asoby osobiste pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc

Transkrypt

1 P R A C A O R Y G I N A L N A Aa Majda 1, Heryka Józefowska 2 1 Istytut Pielęgiarstwa i Położictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uiwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 2 Szpital Chorób Płuc im. Św. Józefa w Pilchowicach Z asoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc Psychological status patiets with chroic obstructive pulmoary disease STRESZCZENIE Wstęp. Przewlekła obturacyja choroba płuc (POChP) staowi poważy problem zdrowia publiczego. Zgodie ze współczesym paradygmatem zdrowia, zasoby osobiste mają istote zaczeie w fukcjoowaiu człowieka z chorobą przewlekłą. Na leczeie i przebieg POChP wywierają także wpływ prawidłowe zachowaia zdrowote. Cel pracy. Celem pracy było pozaie zasobów osobistych, zachowań zdrowotych pacjetów z POChP oraz wykazaie zależości między imi. Materiał i metody. Badaiami objęto 105 pacjetów z POChP hospitalizowaych z powodu zaostrzeia choroby w wybraych oddziałach pulmoologiczych a tereie Śląska. Do badań wykorzystao autorski kwestioariusz akiety, wystadaryzowae arzędzia badawcze: Skalę Uogólioej Własej Skuteczości, Skalę Akceptacji Choroby, Test Fagerstrőma. Wyiki. U pacjetów z POChP zasoby osobiste, takie jak poczucie własej skuteczości, było a iskim, a akceptacja choroby a średim poziomie. Istiał związek pomiędzy posiadaymi przez badaych zasobami osobistymi a częstością zaostrzeń POChP (0,5 < r p < 0,7; p = 0,05). Wyiki badań ie wykazały istieia zależości pomiędzy zasobami osobistymi a aktywością fizyczą badaych. Istiała zależość między poziomem poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby badaych z iepaleiem przez ich tytoiu (c 2 = 3,84; p = 0,05). Wioski. Istieje potrzeba większego zaagażowaia w poprawę zasobów osobistych pacjetów z POChP oraz motywowaie ich do zmiay zachowań zdrowotych zarówo lekarzy, jak i pielęgiarek. Problemy Pielęgiarstwa 2009; 17 (4): Słowa kluczowe: przewlekła obturacyja choroba płuc, poczucie własej skuteczości, akceptacja choroby ABSTRACT Itroductio. Chroic obstructive pulmoary disease (COPD) is a serious problem of the public health. Accordig to the holistic health model, the performace ad psychological status has a sigificat impact for the fuctioality of the patiet sufferig from a chroic disease. The importat factors ifluecig the treatmet course are patiet s proper health behavior. Aim of the study. The aim of study was a evaluatio of psychological status impact for the disease COPD course, patiet s health behavior, ad correlatios betwee them. Material ad methods. The study icluded 105 COPD patiets with exacerbatio of disease, hospitalized i the regio of Silesia agglomeratio. The author s questioaire ad the stadardized devices: Geeral Self-Efficacy Scale, Acceptace of Illess Scale ad the Fagestrőm Test for Nicotie Depedece were used. Results. COPD patiets had low feelig of self-efficacy ad average acceptace of illess. Sigificat correlatio betwee the frequecy of COPD exacerbatio ad the psychological status was foud (0.5 < r p < 0.7; p = 0.05). The aalysis did ot show the depedecy betwee the psychical status ad the physical activeess of patiets. The depedecy betwee the feelig of self-efficacy, the acceptace of illess ad the resigatio from smokig (c 2 = 3.84; p = 0.05) was foud. Coclusios. There is a eed of major egagemet of doctors ad urses improvig of the COPD patiets metal physical status ad i motivatig them to chage health behavior. Nursig Topics 2009; 17 (4): Key words: chroic obstructive pulmoary disease, feelig of self-efficacy, average acceptace of illess Adres do korespodecji: dr. med. Aa Majda, Wydział Nauk o Zdrowiu CMUJ, ul. Michałowskiego 12, Kraków, tel.: , faks: (0 12) , majdaa@poczta.oet.pl 283

