaży, jak napisał Nerwa.

39 Adekwatność ceny

40 Pretium iustum (?) D. XIX Paulus: I tak w kupowaniu i sprzedawaniu oczywiście wolno co droższe kupić za mniej, a co tańsze sprzedać za więcej i obustronnie się bałamucić (circumscribere). Ta sama zasada tyczy się najmowania i wynajmowania. circumscribere a dolus non omne quod licet honestum est nie wszystko co dozwolone jest uczciwe ochrona tylko wybranych podmiotów (minores, kobiety, rustici)

41 Pretium iustum (?) edykt o cenach maksymalnych Dioklecjana: sankcje karne Problem laesio enormis CJust. IV 44.2 Dioklecjan i Maksymian do Aureliusa Lupusa: Dioklecjan i Maksymian do Aureliusa Lupusa: Rzecz bardziej cenną ty, albo twój ojciec oddał za mniejszą cenę. To ludzkie, byś na mocy decyzji sędziego albo po oddaniu kupcom przez ciebie ceny, odzyskał sprzedany grunt, albo, albo jeśli tak wybierze kupiec, otrzymał to, co brakuje z uczciwej ceny. Jest zaś poniżej ceny, jeśli nie świadczono nawet połowy prawdziwej ceny (pretium verum) [27 października 285[285]

42 Pretium iustum (?) laesio enormis w czasach późniejszych: Christian Thomasius: Hydra! jak ustalić? czy dotyczy obu strony co to jest właściwa cena? Code Civil 1674 (7/12!) Inne rozwiązanie BGB 138 niezgodność z dobrymi obyczajami powoduje nieważność czynności prawnej

43 BGB 138: ogólna klauzula ochrony Czynność niezgodna z dobrymi obyczajami. Wyzysk. 1. Czynność prawna sprzeciwiająca się dobrym obyczajom, jest nieważna. 2. W szczególności nieważną jest taka czynność prawna, gdy kto wyzyskując ciężkie położenie, niedoświadczenie, brak w rozeznaniu, albo znaczącą słabość woli drugiej strony, daje sobie albo osobie trzeciej za jakieś świadczenie przyrzec lub przysporzyć korzyści majątkowe, które w rażący sposób odbiegają od jego świadczenia.

44 ogólna klauzula ochrony Art 58 KC 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz art. 388 (wyzysk).

45 Zapłata ceny a przejście własności

46 Zapłata ceny a przejście własności CJust. IV 49.1 Imperator Antoninus (Karakalla) do Aeliany. (215 n.e.) Użyj przeciwko temu, któremu sprzedałaś grunt powództwa ze sprzedaży nie przysługuje ci jednak skarga rzeczowa przeciwko kupcowi, który jest z tobą związany osobiście. forma reskryptu: odpowiedź na pytanie prawne

47 Zapłata ceny a przejście własności CJust. III Dioklecjan i Maksymian do Aleksandra: Nieobyczajne i niezwykłe jest to, o co prosisz, by niewolnika, którego wydałeś (i w ten sposób przeniosłeś własność) naszym reskryptem wbrew woli (nabywcy) ci przypisać. Stąd już zrozumiesz, że skoro niewolnica stała się własnością kupca, jej urodzone później dzieci idą przypadają władaniu tego, czyjego była matka w tym czasie. Oczywiście możesz pozwać swojego przeciwnika o zapłatę ceny, jeśli tylko nie da się dowieść, żeś ją otrzymał. [293 n.e.]

48 Zapłata ceny a przejście własności IJust. II 1.41: I jeśli z powodu darowizny czy posagu czy innej przyczyny przekazuje się rzeczy, bez wątpienia przechodzi ich własność. Rzeczy sprzedane jednak i wydane stają się własnością kupca nie inaczej niż: jeśli świadczył cenę sprzedawcy, albo dał mu zabezpieczenie (na przykład bądź gwaranta, bądź zastaw): i tak postanowiono też Ustawą XII Tablic; ale i słusznie można powiedzieć że i prawem narodów, to jest naturalnym, tak się dzieje. Lecz jeśli ten, co sprzedał, zaufał kupującemu, należy powiedzieć, że rzecz stała się natychmiast kupującego.

