Prawo osobowe II. Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie

Transkrypt

1 Prawo osobowe II Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie

2 Popadnięcie w Niewolę

3 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci

4 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli

5 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli niewola za długi

6 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli niewola za długi senatusconsultum Claudianum

7 Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli niewola za długi senatusconsultum Claudianum wyrok ad metalla

8 Wyzwolnie z niewoli i jego skutki

9 Wyzwolnie z niewoli i jego skutki formalne

10 Wyzwolnie z niewoli i jego skutki formalne vindicta/censu/testamento/in ecclesia

11 Wyzwolnie z niewoli i jego skutki formalne vindicta/censu/testamento/in ecclesia nieformalne (zasada ogólna)

12

13

14

15

16 Actiones adiecticiae qualitatis

17 Zasady odpowiedzialności

18 Zasady odpowiedzialności brak odpowiedzialności choć może historycznie początkowo na podstawie polecenia

19 Zasady odpowiedzialności brak odpowiedzialności choć może historycznie początkowo na podstawie polecenia proces formułkowy i rola pretora oraz Edyktu

20 Zasady odpowiedzialności brak odpowiedzialności choć może historycznie początkowo na podstawie polecenia proces formułkowy i rola pretora oraz Edyktu actiones adiecticiae qualitatis

21 Skargi o charakterze dodatkowym

22 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM

23 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu

24 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM:

25 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria

26 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria Ustanowienie: PRAEPOSITIO

27 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria Ustanowienie: PRAEPOSITIO Actio institoria/exercitoria

28 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria Ustanowienie: PRAEPOSITIO Actio institoria/exercitoria Korzyść Pater Familias: VERSIO

29 Skargi o charakterze dodatkowym Polecenie zawarcia czynności z niewolnikiem (udzielone osobie trzeciej): IUSSUM Actio quod iussu Wydzielenie PECULIUM: Actio de peculio / actio tributoria Ustanowienie: PRAEPOSITIO Actio institoria/exercitoria Korzyść Pater Familias: VERSIO Actio de in rem verso

30 Iussum: definicja D (Ulpian z ks. 29 komentarza do Edyktu) Przez polecenie należy rozumieć, to co ktoś rozkaże zarówno wobec świadków, jak i listem, czy też osobiście ustnie, czy za pośrednictwem posłańca, zarówno w stosunku do jednego kontraktu jak i ogólnie. I tak na przykład, jeśli tak powiedziano jakąkolwiek chcesz ze Stichusem moim niewolnikiem podjąć czynność prawną na moje ryzyko, uznaje się, że polecono wszystko, czego konkretna ustawa nie zakazuje.

31 Różnica między filius familias A resztą:

32 Różnica między filius familias A resztą: Peculium castrense/quasi castrense

33 Różnica między filius familias A resztą: Peculium castrense/quasi castrense Senatusconsultum Macedonianum

34 Różnica między filius familias A resztą: Peculium castrense/quasi castrense Senatusconsultum Macedonianum W czasach klasycznych filius familias ma ograniczoną legitymację procesową bierną: niedogodnością jest oczekiwanie z egzekucją na jego dojście do autonomiczności (sui iuris).

35 Różnica między filius familias A resztą: Peculium castrense/quasi castrense Senatusconsultum Macedonianum W czasach klasycznych filius familias ma ograniczoną legitymację procesową bierną: niedogodnością jest oczekiwanie z egzekucją na jego dojście do autonomiczności (sui iuris). Wobec zobowiązań zaciągniętych przez resztę: tylko odpowiedzialność o charakterze dodatkowym.

36 CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, QUO DE RE AGITUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NUMERIUS NEGIDIUS, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 1 0 T Y S I Ę C Y S E S T E R C Ó W A U L U S O W I AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

37 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 1 0 T Y S I Ę C Y S E S T E R C Ó W A U L U S O W I AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD STICHUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

38 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD STICHUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

39 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI BY SIĘ OKAZAŁO, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, GDYBY BYŁ WOLNY WEDŁUG PRAWA QUIRYTÓW, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 10 TYSIĘCY SESTERCÓW AULUSOWI AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD STICHUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

40 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI BY SIĘ OKAZAŁO, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, GDYBY BYŁ WOLNY WEDŁUG PRAWA QUIRYTÓW, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 10 TYSIĘCY SESTERCÓW AULUSOWI AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR,

