Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi stopami oszczędności

Podobne dokumenty
ROZDZIAŁ 8 WIELOSTABILNOŚĆ W NIELINIOWYM MODELU CYKLU KONIUNKTURALNEGO Z OCZEKIWANIAMI

HETEROGENICZNE OCZEKIWANIA A KONKURENCJA DOSKONAŁA. MODEL MATEMATYCZNY

NEOKLASYCZNY MODEL WZROSTU GOSPODARCZEGO Z CYKLICZNĄ LICZBĄ PRACUJĄCYCH 1

Politechnika Gdańska Wydział Elektrotechniki i Automatyki Katedra Inżynierii Systemów Sterowania. Podstawy Automatyki

DYNAMIKA KONSTRUKCJI

dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Równania różniczkowe. Lista nr 2. Literatura: N.M. Matwiejew, Metody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych.

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE

WZROST GOSPODARCZY A BEZROBOCIE

Postęp techniczny. Model lidera-naśladowcy. Dr hab. Joanna Siwińska-Gorzelak

Plan wykładu. Dlaczego wzrost gospodarczy? Model wzrostu Harroda-Domara.

C d u. Po podstawieniu prądu z pierwszego równania do równania drugiego i uporządkowaniu składników lewej strony uzyskuje się:

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

ψ przedstawia zależność

Inwestycje. Makroekonomia II Dr hab. Joanna Siwińska-Gorzelak

VII. ZAGADNIENIA DYNAMIKI

INWESTYCJE. Makroekonomia II Dr Dagmara Mycielska Dr hab. Joanna Siwińska-Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MODELE EKONOMICZNE Z DYNAMIKĄ CHAOTYCZNĄ

ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI

2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego. = f(x, t) dla x R, t > 0, (2.1)

Jerzy Czesław Ossowski Politechnika Gdańska. Dynamika wzrostu gospodarczego a stopy procentowe w Polsce w latach

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

WYKORZYSTANIE RACHUNKU WARIACYJNEGO DO ANALIZY WAHAŃ PRODUKCJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH

ĆWICZENIE 7 WYZNACZANIE LOGARYTMICZNEGO DEKREMENTU TŁUMIENIA ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA OPORU OŚRODKA. Wprowadzenie

Wykład 4 Metoda Klasyczna część III

PROGRAMOWY GENERATOR PROCESÓW STOCHASTYCZNYCH LEVY EGO

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

Wykład 3 POLITYKA PIENIĘŻNA POLITYKA FISKALNA

Makroekonomia II. Plan

Pobieranie próby. Rozkład χ 2

ZARZĄDZANIE KOSZTAMI UTRZYMANIA GOTÓWKI W ODDZIAŁACH BANKU KOMERCYJNEGO

Programowanie dynamiczne i modele rekurencyjne w ekonomii Wykład 1

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 11. Poza modelem Solowa. dr Dagmara Mycielska dr hab. Joanna Siwińska - Gorzelak

Jacek Kwiatkowski Magdalena Osińska. Procesy zawierające stochastyczne pierwiastki jednostkowe identyfikacja i zastosowanie.

Nowokeynesowski model gospodarki

E k o n o m e t r i a S t r o n a 1. Nieliniowy model ekonometryczny

OCENA ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ AKCJI NA PODSTAWIE CZASU PRZEBYWANIA W OBSZARACH OGRANICZONYCH KRZYWĄ WYKŁADNICZĄ

Całka nieoznaczona Andrzej Musielak Str 1. Całka nieoznaczona

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

ROZDZIAŁ 2 DYNAMIKA MODELU WZROSTU GOSPODARCZEGO Z CZYNNIKIEM MIGRACJI LUDNOŚCI

ROCZNIKI INŻYNIERII BUDOWLANEJ ZESZYT 7/2007 Komisja Inżynierii Budowlanej Oddział Polskiej Akademii Nauk w Katowicach

Makroekonomia 1 Wykład 14 Inflacja jako zjawisko monetarne: długookresowa krzywa Phillipsa

Metody Lagrange a i Hamiltona w Mechanice

z graniczną technologią

Stała potencjalnego wzrostu w rachunku kapitału ludzkiego

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk

Makroekonomia 1 Wykład 15 Inflacja jako zjawisko monetarne: długookresowa krzywa Phillipsa

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

Matematyka ubezpieczeń majątkowych r. ma złożony rozkład Poissona. W tabeli poniżej podano rozkład prawdopodobieństwa ( )

WYKŁAD FIZYKAIIIB 2000 Drgania tłumione

MODELOWANIE STRUKTURY TERMINOWEJ STÓP PROCENTOWYCH WYZWANIE DLA EKONOMETRII

Podstawowe wyidealizowane elementy obwodu elektrycznego Rezystor ( ) = ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( τ ) i t i t u ( ) u t u t i ( ) i t. dowolny.

KURS EKONOMETRIA. Lekcja 1 Wprowadzenie do modelowania ekonometrycznego ZADANIE DOMOWE. Strona 1

BEZRYZYKOWNE BONY I LOKATY BANKOWE ALTERNATYWĄ DLA PRZYSZŁYCH EMERYTÓW. W tym krótkim i matematycznie bardzo prostym artykule pragnę osiągnąc 3 cele:

ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1

Badanie funktorów logicznych TTL - ćwiczenie 1

Metody badania wpływu zmian kursu walutowego na wskaźnik inflacji

Dlaczego jedne kraje są bogate a inne biedne? Model Solowa, wersja prosta.

