LOGIKA Semiotyka Robert Trypuz Katedra Logiki KUL 8 paździerika 2013 Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 1 / 42
Pla wykładu 1 Semiotyka jako auka 2 Zak 3 Język (w semiotyce) 4 Semiotycze fukcje wyrażeń 5 Kategorie składiowe 6 Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe 7 Ćwiczeia Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 2 / 42
Semiotyka jako auka Defiicja semiotyki Semiotyka Semiotyka jest logiczą teorią języka (tj. jej przedmiotem jest każdy język), jest auką badającą język w aspekcie jego poprawości i sprawości* w pozaiu i przekazywaiu (komuikowaiu) iformacji. (*) Sprawy zaczy tu tyle co ekoomiczy i skuteczy. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 3 / 42
Semiotyka jako auka Działy semiotyki Działy semiotyki Sytaktyka (gr. sytaktikos składający, zestawiający) teoria składaia zaków językowych. Sematyka (gr. sematicos ozaczający) dotyczy związku między wyrażeiami języka a rzeczywistością. Pragmatyka (gr. pragma działaie) uwzględia się tutaj relacje pomiędzy zakiem a jego użytkowikiem. Relacje zachodzące: między daym wyrażeiem języka a odpowiedio iym jego wyrażeiem, azywa się relacjami (stosukami) sytaktyczymi, między daym wyrażeiem języka a rzeczywistością, azywa się relacjami (stosukami) sematyczymi między daym wyrażeiem języka a użytkowikiem języka, azywa się relacjami (stosukami) pragmatyczymi. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 4 / 42
Semiotyka jako auka Działy semiotyki Trójkąt semiotyczy Charlesa Sadersa Peirce a Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 5 / 42
Semiotyka jako auka Działy semiotyki Sytaktyka Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 6 / 42
Semiotyka jako auka Działy semiotyki Sematyka Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 7 / 42
Semiotyka jako auka Działy semiotyki Pragmatyka Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 8 / 42
Zak Zak Defiicja Zak przedmiot (zjawisko, układ rzeczy) podpadający pod zmysły, który odosi użytkowika zaku do przedmiotu iego iż o sam. Zak jest zawsze zakiem czegoś dla kogoś. Przedmiot (zjawisko, układ rzeczy) P1 jest zakiem przedmiotu P2 dla osoby O, gdy zae osobie O reguły pozwalają jej wiązać ze spostrzeżeiem przedmiotu P1 określoą myśl o przedmiocie P2. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 9 / 42
Zak Podział zaków ze względu a sposób odiesieia do przedmiotu 1 Zaki istrumetale muszą być uprzedio rozpozae jako zaki, a astępie kierują uwagę a to, do czego się odoszą. Symptom lub objaw (p. wysypka) Sydrom zbiór symptomów, które łączie staowią ozakę jakiegoś zjawiska. Ozaka ma charakter kowecjoaly; prezetuje coś będąc częścią daego zjawiska (p. wskaźiki iformujące o stopiu miary daego zjawiska uzyskae z przyrządów pomiarowych). Ślad Sygał Hasło 2 Zaki formale prezetują przedmiot wprost, są przezroczyste sematyczie oraz wielopostaciowe. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 10 / 42
Język (w semiotyce) Język (w semiotyce Defiicja Język jest to system zaków jedozaczie zdetermioway za pomocą reguł (składiowych i zaczeiowych) ich używaia, służący do porozumiewaia się (w grupie społeczej). Język zbiór zaków + zbiór reguł (składiowych i zaczeiowych) Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 11 / 42
Język (w semiotyce) Metafora zaku i języka Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 12 / 42
Język (w semiotyce) Język vs. metajęzyk Język vs. metajęzyk Defiicja Metajęzyk (gr. meta po) język, którego używamy do mówieia o języku. Zdaie Kot wskoczył a płot stwierdza, że w rzeczywistości zachodzi sta rzeczy taki, że kot wskoczył a płot. Przedmiotem zdaia Zdaie «Kot wskoczył a płot» jest prawdziwe ie jest rzeczywistość, ale własość zdaia Kot wskoczył a płot. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 13 / 42