49 Zapłata ceny a przejście własności Stanowisko Glossy znaczenie fidem sequi Domniemanie zaufania Nowożytna nauka prawa Pothier i rozwiązanie Kodeksu Napoleona (por. k.c.) Możliwość rozwiązania umowy BGB i Abstraktionsprinzip

50 essentialia negotii G. III : Kupno i sprzedaż zawiera się, kiedy ułoży się co do ceny, chociażby cena nie została jeszcze odliczona, ani zadatek nie został dany. Ale jeśli coś jest dane tytułem zadatku, można argumentować, że kupno i sprzedaż zostały zawarte. arrha (zadatek) funkcja Pretium Cena consensus Merx Towar

51 Merx Towar Co może być towarem? zbieżność kupna i najmu chcę nabyć od jubilera pierścień wykonany z jego materiału; jaki kontrakt zawarłem? (G. III 147) rzeczy istniejące i przyszłe, w obrocie (res in commercio) kwestia świadomej sprzedaży rzeczy wyjętej z obrotu

52 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra Merx Towar

53 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra impossibilium nulla obligatio est Merx Towar

54 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra impossibilium nulla obligatio est co jeśli sprzedawca działa podstępnie, w złej wierze? Merx Towar

55 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra impossibilium nulla obligatio est co jeśli sprzedawca działa podstępnie, w złej wierze? actio empti: by wynagrodzić potencjalne straty nabywcy Merx Towar

56 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra impossibilium nulla obligatio est co jeśli sprzedawca działa podstępnie, w złej wierze? actio empti: by wynagrodzić potencjalne straty nabywcy Rudolf von Jhering: culpa in contrahendo Merx Towar

57 sprzedaż rzeczy wyjętej z obrotu wolny człowiek, res sacra impossibilium nulla obligatio est co jeśli sprzedawca działa podstępnie, w złej wierze? actio empti: by wynagrodzić potencjalne straty nabywcy Rudolf von Jhering: culpa in contrahendo obszar między zobowiązaniami deliktowymi i kontraktowymi, w prawie niemieckim definiowany przez sądy. Merx Towar

58 Merx Towar: rzecz przyszła D. XVIII 1.8 pr. (Pomponius, 9 do Sabinusa). Nie uważa się, aby mogło dość do kupna i sprzedaży bez rzeczy, która ma być sprzedana. Jednak przyszłe owoce i płód kupowane są w sposób prawny, pod warunkiem, że dojdzie do narodzin, a już w chwili dokonania czynności prawnej zawarto umowę sprzedaży. I jeśli z powodu działania sprzedawcy nie dojdzie do narodzin, czy wydania owoców, można przeciwko niemu prowadzić postępowanie z umowy kupna. warunek zawieszający res sperata

59 Merx Towar: kupno losu D. XVIII (Pomponius, 9 do Sabinusa) Czasem jednak dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży i bez rzeczy. Wtedy na przykład kiedy kupuje się jakby losowo. Dzieje się tak gdy kupowany jest połów ryb lub ptaków czy to, co zostanie schwytane z podarków możnych. Dochodzi do kupna nawet i wtedy, gdy nic się nie stanie, ponieważ jest to kupno nadziei (emptio spei). Gdyby zaś podarki zostały odebrane, nie powstaje z tego powodu żadne zobowiązanie z tytułu kupna, albowiem uważa się, że strony zawarły kontrakt, uwzględniając ten warunek.

60 Consensus

61 Consensus D. XVIII 1.9 pr. (Ulpian ks. 29 do dzieł Sabinusa) Oczywiste jest, że w kupnach i sprzedażach musi dojść do porozumienia. I jeśli (strony) nie zgadzają się czy to co do (warunków) samej sprzedaży, czy to co do ceny czy w czymś innym, nie dochodzi do zawarcia sprzedaży. Jeśli więc ja sądziłbym, że kupuję grunt korneliański, a ty byś sądził, że sprzedajesz grunt semproniański, nie doszło do kupna jako, że różnimy się co do przedmiotu.