POWIĄZANIA POMIĘDZY KRÓTKOOKRESOWYMI I DŁUGOOKRESOWYMI STOPAMI PROCENTOWYMI W POLSCE

Struktura sektorowa finansowania wydatków na B+R w krajach strefy euro

Strukturalne podejście w prognozowaniu produktu krajowego brutto w ujęciu regionalnym

Ocena efektywności procedury Congruent Specyfication dla małych prób

ROZDZIAŁ 8 POLITYKA FISKALNA A OPTYMALNE STOPY OSZCZĘDNOŚCI W MODELU WZROSTU GOSPODARCZEGO Z CZYNNIKIEM MIGRACJI LUDNOŚCI

MODELOWANIE KURSÓW WALUTOWYCH NA PRZYKŁADZIE MODELI KURSÓW RÓWNOWAGI ORAZ ZMIENNOŚCI NA RYNKU FOREX

Dynamiczne formy pełzania i relaksacji (odprężenia) górotworu

Matematyka finansowa r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XXXVIII Egzamin dla Aktuariuszy z 20 marca 2006 r.

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk

Kombinowanie prognoz. - dlaczego należy kombinować prognozy? - obejmowanie prognoz. - podstawowe metody kombinowania prognoz

Ewa Dziawgo Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Analiza wrażliwości modelu wyceny opcji złożonych

Wskazówki projektowe do obliczania nośności i maksymalnego zanurzenia statku rybackiego na wstępnym etapie projektowania

Sformułowanie Schrödingera mechaniki kwantowej. Fizyka II, lato

O PEWNYCH KRYTERIACH INWESTOWANIA W OPCJE NA AKCJE

ZATRUDNIENIE A WZROST GOSPODARCZY W TEORII I W RZECZYWISTOŚCI GOSPODARKI POLSKIEJ 1

PROGNOZOWANIE ZUŻYCIA CIEPŁEJ I ZIMNEJ WODY W SPÓŁDZIELCZYCH ZASOBACH MIESZKANIOWYCH

Witold Orzeszko Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Własności procesów STUR w świetle metod z teorii chaosu 1

IMPLEMENTACJA WYBRANYCH METOD ANALIZY STANÓW NIEUSTALONYCH W ŚRODOWISKU MATHCAD

Zasada pędu i popędu, krętu i pokrętu, energii i pracy oraz d Alemberta bryły w ruchu postępowym, obrotowym i płaskim

Wyzwania praktyczne w modelowaniu wielowymiarowych procesów GARCH

Determinanty oszczêdzania w Polsce P r a c a z b i o r o w a p o d r e d a k c j ¹ B a r b a r y L i b e r d y

Prognozowanie średniego miesięcznego kursu kupna USD

Wykład 5 Elementy teorii układów liniowych stacjonarnych odpowiedź na dowolne wymuszenie

Zarządzanie Projektami. Wykład 3 Techniki sieciowe (część 1)

EFEKT DŹWIGNI NA GPW W WARSZAWIE WPROWADZENIE

Ćw. S-II.2 CHARAKTERYSTYKI SKOKOWE ELEMENTÓW AUTOMATYKI

METODY STATYSTYCZNE W FINANSACH

KRZYSZTOF JAJUGA Katedra Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu 25 LAT EKONOMETRII FINANSOWEJ

ĆWICZENIE 4 Badanie stanów nieustalonych w obwodach RL, RC i RLC przy wymuszeniu stałym

( 3 ) Kondensator o pojemności C naładowany do różnicy potencjałów U posiada ładunek: q = C U. ( 4 ) Eliminując U z równania (3) i (4) otrzymamy: =

RACHUNEK EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI METODY ZŁOŻONE DYNAMICZNE

WYKORZYSTANIE STATISTICA DATA MINER DO PROGNOZOWANIA W KRAJOWYM DEPOZYCIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

WYKORZYSTANIE MIERNIKÓW KREOWANIA WARTOŚCI W RACHUNKU ODPOWIEDZIALNOŚCI

Witold Orzeszko Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Testowanie współzależności w rozwoju gospodarczym

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL AUTOR: ŻANETA PRUSKA

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego

( ) ( ) ( τ) ( t) = 0

specyfikacji i estymacji modelu regresji progowej (ang. threshold regression).