2 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt r 4 Wstęp Przewlekła obturacyja choroba płuc (POChP) staowi istote zagrożeie dla zdrowia populacji. Jest ajczęstszą przewlekłą chorobą układu oddechowego. Uzao ją za jede z główych problemów zdrowotych zarówo w Polsce, jak i a świecie [1]. Podstawą prewecji POChP powia stać się zajomość czyików ryzyka i ich elimiacja oraz prowadzeie prawidłowego stylu życia i preferowaie zachowań zdrowotych, które pozwalają zmiejszyć postęp choroby i liczbę jej zaostrzeń. Należy także pamiętać, że zgodie ze współczesym paradygmatem zdrowia, istoty wpływ a fukcjoowaie człowieka z przewlekłą chorobą mają jego zasoby osobiste. Wpływają oe między iymi a motywację do poprawy zdrowia i jego ochroy, a w sytuacji choroby warukują procesy zdrowieia. Człowiek dąży w życiu do ich rozwoju, utrzymaia i odowy. Zasobami odgrywającymi szczególą rolę w zmagaiu się ze stresującymi wydarzeiami życiowymi są: otwartość, poczucie kotroli osobistej, poczucie samoskuteczości, wiara w siebie, swoje możliwości i kompetecje, zaufaie do samego siebie, poczucie własej wartości, optymizm, adzieja, samoakceptacja, poczucie humoru, poczucie koherecji, adaptacja do ietypowych sytuacji. Poczucie własej skuteczości ozacza gotowość do wybieraia trudiejszych i/lub owych zadań, wytrwałość w dążeiu do celu, zdolość uczeia się owych rzeczy, radzeie sobie z lękiem i stresem [2 10]. W wielu badaiach wykazao, że poczucie własej skuteczości wiąże się z podejmowaiem i kotyuowaiem zachowań prozdrowotych, takich jak prowadzeie regularych ćwiczeń fizyczych, kotrolowaie masy ciała i zachowań związaych z jedzeiem, zaprzestaiem paleia tytoiu [11]. Akceptacja choroby jest ważym elemetem w procesie przystosowaia się do życia z chorobą. Im większa akceptacja, tym lepsza adaptacja i miejsze poczucie dyskomfortu wyikające z choroby [12]. Cel pracy Celem pracy było pozaie zasobów osobistych, zachowań zdrowotych pacjetów z POChP oraz wykazaie, czy istieją między imi zależości. Materiał i metody Badaia przeprowadzoo w okresie luty maj 2009 roku w trzech placówkach medyczych województwa śląskiego: Szpitalu Chorób Płuc w Pilchowicach, Szpitalu Chorób Płuc w Orzeszu, Zakładzie Pulmoologii w Tarowskich Górach. Wzięło w ich udział 105 pacjetów. Na wykoaie badań uzyskao akceptację dyrektorów poszczególych placówek oraz pisemą świadomą zgodę samych pacjetów. Główymi kryteriami doboru chorych do badań było rozpozaie u ich POChP. Pacjeci byli poddai badaiu w dobie hospitalizacji z powodu zaostrzeia POChP, a ci, którzy byli w uiemożliwiającym awiązaie kotaktu werbalego staie zdrowia, zostali poddai kryterium wyłączeia. W pracy posłużoo się metodą sodażu diagostyczego i szacowaia. W ramach metody sodażu diagostyczego wykorzystao astępujące arzędzia badawcze: kwestioariusz akiety własego autorstwa oraz Test Uzależieia od Nikotyy Fagerstrőma. Kwestioariusz akiety składał się z 35 pytań. W większości pytaia miały charakter zamkięty, były jedokrotego lub wielokrotego wyboru. Sześć pytań miało charakter otwarty, dotyczyły: przebiegu choroby, zachowań zdrowotych oraz daych socjodemograficzych. W celu zbadaia stopia uzależieia akietowaych od ikotyy zastosowao Test Uzależieia od Nikotyy Fagerstrőma (FTND, Fegerstrőm Test for Nicotie Depedece) [13], składający się z 6 pytań i odpowiedzi puktowaych od 0 do 3. Wyik testu poiżej 7 puktów świadczył o behawioralym uzależieiu. Uzyskaie 7 i więcej puktów świadczyło o uzależieiu fizyczym, a więc rozważeiu wyboru metod farmakologiczych w celu rzuceia paleia tytoiu. W ramach metody szacowaia wykorzystao arzędzia wystadaryzowae: Skalę Uogólioej Własej Skuteczości, Skalę Akceptacji Choroby. Skala Uogólioej Własej Skuteczości (GSES, Geeralised Self-Efficacy Scale) autorstwa Schwarzer, Jerusalem w adaptacji Juczyńskiego [14] posłużyła do zbadaia poziomu poczucia własej skuteczości wśród badaych pacjetów. Składa się oa z 10 stwierdzeń, a które badae osoby udzielały właściwej dla siebie odpowiedzi za każdą moża było otrzymać od 1 do 4 puktów. Suma wszystkich puktów dawała ogóly wyik wskaźik poczucia własej skuteczości, który mógł mieścić się w przedziale puktów. O poziomie skuteczości badaych iformował wskaźik liczbowy. Uzyskay wyik mógł być w graicach puktów i określay był jako poziom iski, puktów poziom przecięty, poziom wysoki. Skala Akceptacji Choroby (AIS, Acceptace of Illess Scale) została skostruowaa przez Felto, Reveso, Hirichse zaadaptowaa przez Juczyńskiego [14]. Posłużyła do ocey przystosowaia się pacjeta do ograiczeń spowodowaych chorobą. Zawierała 8 stwierdzeń opisujących kosekwecje złego stau zdrowia. W każdym stwierdzeiu baday określał swój aktualy sta w 5-stopiowej skali, od 1 zdecydowaie zgadzam się do 5 zdecydowaie ie zgadzam się. Zdecydowaa zgoda (ocea 1) wyrażała złe przystosowaie do choroby, zaś zdecydoway brak zgody (ocea 5) ozaczał akceptację choroby. Suma wszystkich puktów była więc ogólą miarą stopia akceptacji choroby, a jej zakres mieścił się w obszarze od 8 do 40 puktów. Niski wyik ozaczał brak akceptacji i przystosowaia się do choroby oraz sile poczucie dyskomfortu psychiczego. Z kolei wysoki wyik świadczył o akceptacji własego stau choro- 284

3 Aa Majda, Heryka Józefowska, Zasoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc bowego, co przejawiało się brakiem egatywych emocji związaych z chorobą. Biorąc pod uwagę przecięte odchyleie od średiej wyików (SD, stadard deviatio) wyodrębioo 3 poziomy akceptacji choroby: 8 15 puktów poziom iski, puktów poziom średi, puktów poziom wysoki. Aalizę statystyczą zebraego materiału badawczego wykoao a podstawie programu Microsoft Excel Test iezależości c 2 zastosowao w celu zbadaia istieia zależości pomiędzy badaymi zmieymi omialymi. Zależości badaych zmieych weryfikowao a poziomie istotości p = 0,05. Współczyik korelacji Pearsoa (r p ) wykorzystao do badaia związku liiowego pomiędzy zmieymi. W pracy przyjęto astępującą skalę: r p = 0 zmiee ieskorelowae; 0 < r p < 0,1 korelacja ikła; 0,1 < r p < 0,3 korelacja słaba; 0,3 < r p < 0,5 korelacja przecięta; 0,5 < r p < 0,7 korelacja wysoka; 0,7 < r p < 0,9 korelacja bardzo wysoka, sila; 0,9 < r p < 1 korelacja prawie peła; r p = 1 korelacja peła. Hipotezy o istieiu liiowego związku między zmieymi weryfikowao a poziomie istotości p = 0,05. Wyiki W badaiach uczesticzyło 105 pacjetów. Wśród ich było 73 mężczyz (70%) i 32 kobiety (30%). Największą grupę staowiły osoby powyżej 61. roku życia 66 (63%). Miej licza była grupa wiekowa w przedziale lat, którą staowiło 34 (32%) akietowaych. Pacjetów w wieku lat było 5 (5%). Mieszkańcy miast powyżej 50 tysięcy staowili 37% akietowaych. Z miast poiżej 50 tysięcy pochodziło 32% akietowaych. Porówywalą grupę staowili mieszkańcy wsi 31% badaych. Największą