62 Consensus D. XVIII (Ulpian ks. 28 do dzieł Sabinusa): Oczywiste jest jednak, że jeśli różnimy się co do nazwy, zaiste zaś co do przedmiotu doszło do porozumienia, bez wątpienia sprzedaż i kupno są ważne. Nic nie czyni bowiem błąd co do nazwy, jeśli jest zgoda co do przedmiotu.

63 Consensus: error in substantia D. XVIII Można by zatem zapytać, czy dochodzi do kupna i sprzedaży, jeśli nie mylą się co do samego przedmiotu, lecz do jego substancji (weź sobie na przykład, że ktoś wino sprzeda jako ocet, złoto lub ołów sprzeda jako srebro lub coś srebru podobnego). Marcellus napisał w ks. szóstej Digestów, że w tych przypadkach dochodzi do kupna i sprzedaży, ponieważ jest zgoda co do przedmiotu (corpus) nawet jeśli myli się co do materii.

64 Consensus: error in substantia D.XVIII Ja zgadzam się z tym poglądem w przypadku wina ponieważ jego οὐσία (substancja) pozostaje ta sama nawet, jeśli się wino skwasi. Jeśli jednak wino się nie skwasiło lecz od samego początku było octem, (na przykład balsamicznym), wydaje się, że jedna rzecz została sprzedana jako inna. W innych przypadkach sądzę natomiast, że nie doszło do sprzedaży, ponieważ był błąd co do substancji (rzeczy sprzedanych).

65 Consensus: error in substantia D. XVIII 1.14 (Ulpian ks. 28 do Sabinusa) Co zatem powiemy jeśli obaj różnią co do substancji i jakości? I weź sobie na przykład taką sytuację: ja sądziłbym, że sprzedaję, a ty że kupujesz złoto, a tymczasem byłby to brąz. Albo inna sytuacja: współdziedzice sprzedali jednemu z dziedziców za wyszukaną cenę bransoletkę, o której sądzono by, że jest złota, a tymczasem okazało się, że była w większej części brązowa. Będzie to sprzedaż jeśli miała coś ze złota. I jest jasne, że sprzedaż ma miejsce jeśli coś jest tylko pozłocone, a ja sądzę, że wykonane zostało z litego kruszcu: jeśli jednak brąz sprzedaje się jako złoto, nie ma miejsca.

66 Consensus: error in substantia D. XVIII (Julian, ks. 3 do prac Urseiusa Feroksa) Nierozważnie sprzedałeś mi nieświadomemu srebrzony stół jako wykonany z litego kruszcu. Nie doszło do kupna i pieniędzy można żądać z tego powodu za pomocą condictio.

67 Consensus: error in substantia Różnice między Marcellusem, Julianem i Ulpianem ustalenie cech konstytutywnych rzeczy sprzedanej brak porozumienia co do nich, to brak porozumienia budującego kontrakt sprzedaży. przejście od błędu co do istoty do błędu istotnego

68 Consensus: error in substantia D. XVIII (Ulpianus ks. 28 do Sabinusa) I jeśli sądziłbym, że kupiłem dziewicę, która już byłaby kobietą, kupno doszło do skutku. Nie ma bowiem pomyłki co do płci. Lecz gdybym sprzedawał kobietę, a ty sądziłbyś, że kupiłeś chłopca, nie ma żadnego kupna, ani sprzedaży jako że jest błąd co do płci.

69 ignorantia facti non nocet! błąd co stanu faktycznego uniemożliwia porozumienie

70 Ryzyko: periculum est emptoris Ryzyko obciąża kupującego

71 Ryzyko D. XVIII 6.8 pr. (Paulus 33 do Edyktu) Koniecznie trzeba wiedzieć kiedy dokonano kupna. Wtedy bowiem wiedzieć możemy, kto ponosi ryzyko. Po dokonaniu bowiem kupna, ryzyko przechodzi na kupującego. Kupno zaś jest dokonane kiedy ustali się, jaka jest rzecz, ile jej jest, jaka jest cena, i kiedy zostaną spełnione wszystkie warunki własność nie przechodzi, a przechodzi ryzyko możliwe uzasadnienie mancypacja jako punkt wyjścia?