Modelowanie ryzyka kredytowego MODELOWANIE ZA POMOCA HAZARDU

Transkrypt:

The Wroclaw School of Banking Research Journal ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 Vol 5 I No 5 Zeszyy Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 R 5 I Nr 5 Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi sopami oszczędności Auor: Małgorzaa amieniecka Absrak Celem niniejszego opracowania jes analiza własności i dynamiki modelu wzrosu gospodarczego z endogeniczną sopą oszczędności Punkem wyjścia do rozważań są dyskrene wersje neoklasycznego modelu wzrosu Solowa oraz rozszerzonego modelu Solowa Okazuje się że modyfikacja w posaci zmiennych sóp oszczędności zależnych od parameru o charakerze behawioralnym ma znaczny wpływ na dynamikę układu czyniąc ją bardziej różnorodną Pojawiają się rozwiązania okresowe quasi-okresowe oraz chaos deerminisyczny Prognozowanie w długim okresie saje się mocno ograniczone Słowa kluczowe: wzros gospodarczy model Solowa model Mankiwa-Romera-Weila bifurkacje chaos deerminisyczny zmienne sopy oszczędności wykładnik Lapunowa warunki równowagi JEL: C62 E20 O4 Wprowadzenie Nieliniowe modele wzrosu gospodarczego szczególnie e kóre wyjaśniają przyczyny i powsawanie flukuacji gospodarczych (cykli) o sosowane od la narzędzie makroekonomiczne Temayce ej poświęcone są prace: Carsa Hommesa (Hommes 993 995) Marji Lines i Franka Weserhoffa (Lines 2005 2009; Weserhoff 2006c) Hansa-Walera Lorenza (Lorenz 987) Robera ruszewskiego (ruszewski 2006) i wielu innych Coraz częściej również w polskiej lieraurze pojawia się pogląd że w związku z osanim kryzysem finansowym możemy spodziewać się jeszcze większego zaineresowania modelowaniem układów o złożonej dynamice (Malaga 20 Celem niniejszego opracowania jes skonsruowanie modelu wzrosu gospodarczego uwzględniającego endogeniczną sopę oszczędności a nasępnie zbadanie jego dynamiki Posłużą do ego dyskrene wersje neoklasycznego modelu wzrosu Solowa oraz rozszerzonego modelu Solowa Model Solowa sosowany jes jako punk wyjściowy do dalszych rozważań nad wzrosem gospodarczym Wśród zale modelu Solowa najczęściej wymieniana jes zgodność z zw fakami sylizowanymi aldora (aldor 957) prosoa i możliwość modyfikacji modelu w aki sposób aby uwzględniał wpływ ineresujących nas zagadnień na zachowanie układu makroekonomicznego (Telega 202) Najbardziej znaną modyfikacją modelu Solowa jes opracowany w 992 roku przez N Gregory ego Mankiwa Davida Romera i Davida N Weila (Mankiw i in 992) dwuwymiarowy model uwzględniający dodakowy czynnik produkcji w posaci kapiału ludzkiego apiał ludzki definiowany przez S Ryszarda Domańskiego (Domański 993) jako zasób wiedzy i umiejęności zdrowia energii wialnej zaware w społeczeńswie i od kilku wieków sanowi obiek zaineresowania ekonomisów również w odniesieniu do analizy polskiej gospodarki Według SR Domańskiego pierwszym ekonomisą kóry zwrócił uwagę na kapiał zawierający się w czynniku pracy był William Pey (623 687) Zauważył on że kapiał kwiący w człowieku charakeryzuje się wieloma podobieńswami z kapiałem rwałym (rzeczowym) Małgorzaa amieniecka olegium Analiz Ekonomicznych Szkoła Główna Handlowa w Warszawie eniecka@kopoznanplć

