Prawo Spadkowe. Pojęcia

Transkrypt

1 Prawo Spadkowe Pojęcia

2 Hereditas w czasach archaicznych

3 Hereditas w czasach archaicznych

4 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic

5 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic sui

6 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic sui agnati

7 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic sui agnati gentiles

8 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic sui agnati gentiles Pojęcie TESTAMENTU : ograniczenia

9 Hereditas w czasach archaicznych Sukcesja naturalna : Dwanaście Tablic sui agnati gentiles Pojęcie TESTAMENTU : ograniczenia testamentum calatis comitis, testamentum in procinctu

10 Wolność testowania

11 Wolność testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne?

12 Wolność testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? mancipatio familiae nuncupatio/lex mancipi

13 Wolność testowania Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne? mancipatio familiae nuncupatio/lex mancipi testamentum per mancipationem

14 Mancipatio familiae forma testamentu: testujący powierniczo sprzedaje cały swój majątek powiernikowi (familiae emptor), dołączając polecenie wydania go po śmierci wskazanej osobie/osobom być może testator pierwotnie zastrzegał sobie prawo używania i pobierania pożytków z familia do czasu swej śmierci.

15 Testament mancypacyjny FAMILIAM PECVNIAMQVE TVAM ENDO MANDATELA TVA CVSTODELAQVE MEA ESSE AIO, EAQVE, QVO TV IVRE TESTAMENTVM FA C E R E P O S S I S S E C V N DV M L E G E M PVBLICAM, HOC AEREAENEAQVE LIBRA, ESTO MIHI EMPTA Twierdzę, że twoja familia i pecunia, które w twojej są pieczy i władaniu, są moje, i niech mi będą nabyte tym spiżem i tą spiżową wagą, tak byś zgodnie z prawem mógł sporządzić testament zgodnie z publicznym uroczystym oświadczeniem

16 Testament mancypacyjny HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA T E S TO R, I TAQV E VO S, QV I R I T E S, TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE Tak jak na tych tabliczkach i woskach zostało zapisane, tak ja daję, tak zapisuję, tak oświadczam, toteż wy Kwiryci dawajcie mi świadectwo.

17 Powrót ograniczeń: dlaczego?

18 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile)

19 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile) Lex Voconia

20 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile) Lex Voconia Lex Furia Testamentaria

21 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile) Lex Voconia Lex Furia Testamentaria Lex Falcidia (quarta Falcidia)

22 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile) Lex Voconia Lex Furia Testamentaria Lex Falcidia (quarta Falcidia) W prawie pretorskim (wg aequitas):

23 Powrót ograniczeń: dlaczego? Ustawowe (wg ius civile) Lex Voconia Lex Furia Testamentaria Lex Falcidia (quarta Falcidia) W prawie pretorskim (wg aequitas): querela inoficiosi testamenti/pars legitima

24 Bonorum Possessio Pojęcie geneza

25 Bonorum Possessio

26 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu

27 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu liberi

28 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu liberi legitimi (& patronus)

29 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu liberi legitimi (& patronus) cognati

30 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu liberi legitimi (& patronus) cognati vir & uxor

31 Bonorum Possessio Porządek dziedziczenia wg Edyktu liberi legitimi (& patronus) cognati vir & uxor Testament Pretorski

32 Heres versus Bonorum Possessor objęcie ipso iure Sukcesja uniwersalna hereditatis petitio & i in. skargi cywilne Skargi cywilne przeciwko dziedzicowi Musi starać się o posiadanie Sukcesja singularna in toto interdictum quorum bonorum Skargi pretorskie z fikcją

33 Heres versus Bonorum Possessor

34 Heres versus Bonorum Possessor Decuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn.

35 Heres versus Bonorum Possessor Decuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn. Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.

36 Heres versus Bonorum Possessor Decuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn. Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. Decuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.

37 Heres versus Bonorum Possessor Decuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn. Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat. Decuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae. Kto będzie dziedziczył??

38 Hereditatis petitio

39 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

40 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re ( bez rzeczy : bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)

41 Hereditatis petitio Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re ( bez rzeczy : bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego) gdyby nie ma żadnego pretendenta cywilnego do spadku bonorum possessio staje się cum re rzeczywista, realna : bo nikt nie może bonorum possessora pozbawić spadku.