41 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI BY SIĘ OKAZAŁO, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, GDYBY BYŁ WOLNY WEDŁUG PRAWA QUIRYTÓW, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 10 TYSIĘCY SESTERCÓW AULUSOWI AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

42 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI BY SIĘ OKAZAŁO, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, GDYBY BYŁ WOLNY WEDŁUG PRAWA QUIRYTÓW, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 10 TYSIĘCY SESTERCÓW AULUSOWI AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; DO WYSOKOŚCI WARTOŚCI PECULIUM,WŁĄCZAJĄC DOŃ TO, CO UMNIEJSZYŁOBY JĄ PODSTĘPNE DZIAŁANIE NUMERIUSA NEGIDIUSA JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

43 CAIUS AQUILIUS NIECH BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI BY SIĘ OKAZAŁO, ŻE NIEWOLNIK STICHUS, GDYBY BYŁ WOLNY WEDŁUG PRAWA QUIRYTÓW, POWINIEN DAĆ NA PODSTAWIE IUS CIVILE 10 TYSIĘCY SESTERCÓW AULUSOWI AGERIUSOWI, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, TO NIECH SĘDZIA CAIUS AQUILIUS ZASĄDZI 10 TYSIĘCY OD NUMERIUSA NEGIDIUSA DLA AULUSA AGERIUSA; DO WYSOKOŚCI WARTOŚCI PECULIUM,WŁĄCZAJĄC DOŃ TO, CO UMNIEJSZYŁOBY JĄ PODSTĘPNE DZIAŁANIE NUMERIUSA NEGIDIUSA LUB DO WARTOŚCI KORZYŚCI W MAJĄTKU NUMERIUSA NEGIDIUSA; JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI.

44 Peculium powierzone w zarząd niewolnikowi ma wartość sesterców. Z różnych przyczyn niewolnik winien jest trzem osobom pieniądze. Pierwszym wierzycielem jest jego właściciel, wobec którego dług niewolnika wynosi sesterców, drugim Paulus, któremu niewolnik winien jest sesterców, a trzecim jest Lucius, od którego niewolnik pożyczył sesterców. Jak będzie wyglądało rozliczenie z peculium niewolnika?

45 Właściciel powierzył niewolnikowi pewien majątek (peculium) o wartości 100, w którego skład wchodził magazyn z winem przeznaczonym przez pana na sprzedaż. Niewolnik gospodarując tym majątkiem, zaciągnął długi wobec trzech wierzycieli, każdy o wysokości 50. Pożyczył także 50 od swojego właściciela. Jak będzie wyglądało rozliczenie między właścicielem niewolnika a jego wierzycielami?

46 Właściciel nie wie, że jego niewolnik, któremu jako peculium powierzył 3 jugery ornego pola pod Neapolem, zakupił na kredyt drewno i rozpoczął handel tym towarem. Niestety drewno spłonęło. Niewolnik nie ma pieniędzy na spłacenie owego kredytu. Udziel porady prawnej wierzycielowi.

47 Niewolnik Marcusa, Primitivus, dysponujący peculium o wartości sesterców, otrzymał od Gaiusa pożyczkę w wysokości sesterców, z których wypłacił wierzycielowi Marcusa, pozostałe zaś sesterców roztrwonił. Ile i na jakiej podstawie może żądać Gaius od Marcusa tytułem zwrotu pożyczki. Uzasadnij odpowiedź.

48

49 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag.

50 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag. Czy Decimusowi przysługuje jakaś skarga?

51 Niewolnik Publiusa, Eros, zaciągnął u Decimusa pożyczkę w wysokości sesterców, którą następnie wręczył Aulusowi, narzeczonemu córki Publiusa, jako posag. Czy Decimusowi przysługuje jakaś skarga? Czy sytuacja się zmieni, jeśli Publia była córką wyjątkowo nielubianą przez ojca?

52 Ojciec polecił pochować swego syna w pięknej nowej todze, którą znalazł w zamieszkiwanym przez niego mieszkaniu. Okazało się, że syn nie zdążył za nią przed śmiercią zapłacić. Co może zrobić sprzedawca togi?

53

54

55 Niewolnik otrzymał od swojego właściciela nową tunikę, w której miał obsługiwać gości na przyjęciu z okazji urodzin właściciela. Jeszcze przed świętem zobowiązał się przez umowę do sprzedaży do wydania szaty po zakończeniu uroczystości. Z tego tytułu przyjął pieniądze, za które kupił kolczyki dla swojej towarzyszki życia. Po uroczystościach właściciel odebrał niewolnikowi tunikę. A niezaspokojony wierzyciel wystąpił z powództwem. Jakim?

