Ochrona władania rzeczami

Transkrypt

1 Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W. Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna X/ Ochrona władania rzeczami

2 Syllabus Między rei vindicatio a actio Publiciana typy własności w prawie rzymskim. Ownership in equity/ownership in law. Własność podzielona. Trust Ochrona władania rzeczami: Proces legisakcyjny/formułkowy (powtórzenie): struktura skargi. Właściciel kwirytalny a właściciel bonitarny aequitas ponad ius civile. Instytucje procesowe: Znaczenie klauzuli restytutoryjnej. Condemnatio pecuniaria a ius iurandum in iure. Ochrona wynikająca ze stosunków sąsiedzkich: actio negatoria, operis novi nuntiatio, cautio damni infecti. Posiadanie i jego ochrona. Interdykty posesoryjne i mechanizm ich działania. Inst. VII 25 X U podstaw V II 2.2

3 Res privatae res mancipi nabywane za pomocą rytuału wobec 5 świadków (mancipatio), albo urzędnika (in iure cessio). res nec mancipi nabywane w sposób nieformalny, zwykłym wręczeniem

4 Res privatae res mancipi nabywane za pomocą rytuału wobec 5 świadków (mancipatio), albo urzędnika (in iure cessio). res nec mancipi publiczność aktu nabywane w sposób nieformalny, zwykłym wręczeniem

5 Res privatae res mancipi nabywane za pomocą rytuału wobec 5 świadków (mancipatio), albo urzędnika (in iure cessio). res nec mancipi publiczność aktu nabywane w sposób nieformalny, zwykłym wręczeniem co się dzieje z res mancipi przekazaną przez tradycję?

6 co się dzieje z res mancipi przekazaną przez tradycję? Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Osioł po 3 tygodniach uciekł, wreszcie po jakimś czasie wałęsającego się zwierzaka znalazł Sempronius. Kto może wystąpić o jego zwrot? Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

7 Legis actio sacramento in rem G. 4.16: Jeśli procesowano się co do rzeczy, rzeczy ruchome i ożywione, które można było przynieść lub doprowadzić przed urzędnika, tak windykowano przed urzędnikiem: ten, który windykował, trzymał tyczkę, potem samą rzecz chwytał, na przykład niewolnika, i tak mówił: HUNC EGO HOMINEM EX IURE QUIRITIUM MEUM ESSE AIO SECUNDUM SUAM CAUSAM, SICUT DIXI, ECCE TIBI VINDICTAM IMPOSUI (oto oświadczam, że ten niewolnik jest mój wedle prawa Kwirytów, wedle swej przyczyny, tak jak powiedziałem, oto wobec ciebie nałożyłem nań laskę) i w tej chwili dotykał niewolnika tyczką. Jego przeciwnik podobnie mówił i czynił. Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

8 Legis actio sacramento in rem Skoro obaj dokonali windykacji, pretor mówił: MITTETE AMBO HOMINEM (zostawcie obaj niewolnika), oni wypuszczali. Ten, który najpierw windykował, tak drugiego zapytywał : POSTULO ANNE DICAS QUA EX CAUSA VIDICAVERIS (żądam, byś powiedział z jakiej przyczyny windykowaleś). Ów odpowiadał IUS FECI SICUT VINDICTAM IMPOSUI (wykonałem prawo tak, jak nałożyłem laskę). W końcu, ten który najpierw windykował, mówił QUANDO TU INIURIA VINDICAVISTI QUINGENTIS ASSIBUS SACRAMENTO TE PROVOCO (skoro windykowałeś z obrazą prawa, wzywam cię byś ustanowił sacramentum pięćset asów). Przeciwnik także mówił podobnie ET EGO TE (i ja ciebie). Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

9 Legis actio sacramento in rem problemy z kosztami formalność postępowania Wykład II dowód obciąża obie strony ei incubit probatio qui dicit, non qui negat dowód obciąża tego, kto twierdzi, a nie kto zaprzecza rozwiązanie: legis actio in rem per sponsionem Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

10 legis actio in rem per sponsionem

11 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis

12 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję.