42 Gaius

43 Gaius Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.

44 Gaius Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego Pretor jednakże przyrzeka spadkobiercom wymienionym w testamencie posiadanie majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu, jeśli będzie on opatrzony pieczęciami 7 świadków. I jeśliby nie było nikogo, komu należałby się spadek bez testamentu na podstawie ustawy - jak na przykład brat urodzony z tego samego ojca lub stryj - albo bratanek - wtedy spadkobiercy wymienieni w testamencie będą mogli spadek zatrzymać. Takie samo jest prawo także wtedy, gdy testament jest nieważny z innego powodu, np. dlatego, że dobytek nie został sprzedany, albo testator nie wypowiedział słów nuncupatio.

45 Gaius 120. Lecz rozważmy, czy nawet jeśli będą brat lub stryj, uważa się ich za mających przewagę nad spadkobiercami wymienionymi w testamencie. W reskrypcie Antonina oznajmia się, że ci, którzy wystąpili o przyznanie im posiadania majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu sporządzonych nieprawidłowo, mogą przeciwko tym, którzy dochodzą spadku nie na podstawie testamentu, bronić się zarzutem podstępnego działania.

46 Gaius 149a. Czasem jednak, dziedzice wyznaczeni w testamencie przedkładani są nad dziedziców prawa cywilnego, na przykład wtedy, gdy są uchybienia formalne, bo nie sprzedano majątku obrzędowo, lub testator nie wypowiedział nuncupatio; I tak jeśli agnaci zmarłego wystąpią o spadek, ich żądanie zostanie zablokowane przez zarzut podstępnego działania na podstawie konstytucji boskiego Antonina.

47 Hereditatis petitio cum exceptione doli

48 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

49 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa

50 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa podstępnie

51 Hereditatis petitio cum exceptione doli Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa podstępnie bonorum possessio Męża to bonorum possessio cum re ( z rzeczą : roszczenia heredes blokuje exceptio)

52 Podsumowanie

53 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile

54 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczne (bonorum possessio cum re & sine re).

55 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczne (bonorum possessio cum re & sine re). Od czasu Antonina Piusa?? Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego

56 Podsumowanie Początkowo przeważa ius civile hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczne (bonorum possessio cum re & sine re). Od czasu Antonina Piusa?? Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego być może pretorzy już wcześniej przyznali exceptio doli w zbiegu dziedziczenia ustawowego i edyktalnego.

57 Czasy postklasyczne

58 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między BP I H

59 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między BP I H Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

60 Czasy postklasyczne Zatarcie różnicy między BP I H Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie Nowy porządek dziedziczenia (Nov. 118)

61 Praetor a ius civile

62 iuris civilis Praetor a ius civile

63 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia

64 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia

65 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia supplendi

66 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia supplendi

67 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia supplendi corrigendi

68 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia supplendi corrigendi

69 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi corrigendi

70 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi corrigendi

71 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes corrigendi

72 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes corrigendi

73 Praetor a ius civile iuris civilis adiuvandi gratia nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej supplendi stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes corrigendi? zablokowanie hereditatis petitio wytaczanej przez heres bonorum possessorowi, gdy to było niezgodne z aequitas.

74 Włączenie do dziedziczenia emancypowanych dzieci

75 Włączenie do dziedziczenia emancypowanych dzieci pro & contra. Zasady, czas. collatio bonorum/dotis/donationis

76 Collationes Załóżmy, że spadek jest wart 600. Czworo dzieci przeżyło spadkodawcę: emancypowany syn, którego majątek wart jest około 600, młodszym także emancypowany syn, który może się pochwalić zarobionymi 300, córka oddana w małżeństwo z manus z posagiem o wartości 300 oraz najmłodszy syn, który w chwili śmierci ojca pozostawał pod jego władzą. Jak będzie wyglądać podział majątku?

77 Testamenty w szczególności Forma i wymogi

78 Essentialia ustanowienie Titus heres meus esto. Lucius & Titus heredes mei sunto Stichus, servus meus liber esto & heres meus esto. ex quota NIE ex re certa Konkretnej osoby

79 Cretio Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni ita creveris, exheres esto et tum Stichus Servus meus heres esto Niech oświadczy w ciągu 100 najbliższych dni, odkąd się dowie i będzie mógł. Jeśli zaś nie oświadczysz, bądź wydziedziczony i niech wtedy Stichus mój niewolnik będzie dziedzicem

80 Essentialia Wydziedzicenie: Publius exheres esto! Skutki pominięcia sui/liberi syn: testament nieważny córka & inni sui/liberi: testament częściowo ważnys

81 Wydziedziczenie Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto Niech Lucjusz, mój syn, będzie wydziedziczony, ktokolwiek zrodzi mi się synem, niech będzie wydziedziczony, niech wszyscy inni będą wydziedziczeni