The Wroclaw School of Banking Research Journal I ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 I Vol 5 I No 5 (Woźniak 2005) Model Mankiwa Romera i Weila zaliczany formalnie do nowej eorii wzrosu jes z powodzeniem modyfikowany i sosowany do wyjaśnienia zjawiska konwergencji zarówno w wersjach sochasycznych (evin Lee i in 997: 357 392) jak i deerminisycznych Modyfikacje doyczą np uwzględniania wiedzy echnologicznej jako kolejnego czynnika produkcji (Nonneman Vanhoud 996: 943 953) ransferu echnologii pomiędzy krajami (Dowrick Rogers 2002: 369 385) współzależności miedzy krajami (Erur och 2007: 033 062) zmiany posaci funkcji produkcji (Masanjala Papageorgiou 2004: 7 20 Tworzone są również wielowymiarowe modele (Tokarski 2007) W opracowaniu przyjęo założenie że model Mankiwa-Romera-Weila sanowi solidną podsawę do worzenia nowych modeli uwzględniających czynniki endogeniczne Zgodnie z wynikami uzyskanymi w 200 roku przez BS Bernanke a oraz RS Gurkaynaka długookresowy wzros powinien być skorelowany ze zmiennymi behawioralnymi kóre mają wpływ na sopę oszczędności (Bernanke Gurkaynak 200 W arykule zosanie przeprowadzona szczegółowa analiza modelów Solowa i Mankiwa-Romera- Weila po wprowadzeniu modyfikacji w posaci zmiennych sóp oszczędności zgodnie z propozycją Richarda H Daya (Day 982: 406 44) Analiza numeryczna zaproponowanych modeli przeprowadzona będzie za pomocą programu idmc 2 Główne założenia wykorzysanych modeli Model Solowa Model Solowa w wersji podsawowej uwzględnia dwa czynniki produkcji: kapiał fizyczny () i efekywny zasób pracy (AL) Populacja oraz posęp echniczny charakeryzują się sałą i egzogeniczną sopą wzrosu odpowiednio n > 0 g > 0 Produkcja w ym modelu może być przeznaczona na konsumpcję lub akumulację kapiału Funkcja produkcji Y F( AL) spełnia neoklasyczne założenia: jes rosnąca w empie malejącym o sałych korzyściach skali i można ją przedsawić w posaci inensywnej apiał amoryzuje się według sopy δ > 0 a część dochodów przeznaczonych na akumulację kapiału wynosi s (0 i jes wielkością sałą Równanie ruchu dla kapiału przyjmuje posać: sy + ( + δ ) ( 2 idmc - ineracive dynamical model calculaor MLines AMedio wwwgioriousorg/idmc apiał w okresie nasępnym jes równy kapiałowi z okresu poprzedniego pomniejszonemu o deprecjację i powiększonemu o fakyczne inwesycje (kóre są równe oszczędnościom) Zakładam sałą egzogeniczną sopę wzrosu (n > 0) populacji L: L ( n) (2) + + L oraz sałą egzogeniczną sopę (g > 0) posępu echnicznego A: A ( g) (3) + + A Produk w okresie Y opisany jes dwuczynnikową funkcją produkcji Y F( A L ) spełniającą neoklasyczne założenia i zależy od kapiału > 0 oraz nakładu efekywnej pracy A > 0 L Niech: k A L (4) oznacza kapiał przypadający na jednoskę efekywnej pracy Wówczas Y (5) y A L oznacza produk przypadający na jednoskę efekywnej pracy orzysając z założenia o sałych korzyściach skali (funkcja produkcji jes jednorodna sopnia pierwszego): Y F( A L ) A L F A L f ( k ) A L Podsawiając (2) (3) (4) (5) do równania ( orzymujemy równanie opisujące dynamikę kapiału na jednoskę efekywnej pracy: k [ sf ( k ) ( ) k ] ( n ( g + δ (6) + + + Model Mankiwa-Romera-Weila Model sworzony zosał w 992 r przez NG Mankiwa D Romera i DN Weila (Mankiw i in 992: 407 437) w celu pokazania że neoklasyczna eoria wzrosu dobrze wyjaśnia różnice w poziomie dochodów między krajami oraz zjawisko konwergencji warunkowej Model Mankiwa- Romera-Weila uwzględnia kapiał ludzki kóry saje się kolejnym obok kapiału fizycznego () i efekywnego zasobu pracy (AL) czynnikiem produkcji Podobnie jak w modelu Solowa populacja oraz posęp echniczny charakeryzują się sałymi i egzogenicznymi sopami wzrosu odpowiednio: n > 0 i g > 0 Produk w bieżącym okresie przeznaczany jes na konsumpcję akumulację kapiału fizycznego i akumulację 670

Małgorzaa amieniecka Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi sopami oszczędności kapiału ludzkiego (H) Trzyczynnikowa funkcja produkcji F(HAL) spełnia neoklasyczne założenia apiał fizyczny oraz kapiał ludzki deprecjonują się według sałych sóp: δ > 0 oraz δ H > 0 Część dochodów przeznaczonych na akumulację kapiału fizycznego oraz kapiału ludzkiego wynosi odpowiednio: s s H (0 s + s H < Uwzględniając powyższe założenia równania ruchu opisujące dynamikę całkowiych zasobów kapiału fizycznego i ludzkiego w modelu Mankiwa-Romera-Weila przyjmują posać: s Y + ( ) (7) + δ H ) H + shy + ( δ H (8) Tak jak w modelu Solowa populacja L wzrasa w sałym empie n (2) a posęp echniczny w sałym empie g (3) Niech: H Y k h y A L A L A L Ponownie korzysając z założenia o sałych korzyściach skali orzymujemy: H Y F( H A L ) A L F A Lϕ( k h ) A L A L Wówczas równania ruchu opisujące dynamikę kapiału fizycznego i ludzkiego przypadające na jednoskę efekywnej pracy przyjmują posać: (9) k [ ( ) ( ) + s φ k h δ k ( n+ ( g+ + (0) h + [ shφ( k h) ( δh) h] ( n+ ( g+ + Zmienne sopy oszczędności Zarówno model Solowa jak i model Mankiwa- Romera-Weila charakeryzują się egzogenicznymi sałymi sopami oszczędności W konsruowanych modelach ograniczenia e zosaną usunięe Sopy oszczędności będą zmienne w czasie i endogeniczne Powyższy posula zosanie zrealizowany poprzez adapację propozycji RH Daya (Day 982: 406 44) wiążącej sopę oszczędności z dochodem posiadanym mająkiem i realną sopą procenową Dla modelu Solowa oszczędności są eraz opisane równaniem: ( b sy a k r a > 0 b ( 0 r) r oznacza realną sopę procenową: df ( k) a i b o paramery r dk kóre mają charaker behawioralny i obrazują zachowanie konsumena w sosunku do realnej sopy procenowej (uśrednione wielkości dla całej populacji) Implemenując powyższe założenie w modelu Mankiwa-Romera-Weila orzymujemy: b s y a k r (2) (3) bh sh y ah h r H a a H > 0 b ( 0 r ) bh ( 0 rh ) r r H realne sopy procenowe: ϕ( k h) ϕ ( k h) równe krańcowej produkywności każdego ypu kapiału r r H k h a ah b bh paramery o charakerze behawioralnym obrazujące zachowanie konsumena w sosunku do realnych sóp procenowych (uśrednione wielkości dla całej populacji) Bez sray ogólności w dalszej części opracowania założono że sopy deprecjacji kapiału fizycznego i ludzkiego w modelu Mankiwa- Romera-Weila są równe Uprości o sronę algebraiczną przekszałceń Podobnie: a a H oraz b bh W dalszych rozważaniach przyjęo funkcję produkcji ypu γ Cobba-Douglasa Wówczas: f ( k) k oraz α b ϕ ( k h) k h gdzie 0 < γ < 0 < α < 0 < β < α + β < Po modyfikacji czyli wprowadzeniu zmiennych sóp oszczędności zgodnie z: ( (2) (3) oszczędności w obu analizowanych modelach będą zależne od dochodu i będą rosły wraz ze wzrosem realnej sopy procenowej Model Solowa ze zmienną sopą oszczędności Po uwzględnieniu zmiennej sopy oszczędności zgodnie z ( równanie opisujące dynamikę kapiału na jednoskę efekywnej pracy przyjmuje posać: γ k+ a( bγ k ) k + ( δ) k ( n+ ( g+ (4) Pierwszym elemenem analizy zmodyfikowanego modelu Solowa będzie wyznaczenie równowagi (sanu sacjonarnego) Równowaga jes punkem sałym równania (4) i spełnia warunek: k k * + k 67