56 Niewolnik otrzymał od swojego właściciela nową tunikę, w której miał obsługiwać gości na przyjęciu z okazji urodzin właściciela. Jeszcze przed świętem zobowiązał się przez umowę do sprzedaży do wydania szaty po zakończeniu uroczystości. Z tego tytułu przyjął pieniądze, za które kupił kolczyki dla swojej towarzyszki życia. Po uroczystościach właściciel odebrał niewolnikowi tunikę. A niezaspokojony wierzyciel wystąpił z powództwem. Jakim? czy sytuacja by się zmieniła, gdyby szata była przeznaczona do stałego użytku przez niewolnika? (cf. D pr.)

57 Syn senatora Claudiusa wyposażony w peculium podarował złoty puchar jednemu ze zwolenników politycznych ojca. Czy Claudiusowi przysługuje zwrot pucharu?

58

59 Cl(audia) Seuerá Lepidinae [suae 2 [sa]l[u]tem 3 iii Idus Septembr[e]s soror ad diem 4 sollemnem natalem meum rogó 5 libenter faciás ut uenias 6 ad nos iucundiorem mihi ii 7 [diem] interuentú tuo facturá si 8 [.].[c.3]s uacat 9 Cerial[em t]uum salutá Aelius meus.[ 10 et filiolus salutant uacat 11 m2uacat sperabo te soror 12 uale soror anima 13 mea ita ualeam 14 karissima et haue Back 15 m1 Sulpiciae Lepidinae 16 Cerialis 17 a S[e]uera

60 Claudia Severa Lepidinie pozdrowienie. 11 września, z okazji moich urodziny zapraszam Cię siostro, abyś z pewnością przyszła, by uczynić ten dzień dla mnie radośniejszym Twoim przyjściem, jeśli będziesz obecna (?). Pozdrów swego Cerialisa. Mój Aelius i mój synek go pozdrawiają. (2 ręka): Będę Cię oczekiwać siostro. Bądź zdrowa, siostro, najdroższa duszko, tak jak mam nadzieję mieć się dobrze, do zobaczenia.

61 Callistes, rezydujący w Rzymie niewolnik Sulpicii Lepidiny, żony dowódcy stacjonujących w Vindolandzie żołnierzy, kupił na kredyt dla swojej pani niezwykle eleganckie sandały, sądząc, że takie właśnie chciałaby mieć. W tym samym czasie takież same sandały podarowała Lepidinie jej przyjaciółka Claudia Severina. Buty kupione przez Callistesa nigdy nie dotarły do Brytanii: statek zatonął przy przeprawie przez Kanał. Co może zrobić w tej sytuacji szewc?

62 D Proinde si servus sumpsit pecuniam, ut se aleret et vestiret secundum consuetudinem domini, id est usque ad eum modum, quem dominus ei praestare consueverat, in rem videri domini vertisse Labeo scribit. Ergo idem erit et in filio. Ponadto, jeśli niewolnik wział pieniądze, aby sobie pograć w kości i ubrać wedle zwyczaju pana, to jest aż do takiej miary, jak pan miał zwyczaju mu dawać, Labeo pisze, że należy uznać że wniósł korzyść do majątku pana. A zatem podobnie (rzecz się ma) z synem.

63 D Sed si mutua pecunia accepta domum dominicam exornavit tectoriis et quibusdam aliis, quae magis ad voluptatem pertinent quam ad utilitatem, non videtur versum, quia nec procurator haec imputaret, nisi forte mandatum domini aut voluntatem habuit: nec debere ex eo onerari dominum, quod ipse facturus non esset. Quid ergo est? Pati debet dominus creditorem haec auferre, sine domus videlicet iniuria, ne cogendus sit dominus vendere domum, ut quanti pretiosior facta est, id praestet. 5. Idem Labeo ait, si servus mutuatus nummos a me alii eos crediderit, de in rem verso dominum teneri, quod nomen ei adquisitum est: quam sententiam Pomponius ita probat, si non peculiare nomen fecit, sed quasi dominicae rationis. Ex qua causa hactenus erit dominus obligatus, ut, si non putat sibi expedire nomen debitoris habere, cedat creditori actionibus procuratoremque eum faciat. 6. Nec non illud quoque in rem domini versum Labeo ait, quod mutuatus servus domino emit volenti ad luxuriae materiam unguenta forte, vel si quid ad delicias vel si quid ad turpes sumptus sumministravit: neque enim spectamus, an bono domini cesserit quod consumptum est, sed an in negotium domini.