82 Substytucja Septimus Filius Meus Heres esto. Si Filius Meus mihi Heres non Erit, Sive Heres Erit et is Prius Moriatur, Quam in Suam Tutelam Venerit, Tunc Seius Heres Esto Septimus syn mój niech będzie moim dziedzicem. Jeśli syn mój nie będzie dziedzicem, lub będzie dziedzicem, lecz zemrze zanim obejmie nad sobą opiekę, wtedy niech Seius będzie dziedzicem

83 Postanowienia szczegółowe legatum per vindicationem Legatum per vindicationem: warunki Publiae Uxori meae Usumfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Publii, mej żonie, daję zapisuję ususfructus domu mego. Lucjuszowi memu synowi daję zapisuje pole Kampańskie.

84 Postanowienia szczegółowe legatum per damnationem Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto (Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio Dato) Niech dziedzic mój będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do dania Seiusowi i Lucjuszowi stu modiów pszenicy aleksandryjskiej (Niech dziedzic mój da Seiusowi i Lucjuszowi sto modiów pszenicy aleksandryjskiej)

85 Postanowienia szczegółowe legatum per damnationem Heres Meus Primitivum Servum Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Secundae filiae Meae Dato. Niech dziedzic mój da córce mojej Primiae niewolnika Primitivusa.

86 Postanowienia szczegółowe legatum sinendi modo Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere Niech dziedzic będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do pozwolenia, żeby Decimus wziął i miał dla siebie osiołka Bucefała.

87 Postanowienia szczegółowe fidecommissum Roge Te Titi, Petoque a te, et Fidae Tuae Comitto, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas Proszę Cię Titiusie, i domagam się od ciebie oraz polecam twej wierze, abyś jak tylko będziesz mógł objąć spadek mój, Gaiusowi wydał i oddał niewolnicę Syrę.

88 Postanowienia szczegółowe datio tutoris Liberis Meis Uxorique Quintum Tutorem do. Dzieciom moim i żonię daję Quintusa za tutora.

89 Klauzula mancypacyjna

90 Titius heres esto. Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni Ita Creveris, Exheres Esto et Tum Stichus Servus Meus Heres Esto. Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto. Publiae Uxori meae Ususfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto. Heres Meus Primitivum Servum Meus Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Meus Secundae filiae Meae Dato. Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere. Roge Te Titi, Petoque a te, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas. Liberis Meis Uxorisque Quintum Tutorem do.

91 Testament

92 Rodzina rzymskiego weterana

93

94

95

96 Karanis

97 Testamentum Cai Longini Castoris BGU I 326 Służba w flocie w Misenum, otrzymuje obywatelstwo po honesta missio Wraca do Karanis, sporządza testament

98 Tłumaczenie testamentu: Gaius Longinus Kastor, weteran zwolniony w zaszczytny sposób ze służby w flocie pretorskiej Misenum sporządził testament. Polecam by moja niewolnica Marcella w wieku lat ponad trzydziestu oraz moja niewolnica Kleopatra w wieku lat ponad trzydziestu były wolne. Każda z nich niech będzie mi dziedzicem w równych częściach. Wszyscy pozostali niech będą wydziedziczeni. Niech oświadczą każda względem swej części, jak tylko wyda im się, to stosowne, niech nie będzie można zastawić lub sprzedać (spadku). Ale gdyby wyżej wymienioną Marcellę dotknął ludzki los, chcę by jej część przypadła Sarapionowi i Socratesowi i Longusowi. Podobnie i Kleopatra, chcę by jej część przypadła Nilusowi. Ktokolwiek mi będzie dziedzicem, niech będzie zobowiązany dać, wykonać i zapewnić wszystkie te rzeczy, które są zapisane w tym moim testamencie i polecam to ich wierze.

99 Moja niewolnica Sarapias córka, mej wyzwolenicy Kleopatry niech będzie wolna, i daję i zapisuję jej 5 arur uprawnej ziemi, którą mam w okolicach wsi Karanis w miejscu zwanym Strusiem, podobnie jedną i ćwierć arury nieużytków, podobnie trzecią część mego domu, i podobnie trzecią część tego samego (domu), który kupiłem od Prapetheus córki Thaseus, podobnie trzecią część gaju palmowego, który mam w pobliżu kanału zwanego Starym Kanałem. Chcę by moje ciało zostało wyniesione i ubrane staraniem i pobożnością mych dziedziców.