The Wroclaw School of Banking Research Journal I ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 I Vol 5 I No 5 Twierdzenie Model Solowa z endogeniczną sopą oszczędności opisany równaniem (4) posiada jedno położenie równowagi: γ k * > 0 (5) γ k* θ γ + a δ ( n+ ( g+ θ ab Dowód: punk sały równania (4) spełnia warunek: k + k k * zaem: γ k* a( bγ ( k*) ) k* + ( δ) k* (6) ( n+ ( g+ Powyższe po przekszałceniach przyjmuje posać: γ + a δ ( n+ ( g+ γ ( k*) ab Po oznaczeniu prawej srony równania przez θ orzymujemy rozwiązanie równania (6): γ γ k* θ γ + a δ ( n+ ( g+ θ ab olejnym eapem analizy zaproponowanego modelu jes wyznaczenie warunków przy kórych wyznaczona równowaga jes lokalnie asympoycznie sabilna Twierdzenie 2 Równowaga (6) jes lokalnie asympoycznie sabilna gdy paramer a spełnia nierówność: γ 3 (7) ( n+ ( g+ + δ < a< ( n+ ( g+ + δ γ Dowód: niech: γ d ( k) a( bγ k ) k + ( δ ) ( n + ( g + [ k] oznacza prawą sronę równania (4) Punk sały równania (4) jes asympoycznie sabilny gdy : < d'( k*) < (8) a + δ (2 γ) abθ d'( k*) ( n+ ( g+ Zaem warunek lokalnej asympoycznej sabilności przyjmuje posać: a + δ (2 γ) abθ < < ( n+ ( g+ kóra po podsawieniu: + a δ ( n+ ( g+ θ ab jes równoważna: ( a + δ)( γ < + 2 γ < ( n+ ( g+ Prose przekszałcenia algebraiczne prowadzą do zależności: γ 3 ( n+ ( g+ + δ < a< ( n+ ( g+ + δ γ Przykładowo dla: γ 059 ; n000; δ 005 ; g005; b03 obszar lokalnej asympoycznej sabilności ze względu na paramer a ogranicza się do przedziału (0;5 23) Przekraczanie obszaru lokalnej asympoycznej sabilności wiąże się z wysępowaniem zjawiska bifurkacji kóre polega na jakościowej zmianie własności modelu maemaycznego układu dynamicznego przy drobnej zmianie jego paramerów (np warunków począkowych procesu albo warunków brzegowych) W dynamice bifurkacją (łac rozdwojeniem) nazywa się zmianę liczby rozwiązań równania różniczkowego lub różnicowego przy zmianie parameru ego równania Przed przysąpieniem do analizy scenariusza uray sabilności i lokalnych bifurkacji przedsawione będą podsawowe pojęcia z eorii bifurkacji (Medio Lines 200 Dla jednoparamerowej rodziny dyskrenych układów dynamicznych sabilne położenie równowagi raci sabilność w wyniku bifurkacji podwojenia okresu gdy przy zmianie parameru bifurkacyjnego jedna z rzeczywisych warości własnych macierzy linearyzacji zmniejszając swoją wielkość przekracza - podczas gdy pozosałe warości własne są co do modułu mniejsze od jedynki Skukiem ej bifurkacji jes powsanie orbiy okresowej o okresie 2 kóra może być sabilna lub niesabilna W wyniku nasępujących po sobie bifurkacji podwojenia okresu mogą powsawać orbiy o okresie 486 a akże może wysąpić zjawisko chaosu deerminisycznego Badanie długorwałych zachowań modelu uławia analiza numeryczna Za pomocą diagramów bifurkacyjnych przeanalizować można wpływ zmian parameru a na dynamikę modelu Rysunek przedsawia diagram bifurkacyjny ze względu na paramer a dla γ 059 ; n 000; δ 005 ; g 005; b 03 wraz z odpowiadającym mu wykładnikiem Lapunowa Model Solowa ze zmienną endogeniczną sopą oszczędności charakeryzuje się złożoną dynamiką dla warości parameru a przekraczających maksymalną warość z przedziału wyznaczonego 672

