Ex Contractu... re-verbis-litteris-consensu. Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat II

Transkrypt

1 Ex Contractu... re-verbis-litteris-consensu Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat II Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

2 Geneza kontraktów realnych

3 Geneza kontraktów realnych Fiducia cum amico contracta --> depositum, commodatum

4 Geneza kontraktów realnych Fiducia cum amico contracta --> depositum, commodatum Fiducia cum creditore contracta --> pignus

5 Geneza kontraktów realnych Fiducia cum amico contracta --> depositum, commodatum Fiducia cum creditore contracta --> pignus Nexum --> mutuum?

6 PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE Mutuum versus depositum, commodatum, pignus

7 Actiones Mutuum: condictio certae creditae pecuniae/rei Actio depositi directa/contraria Actio commodati directa/contraria Actio pigneraticia directa/contraria

8 Różnice

9 Różnice Mutuum Depositum, pignus, commodatum

10 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące

11 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. gatunkowo Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. indywidualnie

12 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. gatunkowo Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. indywidualnie Oparte na ius strictum W prawie klasycznym oparte na dobrej wierze

13 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. gatunkowo Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. indywidualnie Oparte na ius strictum Zobowiązane do dania (dare) W prawie klasycznym oparte na dobrej wierze Zobowiązanie do uczynienia (facere)

14 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. gatunkowo Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. indywidualnie Oparte na ius strictum Zobowiązane do dania (dare) Przeniesienie właśności W prawie klasycznym oparte na dobrej wierze Zobowiązanie do uczynienia (facere) Przeniesienie detencji

15 Różnice Mutuum Jednostronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. gatunkowo Depositum, pignus, commodatum (potencjanie) dwustronnie zobowiązujące Rzeczy ozn. indywidualnie Oparte na ius strictum Zobowiązane do dania (dare) Przeniesienie właśności Podzielne W prawie klasycznym oparte na dobrej wierze Zobowiązanie do uczynienia (facere) Przeniesienie detencji niepodzielne

16 Odpowiedzialność dłużnika

17 Odpowiedzialność dłużnika Mutuum: dłużnik ponosi ryzyko kontraktowe (jako właściciel rzeczy!)

18 Odpowiedzialność dłużnika Mutuum: dłużnik ponosi ryzyko kontraktowe (jako właściciel rzeczy!) Depositum: odpowiedzialność za dolus (podstęp) - być może również za culpa lata.

19 Odpowiedzialność dłużnika Mutuum: dłużnik ponosi ryzyko kontraktowe (jako właściciel rzeczy!) Depositum: odpowiedzialność za dolus (podstęp) - być może również za culpa lata. Pignus/Commodatum: odpowiedzialność za custodia oraz oczywiście za dolus i omnis culpa

20 PRAESTARE

21 PRAESTARE dolum (postęp, wina umyślna)

22 PRAESTARE dolum (postęp, wina umyślna) culpam latam (podstawowy brak staranności, grube niedbalstwo, wina nieumyślna)

23 PRAESTARE dolum (postęp, wina umyślna) culpam latam (podstawowy brak staranności, grube niedbalstwo, wina nieumyślna) culpam levem (in abstracto/in concrecto)

24 PRAESTARE dolum (postęp, wina umyślna) culpam latam (podstawowy brak staranności, grube niedbalstwo, wina nieumyślna) culpam levem (in abstracto/in concrecto) custodiam (obowiązek do ustrzeżenia rzeczy przed przepadkiem: ochrona przed kradzieżą i zniszczeniem przez zwierzę lub osoby trzecie).

25 PRAESTARE dolum (postęp, wina umyślna) culpam latam (podstawowy brak staranności, grube niedbalstwo, wina nieumyślna) culpam levem (in abstracto/in concrecto) custodiam (obowiązek do ustrzeżenia rzeczy przed przepadkiem: ochrona przed kradzieżą i zniszczeniem przez zwierzę lub osoby trzecie). casum (siła wyższa, vis maior).