Język (w semiotyce) Fukcje języka Fukcje języka Fukcje języka 1 fukcja deskryptywa 2 fukcje istrumetale ekspresywa impresywa (agitatywa, sugestywa, dyrektywa, imperatywa) 3 argumetatywa 4 performatywa Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 14 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Sematyka Fukcje sematycze Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 15 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Fukcje sematycze Fukcje sematycze Rodzaje fukcji sematyczych Ozaczaie wskazywaie przedmiotu azwy poprzez jej zaczeie. Przedmiot wskazyway przez azwę to jej desygat. Zakresem azwy azywamy zbiór jej desygatów. Kootacja (współozaczaie) wskazywaie treści (zbioru cech charakterystyczych) desygatu. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 16 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Fukcje sematycze Z klasyki żartu sematyczego Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 17 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Sytaktyka Fukcje sytaktycze Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 18 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Fukcje sytaktycze Fukcje sytaktycze 3 rodzaje fukcji sytaktyczych: zastępowaie jedego wyrażeia przez drugie (p. skróty) reprezetowaie fukcja symboli zmieych (p. za x moża podstawiać liczby aturale) przekładaie gdy jedo wyrażeie redukuję do drugiego Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 19 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Fukcje pragmatycze Pragmatyka Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 20 / 42
Semiotycze fukcje wyrażeń Fukcje pragmatycze Fukcje pragmatycze Fukcje pragmatycze wyrażaie (prezetacja przeżyć) Zaczeie (ses) sposób rozumieia wyrażeia przepisay przez reguły daego języka. stwierdzaie, uzawaie, komuikowaie, rozumieie Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 21 / 42
Kategorie składiowe Kategorie składiowe 3 sposoby wyróżiaia kategorii składiowych pragmatyczy (odwołujemy się do fukcji iformowaia) kategorie samoiformujące zdaia kategorie współiformujące wyrażeia poiżej zdań sematyczy Kategorematy pełią fukcje sematycze samodzielie (p. azwy). Sykategorematy pełią fukcje sematycze iesamodzielie (p. spójiki). sytaktyczy zdaia azwy fuktory (p. spójiki) operatory (p. kwatyfikatory) Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 22 / 42
Kategorie składiowe Zdaia Zdaie Defiicja Zdaie wyrażeie posiadające wartość logiczą. Defiicja Wartość logicza prawda i fałsz. Defiicja Zasada dwuwartościowości głosi, że każde zdaie ma tylko jedą z dwóch wartości logiczych: prawdę, fałsz. (Czasami do zakresu wartości logiczej zalicza się rówież wartości róże od prawdy i fałszu p. ieokreśloość ) Podstawowy podział zdań: zdaie teoretycze (opisowe) zdaia praktycze (ormy, rozkazy, ocey) Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 23 / 42
Kategorie składiowe Zdaia Klasycza defiicja prawdy Defiicja Sąd w sesie logiczym zaczeie (ses) zdaia. Klasycza defiicja prawdy Zdaie jest prawdziwe wtw jeżeli jego zaczeie jest (itecjoalie) idetyczy z przedmiotem tego zdaia, tj. staem rzeczy, do którego zdaie się odosi. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 24 / 42
Kategorie składiowe Nazwy 3 sposoby charakteryzowaia azwy W aspekcie sematyczym azwa pełi fukcję ozaczaia w daym języku, tz. wskazywaia przedmiotu poprzez zaczeie. W aspekcie sytaktyczym azwa jest wyrażeiem, które może być podmiotem bądź orzeczikiem w zdaiu typu A jest B. W aspekcie pragmatyczym azwa jest wyrażeiem, które zaczy, a więc wyraża pojęcie (daje itelektuala przedstawieie czegoś). Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 25 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Zaczeie, zakres, desygat, treść Przedmioty, a które wskazuje azwa to jej desygaty (łac. desigo wskazuję). Zaczeie (ses) wspóly dla wszystkich użytkowików języka sposób rozumieia wyrażeia przepisay przez reguły tego języka. Pojęcie itelektuale przedstawieie czegoś; a także sposób rozumieia azwy. Zakres azwy lub deotacją (od łac. deoto ozaczam) zbiór jej desygatów (przy daym zaczeiu) Treść azwy zbiór cech, które łączie przysługują każdemu desygatowi daej azwy. Uwaga! Dwie róże azwy o tym samym zakresie mogą mieć różą treść (p. Superma i Clark Joseph Ket, obeca stolica Polski i ajwiększe miasto ad Wisłą). Zwiększeie treści prowadzi do zmiejszeia zakresu i odwrotie. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 26 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Zbiór w sesie kolektywym i dystrybutywym (I) Zbiór w sesie dystrybutywym jest bytem abstrakcyjym, wyróżioym ze względu a jakąś cechę, p.: zbiór studetów sali (zbiór takich bytów, które posiadają cechę bycia studetem) Zbiory o tych samych elemetach są idetycze. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 27 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Zbiór w sesie kolektywym i dystrybutywym (II) Zbiór w sesie kolektywym jest relaie istiejącą całością, posiadającą części, p.: zbiór studetów w sali (jako kolektyw, grupa), kopiec piachu, etc. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 28 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Podział azw ze względu a liczbę desygatów Odróżiamy: a) azwy ogóle, czyli takie, które mają więcej iż jede desygat (p. kot, ustawa ); b) azwy jedostkowe, tz mające dokładie jede desygat ( obecy papież, Lubli ); c) azwy puste, tz. ie posiadające desygatów (p. sy bezdzietej matki, mamut, Józef Piłsudski, Oufry Zagłoba ). Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 29 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Podział azw ze względu a sposób w jaki azwa wskazuje a swoje desygaty Odróżiamy: a) azwy geerale (od łac. geus rodzaj), które wskazują a swoje desygaty poprzez zaczeie (p. azwy kot, ustawa ) b) azwy idywiduale (p. Katolicki Uiwersytet Lubelski Jaa Pawła II, Lubli, Zeobia Kotowska ) wskazujące a swe desygaty poprzez kowecję. Mówi się, iż azwy geerale spełiają fukcję ozaczaia. Nazwa N ozacza przedmiot P wtedy i tylko wtedy, gdy moża ją zgodie z prawdą orzec o tym przedmiocie, to zaczy gdy prawdziwe jest zdaie P jest N. Nazwy idywiduale spełiają fukcję sematyczą azywaia. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 30 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Podział azw ze względu a to czym jest desygat azwy Odróżiamy: a) azwy kokrete, gdy desygat azwy jest kokretem, czyli jakimś idywiduum czaso-przestrzeym (p. kot, prokurator ), b) azwy abstrakcyje, których desygaty określa się zwykle jako własości przedmiotów (p. białość ), staów rzeczy lub relacje między przedmiotami (p. bycie wyższym od ). Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 31 / 42
Kategorie składiowe Nazwy Supozycje reala (prosta, zwykła) gdy azwa geerala odosi się do idywiduum (tj. fukcjouje jako azwa kokreta), p. Widzę tego psa., Wąż ukąsił Zosię w łydkę. formala gdy azwa geerala odosi się do gatuku przedmiotów (fukcjouje jako azwa geerala), p. Pies jest ssakiem., Wąż jest pospolitym gadem w krajach tropikalych., Giewosz pospolity jest wężem materiala gdy wyraz użyty jest jako zak dla siebie samego, p. «Wąż» składa się z trzech liter, «Pies» ma cztery litery Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 32 / 42
Kategorie składiowe Fuktory Fuktory Fuktor wyrażeie ie samodziele, które wraz z iymi wyrażeiami tworzy wyrażeia bardzie złożoe. Podział fuktorów ze względy a całość, która powstaje w wyiku łączeia fuktora z argumetami (zdaio-, azwo-, fuktorotwórcze) ze względu a ilość argumetów ze względu a to z czym tworzy (p. zdaiowe od argumetów azwowych) fuktory prawdziwościowe (ekstesjoale) fuktory ieprawdziwościowe (itesjoale) Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 33 / 42