64 D Nec non illud quoque in rem domini versum Labeo ait, quod mutuatus servus domino emit volenti ad luxuriae materiam unguenta forte, vel si quid ad delicias vel si quid ad turpes sumptus sumministravit: neque enim spectamus, an bono domini cesserit quod consumptum est, sed an in negotium domini. Labeo twierdzi, że także to jest korzyścią w majątku pana, co niewolnik-dłużnik kupił zgodnie z wolą pana dla zbytku na przykład olej do namaszczania, albo przeznaczył na przyjemności, albo na rozpustny/obrzydliwy wydatek. Nie patrzymy bowiem czy to, co wydano, przyniosło panu pożytek, ale na sprawy pana.

65

66 Młody utracjusz, Marcus Aemilius Priscus, rozpuszczony przez swego ojca na kredyt nabył zbytkowne szaty od Septimusa oraz pożyczył pieniądze od Quintusa. I szaty, i gotówkę przegrał w kości. Doradź wierzycielom.

67 Młody utracjusz, Marcus Aemilius Priscus, rozpuszczony przez swego ojca na kredyt nabył zbytkowne szaty od Septimusa oraz pożyczył pieniądze od Quintusa. I szaty, i gotówkę przegrał w kości. Doradź wierzycielom. Epaphrodites, ulubiony niewolnik Domitiusa, nabył na kredyt drogocenne olejki, które następnie zużył, polewając gości swego pana w czasie nieprzyzwoicie rozrzutnej uczty, jednej z wielu, jakie Domitius miał zwyczaj urządzać. Co może zrobić sprzedawca wonności?.

68 Quintus wywiesił na swoim sklepie taką tabliczkę Zakazuję zawierać umów ze swoim niewolnikiem Januariusem. Mimo to Publius sprzedał Januariusowi konia do robót w wiejskim peculium tegoż. Czy można (i jak?) domagać się należności? (cf. D pr)

69 Lucius ustanowił swego niewolnika Malchiona kierownikiem lombardu. Obok tej działalności niewolnik zajmował się pośrednictwem w handlu zbożem. Pewnego dnia Malchion zbiegł wraz z pieniędzmi przyjętymi od nabywców zboża akonto dostaw, które miał zorganizować. Czy nabywcy, którzy wpłacili pieniądze mogą dochodzić ich zwrotu od Luciusa? Uzasadnij odpowiedź.

70 Titius ustanowił niewolnika Malchusa kapitanem swego statku. Malchus wracając z kolejnej nieudanej wyprawy handlowej, na krótko zatrzymał się w Koryncie, gdzie nabył na kredyt 30 amfor ze świeżą słodką wodą dla załogi. Podczas rejsu powrotnego Malchus wypił z załogą całą wodę. Malchus nie ma gotówki, aby zapłacić sprzedawcom za wodę. Czy sprzedawcy wody mają skargę przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowiedź.

71 Stichus, niewolnik Sextusa, miał za całe swe peculium niewolnika-garncarza, Pamphilusa wartego 10 aureusów. Pamphilus pożyczył od Sextusa 5. Stichus natomiast pożyczył od Paulusa 10 na zakup gliny i drewna do pieca. Ile może domagać się Paulus od Sextusa (cf. D ).

72 Ephaphrodites należy do Paulusa i Septimusa łącznie. Dostał od nich peculium o wartości 1200, w którego skład wchodziły stada owiec, i od obu pożyczył po 400. Septimus pozwolił niewolnikowi sprzedawać owce. Na rozruch interesu Ephaphrodites pożyczył od Decimusa 800. Ile ten będzie się mógł domagać i na jakiej podstawie od właścicieli niewolnika? (Cf. D )