26 Stopnie odpowiedzialności dolus culpa lata culpa levis (in abstracto/in concreto) custodia vis maior/casus

27 Mutuum G : Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. 90. Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć, policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy złocie. Te zaś rzeczy licząc, mierząc lub ważąc dajemy po to, aby stały się [własnością] przyjmującego, i aby zostały nam oddane nie te same, lecz inne tej samej natury. Stąd też nazywa się pożyczkę (mutuum), bo tak tobie dano, aby moje stało się twoim.

28 Mutuum jako kontrakt ścisłego prawa D : Ulpian, 26 komentarza do Edyktu Jeśli dam ci dziesięć, tak abyś był mi winny dziewięć, Prokulus twierdzi i słusznie że tym prawem nie jestem ci winien więcej niż dziewięć. Lecz jeśli dam w taki sposób, abyś był mi winny jedenaście, Prokulus sądzi, że więcej niż dziesięć żądać nie mogę.

29 condictio Titius iudex esto. Si paret Numerium Negidium Aulo Agerio 1000 dare oportere, N.m N.m A.o A.o 1000 condamnato, si non paret absolvito. Sędzią niech będzie Titius. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien wedle prawa cywilnego (oportere) dać 1000 Aulusowi Ageriusowi, to niech sędzia zasądzi od N.a N.a dla A.a A.a 1000, jeśli się nie okaże niech uwolni.

30 Mutuum: problem datio D : Ulpian, księga 31 komentarza do Edyktu Odnośnie pożyczonych pieniędzy mają zastosowanie szczególne przepisy. Jeśli bowiem polecę swojemu dłużnikowi dać ci pieniądze, stajesz się zobowiązany w stosunku do mnie, chociażbyś nie przyjął moich pieniędzy. I to co prawdziwe jest dla dwóch osób, za prawdziwe przyjąć należy w odniesieniu do tej samej osoby: jeśli byłbyś mi winien pieniądze z powodu mandatu, a zostałoby uzgodnione, że zatrzymasz je tytułem pożyczki, wydaje się, że w ten sposób pieniądze przejdą ode mnie do ciebie.

31 I to co prawdziwe jest dla dwóch osób, za prawdziwe przyjąć należy w odniesieniu do tej samej osoby: jeśli byłbyś mi winien pieniądze z powodu mandatu, a zostałoby uzgodnione, że zatrzymasz je tytułem pożyczki, wydaje się, że w ten sposób pieniądze przejdą ode mnie do ciebie.

32 Ja mandatum Ty

33 Ja Ja mandatum Ty Ty

34 Ja Ja mandatum Ty Ty

35 Ja Ja mandatum solutio Ty Ty

36 Ja Ja Ja mandatum solutio Ty Ty Ty

37 Ja Ja Ja mandatum solutio Ty Ty Ty

38 Ja Ja Ja mandatum datio solutio Ty Ty Ty

39 Ja Ja mandatum Ty Ty

40 Ja Ja mandatum Ty Ty

41 Ja Ja mandatum Ty Ty

42 Ja Ja mandatum Datio ficticia I Ty Ty

43 Ja Ja mandatum Datio ficticia I Datio ficticia II Ty Ty

44 D : Ulpian, księga 31 komentarza do Edyktu Odnośnie pożyczonych pieniędzy mają zastosowanie szczególne przepisy. Jeśli bowiem polecę swojemu dłużnikowi dać ci pieniądze, stajesz się zobowiązany w stosunku do mnie, chociażbyś nie przyjął moich pieniędzy.

45 JA TY MÓJ DŁUŻNIK

46 JA TY iussum MÓJ DŁUŻNIK

47 JA TY iussum datio pecuniae MÓJ DŁUŻNIK

48 JA TY mutuum iussum datio pecuniae MÓJ DŁUŻNIK

49 JA TY mutuum iussum datio pecuniae MÓJ DŁUŻNIK

50 JA TY mutuum iussum datio pecuniae MÓJ DŁUŻNIK

51 PRZEKAZ JA TY mutuum iussum datio pecuniae MÓJ DŁUŻNIK

52 D pr.: Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu Poprosiłeś mnie, abym pożyczył ci pieniądze. Ponieważ ich nie miałem, dałem ci misę lub bryłę złota, abyś ją sprzedał i użył pieniądze. Jeśli sprzedasz, sądzę, że doszło do pożyczenia pieniędzy.