grupę badaych staowili emeryci 57% i reciści 23%. Koleje grupy badaych to osoby pracujące fizyczie w iych zawodach 12%, górictwie 3%, rolictwie 2% oraz osoby pracujące umysłowo 3%. Najlicziejszą grupę tworzyły osoby z wykształceiem zawodowym (49) i podstawowym (30). Wśród respodetów było 20 osób z wykształceiem średim i 6 osób z wykształceiem wyższym. W wyiku aalizy GSES okazało się, że 51% badaych prezetowało iski poziom poczucia własej skuteczości, poziom wysoki osiągęło 35% akietowaych, a przecięty 14% chorych. Wskaźik poczucia własej skuteczości wyiósł 23,8 i był a poziomie iskim. Kobiety cechowały się wyższym wskaźikiem poczucia własej skuteczości w porówaiu z mężczyzami. Dla kobiet wyiósł 27,0 i był a poziomie przeciętym, a dla mężczyz 22,4 i był a poziomie iskim. Wyraźie zróżicoway wskaźik poczucia własej skuteczości występował w grupach utworzoych według wykształceia. Najwyższy był wśród pacjetów z wykształceiem średim (27,2) i wyższym (25,8). Najiższy cechował chorych z wykształceiem podstawowym (20,0). Dość duże zróżicowaie wskaźika poczucia własej skuteczości występowało u chorych w poszczególych grupach wiekowych. Najwyższy wskaźik poczucia własej skuteczości cechował pacjetów z przedziału wiekowego lat (28,6). U tych powyżej 60 lat wyosił 20,9 (tab. 1). Tabela 1. Wskaźik poczucia własej skuteczości w zależości od płci, wykształceia, wieku badaych Table 1. The coefficiet of the feelig of self-efficacy i depedece from sexes, educatio, age studied GSES Wskaźik Poziom iski Poziom przecięty Poziom wysoki M SD (%) (%) (%) Płeć Wszyscy 51,0 14,4 34,6 23,8 9,4 Kobiety 38,7 16,1 45,2 27,0 8,7 Mężczyźi 56,2 13,7 30,2,4 9,4 Wykształceie Podstawowe 62,1 13,8 24,0,0 10,1 Zawodowe 53,1 10,2 36,7 24,1 9,7 Średie 35,0 20,0 45,0 27,2 8,0 Wyższe 33,3 33,3 33,3 25,8 8,2 Wiek lat 20,0 0,0 80,0 25,4 4, lat 64,7 20,6 14,7 28,6 7,8 61 lat 46,2 12,3 41,5 20,9 9,8 GSES (Geeralised Self-Efficacy Scale) Skala Uogólioej Własej Skuteczości; M (mea) średia; SD (stadard deviatio) odchyleie stadardowe 285

4 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt r 4 Tabela 2. Zależość pomiędzy poziomem własej skuteczości a płcią badaych Table 2. The depedece amog the level of self-efficacy ad sex of studied GSES Kobieta Mężczyza Razem j j Poziom iski Poziom przecięty Poziom wysoki Razem i j i. 1 15, , , , , , , j , , , , , , , , , , Odpowiedź Zależe GSES (Geeralised Self-Efficacy Scale) Skala Uogólioej Własej Skuteczości Posługując się testem c 2 a poziomie istotości p = 0,05 wykazao istieie zależości pomiędzy zmieymi socjodemograficzymi (płcią), a poziomem własej skuteczości w badaej grupie pacjetów (c 2 = 0,45). Ozacza to, że kobiety cechowały się wyższym poziomem własej skuteczości (tab. 2). Posługując się testem c 2 a ustaloym poziomie istotości (p = 0,05), wykazao istieie zależości pomiędzy zmieymi socjodemograficzymi (miejscem zamieszkaia) a poziomem własej skuteczości w badaej grupie pacjetów (c 2 = 3,84), czyli im większe liczebie miasto, z którego pochodzili badai, tym wyższy poziom poczucia własej skuteczości prezetowali (tab. 3). Do pomiaru poziomu akceptacji choroby przez pacjetów z POChP użyto AIS. W badaej grupie 52 osoby (50%) wykazały wysoki poziom akceptacji choroby, w tym 19 kobiet (18%) i 33 mężczyz (32%). Średi poziom akceptacji choroby prezetowało 35 osób (33%), w tym 12 kobiet (11%) i 23 (22%) mężczyz. Na iski poziom akceptacji choroby wskazało 17 pacjetów (17%), wyłączie mężczyz. Otrzymay wskaźik akceptacji choroby w badaej grupie