72 Custodia sprzedawcy D. XVIII 6.3 (Paulus 5 do Sabinusa) Sprzedawca odpowiada za custodia jak ci, który oddaje się rzecz w użyczenie. Jego staranność winna być wyższa niż ta, która ma w swoich sprawach. przeciwwaga dla ryzyka obciążającego kupującego dodatkowo: kupującemu przysługują wszystkie pożytki z rzeczy kupionej, jeszcze przed przejściem jej posiadania

73 Ryzyko a niemożliwość świadczenia Gaius sprzedał Aulusowi niewolnika Stichusa. Umówiono się, że niewolnik zostanie wydany za dwa tygodnie. Jak będzie wyglądać położenie prawne stron, jeśli niewolnik umrze z przyczyn naturalnych przed terminem dostawy?

74 Ryzyko a niemożliwość świadczenia Gaius sprzedał Aulusowi niewolnika Stichusa. Umówiono się, że niewolnik zostanie wydany za dwa tygodnie. Jak będzie wyglądać położenie prawne stron, jeśli niewolnik umrze z przyczyn naturalnych przed terminem dostawy? Niemożliwość następcza świadczenia (impossibilium nulla obligatio est)

75 Ryzyko a niemożliwość świadczenia Gaius sprzedał Aulusowi niewolnika Stichusa. Umówiono się, że niewolnik zostanie wydany za dwa tygodnie. Jak będzie wyglądać położenie prawne stron, jeśli niewolnik umrze z przyczyn naturalnych przed terminem dostawy? Niemożliwość następcza świadczenia (impossibilium nulla obligatio est) Niemożliwość jednego świadczenia nie pociąga za sobą niemożliwości drugiego

76 Ryzyko a niemożliwość świadczenia Gaius sprzedał Aulusowi niewolnika Stichusa. Umówiono się, że niewolnik zostanie wydany za dwa tygodnie. Jak będzie wyglądać położenie prawne stron, jeśli niewolnik umrze z przyczyn naturalnych przed terminem dostawy? Niemożliwość następcza świadczenia (impossibilium nulla obligatio est) Niemożliwość jednego świadczenia nie pociąga za sobą niemożliwości drugiego Jeśli cena już została zapłacona, nie można jej żądać z powrotem.

77 Ryzyko a niemożliwość świadczenia Gaius sprzedał Aulusowi niewolnika Stichusa. Umówiono się, że niewolnik zostanie wydany za dwa tygodnie. Jak będzie wyglądać położenie prawne stron, jeśli niewolnik umrze z przyczyn naturalnych przed terminem dostawy? Niemożliwość następcza świadczenia (impossibilium nulla obligatio est) Niemożliwość jednego świadczenia nie pociąga za sobą niemożliwości drugiego Jeśli cena już została zapłacona, nie można jej żądać z powrotem. co jeśli nie doszło nie płatności?

78 Actio venditi skarga ze sprzedaży CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. QUOD AULUS AGERIUS NUMERIO NEGIDIO HOMINEM VENDIDTI QUO DE RE AGITUR, QUIDQUID OB EAM REM NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DARE FACERE OPORTET EX BONA FIDE, EIUS CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. Caius Aquilius niech będzie sędzią. Ponieważ Aulus Agerius sprzedał Numeriusowi Negidiusowi niewolnika, o co toczy się ten spór, Cokolwiek z tej przyczyny powinien dać uczynić wedle zasad dobrej wiary Numerius Negidius Aulusowi Ageriusowi, to niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa; jeśli się nie okaże, niech uwolni.

79 Skargi wedle zasad dobrej wiary actio empti (skarga z tytułu kupna) actio venditi (skarga z tytułu sprzedaży)

80 Skargi D. XIX pr. 2 wedle zasad dobrej wiary Ulp. z ks. 32 do Edyktu. Pr. Skargą z kupna posługuje się ten, kto kupił. 1. A przede wszystkim należy wiedzieć, że w tej skardze zasądzenie jest do wysokości tego, co uzgodniono, że będzie świadczone. Skoro zatem jest to skarga dobrej wiary, nic więcej nie odpowiada dobrej wierze, niż świadczyć to, co ustalono między stronami. Jeśli zaś nic nie ustalono, to to trzeba świadczyć, co naturalnie zawiera się we władztwie tej skargi.