73 D Ulpianus libro 29 ad edictum: Jeśli niewolnik jest wspólny i obaj panowie wiedzą [o prowadzeniu przez niego działalności handlowej], przeciwko któremu bądź z nich dana będzie skarga [tributoria]. Lecz jeśli jeden by wiedział, a drugi nie, przeciwko temu, który wiedział, będzie dana (ta) skarga, zaś ściągnie się w pełni to, co należne jest temu, który nie wiedział. Z kolei, jeśli pozwać tego, który nie wiedział, ponieważ pozwany będzie skargą de peculio, ściągnąć należy w pełni i to, co było należne temu panu, który wiedział, bo jeśli on sam byłby pozwany skargą de peculio, ściągnięto by całość jego należności, i tak napisał Julianus w ks. 12 digestów. pr. Sed si servus communis sit et ambo sciant domini, in utrumlibet ex illis dabitur actio: at si alter scit, alter ignoravit, in eum qui scit dabitur actio, deducetur tamen solidum quod ei qui ignoravit debetur. Quod si ipsum quis ignorantem convenerit, quoniam de peculio convenitur, deducetur etiam id quod scienti debetur et quidem in solidum: nam et si ipse de peculio conventus esset, solidum quod ei deberetur deduceretur, et ita Iulianus libro duodecimo digestorum scripsit.

74 Libera Administratio Niewolnik Stichus, dla którego właściciel Marcus ustanowił peculium, poręczył za dług konkubiny Marcusa. Konkubina nie oddała pieniędzy. Co może zrobić wierzyciel? [za Kacprzak&Krzynówek]

75

76 Julia ustanowiła Stichusa, niewolnika Aulusa, kapitanem należącego do siebie statku. Aulus pożyczył swojemu niewolnikowi 1000 na prowiant. Jak może domagać się ich zwrotu?

77 Julia ustanowiła Stichusa, niewolnika Aulusa, kapitanem należącego do siebie statku. Aulus pożyczył swojemu niewolnikowi 1000 na prowiant. Jak może domagać się ich zwrotu? Jak by się zmieniła sytuacja, gdyby Julia była filia familias Juliusa?

78 Julius Iunior, filius familias, ustanowił Stichusa, niewolnika Aulusa, kapitanem należącego do siebie statku. Aulus pożyczył swojemu niewolnikowi 1000 na prowiant. Jak może domagać się ich zwrotu?

79 odpowiedzialność noksalna

80

81 actio furti

82 actio furti Caius Aqulius niech bêędzie sêędzi¹ą. Jeœśli siêę oka że, że na szkodêę Aulusa Ageriusa zosta³ła pope³łniona kradzie ż z³łotej patery wartoœści 10 tysiêęcy sesterców lub wiêęcej staraniem Numeriusa Negidiusa lub za jego pomoc¹ą lub namow¹ą, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien zostaæć uznany za z³łodzieja. ile by³ła warta ta rzecz, kiedy zosta³ła pope³łniona kradzie ż, tyle pieniêędzy razy dwa niech zas¹ądzi Caius Aquilius sêędzia od Numeriusa Negidiusa; jeœśli siêę nie oka że, niech uwolni.

83

84 actio furti noxalis

85 actio furti noxalis Caius Aqulius niech bêędzie sêędzi¹ą. Jeœśli siêę oka że, że na szkodêę Aulusa Ageriusa zosta³ła pope³łniona kradzie ż z³łotej patery wartoœści 10 tysiêęcy sesterców lub wiêęcej staraniem Stichusa niewolnika lub za jego pomoc¹ą lub namow¹ą, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien zostaæć uznany za z³łodzieja albo wydaæć noksalnie niewolnika Stichusa, ile by³ła warta ta rzecz, kiedy zosta³ła pope³łniona kradzie ż, tyle pieniêędzy razy dwa albo noksalne wydanie niewolnika Stichusa niech zas¹ądzi Caius Aquilius sêędzia od Numeriusa Negidiusa; jeœśli siêę nie oka że, niech uwolni.

86 świadomość

87 świadomość Paulus posyła swojego niewolnika Primitivusa, żeby ten obił sąsiada Paulusa, Quintusa. Czy przysługuje mu noxae datio?

88 świadomość Paulus posyła swojego niewolnika Primitivusa, żeby ten obił sąsiada Paulusa, Quintusa. Czy przysługuje mu noxae datio? co jeśli Primitivus oświadczył Paulusowi Idę obić Quintusa.?

89 świadomość Paulus posyła swojego niewolnika Primitivusa, żeby ten obił sąsiada Paulusa, Quintusa. Czy przysługuje mu noxae datio? co jeśli Primitivus oświadczył Paulusowi Idę obić Quintusa.? Co jeśli Primitivus był na drugim brzegu rzeki? (Paulus D )

90 Titius ustanowił swojego niewolnika Stichusa kierownikiem zajazdu w Ostii. Korzystając z okazji, a bez wiedzy właściciela, Stichus świadczył usługi bankierskie, wymieniał pieniądze i przyjmował depozyty. Pewnego dnia niewolnik będący pomocnikiem Stichusa zbiegł zabierając zdeponowane pieniądze. Czy wierzyciele mogą żądać zwrotu tych pieniędzy od Titiusa? Uzasadnij odpowiedź.