53 Contractus mohatrae A jeśli utracisz misę czy bryłę bez niedbalstwa z twej strony, zanim mógłbyś ją sprzedać? Powstaje pytanie czy strata jest po mojej czy twojej stronie. Wydaje mi się zaiste prawdziwe rozróżnienie wskazane przez Nerwę, które można ogólnie sprowadzić do tego: czy miałem zamiar sprzedać misę czy też nie. Jeśli bowiem miałem ją zamiar sprzedać strata następuje po mojej stronie, tak jakbym dał ją komukolwiek innemu, aby została sprzedana. Lecz jeśli nie było mym zamiarem, by ją sprzedać, lecz to było przyczyną sprzedaży, abyś użył pieniądze, strata będzie po twojej stronie, a zwłaszcza jeśli pożyczyłem ci pieniądze bez odsetek.

54 Contractus mohatrae A B

55 Contractus mohatrae A B

56 Contractus mohatrae A B A B

57 Contractus mohatrae A B A B 1000

58 Contractus mohatrae A B A B 1000

59 Contractus mohatrae A B A B A B 1000

60 Contractus mohatrae A B A A B B A B 1000

61 Contractus mohatrae A B A A B B A B 1000

62 Contractus mohatrae A B A A B B A B 1000

63 Contractus mohatrae A B A B 800 A B A B 1000

64 Contractus mohatrae A B A A B B 800 A B 1000

65 Depositum irregulare D : Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu Złożyłem u ciebie w depozycie dziesięć, a potem pozwoliłem ci je użyć. Nerwa i Proculus twierdzą, że jeszcze zanim pieniądze zostaną poruszone, można ich żądać skargą jakby z pożyczki od ciebie. I jest to zdanie prawdziwe, tak jak wydało się Marcellusowi. Samą bowiem wolą (animo) zaczął posiadać. Ryzyko przechodzi zatem na tego, który poprosił o pożyczkę i można przeciw niemu wystąpić z condictio.

66 Marcus dał Titiusowi 1000 denarów w depozyt, a następnie udał się do Afryki. Kilka miesięcy później Titius wysłał doń list, w którym zapytał, czy może użyć połowy przechowywanej sumy, a następnie zwrócić je z 5% odsetkami. Marcus odpowiedział mu następującym papirusem: Marcus Titiusowi pozdrowienie. Możesz użyć 500 denarów, które dla mnie przechowujesz, jeśli po roku oddasz mi 525. Bądź zdrów!. Kiedy posłaniec z listem przybył do domu Titiusa, zobaczył tylko tlące się ruiny. Dom właśnie uderzył piorun. Jaką sumę musi oddać Titius? Czy rozwiązanie byłoby inne, gdyby Marcus pozwolił używać pieniędzy Titiusowi już w chwili złożenia depozytu?

67 Mutuum: brak porozumienia D : Celsus, księga 5 Digestów Można spytać czy zobowiązujesz się (z tytułu pożyczki, w sytuacji), gdy poprosiłeś i mnie, i Titusa o pożyczkę, ja poleciłem memu dłużnikowi obiecać ci pieniądze, a ty zaś zawarłeś (z nim) stypulacyjną umowę pożyczki, sądząc że to dłużnik Titusa. Twierdzę, że nie dokonałeś żadnej czynności ze mną. Chociaż lepiej, bym uznał, żeś zobowiązałeś się w stosunku do mnie, nie dlatego, żem ci pożyczył pieniądze (bo to może się stać tylko między zgadzającymi się), lecz ponieważ moje pieniądze się tobie dostały. Dobre jest i słuszne by zostały mi one przez ciebie oddane

68 Puteoli i Sulpicjusze pożyczka w praktyce

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79 TPSulp. 55, tab I, pag. 2 (graphio, scriptura interior) C(aio) Pompeio Ga[llo Q(uinto)] Vera[nio] co(n)sulibus V nonas Mar[tia]s ( ) P(ublius) Verg[ili]us Am[pliatus] scripsi me accepisse m[utu]a e[t deb]ere Sex(to) [Gr]anio Num[eni]o sestertia [quin]que mi[llia num]mum [ea]q[ue HS V m(illia n(ummum) quae supra s[cript]a sunt pr[o]ba recte dari s[tip]ulatus est S[e]x(tus) Gr[a]nius [Numerius] [spopondi P(ublius) Vergil]ius A[mpliatus.]