81 Skargi D. XIX pr. 2 wedle zasad dobrej wiary Ulp. z ks. 32 do Edyktu. 2. A przede wszystkim sprzedawca powinien świadczyć samą rzecz, to jest wydać. Jeśli sprzedawca był właścicielem rzeczy, tej rzeczy czyni i kupującego właścicielem. Jeśli nie był, zobowiązuje się sprzedawca z tytułu ewikcji, gdy policzono cenę, albo dano jej tytułem gwarancję (czy inne zabezpieczenie). Kupiec zaś zmuszony jest uczynić sprzedawcę (właścicielem) pieniędzy. Kupiec zaś zmuszony jest uczynić sprzedawcę (właścicielem) pieniędzy.

82 wedle zasad dobrej wiary Kupno sprzedaż jako kontrakt dobrej wiary Val. Max., VIII 2.1: Augurowie polecili Claudiusowi Centumalusowi, by obniżył swój dom na górze Caelius, ponieważ przeszkadzał im dokonywać wróżby ze szczytu wzgórza. Ten sprzedał dom Calpurniusowi Lanariusowi i nie powiedział, jakie były zalecenia Kolegium Augurów. Skoro ci zmusili Calpurniusa Lanariusa do zburzenia domu, ten wszczął proces z Claudiusem przed Markiem Katonem, ojcem słynnego Katona, na podstawie formuły cokolwiek jemu należałoby dać uczynić wedle zasad dobrej wiary. Skoro Kato dowiedział się, że Claudius podstępnie zataił orzeczenie kapłanów, zasądził go na rzecz Calpurniusa, I to niezwykle słusznie. Albowiem sprzedawca w dobrej wierze nie powinien ani powiększać nadziei pożytków, ani zatajać świadomości o niedogodnościach.

83 Kupno sprzedaż jako kontrakt dobrej wiary D. XIX 1.13 pr. (Ulpian, ks. 33 do Edyktu). Julian wskazuje w księdze piętnastej na różnicę w zasądzeniu z actio empti między tym, który sprzedaje świadomie i nieświadomie. Twierdzi bowiem, że jeśli ktoś sprzeda nieświadomie chorą trzodę lub wadliwe belki, jest zobowiązany z tytułu actio empti tylko do świadczenia tyle, o ile mniej bym zapłacił, gdybym wiedział o wadzie. Jeśli jednak świadomie zataił i oszukał kupca, odpowiada za wszelkie szkody, jakie by z tego powodu poniósł kupujący. I tak jeśli dom się zawali z powodu wadliwego budulca, tyle ma świadczyć, ile dom by był warty; jeśli zaś owce padną zaraziwszy się od chorej owcy tyle, ile byłoby korzyści ze sprzedaży zdrowych.

84 Kupno sprzedaż jako kontrakt dobrej wiary D. XIX , 5 (Ulpian, ks. 32 do Edyktu). 3. Roszczenie o odstąpienie od umowy zawiera się także w tej skardze: tak sądzą Labeo i Sabinus, a i my to potwierdzamy. 5 Jeśli ktoś sądził, że kupił dziewicę, a ta stałaby się już kobietą, a sprzedawca pozwolił na to, wiedząc, że (kupiec) się myli, nie będzie z tej przyczyny roszczenia o rozwiązanie kupna (na podstawie edyktu: actio redhibitoria), jednak przysługuje skarga z tytułu kupna o rozwiązanie kupna, a po zwrocie ceny, kobieta będzie oddana.

85 Odpowiedzialność sprzedawcy wynikająca z dobrej wiary dolus (świadomie zataił i oszukał kupca) przeciwieństwo dobrej wiary zakres zasądzenia (szkody, obniżenie ceny, odstąpienie do umowy). zgodność towaru z zapewnieniami sprzedawcy staranność? custodia

86 Odpowiedzialność sprzedawcy D. XIX 1.54 pr (Labeo 2 poprawnych poglądów) Jeśli niewolnik, którego sprzedałeś, na twoje polecenie coś zrobił i z tej przyczyny złamał sobie nogę, ta szkoda nie policzy się na twoje ryzyko, jeśli poleciłeś zrobić to, co niewolnik miał zwyczaj czynić i przed sprzedażą, i jeśli to, co poleciłeś uczynić, poleciłbyś i niesprzedanemu niewolnikowi.