91 Syn Tiberiusa, Titus, otrzymał od ojca sesterców. Ojciec dając pieniądze polecił synowi założyć sklep, w którym będzie sprzedawał wino. Do sklepu przyszedł niewolnik Gaiusa, Malchus. Malchus chciał oszukać Titusa płacąc mu mniej niż było ustalone. Titus zdenerwował się i zabił niewolnika. Czy Gaius ma skargę do Tiberiusa? Uzasadnij odpowiedź.

92 G. 4.78: Ale jeśli szkodę wyrządzi syn wobec ojca albo niewolnik wobec pana, nie powstaje żadna skarga, żadne bowiem zobowiązanie nie może powstać między mną, a tym, który jest pod moją władzą. I dlatego, gdyby się znalazł pod władzą innego albo stał się osobą autonomiczną, nie można prowadzić postępowania ani z nim samym, ani też z tym, w czyjej się znajduje władzy. Można zatem zapytać, czy skarga wygasa czy spoczywa, jeśli cudzy niewolnik albo syn dopuści się szkody wobec mnie, a potem znajdzie się pod moją władzą. Nasi nauczyciele sądzą, że wygasa, ponieważ dochodzi do sytuacji, w której od samego początku nie powstałaby i zatem choćby wyszedł spod mej władzy, nie mogę wszcząć procesu. Autorzy drugiej szkoły sądzą, że dopóki byłby pod moją władzą, skarga spoczywa, ponieważ ja sam ze sobą nie mogę się procesować, jednak skoro wyjdzie spod niej, skarga odżywa.

93 Gaius, syn Sextusa, będący pod jego władzą, zabrał rydwan swego ojca, by wziąć udział w zawodach. W czasie wyścigu rydwan uległ zniszczeniu. Jakiś czas później Gaiusa adoptował Marcus. Już po dokonaniu adopcji Sextus dowiedział się o kradzieży Gaiusa. Wystąpił więc z actio noxalis ex lege Aquilia przeciwko Marcusowi. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.

94 Niewolnik Gaiusa, Onesimos, ukradł Marcusowi sesterców. Następnie Gaius podarował Onesimosa Marcusowi, ten zaś mancypował go Titiusowi. Przeciw komu Marcus może wnieść skargę z tytułu kradzieży? Uzasadnij odpowiedź.

95 Titius, który był właścicielem domu w Pompejach, położonego w okolicy Term Stabiańskich, powierzył swemu niewolnikowi Erosowi wymieniony dom, aby prowadził w nim agencję towarzyską. Jednocześnie Titius dał Erosowi jako peculium sesterców. Eros zakupił 15 niewolnic. Jedna z niewolnic, o imieniu Medea, okradła klienta agencji senatora Luciusa Semproniusa Testę. Udziel porady prawnej senatorowi.

96 Niewolnik Aulusa, Candidus wyposażony został w peculium o wartości Jakiś czas temu kupił od Sextusa na kredyt 100 amfor wina, wartych około 800, a przed tygodniem ukradł od Septimusa warty 300 złoty pucharek. Przeanalizuj sytuację prawną stron.

97 Candidus, niewolnik Paulusa, ma w swoim peculium o wartości 1000 niewolnicę Syrę, niewiele zresztą wartą. Candidus pożyczył od Septimusa 1000 na zakup mąki do prowadzonego gospodarstwa. rozważ następujące sytuacje: Syra ukradła Sextusowi złoty pierścień wartości 200. Candidus polecił Syrze ukraść ten pierścień.

98 Pauperies D : Ulp. ad Ed.: Ait praetor pauperiem fecisse. Pauperies est damnum sine iniuria facientis datum: nec enim potest animal iniuria fecisse, quod sensu caret. D.9.1.5: Alfenus, 2 dig.: Agaso cum in tabernam equum deduceret, mulam equus olfecit, mula calcem reiecit et crus Agasoni fregit: consulebatur, possetne cum domino mulae agi, quod ea pauperiem fecisset. Respondi posse. Twierdzi pretor: uczynić pauperies. Pauperies to szkoda zadana bez bezprawia czyniącego: nie może bowiem zwierzę dopuścić się bezprawia, bo brak mu zmysłu. Alfenus: Agaso przyprowadził konia do tawerny, koń zwęszył mulicę, mulica wierzgnęła i złamała Agasowi udo. Zapytano, czy może prowadzić postępowanie z właścicielem mulicy, bo zadała pauperies. Odpowiedziałem, że tak.