100 Gdybym pozostawił jeszcze jakieś rozporządzenie napisane moją ręką lub w jakikolwiek sposób, chcę by było ważne. Niech zły podstęp trzyma się z daleka od tego testamentu. Przy sporządzaniu tego testamentu Iulius Petronianus kupił familia za sesterca, Gaius Lucretius Saturnilus trzymał wagę, a Marcus Sempronius Heraclianus poświadczył. Testament został sporządzony we wsi Karanis w nomie Arsinoickim 17 dni przed Kalendami Listopada za konsulatu dwóch Silanusów w 30 roku panowania Imperatora Cezara Marka Aureliusa Kommodusa Antonina Piusa Szczęsnego Augusta Armeńskiego Medyjskiego Partyjskiego Sarmackiego Germańskiego, 21 dnia miesiąca Hathyr ( ). Jeśli pozostawię jakikolwiek inny dokument napisany mą ręką, chcę by był ważny. Otwarto i odczytano w Metropolis Arsinoickiej na Forum Augusta w biurze podatku pięcioprocentowego od spadków i wyzwoleń, 9 dni przed Kalendami Marca za konsulatu tych, którzy są teraz konsulami, w drugim roku panowania Cesarza cezara Luciusa Septimusa Severa Pertinaxa Augusta, Mecheir 27. ( ) (pozostali pieczętujący )

101 Tłumaczenie tabliczek kodycylu: Ja, Caius Longinus Kastor, zaszczytnie zwolniony weteran floty pretorskiej w Misenum sporządziłem kodycyle. Marcusa Semproniusa Heraclianosa, wiernego przyjaciela i zacnego człowieka uczyniłem zarządcą wedle jego (dobrej) wiary. Daje zapisuję krewnemu Iulusowi Serenosowi 4000 sestercji. Napisałem własną ręką 7 dnia przed Idami Lutego (7.02). Longinus Akylas i Valerius Priscus je zapięczętowali. Pięczętujący: G. Longinus Akylas (rozpoznał) Julius Philoxenos (rozpoznał) Gaius Lucertius Saturnilus (rozpoznał) Gaius Longinus Kastor; Julius Gemellus, weteran. Otwarto i odczytano tego samego dnia, kiedy odpieczętowano testament. (2 ręka) Ja Gaius Lucius Germaninus, prawnik rzymski, przetłumaczyłem powyższą kopię i jest ona w zgodzie z oryginałem testamentu. verso: Caiusa Longinusa Kastora

102 Kleopatra Kastor Marcella Sarapias Neilos Sarapion Sokrates Longos

103 1. Żyjący w III wieku p.n.e. Rufus ma w majątku cztery domy w Rzymie, spichlerz i willę w Ostii oraz trzy statki przystosowane do transportu zboża i sesterców w gotówce. Nie ma długów ani wierzytelności. Pragnie, aby żona będąca pod manus otrzymała willę na Capri, córka Rufia sesterców i domy w Rzymie, a jedyny syn Maevius willę i spichlerz w Ostii oraz statki. Proszę napisać testament.

104 2. W 175 roku p.n.e. zwraca się do ciebie Marcus z prośbą o napisanie mu testamentu. Ma on in potestate: dwóch synów Aulusa i Maeviusa oraz córki Iulię i Tulię. Marcus chce, aby każdy syn dostał po jednym z domów w Ostii, które są w majątku Marcusa. Iulia ma otrzymać złoty naszyjnik, a Tulia niewolnika Psyllosa, którego właścicielem jest senator Vanuleius. Proszę napisać testament.

105 3. Żyjący w III wieku p.n.e. Lucius pragnie przekazać swój majątek jedynemu synowi. Chce on także, aby zdobyta przez syna na wojnie zbroja przypadła przyjacielowi Titiusowi, oraz żeby żona Kalpurnia dostała latyfundium koło Ostii warte jedną czwartą całego majątku Luciusa. Proszę napisać testament.

106 1. Majatek Filemona żyjącego w II w p.n.e. składał się z: latyfundium o wartości sesterców), willi na Capri (o wartości sesterców), stajni wyścigowych koni (o wartości sesterców), nie ma żadnych długów i wierzytelności. Filemon ma żonę in manu, dwóch synów Teofila i Hermasa oraz córkę Lidię wszyscy in potestate. Filemon pragnie, aby po jego śmierci Teofil otrzymał latyfundium, Hermas stajnię, a Lidia willę na Capri. Proszę napisać testament.

107 Rodzina sporządzającego testament, Aulusa, składa się z dwóch wnuczek po zmarłym synu Publiusie, dwóch wnuków po zmarłej córce Aulii oraz emancypowanego syna Quintusa. Ile musi zostawić każdej z uprawnionych osób, by na pewno jego testament się utrzymał w roku 59 pne, 150 ne i 589 ne.