87 Odpowiedzialność sprzedawcy D. XIX 1.54 pr (Labeo 2 poprawnych poglądów) Paulus: Bynajmniej! Jeśli bowiem miał zwyczaj czynić coś niebezpiecznego przed sprzedażą, wydaje się, że szkoda dokonała się za przyczyną twego niedbalstwa. I weź sobie na przykład niewolnika-linoskoczka lub czyściciela kloak. I podobnie jest zgodne [z samym] prawem: jeśli (przed sprzedażą) miałbyś zwyczaj zlecać temu niewolnikowi coś, czego nie poleciłby mu roztropny i sumienny ojciec rodziny. A co, jeśli zostanie zawarte jakieś porozumienie co do tych spraw? A może temu niewolnikowi polecić rzecz zupełnie nową, której by nie polecił gdyby go nie sprzedał. Na przykład mógłbyś mu polecić, by szedł do nabywcy, który znajdowałby się poza granicami. Oczywiście z tej przyczyny nie ponosisz ryzyka. I tak cała ta sprawa, ściśle biorąc, powinna być sprowadzono do podstępu i winy sprzedawcy.

88 Odpowiedzialność sprzedawcy za wady pojęcie wady wady prawne wady fizyczne caveat emptor niech baczy kupujący volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda!)

89 Odpowiedzialność sprzedawcy za wady pojęcie wady wady prawne wady fizyczne wady jawne/ujawnione nie obciążają sprzedawcy caveat emptor niech baczy kupujący volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda!)

90 Odpowiedzialność sprzedawcy za wady pojęcie wady wady prawne wady fizyczne wady jawne/ujawnione nie obciążają sprzedawcy caveat emptor niech baczy kupujący volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda!)

91 Odpowiedzialność sprzedawcy za wady pojęcie wady wady prawne wady fizyczne wady jawne/ujawnione nie obciążają sprzedawcy caveat emptor niech baczy kupujący volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda!) wady ukryte przed kupującym to podstęp: dolus przeciwieństwo dobrej wiary: actio empti (także za poniesione szkody, zmiejszenie ceny, odstąpienie od umowy)

92 Odpowiedzialność za wady prawne Mancypacja rzeczy sprzedanej wprowadza obowiązek udzielenia auctoritas wobec kupca, którego jego władanie rzeczą jest kontestowane po ewikcji na mocy actio auctoritatis: konieczność zapłaty podwójnej wartości utraconej rzeczy Wykład II; XI

93 Odpowiedzialność za wady prawne w sprzedaży bez mancypacji: sprzedawca spełnia zobowiązanie, wydając rzecz, nie ma obowiązku zapewnić spokojnego posiadania. Obowiązek ten wprowadza dodatkowa stypulacja (najczęściej na podwójną wartość rzeczy) P. czy obiecujesz mi dać podwójną wartość rzeczy, gdy ona lub jej część mi zostanie prawnie zabrana? O. Tak obiecuję. stypulacja jest tak popularna, że staje się naturale negotii umowy sprzedaży w prawie klasycznym.

94 Odpowiedzialność za wady fizyczne Dobra wiara: konieczność zapewnienia towaru zgodnie z ustaleniami Wady ukryte nieznane sprzedawcy obniżenie ceny za pomocą actio empti (?) (por. D. XIX 1.13 pr.)

95 Odpowiedzialność za wady fizyczne Cautiones (D. XIX : Co do zwierząt sprzedawca pownin także zapewnić, że będą świadczone zdrowe, a ten kto sprzedaje zwierząta juczne czy pociągowe zwykł tak przyrzekać że jedzą i piją, jak należy ). szczególna sytuacja sprzedaży na targowisku rola edyktu edylów kurulnych.