pacjetów wyiósł 20,6 i świadczył o średim poziomie akceptacji choroby. Kobiety osiągęły wyższy wskaźik akceptacji choroby w porówaiu z mężczyzami. Najwyższym wskaźikiem akceptacji choroby w grupie utworzoej według wykształceia cechowały się osoby z wyższym wykształceiem. Porówując wskaźik akceptacji dla poszczególych grup wiekowych, ajwyższy charakteryzował osoby w przedziale lat (tab. 4). Posługując się testem c 2 a poziomie istotości p = 0,05 wykazao istieie zależości pomiędzy zmieymi demograficzymi (płcią), a poziomem akceptacji choroby w badaej grupie pacjetów (c 2 = 0,45), czyli wśród badaych płci męskiej poziom akceptacji był iższy, a wśród badaych płci żeńskiej wyższy (tab. 5). Posługując się testem c 2 a ustaloym poziomie istotości p = 0,05, wykazao istieie zależości pomiędzy zmieymi socjodemograficzymi (miejscem zamieszkaia) a poziomem akceptacji choroby w badaej grupie pacjetów (c 2 = 3,84), czyli im większe liczebie miasto, z którego pochodzili badai, tym wyższa była ich akceptacja choroby (tab. 6). W opiii 43% akietowaych do zaostrzeń choroby dochodziło u ich 2 3 razy w ciągu roku. Aż u 30% respodetów zaostrzeia POChP występowały częściej iż 4 razy w roku. Tylko u 27% badaych pojawiały się raz w roku. Za pomocą współczyika liiowego Pearsoa spróbowao określić związek między poziomem poczucia skuteczości, poziomem akceptacji choroby przez badaych a częstością zaostrzeń POChP w ciągu roku. Najpierw przedstawioo zależość między poziomem poczucia skuteczości a poziomem akceptacji choroby. Współczyik korelacji Pearsoa wy- 286

5 Aa Majda, Heryka Józefowska, Zasoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc Tabela 3. Zależość pomiędzy poziomem własej skuteczości a miejscem zamieszkaia badaych Table 3. The depedece amog the level of self-efficacy ad the place of the residece of studied GSES Wieś Miasto Razem < 50 tys. > 50 tys. j j Pozom iski Poziom przecięty Poziom wysoki Razem i j 3 i. 1 16, , , , , , , , , j , , , , , , , , , , , , , , Odpowiedź Zależe GSES (Geeralised Self-Efficacy Scale) Skala Uogólioej Własej Skuteczości iósł 0,591 i wskazał a wysoki stopień współzależości. Ozacza to, że im wyższy poziom poczucia własej skuteczości, tym lepsza akceptacja choroby przez badaych (tab. 7). Następie przedstawioo zależość między poziomem poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby a częstością zaostrzeń. Stosując współczyik korelacji Pearsoa a poziomie istotości p = 0,05 i 0,5 < r p < 0,7, wykazao wysoki stopień korelacji pomiędzy wymieioymi zmieymi, czyli im wyższy poziom poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby, tym miej zaostrzeń POChP w ciągu roku wśród badaych (ryc. 1). Marsz i spacery były ajczęstszą (46%) formą aktywości podejmowaą przez chorych. Z rowerowej formy wysiłku korzystało 27% chorych. Treig siłowy stosowało 2% respodetów. Grupa 19% chorych ie stosowała żadej formy aktywości. Marsz i spacery były ajczęstszą (45%) formą aktywości podejmowaą przez badae kobiety. Z rowerowej formy aktywości korzystało 17% kobiet. Treig siłowy stosowało tylko 2% respodetek. Grupa 36% kobiet ie stosowała żadej formy aktywości fizyczej. Marsz i spacery były ajczęstszą (46%) formą aktywości podejmowaą przez mężczyz. Z rowerowej formy wysiłku korzystało 33% mężczyz. Treig siłowy stosował 1% respodetów. Tylko 9% mężczyz ie stosował żadej formy aktywości fizyczej. W badaej grupie 54% pacjetów codzieie stosowało jakąś formę aktywości fizyczej, 5 6 razy w tygodiu było aktywych fizyczie 10% chorych. Osiemaście procet badaych stosowało jakąś formę aktywości 2 4 razy w tygodiu, rzadziej iż raz w tygodiu 10% respodetów. Posługując się testem c 2 a poziomie istotości p = 0,05 ustaloo brak zależości pomiędzy poziomem skuteczości a aktywością fizyczą wśród badaych (c 2 = 9,48) oraz pomiędzy poziomem akcep- 287