13 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum

14 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum Czy obiecujesz oddać mi rzecz i pożytki z niej, jeśli okaże się, że będziesz musiał mi zapłacić 10?

15 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum Czy obiecujesz oddać mi rzecz i pożytki z niej, jeśli okaże się, że będziesz musiał mi zapłacić 10? sędzia bada czy rzecz należy do powoda, jeśli tak ogłasza pozwanego dłużnikiem i wzywa do oddania rzeczy

16 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum Czy obiecujesz oddać mi rzecz i pożytki z niej, jeśli okaże się, że będziesz musiał mi zapłacić 10? sędzia bada czy rzecz należy do powoda, jeśli tak ogłasza pozwanego dłużnikiem i wzywa do oddania rzeczy jeśli tego nie uczyni: legis actio sacramento in personam albo legis actio per iudicis arbitrive postulationem

17 legis actio in rem per sponsionem sponsio praeiudicialis Czy obiecujesz dać mi 10, jeśli okaże się, że rzecz należy do mnie? Obiecuję. sponsio pro praede litis et vindiciarum Czy obiecujesz oddać mi rzecz i pożytki z niej, jeśli okaże się, że będziesz musiał mi zapłacić 10? sędzia bada czy rzecz należy do powoda, jeśli tak ogłasza pozwanego dłużnikiem i wzywa do oddania rzeczy jeśli tego nie uczyni: legis actio sacramento in personam albo legis actio per iudicis arbitrive postulationem zalety: taniej dowód obciąża tylko powoda.

18 Egzekucja Wykład II Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

19 Egzekucja Wykład II legis actio per manus iniectionem: Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

20 Egzekucja Wykład II legis actio per manus iniectionem: powód prosi pretora o zgodę na położenie ręki na zasądzonym Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

21 Egzekucja Wykład II legis actio per manus iniectionem: powód prosi pretora o zgodę na położenie ręki na zasądzonym procedura wedle III tablicy Ustawy XII Tablic Czasy archaiczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

22 Proces formułkowy: Rei vindicatio Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że rzecz, o którą toczy się ten spór należy według prawa Kwirytów do Aulusa Ageriusa, a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. Czasy przedklasyczne Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

23 Zasady procesowe legitymacja procesowa: czynna: właściciel kwirytalny pozbawiony posiadania bierna: posiadający nie-właściciel Wykład IX Posiadanie: animus (chęć zatrzymania rzeczy dla siebie) corpus (faktyczna kontrola nad rzeczą)

24 Legitymacja bierna wyjaśnienie D Ulpian, ks. 16 kom. do Edyktu): Obowiązek sędziego polega w tej skardze na tym, by sędzia sprawdził, czy pozwany posiada rzecz. Bo skoro udowodnię, że rzecz jest moja, posiadacz będzie musiał ją zwrócić, chyba, że podniesie jakiś zarzut. I tak niektórzy, jak Pegasus, sądzili, że tylko ten rodzaj posiadania zawiera się w tej skardze, który ma miejsce przy interdyktach utrubi i uti possidetis. A zatem, twierdzi, że nie można windykować od tego, u kogo rzecz złożono w przechowanie, albo dano w używanie, albo jeśli ją by wynajął, albo ma w posiadaniu na zabezpieczenie legatu, czy posagu, albo z powodu ciąży, albo nie dał zabezpieczenia cautio damni infecti, bo nikt z nich nie jest posiadaczem. Ja jednak uważam, że od wszystkich, którzy je mają i mogą je oddać.