96 Odpowiedzialność za wady fizyczne D. XXI (Ulpian, ks. 1 komentarza do Edyktu edylów kurulnych). Edylowie ogłaszają Ten, kto sprzedaje niewolników, niech powiadomi nabywcę, co by nich było chorego czy wadliwego, czy niewolnik nie jest chętny do ucieczki, wałęsania, albo nie ciąży na nim odpowiedzialność noksalna actio redhibitoria skarga o odstąpienie od umowy (przez 6 miesięcy) actio quanti minoris skarga o obniżenie ceny (przez 12 miesięcy) Sprzedaż na targowisku

97 Odpowiedzialność za wady fizyczne D. XXI (Ulpian, ks. 1 komentarza do Edyktu edylów kurulnych). Edylowie ogłaszają Ten, kto sprzedaje niewolników, niech powiadomi nabywcę, co by nich było chorego czy wadliwego, czy niewolnik nie jest chętny do ucieczki, wałęsania, albo nie ciąży na nim odpowiedzialność noksalna actio redhibitoria skarga o odstąpienie od umowy (przez 6 miesięcy) actio quanti minoris skarga o obniżenie ceny (przez 12 miesięcy) Sprzedaż na targowisku

98 Odpowiedzialność za wady fizyczne rzecz należy do kategorii mancipia sprzedaż zawarta na rynku wada wymieniona explicité w edykcie Sprzedaż na targowisku

99 Odpowiedzialność za wady fizyczne rzecz należy do kategorii mancipia sprzedaż zawarta na rynku wada wymieniona explicité w edykcie W prawie poklasycznym: odpowiedzialność rozciągnięta na wszystkie sprzedaże oraz inne rzeczy Sprzedaż na targowisku

100 Odpowiedzialność za wady ex empto ex edicto

101 Odpowiedzialność za wady ex empto ex edicto

102 Odpowiedzialność za wady Mancypacja Sprzedaż konsensualna ex empto ex edicto

103 Odpowiedzialność za wady wady prawne Mancypacja actio auctoritatis Sprzedaż konsensualna początkowo brak, chyba że zawarto stypulację karną później: naturale negotii ex empto ex edicto

104 Odpowiedzialność za wady wady prawne Mancypacja actio auctoritatis Sprzedaż konsensualna początkowo brak, chyba że zawarto stypulację karną później: naturale negotii wady fizyczne brak w prawie archaicznym jawne: brak ukryte: podstępnie zatajone ukryte nieznane sprzedawcy znane sprzedawcy na rynku: ex empto ex edicto

105 Edykt edylów a praktyka prawna

106 Odpowiedzialność sprzedawcy D. XXI (Paulus, ks. 11 komentarza do dzieł Sabinusa). Komu brak zęba nie jest chory (morbosus): wielkiej bowiem części ludzi brak któregoś zęba i nie stają się przez to chorzy. (Zauważmy) zwłaszcza, że rodzimy sie bez zębów i nie jesteśmy przez to mniej zdrowi niż wtedy, kiedy mamy zęby. Z tej przyczyny i żaden starzec nie byłby zdrowy! D. XXI (Ulpian, ks. 1 komentarza do Edyktu edylów kurulnych). Pomponiusz odpowiedział w opinii prawnej, że nie są objęci edyktem hazardziści, pijacy, podobnie jak obżartuchy, oszuści, kłamcy czy też skłonni do kłótni

107 Diogenes z Oinoandy: A co do ubytków w zębach: to oczywiste, że nie naruszają ich (starców) natury, bo wciąż mogą doznać przyjemności z pokarmów płynnych