6 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt r 4 Tabela 4. Wskaźik akceptacji choroby w zależości od płci, wykształceia, wieku badaych Table 4. The coefficiet of the acceptace of illess i depedece from sexes, educatio, age studied AIS Wskaźik Poziom iski (%) Poziom średi (%) Poziom wysoki (%) M SD Płeć Wszyscy 16,3 33,7 50,0 20,6 9,8 Kobiety 0,0 38,7 61,3 24,6 9,3 Mężczyźi 23,3 31,5 45,2 18,9 9,5 Wykształceie Podstawowe 31,0 31,0 37,9 22,7 9,0 Zawodowe 12,2 34,7 53,1 17,8 8,7 Średie 10,0 35,0 55,0 24,3 9,4 Wyższe 0,0 33,3 66,7 29,7 14,3 Wiek lat 0,0 20,0 80,0 25,2 11, lat 8,8 55,9 35,3 25,9 8,1 61 lat 21,5 23,1 55,4 17,5 9,2 AIS (Acceptace of Illess Scale) Skala Akceptacji Choroby; M (mea) średia; SD (stadard deviatio) odchyleie stadardowe Tabela 5. Zależość pomiędzy poziomem akceptacji choroby a płcią badaych Table 5. The depedece amog the level of the acceptace of illess ad sex of studied AIS Kobieta Mężczyza Razem j j Poziom iski Poziom średi Pozom wysoki Razem i j i. 1 5, , , , , , , j , , , , , , , , , , Odpowiedź Zależe tacji choroby a aktywością fizyczą w badaej grupie pacjetów (c 2 = 9,48). Więcej iż połowa badaych (57%) jeszcze igdy ie korzystała z leczeia saatoryjego. Rzadziej iż co 5 lat korzystało z iego 18% respodetów, a pobyt w saatorium co 4 5 lat wskazało 12% akietowaych. Co 2 3 lata korzystało z takiej formy leczeia 9% badaych. Tylko 4% chorych co rok wyjeżdżało do saatorium. Nigdy ie korzystało z leczeia saatoryjego 49% kobiet, co 5 lat 19% kobiet, co 4/5 lat 16% respodetek, co 2 lata 13% kobiet, a tylko 3% akietowaych kobiet wyjeżdżało do saatorium co rok. Zdecydowaa większość badaych mężczyz (61%) igdy ie korzystało 288

7 Aa Majda, Heryka Józefowska, Zasoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc Tabela 6. Zależość pomiędzy poziomem akceptacji choroby a miejscem zamieszkaia badaych Table 6. The depedece amog the level of the acceptace of illess ad the place of the residece of studied AIS Wieś Miasto Razem < 50 tys. > 50 tys. j j Poziom iski Poziom średi Poziom wysoki Razem i j 3 i. 1 5, , , , , , , ,5 52 j ,625 6, ,875 13, ,5 19, ,825 11, , , , , , , Odpowiedź Zależe AIS (Acceptace of Illess Scale) Skala Akceptacji Choroby Tabela 7. Korelacja pomiędzy poziomem poczucia skuteczości a poziomem akceptacji choroby wśród badaych Table 7. Correlatio amog the level of the feelig of self-efficacy ad the level of the acceptace of illess amog studied AIS GSES Miimum 8,00 1,00 Maksimum 40,00 10,00 Średia arytmetycza 20,58 4,54 Mediaa 20,00 4,00 Kwartyl 1 12,50 1,00 Kwartyl 3 28,00 7,00 Odchyleie stadardowe 9,45 3,00 Współczyik zmieości 45,89% 66,01% Współczyik korelacji Pearsoa 0,591 GSES (Geeralised Self-Efficacy Scale) Skala Uogólioej Własej Skuteczości; AIS (Acceptace of Illess Scale) Skala Akceptacji Choroby Rycia 1. Zależość pomiędzy poziomem poczucia skuteczości, akceptacji choroby a częstością zaostrzeń u badaych Figure 1. Depedece amog the level of the feelig of self-efficacy effectiveess, the acceptace of illess ad frequecy of exacerbatio at studied 289