Małgorzaa amieniecka Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi sopami oszczędności Rys Diagram bifurkacyjny i odpowiadający mu wykładnik Lapunowa dla parameru a (5;74) Źródło: opracowanie własne nierównością (7) Począkowo kapiał zbiega do równowagi sacjonarnej k* W miarę wzrosu parameru a równowaga a raci sabilność i rajekoria saje się okresowa Im większa warość parameru a ym większy okres i ampliuda oscylacji Osaecznie obserwujemy zjawisko chaosu deerminisycznego (dodani wykładnik Lapunowa) przy czym obszary chaoyczne poprzedzielane są oknami sabilnych orbi (cykli) o niskim okresie kóre można zinerpreować jako maemayczne modele poencjalnych cykli gospodarczych (rys Prognozowanie w ym modelu jes ograniczone i zależy od warości wykładnika Lapunowa Im większy dodani wykładnik Lapunowa ym krószy czas w kórym możemy przewidzieć warość modelowanej zmiennej W dalszej części opracowania uwzględnione zosaną zmienne sopy oszczędności w modelu Mankiwa-Romera-Weila a nasępnie zbadana będzie dynamika ak skonsruowanego dwuwymiarowego modelu wzrosu gospodarczego Model Mankiwa-Romera-Weila ze zmienną sopą oszczędności Po wprowadzeniu zmiennych sóp oszczędności zgodnie z (2) i (3) równania opisujące ewolucję w czasie kapiału fizycznego oraz kapiału ludzkiego na jednoskę efekywnej pracy przyjmują posać: α k+ a( bα k h ) k + ( δ) k ( n+ ( g+ α h+ a( bβ k h ) h + ( δ) h ( n+ ( g+ (9) (20) Twierdzenie 3 Zmodyfikowany model Mankiwa-Romera-Weila opisany równaniami (9) i (20) posiada dokładnie jeden punk sały (k* h*) aki że: β k * > 0 (2 α α α k* θ α β α α h * > 0 (22) α α α h* θ α β + a δ ( n+ ( g+ θ ab Dowód: punk sały (k* h*) układu równań (9) (20) spełnia warunki: k + k k * oraz h + h h * Zaem: α (23) k * ( ( *) ( *) ) * ( ) * ( n ( g a b α k h k + δ k + + α h* a( bβ ( k*) ( h*) ) h* + ( δ) h* ( n+ ( g+ (24) Układ równań (23) (24) jes równoważny układowi: 673

The Wroclaw School of Banking Research Journal I ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 I Vol 5 I No 5 a + (2 ) ab ( k*) ( h*) δ α γ θ α β ( n+ ( g+ a + (2 ) ab ( k*) ( h*) δ β γ θ α β ( n+ ( g+ Oznaczenie prawej srony obu równań przez θ i przyrównanie lewych sron prowadzi do zależności: β h* k * α po uwzględnieniu kórej dosajemy rozwiązanie układu (23) (24) w posaci: α α (25) α α α h* θ α β a + δ (2 γ) abθ θ ( n+ ( g+ olejnym eapem analizy jes wyznaczenie obszaru zmienności paramerów modelu przy kórych równowaga jes lokalnie asympoycznie sabilna Do ego celu posłuży macierz linearyzacji kóra dla układu (9) (20) w ooczeniu równowagi sacjonarnej przyjmuje posać: a + δ (2 α) abθ abθα (26) ( n+ ( g+ ( n+ ( g+ Jk ( * h*) abθβ a + δ (2 ) abθ ( n+ ( g+ ( n+ ( g+ rj ( k* h*) oraz: de Jk ( * h*) [ 2( a + δ) abθ(4 α ) ] ( n+ ( g+ 2 2 2 [ a + δ (2 α) abθ ][ a + δ (2 ) abθ ] αβa b θ ( n+ ( g+ 2 2 Równowaga będzie lokalnie asympoycznie sabilna gdy wszyskie warości własne macierzy Jacobiego będą co do modułu mniejsze od jedności Wymaganie o (Medio Lines 200 jes równoważne warunkom: + rj + de J > 0 rj + de J > 0 de J > 0 kóre dla równowagi (25) przyjmują posać: Ze względu na skomplikowaną srukurę algebraiczną powyższych nierówności przeprowadzona zosanie analiza numeryczna kóra wykaże isnienie kombinacji paramerów przy kórych równowaga jes lokalnie asympoycznie sabilna Przykładowo dla usalonych warości paramerów modelu: α 03 ; β 0 28 n 000; δ 005 05 ; g 005; b 03 układ nierówności jes spełniony gdy a (00;2205) Swierdzenie: przy usalonej warości parameru b isnieje przedział zmienności parameru a ( a min ; amax ) dla kórego równowaga jes lokalnie asympoycznie sabilna przy czym a min jes dodanie i bliskie zeru Porównanie z analogicznym obszarem sabilności wyznaczonym dla modelu Solowa wskazuje że wprowadzenie kapiału ludzkiego do modelu Solowa ogranicza zakres lokalnej asympoycznej sabilności ze względu na paramer a Przekroczenie granicy obszaru wyznaczonego przez warunki: (27) (28) (29) prowadzi do uray sabilności i może wiązać się z wysępowaniem różnych ypów bifurkacji W przypadku układu (9) (20) uraa sabilności w obszarze gdzie a < amin jes związana z niskim poziomem oszczędności i co za ym idzie konsumpcją zgromadzonego kapiału Odmiennie wygląda syuacja w punkcie a amax Jeżeli: + rj + de J 0 oraz spełnione są jednocześnie warunki: 2 < rj < 0 i < de J < o mamy do czynienia z bifurkacją podwojenia okresu (Medio Lines 200 W przyoczonym przykładzie aka syuacja ma miejsce dla a 2205 max zaem w ym punkcie można spodziewać się uray sabilności na skuek bifurkacji podwojenia okresu Analiza numeryczna powierdza przewidywania Rysunki 2 i 3 przedsawiają diagramy bifurkacyjne dla kapiałów: fizycznego (k) ludzkiego (h) na jednoskę efekywnej pracy oraz odpowiadające im wykładniki Lapunowa dla α 03 ; β 0 28 n 000; δ 005 05 ; g 005; b 03 Wzros sopy oszczędności poprzez paramer a prowadzi 2 2 2 [ 2( a + δ ) abθ (4 α β )] [ a + δ (2 α) abθ ][ a + δ (2 ) abθ ] αβa b θ + + > 0 2 2 ( n+ ( g+ ( n+ ( g+ 2 2 2 [ 2( a + δ ) abθ (4 α β )] [ a + δ (2 α) abθ ][ a + δ (2 ) abθ ] αβa b θ + > 0 2 2 ( n+ ( g+ ( n+ ( g+ 2 2 2 [ a + δ (2 α) abθ ][ a + δ (2 ) abθ ] αβa b θ > 0 2 2 ( n+ ( g+ 674 (27) (28) (29)