108 P. Lond. II 229, 24 maja 164

109 P. Lond. II 229, 24 maja 164 C(aius) Fabullius Macer, optio classis praetor(iae) Misenatium, (triere) Tigride, emit puerum, natione transfluminianum, nomine Abban quem <et> Eutychen, siue quo alio nomine uocatur, annorum circiter septem, pretio denariorum ducentorum et capitulario portitorio, de Q(uinto) Iulio Prisco, milite classis eiusdem et triere eadem. eum puerum sanum esse ex edicto, et si quis eum puerum partemue quam eius euicerit, simplam pecuniam sine denuntiatione recte dare stipulatus est Fabullius Macer, spopondit Q(uintus) Iulius Priscus: id fide sua et auctoritate esse iussit C(aius) Iulius Antiochus, manipularius (triere) Uirtute. eosque denarios ducentos, qui s(upra) s(cripti) sunt, probos recte numeratos accepisse et habere dixit Q(uintus) Iulius Priscus, uenditor, a C(aio) Fabullio Macro, emptore, et tradedisse ei mancipium s(upra) s(criptum) Eutychen bonis condicionibus actum Seleuciae Pieriae, in castris, in hibernis uexillationis clas(sis) pr(aetoriae) Misenatium, viiii kal(endas) Iunias Q(uinto) Seruilio Pudente et A( ) Fufidio Pollione co(n)s(ulibus)

110 C(aius) Fabullius Macer, oficer mizeńskiej floty pretorskiej z triery Tygrys, kupił chłopca, narodowości zarzecznej o imieniu Abbas, ale też i Eutyches, czy jak go tam jeszcze zwą, lat około siedmiu, za dwieście denarów i taksę portową, od Q(uintusa) Iuliusa Priska, żołnierza tej samej floty i tej samej triery. Ten chłopiec jest zdrowy według edyktu, i jeśli ktoś dokona ewikcji tego chłopca tego, albo udziału w nim, obiecał zapłacić jednokrotność ceny bez konieczności zgłoszenia zarzutu Fabilius Macer, o co zapytał Quintus Iulius Priskus. To zaś swoją swoją własną wiarą poręczył oraz dał gwarancję (auctoritas) C(aius) Iulius Antiochus, marynarz triery Cnota. A te dwieście denarów, opisanych wyżej, oświadczył, że przyjął w dobrej monecie i ma Quintus Iulius Priscus sprzedawca, od C(aiusa) Fabulliusa Macra, kupca, i wydał mu opisanego wyżej niewolnika Eutycha na dobrych warunkach. Działo się w Seleucji Pierze, w obozie zimowym mizeńskiej floty pretorskiej na 9 dni przed kalendami czerwca, za konsulatu Quintusa Serviliusa Pudensa i A (???) Fufidiusa Pollio. Wpływ Edyktu na praktykę prawną (którą sam Edykt był inspirowany)

111 Odpowiedzialność sprzedawcy Dobra wiara w umowie (i podstępne działanie sprzedawcy) odpowiedniość towaru do zapewnień sprzedawcy Odpowiedzialność za wady Edykt Edylów dodatkowe porozumienia stron wpływ praktyki prawnej na edyktalne rozwiązania i odwrotnie Podsumowanie

112 Konsensualność sprzedaży (dobra wiara -> pacta)

113 Pacta przy kupnie sprzedaży na korzyść sprzedawcy: in diem addictio możliwość odstąpienia od umowy kupna na rzecz lepszej oferty lex commissoria (klauzula przepadku) przepadek zapłaty

114 Pacta przy kupnie sprzedaży na korzyść sprzedawcy i kupca: pactum de retroemendo sprzedawca ma prawo pierwokupu rzeczy, gdy nabywca będzie ją chciał sprzedać/musi odkupić rzecz, jeśli kupiec będzie ją chciał sprzedaż.

115 Pacta przy kupnie sprzedaży na korzyść kupca: emptio ad gustum sprzedaż wina: umowa zostaje dopełniona (zazwyczaj) po trzecim próbowaniu wina pactum displicentiae kupiec może zwrócić rzecz (sprzedaż na próbę )

116 Syllabus Zobowiązania kontraktowe III: kontrakty konsensualne II Locatio-conductio: postacie, cel, odpowiedzialność stron, współczesne nawiązania. Spółka: między rzymskim modelem, a współczesnością. Zlecenie: cel i odpowiedzialność za podjęcie. Rola nieodpłatnego działania na rzecz drugiej strony w systemie prawno-społecznym. Zobowiązania jakby z kontraktów: działanie bez zlecenia Inst. IX 37 viii.2 U podstaw VI 14; 15; 16; 20.2