8 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt r 4 z leczeia saatoryjego. Rzadziej iż co 5 lat korzystało 17% respodetów, a pobyt w saatorium co 4 5 lat wskazało 11% akietowaych. Co 2 3 lata korzystało z takiej formy leczeia 7% badaych. Tylko 4% chorych co rok wyjeżdżało do saatorium. Zdecydowaa większość pacjetów 75%, ie stosowała szczepień przeciw grypie. Pacjeci korzystający ze szczepień staowili tylko 25% badaych. Pomiaru szczytowego przepływu wydechowego przy użyciu pikflometru dokoywało zaledwie 4% chorych. Większość pacjetów ie zała takiej formy moitorowaia przebiegu POChP. W badaej grupie zdecydowaa większość 83% to osoby (88) iepalące. Dwaaście procet chorych (12) wypalało miej iż 10 papierosów dzieie. Tylko 5% pacjetów (5) przyzało się do wypalaia więcej iż 10 papierosów dzieie. Test Uzależieia od Nikotyy Fagerstrőma wypełiło 14 (15%) badaych pacjetów (pośród 17 palących). Wyik testu powyżej 7 puktów świadczący o uzależieiu farmakologiczym uzyskały 3 osoby. Pozostali chorzy otrzymali poiżej 7 puktów świadczących o uzależieiu behawioralym (ryc. 2). Poad 2/3 chorych (69%) zerwało z ałogiem paleia tytoiu z chwilą rozpozaia u ich POChP. Zdecydowaa większość palących pacjetów (92%) podejmowała próby zaprzestaia paleia tytoiu. Tylko 8% ie próbowało walczyć z ałogiem. Za pomocą testu c 2 przy założoym poziomie istotości Rycia 2. Liczba puktów uzyskaych przez badaych w teście Fagerstrőma Figure 2. The umber of poits got by studied i the test Fagerstrőm p = 0,05 ustaloo zależość między poziomem poczucia własej skuteczości a paleiem tytoiu. Ozacza to, że im wyższy był poziom poczucia własej skuteczości, tym więcej było iepalących w badaej grupie (c 2 = 3,84) (tab. 8). Za pomocą testu c 2 a poziomie istotości p = 0,05 wykazao zależość pomiędzy poziomem akceptacji choroby a paleiem papierosów (c 2 = 3,81). Ozacza to, że im wyższy był poziom akceptacji choroby, Tabela 8. Zależość pomiędzy poziomem poczucia własej skuteczości a paleiem tytoiu wśród badaych Table 8. Depedece amog the level of the feelig of self-efficacy ad smokig of the cigarettes amog studied GSES Palący Niepalący Razem j j Poziom iski Poziom przecięty Poziom wysoki Razem i j i. 1 7, ,125 20, , ,125 15, , ,5 36, j. 14, ,75 71, , , , , , , , , Odpowiedź Zależe GSES (Geeralised Self-Efficacy Scale) Skala Uogólioej Własej Skuteczości 290

9 Aa Majda, Heryka Józefowska, Zasoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc Tabela 9. Zależość pomiędzy poziomem akceptacji choroby a paleiem tytoiu wśród badaych Table 9. Depedece amog the level of the acceptace of illess ad smokig of the cigarettes amog studied AIS Palący Niepalący Razem j j Poziom iski Poziom średi Poziom wysoki Razem i j i.,4 30, , , , , , , , j. 14, , , ,4 5, , , , , , , Odpowiedź Zależe AIS (Acceptace of Illess Scale) Skala Akceptacji Choroby tym więcej było iepalących w badaej grupie chorych (tab. 9). Dyskusja Wyiki badań własych wskazują, że grupa chorych z POChP cechowała się iskim poziomem poczucia własej skuteczości wskaźik poczucia własej skuteczości wyosił 23,8%. Jedak poziom te był dość zróżicoway. Aalizując go pod względem daych socjodemograficzych, zauważa się, że a poziom poczucia własej skuteczości zacząco (p = 0,05) wpływało miejsce zamieszkaia i płeć badaych. Podobe obserwacje poczyili Guzińska, Kupc, Borys w pracy przedstawiającej wpływ zasobów osobistych a proces zdrowieia pacjetów z chorobą iedokrwieą serca po pomostowaiu aortalo-wieńcowym (CABG, coroary artery bypass graft) leczoych saatoryjie [15]. Wskaźik poczucia własej skuteczości wśród chorych w pracy wymieioych autorów wyosił 30,67 i świadczył o wysokim poziomie poczucia