25 Proces formułkowy Wykład II a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

26 Proces formułkowy faza in iure Wykład II a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

27 Proces formułkowy faza in iure wydanie formułki Wykład II a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

28 Proces formułkowy faza in iure wydanie formułki faza apud iudicem Wykład II a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

29 Proces formułkowy faza in iure wydanie formułki faza apud iudicem Wykład II postępowanie dowodowe: ei incubit probatio qui dicit, non qui negat a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

30 Proces formułkowy faza in iure wydanie formułki faza apud iudicem Wykład II postępowanie dowodowe: ei incubit probatio qui dicit, non qui negat funkcja klauzuli arbitralnej/restytuoryjnej a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

31 Proces formułkowy faza in iure wydanie formułki faza apud iudicem Wykład II postępowanie dowodowe: ei incubit probatio qui dicit, non qui negat funkcja klauzuli arbitralnej/restytuoryjnej wyrok a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,

32 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy

33 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy

34 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona

35 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona

36 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz zostaje zwrócona

37 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona

38 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu iusiurandum in litem

39 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona zasądzenie na kwotę sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu iusiurandum in litem

40 a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego Działanie klauzuli arbitralnej sędzia wzywa pozwanego do zwrotu rzeczy rzecz nie zostaje zwrócona rzecz zostaje zwrócona zasądzenie na kwotę sędzia wzywa powoda do zaprzysiężenia wartości sporu iusiurandum in litem pozwany zostaje de facto właścicielem rzeczy spornej

41 Restitutio /Zwrot zwrot z chwili litis constestatio res cum sua causa: rzecz oraz pożytki z niej oraz dodatki posiadacz w złej wierze: wszystkie pożytki, posiadacz w dobrej może je zatrzymać litis contestatio: pozbawia dobrej wiary posiadacza co to jest dobra wiara?

42 Restitutio /Zwrot wygrywający zwraca nakłady konieczne (posiadaczowi w złej wierze) użyteczne (posiadaczowi w dobrej wierze) zbytkowne można zabrać do czasu rozliczenia przysługuje pozwanemu prawo retencji.

43 co się dzieje z res mancipi przekazaną przez tradycję? Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Osioł po 3 tygodniach uciekł, wreszcie po jakimś czasie wałęsającego się zwierzaka znalazł Sempronius. Kto może wystąpić o jego zwrot? Skarga wydobywcza: Rei vindicatio

44 Proces formułkowy: Rei vindicatio Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że rzecz, o którą toczy się ten spór należy według prawa Kwirytów do Aulusa Ageriusa, a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. co jeśli Titus nie chce wystąpić o zwrot rzeczy? Co w takim razie nabył Aulus?

45 własność a posiadanie prawo a stan faktyczny? posiadanie cywilne (animus/corpus) por. posiadanie solo corpore (naturalne) geneza: Wykład IX Ustawa XII Tablic i usus (żony, ale też innych rzeczy podlegających władztwu) pastwiska, grunty we władaniu wspólnoty ochrona interdyktalna wstęp Pretor Czy chronić własność nieformalnie nabyte władanie?

46 Czy chronić własność nieformalnie nabyte władanie? Pretor bada normy ius gentium Decyzja oparta na aequitas utilitas Wykład II Pretor Publicius (I w. p.n.e.) jako pierwszy (?) poleca sędziemu prywatnemu zbadać sprawę, wydając mu instrukcję, jak postępować, tworząc formułę procesową opartą na fikcji zasiedzenia

47 Czy chronić własność nieformalnie nabyte władanie? Pretor bada normy ius gentium Decyzja oparta na aequitas utilitas Wykład II Pretor Publicius (I w. p.n.e.) jako pierwszy (?) poleca sędziemu prywatnemu zbadać sprawę, wydając mu instrukcję, jak postępować, tworząc formułę procesową opartą na fikcji zasiedzenia Actio Publiciana

48 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

49 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

50 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego,

51 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego,

52 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł

53 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł

54 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł corpus animus

55 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł corpus animus

56 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł Posiadanie corpus animus

57 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł Posiadanie corpus animus

58 Actio Publiciana Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus Agerius kupił tego niewolnika, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, Tytuł Czas Posiadanie corpus animus