99 Ulpian, ks. 29 do Edyktu: Czy jeśli mój główny niewolnik miałby niewolników-wikariuszy, to co wikariusze są mi winni, odliczę od peculium niewolnika głównego? i pierwszym pytaniem jest czy ich peculia zaliczają się do peculium ordynariusza. Proculus i Atilicinus sądzą, że tak jak owi wikariusze należą do (głównego) peculium, tak i ich peculia. I jeśli coś ich pan, to jest mój główny niewolnik, jest mi winny, także z ich peculium należy odliczyć. Zaiste zaś to, co sami wikariusze są winni, odliczamy od ich peculium. Ale i to, co nie tylko mnie są winni, ale też głównemu niewolnikowi ściąga się z ich peculium, tak jak byłby to dług wobec współniewolnika. To zaś, co im jest winien niewolnik główny, nie ściąga się z peculium niewolnika głównego, bo ich peculia zawierają się w peculium tegoż. I takiego zdania był Servius. Lecz ja sądzę, że w ten sposób ich peculia się powiększą tak jakby to pan był winien coś niewolnikowi. Ulpianus libro 29 ad edictum: Si servus meus ordinarius vicarios habeat, id quod vicarii mihi debent an deducam ex peculio servi ordinarii? Et prima illa quaestio est, an haec peculia in peculio servi ordinarii computentur. Et Proculus et Atilicinus existimant, sicut ipsi vicarii sunt in peculio, ita etiam peculia eorum: et id quidem, quod mihi dominus eorum, id est ordinarius servus debet, etiam ex peculio eorum detrahetur: id vero quod ipsi vicarii debent, dumtaxat ex ipsorum peculio: sed et si quid non mihi, sed ordinario servo debent, deducetur de peculio eorum quasi conservo debitum: id vero, quod ipsis debet ordinarius servus, non deducetur de peculio ordinarii servi, quia peculium eorum in peculio ipsius est (et ita servius respondit), sed

100 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi 100.

101 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Pamphilus pożyczył od Septimusa 250. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

102 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Pamphilus pożyczył od Septimusa 250. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa? Ulpian, ks. 29 do Edyktu: Czy jeśli mój główny niewolnik miałby niewolników-wikariuszy, to co wikariusze są mi winni, odliczę od peculium niewolnika głównego? Proculus i Atilicinus sądzą, że tak jak owi wikariusze należą do (głównego) peculium, tak i ich peculia. I jeśli coś ich pan, to jest mój główny niewolnik, jest mi winny, także z ich peculium należy odliczyć.

103 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Ulpian, ks. 29 do Edyktu: Czy jeśli mój główny niewolnik miałby niewolników-wikariuszy, to co wikariusze są mi winni, odliczę od peculium niewolnika głównego? Proculus i Atilicinus sądzą, że tak jak owi wikariusze należą do (głównego) peculium, tak i ich peculia. I jeśli coś ich pan, to jest mój główny niewolnik, jest mi winny, także z ich peculium należy odliczyć.

104 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Stichus pożyczył od Septimusa 750. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

105 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Załóżmy, że Stichus pożyczył od Septimusa 750. Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa? Zaiste zaś to, co sami wikariusze są winni, odliczamy od ich peculium.

106 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Co, jeśli Stichus pożyczył Pamphilusowi 100, a ten z kolei pożyczył od Septimusa 200?

107 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi 100. le i to, co nie tylko mnie są winni, ale też głównemu niewolnikowi ściąga ę z ich peculium, tak jak byłby to dług wobec współniewolnika. 3. Co, jeśli Stichus pożyczył Pamphilusowi 100, a ten z kolei pożyczył od Septimusa 200?