Małgorzaa amieniecka Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi sopami oszczędności Rys 2 Diagram bifurkacyjny dla k i odpowiadający mu wykładnik Lapunowa dla parameru a (275;257) Źródło: opracowanie własne do posępującej desabilizacji układu Dla warości około 2466 obserwujemy bifurkację Neimarka-Sackera kóra charakeryzuje się zerowym wykładnikiem Lapunowa (rys 2 rys 3) i prowadzi do rozwiązań okresowych i quasi-okresowych Rys 3 Diagram bifurkacyjny dla h i odpowiadający mu wykładnik Lapunowa dla parameru a (275;257) Źródło: opracowanie własne 675

The Wroclaw School of Banking Research Journal I ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 I Vol 5 I No 5 Rys 4 Diagramy bifurkacyjne dla k i h Paramer a (2542;2546) Pozosałe warości paramerów: 005; g 005 α 03; β 028; b03; n 000; δ Źródło: opracowanie własne Osaecznie model wykazuje zachowania chaoyczne kórym odpowiada dodani wykładnik Lapunowa Ogranicza o możliwość prognozowania w długim okresie gdyż maksymalny horyzon czasowy prognozy jes proporcjonalny do odwroności największego wykładnika Lapunowa Obszary chaoyczne ak jak w poprzednim modelu przedzielone są oknami sabilnych orbi okresowych (maemayczne modele poencjalnych cykli gospodarczych) (rys 4) Zakończenie W pracy zaprezenowane zosały zmodyfikowane modele: Solowa oraz Mankiwa-Romera- Weila Modyfikacja polegała na wprowadzeniu zmiennej sopy oszczędności o charakerze endogenicznym zgodnie z propozycją RH Daya ( Przeprowadzona analiza wykazała że zarówno układ jedno- jak i dwuwymiarowy charakeryzują się złożoną dynamiką a sopień jej złożoności zależy od parameru obrazującego zachowanie konsumena w sosunku do realnych sóp procenowych W obu przypadkach układ raci sabilność na skuek bifurkacji podwojenia 676 okresu Ujawniają się zachowania cykliczne quasi-okresowe oraz chaoyczne Pojawienie się zjawiska chaosu deerminisycznego powoduje że horyzon czasowy dla możliwości prognozowania ogranicza się do zw charakerysycznego czasu Lapunowa Pomiędzy obszarami chaoycznymi pojawiają się okna sabilności o niskim okresie W przypadku modelu z kapiałem ludzkim pojawia się ponado bifurkacja Neimarka- Sackera z charakerysycznymi quasi-okresowymi rozwiązaniami Przeprowadzona analiza nie wyczerpuje emau ale unaocznia że założenie o zmienności sóp oszczędności wpływa znacząco na dynamikę obu ypów kapiału oraz że w zaproponowanych modelach możliwa i celowa jes analiza dynamiki również poza obszarem lokalnej asympoycznej sabilności Ponado okazuje się że rozszerzenie modelu Solowa o kapiał ludzki znacznie ogranicza obszar sabilności równowagi sacjonarnej Zaproponowane modele eksponują zmienne sopy oszczędności jako poencjalny czynnik pojawiania się okresowych wahań kapiału i ym samym mogą sanowić pomos łączący eorię wzrosu z eorią cyklu koniunkuralnego