80 [spopondi P(ublius)] Vergiliu[s Ampliatus.] C(aio) Pom[peio] Gallo Q(uinto) Vera[nio co(n)sulibus] [V] nonas Mar[tia]s ( ) P(ublius) [V]ergilius Ampliatus sc[ripsi me] dedisse Sex(to) Granio Num[enio] pignori argentum p(ondo) X[ ] plus minus, quod est sig[no] meo signatum, ab HS V m(illia) [n](ummum) [quae] ab eo mutua accepi [hac?] [die? pe]r [c]h[iro]graphum meu[m.] Actum Puteo[lis].

81 Za konsulatu Caiusa Pompeiusa Gallusa i Quintusa Veraniusa, na pięć dni przed idami marca ( ). Ja, Publius Vergilius Ampliatus napisałem, że ja otrzymałem pożyczkę i jestem winien Sextusowi Graniusowi Numeriusowi pięć tysięcy sesterców pieniędzy. I te HS 5 tysięcy pieniędzy wyżej wymienione dokładnie zostanie oddane. Zapytał o to uroczyście Sextus Granius, przyrzekłem (ja) Publius Vergilius Ampliatus. Za konsulatu Caiusa Pompeiusa Gallusa i Quintusa Veraniusa, na pięć dni przed idami marca ( ). Ja, Publius Vergilius Ampliatus napisałem, że ja dałem Sextusowi Graniusowi Numeriusowi jako zastaw? funtów srebra opieczętowanego moim znakiem za HS 5 tysięcy sesterców pieniędzy, które otrzymałem od niego jako pożyczkę dzisiaj(?) poprzez swoje chirographum. Sporządzono w Puteoli.

82

83

84 Datio & numeratio pecuniae

85 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM

86 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM

87 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM

88 Spondes? Datio & numeratio pecuniae MUTUUM

89 Spondes? Spondeo Datio & numeratio pecuniae MUTUUM

90 Spondes? Spondeo Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Interrogatio & responsio

91 Spondes? Spondeo Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Interrogatio & responsio SPONSIO

92 Spondes? Spondeo Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Interrogatio & responsio SPONSIO conditio certae creditae pecuniae

93 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Spondes? Spondeo Interrogatio & responsio conditio certae creditae pecuniae SPONSIO KASER: Kombinierter/Hybridvertrag

94 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Spondes? Spondeo Interrogatio & responsio conditio certae creditae pecuniae SPONSIO KASER: Kombinierter/Hybridvertrag

95 Datio & numeratio pecuniae MUTUUM Spondes? Spondeo Interrogatio & responsio conditio certae creditae pecuniae CHIROGRAPHUM SPONSIO KASER: Kombinierter/Hybridvertrag

96 Inny podział: LABEO D Ulpianus libro 11 ad Ed.: Labeo libro primo praetoris urbani definit, quod quaedam agantur, quaedam gerantur, quaedam contrahantur: et actum quidem generale verbum esse sive verbis, sive re quid agatur ut in stipulatione vel numeratione: contractum autem ultrocitroque obligatione, quod Graeci συνάλλαγμα vocant, veluti emptionem venditionem, locationem conductionem, societatem: gestum rem significare sine verbis factam. Labeo w pierwszej księdze o pretorze miejskim ustalił, że co innego [znaczy] działać, co innego prowadzić sprawy, a co innego zawierać umowy. Działanie jest bowiem ogólnym terminem opisującym to, co czynimy za pomocą słów czy rzeczy jak w stypulacji czy odliczeniu pieniędzy. Kontrakt to zobowiązanie dwustronne, które Grecy zwą synallagmą (wzajemnością), takie jak kupno sprzedaż, najem/wynajem, spółka. Prowadzenie spraw określa zaś rzecz uczynioną bez słów.