59 Actio Publiciana Tytuł Czas Posiadanie

60 Actio Publiciana Tytuł Czas Posiadanie Przesłanki stosowania skargi publicjańskiej pokrywają się z przesłankami zasiedzenia

61 Actio Publiciana Tytuł Czas Posiadanie Przesłanki stosowania skargi publicjańskiej pokrywają się z przesłankami zasiedzenia chroni się posiadanie zmierzające do zasiedzenia

62 Actio Publiciana Tytuł Czas Posiadanie Przesłanki stosowania skargi publicjańskiej pokrywają się z przesłankami zasiedzenia chroni się posiadanie zmierzające do zasiedzenia oraz posiadanie, tych którzy nigdy nie będą właścicielami, wedle prawa cywilnego (cudzoziemcy) potrzebna fikcja obywatelstwa w formułce procesowej gdyby był obywatelem rzymskim

63 Actio Publiciana Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Osioł po 3 tygodniach uciekł, wreszcie po jakimś czasie wałęsającego się zwierzaka znalazł Sempronius. Kto może wystąpić o jego zwrot?

64 Actio Publiciana Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Osioł po 3 tygodniach uciekł, wreszcie po jakimś czasie wałęsającego się zwierzaka znalazł Sempronius. Kto może wystąpić o jego zwrot? chroni faktyczne władanie Aulusa, do czasu nabycia własności wg prawa Kwirytów (zasiedzenia)

65 Formy własności

66 Formy własności G. I 54. Ceterum cum apud cives Romanos duplex sit dominium (nam uel in bonis uel ex iure Quiritium uel ex utroque iure cuiusque servus esse intellegitur), ita demum servum in potestate domini esse dicemus, si in bonis eius sit, etiamsi simul ex iure Quiritium eiusdem non sit: nam qui nudum ius Quiritium in servo habet, is potestatem habere non intellegitur A poza tym ponieważ u obywateli rzymskich własność jest podwójna (albowiem uważa się, że niewolnik albo jest w dobrach, albo [należy] na podstawie prawa Kwirytów, albo z obydwu powodów), stąd powiemy, że niewolnik jest we władztwie pana, jeśli jest w jego dobrach, nawet jeśli nie [należy] do niego wedle prawa Kwirytów. Albowiem uważa się, że ten kto ma tylko gołe prawo Kwirytów do niewolnika, nie ma nad mim władztwa.

67 własność kwirytalna Rem meam ex iure Quiritium esse, aio res in bonis est własność bonitarna

68 własność kwirytalna Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Titus zmarł po kilku miesiącach, a jego spadkobierca Gajus, bardzo do zwierzaka przywiązany postanowił go odzyskać. Wystąpił zatem z rei vindicatio przeciwko Aulusowi. vs. własność bonitarna

69 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że osioł, o który toczy się ten spór należy według prawa Kwirytów do Gajusa a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Gajusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

70 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że osioł, o który toczy się ten spór należy według prawa Kwirytów do Gajusa i że nie został sprzedany i wydany przez Titusa, spadkodawcy Gajusa Aulusowi, a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Gajusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

71 exceptio rei venditae ac traditae Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że osioł, o który toczy się ten spór należy według prawa Kwirytów do Gajusa i że nie został sprzedany i wydany przez Titusa, spadkodawcy Gajusa Aulusowi, a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego,ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Gajusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. zarzut rzeczy wydanej i sprzedanej

72 własność kwirytalna Titus sprzedał Aulusowi osła, po 3 dniach polecił swojemu niewolnikowi doprowadzić go do domu kupca. Osioł po 3 tygodniach uciekł i wrócił do stajny Titusa. Wzruszony uczuciem zwierzaka Titus nie chce go oddać Aulusowi. Co ten może zrobić? vs. własność bonitarna

73 Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Titusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

74 exceptio iusti domini Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, o ile osioł ten nie należy do Titusa i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Titusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. zarzut prawnego władztwa