Małgorzaa amieniecka Dynamika modelu Solowa i modelu Mankiwa-Romera-Weila z endogenicznymi sopami oszczędności Bibliografia Bernanke BS Gurkaynak RS (200 Is Growh Exogenous? Taking Mankiw Romer and Weil Seriously NBER Working Paper No 8365 Day RH (982) Irregular Growh Cycles The American Economic Review Vol 72 No 3 pp 406 44 Domański SR (993) apiał ludzki i wzros gospodarczy Warszawa PWN Dowrick S Rogers M (2002) Classical and Technological Convergence: Beyond he Solow- Swan Growh Model Oxford Economic Papers Vol 54 No 3 pp 369 385 Erur C och W (2007) Growh Technological Inerdependence and Spaial Exernaliies: Theory and Evidence Journal of Applied Economerics Vol 22 No 6 pp 033 062 Hommes CH (99 Adapive learning and roads o chaos The case of he cobweb model Economic Leers 36 Hommes CH (993) Periodic almos periodic and chaoic behaviour in Hicks non-linear rade cycle model Economics Leers 4 Hommes CH (995) A reconsideraion of Hicks non-linear rade cycle model Srucural Change and Economic Dynamics 6 Jakimowicz A (20 Dynamika nieliniowa w badaniach ekonomicznych Didacics of mahemaics No 8 (2) aldor N (957) A Model of Economic Growh The Economic Journal Vol 67 No 268 pp 59 624 ruszewski R (2006) O pewnym modelu wzrosu gospodarczego z kapiałem ludzkim i endogenicznym posępie wiedzy Problemy wzrosu gospodarczego we współczesnych gospodarkach red D opycińska Szczecin Uniwersye Szczeciński s 8 24 ruszewski R (2006) Growh model wih human capial Complex economic dynamics Modeling Economies in Transiion red Władysław Welfe Pior Wdowinski Łódź AMFET s 63 74 Lee Pesaran MH Smih R (997) Growh and Convergence in a Muli-Counry Empirical Sochasic Solow Journal of Applied Economerics Vol 2 No 4 pp 357 392 677 Lines M (2007) Bifurcaion scenarios in a heerogeneous agen muliplier acceleraor model Pure Mahemaics and Applicaions 6 Lines M Weserhoff F (200) Infaion expecaions and macroeconomic dynamics: The case of raional versus exrapolaive expecaions Journal of Economic Dynamics and Conrol 34 Lorenz HW (987) Goodwin s nonlinear acceleraor and chaoic moion Journal of Economics 47 Malaga (2009) O niekórych dylemaach eorii wzrosu gospodarczego i ekonomii Warszawa Z Polskie Towarzyswo Ekonomiczne Mankiw N Gregory David Romer David N Weil (992) A Conribuion o he Empirics of Economic Growh Quarerly Journal of Economics 07 pp 407 437 Masanjala WH Papageorgiou C (2004) The Solow Model wih CES Technology: Nonlineariies and Parameer Heerogeneiy Journal of Applied Economerics Vol 9 No 2 pp 7 20 Medio A Lines M (200 Nonlinear Dynamics: a Primer Cambridge Cambridge Universiy Press Nonneman W Vanhoud P (996) A Furher Augmenaion of he Solow Model and he Empirics of Economic Growh for OECD Counries The Quarerly Journal of Economics Vol No 3 pp 943 953 Telega I (202) Trwałość w modelu wzrosu Solowa Analiza kryyczna Zeszyy Naukowe Nr 2 raków Polskie Towarzyswo Ekonomiczne Tokarski T (2007) Opymalne sopy inwesycji w N-kapiałowym modelu wzrosu gospodarczego Gospodarka Narodowa Nr 9 Weserhoff H (2006) Nonlinear expecaion formaion endogenous business cycles and sylized faco Sudies in Nonlinear Dynamics and Economerics 0 Issue 4 Aricle 4 Woźniak MG (2005) Znaczenie kapiału ludzkiego w skracaniu dysansu rozwojowego gospodarki Polski Zeszyy Naukowe Nr 3 raków Polskie Towarzyswo Ekonomiczne

The Wroclaw School of Banking Research Journal I ISSN 643-7772 I eissn 2392-53 I Vol 5 I No 5 Dynamics of he Solow and Mankiw-Romer-Weil model wih endogenous savings raes Absrac The purpose of he sudy is o analyze he properies and dynamics of economic growh model wih endogenous savings raes Consideraions are based on discree versions of he neoclassical Solow growh model and on he exended Solow model Variable savings raes ha depend on behavioral parameers are inroduced I urns ou ha his modificaion significanly diversifies he dynamics of he sysem There are periodical and quasi-periodical soluions as well as deerminisic chaos Therefore long run forecasing is limied eywords: economic growh Solow model Mankiw-Romer-Weil model bifurcaion deerminisic chaos variable savings raes Lyapunov exponen equilibrium condiions 678