Kategorie składiowe Operatory Operatory Operator wyrażeie, które wiąże zmiee. Kwatyfikatory: dla każdego, iektóry (p. x (x > 4)) Operator abstrakcji zbiór takich..., że... (p. {x : x > 4}) Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 34 / 42
Kategorie składiowe Dwa wyrażeia ależą do tej samej kategorii składiowej Kiedy dwa wyrażeia języka J ależą do tej samej kategorii składiowej? Dwa wyrażeia języka J ależą do tej samej kategorii składiowej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieiu jedego przez drugie z każdego wyrażeia zdaiowego J otrzymujemy zowu wyrażeie zdaiowe J. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 35 / 42
Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe (I) }{{} Ja biegie. } {{ } z Mądry } {{ } }{{} Ja biegie. } {{ } z Ja biegie szybko. }{{} Mądry } {{ } } {{ } z i }{{}, } {{ } z z pięky } {{ } }{{} Ja biegie szybko } {{ } } {{ } z z z a }{{} z z, wykład. } {{ } Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 36 / 42
Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe (II) Marysia wie, że } {{ } } {{ } }{{} Ja jest mądrym studetem }{{} } {{ } } {{ }. z z,z, Marysia wie, } {{ } }{{} z, }{{} że z }{{} Ja jest mądrym studetem }{{} } {{ } } {{ }. z, Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 37 / 42
Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe Rozkład wyrażeń a kategorie składiowe (III) Pada } {{ } deszcz } {{ } z Nie pada }{{} z z }{{} z i }{{} z z,z deszcz } {{ } świeci } {{ } słońce } {{ }. z. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 38 / 42
Ćwiczeia Ćwiczeie 1 1 Wskaż jaka jest fukcja astępujących wypowiedzi: a) Kto skończył pisać kolokwium, wychodzi a korytarz. b) Jaie, ja ciebie chrzczę w imię Ojca, i Sya, i Ducha Świętego. c) Jestem zdumioy Pańską igoracją! d) Żada porząda dziewczya ie ubiera się w te sposób. e) Jesteście Państwo ojcami chrzestymi tej koalicji i ie udawajcie, że ie macie z ią ic wspólego. 2 Wskaż, które z poiższych przedmiotów lub zdarzeń (dla kogo i w jakiej sytuacji) są zakami: a) książka apisaa w języku chińskim b) zak zakaz wjazdu pośrodku zamkiętego, zamiowaego poligou c) podiesieie ręki d) otatka a margiesie książki zapisaa brzydkim i ieczytelym charakterem pisma ( ) Marek Lechiak, Elemety logiki dla prawików, Wydawictwo KUL, 2006, s. 15. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 39 / 42
Ćwiczeia Ćwiczeie 2 Podaj po trzy przykłady azw, które są zarazem: a) kokrete, jedostkowe i geerale; b) ogóle i geerale; c) puste i geerale. ( ) Marek Lechiak, Elemety logiki dla prawików, Wydawictwo KUL, 2006, s. 24. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 40 / 42
Ćwiczeia Ćwiczeie 3 1 Określ w jakiej supozycji wyraz kot występuje w astępujących zdaiach: a) Koty i psy łażą po ulicach. b) Filemo był dorodym kotem rasy perskiej. c) Kot ma trzy litery, kot, cztery łapy. d) Koty są drapieżikami z rodziy kotowatych. 2 Określ kategorie składiowe wyrazów w wyrażeiach złożoych: a) Pelagia, Atoi i Aa lubią filmy przygodowe. b) Jeżeli Zeobia kocha mądrego Hipolita, to Zeobia dobrze czyi. c) Po deszczu zaświeciło słońce. d) Dorode i zdrowe podgrzybki rosą w borze pod sosami. e) Zmęczoy Ja zasął a kaapie. f) Prawicy lub filozofowie siedzą w kawiari i piją herbatę. g) Albo Ja zda ostati egzami, albo Ja powtórzy rok studiów. h) Córka Zeoa została przyjęta a studia. ( ) Marek Lechiak, Elemety logiki dla prawików, Wydawictwo KUL, 2006, s. 20 21, 24. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 41 / 42
Ćwiczeia Źródła ilustracji i zdjęć http://www.2miuty.pl/assets/2007/8/20/jigsaw.jpg http://www.ick.com.pl/img/175/90/ kreci/109 puzle.jpg http://cd-i.imagechef.com/ic/templimg2/puzzle.jpg http://www.forwardedge.et/images/siteimages/team%20with%20puzzle%20pieces.jpg http://faculty.smu.edu/mhouseho/teachig/engl2311/ ClearigUp.JPG http://www.coleurop.be/cotet/studyprogrammes/law/ images/studets%20i%20a%20course.%20b%20031.jpg Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 paździerika 2013 42 / 42