75 exceptio iusti domini replicatio rei venditae ac traditae Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli Aulus kupił tego osła, i jeśli został mu on wydany, i gdyby po tym jakby go rok posiadał, okazałoby się, że ten osioł, o którego toczy się spór, byłby jego, o ile osioł ten nie należy do Titusa chyba żeby konia, o którego toczy się ten spór Titus wydał i sprzedał Aulusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Titusa dla Aulusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. zarzut prawnego władztwa odp. rzeczy sprzedanej i wydanej

76 własność kwirytalna Rem meam ex iure Quiritium esse, aio stąd powiemy, że niewolnik jest we władztwie pana, jeśli jest w jego dobrach, nawet jeśli nie [należy] do niego wedle prawa Kwirytów res in bonis est własność bonitarna

77 własność bonitarna res in bonis est stąd powiemy, że niewolnik jest we władztwie pana, jeśli jest w jego dobrach, nawet jeśli nie [należy] do niego wedle prawa Kwirytów Rem meam ex iure Quiritium esse, aio własność kwirytalna

78 inne rodzaje władztwa nad rzeczami własność peregrynów (chroniona jako własność bonitarna?) władztwo nad gruntami prowincjonalnymi longi temporis praescriptio, ius perpetuum Wykład XIII własność niewolników (Kupiszewski)

79 Własność w prawie poklasycznym Po Constitutio Antoniniana: znika własność peregrynów prawo wulgarne: praktyczny brak rozróżnienia Justynian ujednolica prawo własności

80 Własność w czasach średnich Własność podzielona koloni, przypisanie do ziemi koncepcja własności feudalnej (własność zwierzchnia, własność podporządkowana) trust w common law

81 Sądy kanclerskie Królestwa Anglii common law: Trust ownership in law (owner in law) ownership in equity (beneficiary owner)

82 Sądy kanclerskie Królestwa Anglii common law: Trust ownership in law (owner in law) ownership in equity (beneficiary owner) współczesne implikacje (prawo małżeńskie)

83 inne formy ochrony własności

84 inne formy ochrony własności Actio negatoria pojęcie prawa na cudzej rzeczy wstęp Wykład XIII Jeśli się okaże, że Pozwanemu nie przysługuje prawo przejścia przez grunt Powoda ochrona ze stosunków sąsiedzkich Wykład IX

85 ochrona ze stosunków sąsiedzkich actio aquae pluviae arcendae skarga o niszczącą wodę (z sąsiedniego gruntu) Cautio damni infecti Wykład IX stypulacja pretorska zabezpieczenie na wypadek szkody operis novi nuntiatio zawiadomienie o zagrażającej budowie pretorski nakaz zaprzestania prac/usunięcia zagrożenia wprowadzenie w posiadanie w celu samopomocy

86 ochrona posiadania

87 Ochrona władztwa? obrona konieczna D. XLIII (Ulpian) Cassius pisze, że dozwolone odeprzeć jest siłę siłą, a to prawo wywodzi się z natury. vim vi repellere licet uchodzi odeprzeć siłę siłą negatywna strona: przemoc w przestrzeni publiczej Pretor: Interdykty posesoryjne Vim fieri veto! zakazuję, żeby siła była użyta

88 Geneza ochrony posiadania

89 Geneza ochrony posiadania Dzierżawa gruntów publicznych (brak ochrony petytoryjnej) posiadacze na drodze do zasiedzenia przed wprowadzeniem actio Publiciana Typy interdyktów posesoryjnych

90 Typy interdyktów posesoryjnych Interdykty dla utrzymania się przy posiadaniu uti possidetis, utrubi Interdykty dla odzyskania posiadania: unde vi, de vi armata, de precario Interdykty dla nabycia posiadania quorum bonorum, interdictum Salvianum Wykład XIV Wykład XIII