108 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi Co jeśli Pamphilus pożyczył Stichusowi 100, a 250 z kolei pożyczył od Septimusa? Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

109 Aulus miał niewolnika Stichusa, do peculium tegoż, w sumie wartego 1000, należał Pamphilus, któremu Aulus także wydzielił peculium w wysokości 400. Aulus pożyczył Pamphilusowi 200, a Stichusowi 100. To zaś, co im jest winien niewolnik główny, nie ściąga się z peculium niewolnika głównego, bo ich peculia zawierają się w peculium tegoż. I takiego zdania był Servius. Lecz ja sądzę, że w ten sposób ich peculia się powiększą tak jakby to pan był winien coś niewolnikowi. 4. Co jeśli Pamphilus pożyczył Stichusowi 100, a 250 z kolei pożyczył od Septimusa? Ile może ten żądać na podstawie actio de peculio od Aulusa?

110 PRACA DOMOWA: źródło D (Africanus, z ks. 8 Pytań): Lucius Titius ustanowił Stichusa kapitanem statku. Ten [Stichus] pożyczywszy pieniądze, złożył zapewnienie, że przyjął je na remont statku. Zapytano czy po to, aby Titius odpowiadał z actio exercitoria, pożyczkodawca musi udowodnić, że pieniądze rzeczywiście zostały zużyte na remont statku. [Jurysta] odpowiedział, że pożyczkodawca może skutecznie pozwać (za pomocą actio exercitoria), jeśli w chwili, gdy pożyczał pieniądze, statek był w stanie wymagającym remontu. Oczywiście nie można zmusić pożyczkodawcy, aby sam nadzorował remont statku, wykonując zadania pana [niewolnika] (co by się stało, gdyby musiał sprawdzić, czy pieniądze zostały zużyte na remont). Można jednak wymagać, aby upewnił się, że pożycza na to do czego kapitan został ustanowiony co z kolei, z pewnością może uczynić tylko upewniając się, że pieniądze potrzebne były na naprawy. Z tego wynika, że jeśli statek wymagał napraw, a pożyczono pieniędzy dużo więcej, niż na nie trzeba było, właściciela okrętu nie będzie można pozwać o całą pożyczoną sumę. 1. I znowu można chcieć ustalić, czy można było kupić w tym miejscu to, na co zostały pożyczone pieniądze. I tak na przykład, mówi [jurysta], co wtedy, gdy pożyczono pieniądze na zakup żagla na wyspie, na której żadnego żagla nie można było kupić? Pożyczający powinien wykazać się pewną starannością w tych sprawach. 2. To samo można powiedzieć o postępowaniu z actio institoria. Pożyczkodawca powinien upewnić się, że kupno towaru jest konieczne, i że wchodzi w zakres ustanowienia. Wystarczy, by pożyczył na to: natomiast nie można od niego wymagać, by zadbał, aby pieniądze wydano na ten cel.

111 PraCA DOMOWA Lucius ustanowił niewolnika Stichusa kapitanem statku (magister navis). Okręt w czasie burzy utracił żagiel i z trudem przybił do małej wysepki. Po do dotarciu do portu Stichus odnalazł niewolnika Horosa agenta Porciusa, znanego kupca z Rzymu i pożyczył od niego pieniądze na zakup żagla i pozostałego zniszczonego sztormem sprzętu. Wkrótce okazało się, że na wyspie nie można kupić, ani żagla, ani innego osprzętu dla statku. Pożyczone pieniądze przeznaczone zostały na utrzymanie załogi i inne koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius może domagać się od Luciusa zwrotu pieniędzy pożyczonych przez jego niewolnika Stichusowi? (por. D. 14,1,7,1). Odpowiedź uzasadnij.

112 PRACA DOMOWA Publius dał w peculium swojemu synowi Aulusowi statek o wartości Aulus ustanowił kapitanem okrętu Syrusa niewolnika należącego do Quintusa. W czasie jesiennych burz statek rozbił się, a jego wrak z trudem przybił na Rodos. Wartość peculium zmniejszyła się przy okazji znacznie aż do 200. Na Rodos Syrus pożyczył 1200 na naprawę okrętu od Septimusa. Od kogo i na jakiej podstawie może domagać się zwrotu sumy Septimus, jeśli suma została zaprzepaszczona lub zużyta na inne cele? Czym się będzie różnić rozwiązanie kazusu, jeśli Syrus zużyje pożyczkę na doprowadzenie statku do poprzedniego stanu?

113 Aulus, syn in potestate Marcusa, wyposażony w peculium, pożyczył Quintusowi, synowi in potestate Septimusa, 1000 denarów. Czy i jak Marcus może odzyskać te pieniądze? (cf )

114

115

116