91 Uti possidetis Zabraniam by siła była użyta, byście posiadali ten budynek, tak jak go teraz posiadacie, nie siłą, nie potajemnie i nie prekaryjnie wobec drugiego. przedmiot ochrony: nieruchomości wygrywa ten z posiadaczy, który wobec drugiego posiada nie prekaryjnie, potajemnie, siłą interdykty mogą przygotować postępowanie posesoryjne, ustalając, kto jest posiadaczem rzeczy spornej (czyli potencjalnym pozwanym w rei vindicatio)

92 Utrubi Zabraniam by siła była użyta, by ten z was, u którego z was dwóch ten niewolnik, o którego toczy się sprawa, dłużej był większą część roku, ani siłą, ani potajemnie, ani prekaryjnie, zabrał go sobie. przedmiot ochrony: ruchomości (zwłaszcza niewolnicy) wygrywa ten z posiadaczy, który wobec drugiego posiada dłużej w ciągu roku nie prekaryjnie, potajemnie, siłą

93 De precario Co masz od niego prekaryjnie, albo podstępnie przestałeś mieć, o co toczy się ta sprawa, to mu oddaj! przedmiot ochrony: nieruchomość oddana w precarium (niedostępność rei vindicatio dla właściciela) wygrywa właściciel rzeczy oddanej w precarium

94 Unde vi Skąd siłą go w ciągu ostatniego roku wyrzuciłeś, albo twoi niewolnicy go wyrzucili, podczas gdy on posiadał ani nie siłą, ani potajemnie, ani z tytułu prekarium od ciebie otrzymanego, oddaj mu, wraz z rzeczami, które tam miał. przedmiot ochrony: nieruchomość wygrywa posiadacz wyzuty siłą z posiadania, o ile sam nie nabył posiadania wobec przeciwnika prekaryjnie, potajemnie, siłą

95 Unde vi armata Skąd ty owego siłą lub zebranymi i uzbrojonymi ludźmi go wyrzuciłeś, albo twoi niewolnicy go wyrzucili, to wraz z rzeczami które tam miał mu oddaj. przedmiot ochrony: nieruchomość wygrywa posiadacz wyzuty siłą zbrojną z posiadania, bez względu na to, że jak sam nabył posiadanie wobec przeciwnika (też prekaryjnie, potajemnie, siłą)

96 Posiadanie wadliwe i niewadliwe posiadanie wadliwe: vi clam precario pojęcie względne: sprawdzane tylko wobec poprzednika interdykty chronią co do zasady posiadanie niewadliwe, wyjątkiem interdictum de vi armata wprowadzone w czasach Sulli przedmiotem ochrony jest porządek publiczny, a nie władztwo indywidualne.

97 Komu przysługują interdykty? Posiadaczom cywilnym (właściciel rzeczy, posiadacz w dobrej wierze, ale także posiadacz w złej wierze!) niektórym posiadaczom naturalnym (posiadanie ab interdicto: posiadanie pretorskie ) dzierżawca gruntu publicznego prekarzysta zastawnik sekwestiariusz w prawie poklasycznym także: usufruktuariusz

98 ochrona interdyktalna przysługuje tym, którzy nie mogą się zwrócić do właściciela o wystąpienie z rei vindicatio, wtedy, gdy zostali pozbawieni władztwa nad rzeczą: np: dzierżawca gruntów publicznych ( właścicielem jest lud rzymski sekwestiariusz (toczy się spór o własność)

99 Syllabus Sposoby nabycia własności. Nabycie posiadania. Pierwotność a pochodność nabycia. Mancipatio a traditio: czynności abstrakcyjne vs. czynności kauzalne. Traditio w czasach późniejszych (Abstraktionsprinzip i Savigny ego kontrakt rzeczowy). Zawłaszczenie. Zasiedzenie: cel instytucji. Przesłanki wykształcone w czasie. Pożytki: pojęcie i zasady nabycia. Połączenie i przetworzenie: poszukując reguły i jej uzasadnienia. Inne modele rozwiązania problemu. Inst. VII 23, 24 U podstaw V 2 3.4