własej skuteczości. Być może powodem różic w poziomie własej skuteczości w grupie chorych z POChP i chorobą iedokrwieą serca był fakt, że pacjeci badai w pracy Guzińskiej, Kupc, Borys byli a etapie rehabilitacji kardiologiczej, czyli możliwości pełego powrotu do zdrowia. Zupełie iaczej wyglądała sytuacja w aalizowaej grupie pacjetów z POChP. Ich poziom skuteczości był baday w momecie zaostrzeia choroby lub tuż po im. W tym wypadku powrót do pełej sprawości był utrudioy, a awet iemożliwy. Koleją badaą cechą pacjetów z POChP był poziom akceptacji choroby. W badaej grupie średi wskaźik akceptacji choroby wyiósł 20,6 i świadczył o średim poziomie. Wśród kobiet wyiósł 24,6 atomiast wśród mężczyz był iższy 18,9. U osób z wykształceiem podstawowym wyiósł 22,7, a z wykształceiem wyższym 29,7. Podobe wyiki a temat poziomu akceptacji choroby prezetują Kowalczyk-Sroka i wsp. w pracy pt. Stopień akceptacji przewlekłej obturacyjej choroby płuc a wsparcie społecze [16]. Aalizując światowe doiesieia epidemiologicze a temat POChP zauważa się, że choroba w przeważającej większości dotyka mężczyz, chociaż w ostatich latach zaobserwowao wzrost zachorowań wśród kobiet [1]. W badaiach autorskich te dae się potwierdzają. Poad 2/3 badaych staowili mężczyźi, jedak POChP to rówież prawie w 1/3 problem kobiet. Wśród prawie połowy badaych dochodziło do zaostrzeń 2 3 razy w roku. Taką samą liczbę zaostrzeń w swojej pracy wskazuje Kozielski u badaych przez iego pacjetów [17]. Istotym aspektem przebiegu przewlekłej choroby są zachowaia zdrowote podejmowae przez 291

10 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt r 4 chorych. Postaowioo przeaalizować zachowaia wpływające korzystie a przebieg procesu chorobowego. Mimo że badaą grupę staowili w większości chorzy leczący się dłużej iż 10 lat, to aż 57% z ich ie korzystało z leczeia saatoryjego (częściej mężczyźi). Poad połowa (54%) deklarowała stosowaie aktywości fizyczej codzieie. Najczęściej badai wskazywali a spacery, marsz, rower, a awet treig siłowy. Kobiety częściej ie stosowały żadej formy aktywości fizyczej. W raportach Światowej Iicjatywy Zwalczaia POChP (GOLD, Global Iitiative for Chroic Obstructive Lug Disease) zaleca się szczepieia przeciw grypie u chorych a POChP, zwłaszcza w starszych grupach wiekowych. Niepokojący jest fakt, że zaledwie 25% badaych poddaje się szczepieiom. Aalizując grupę badaych według płci, ie zauważoo istotych różic w odsetku mężczyz (23%) i kobiet (29%) poddających się szczepieiu. W badaiach Kozielskiego przeciw grypie zaszczepiło się 20% chorych [18]. Jeszcze miej korzystie wygląda popularość pomiaru szczytowego przepływu wydechowego (PEF, peak expiratory flow). O takim badaiu igdy ie słyszało 78% badaych, 18% miało świadomość istieia badaia, lecz go ie wykoywało, tylko 4% potwierdziło przeprowadzaie pomiaru PEF. Jak widać badaie to jest mało populare wśród chorych i iedoceiae przez lekarzy i pielęgiarki, choć zalecae w raporcie GOLD. Wyiki badaia US Natioal Health ad Nutritio Examiatio Survey sugerują, że szczytowy przepływ wydechowy charakteryzuje się dobrą czułością i pozwala wykryć poad 90% przypadków POChP możliwych do rozpozaia w spirometrii, ale z powodu małej swoistości ie może być wykorzystyway jako jedyy test diagostyczy [19]. Nawiązując do badań Zielińskiego [20], w których udowadia, że tylko zaprzestaie paleia tytoiu hamuje postęp choroby, postaowioo oceić skalę problemu w badaej grupie chorych. Okazało się, że paleie tytoiu rozpatrywae pod kątem popularości oraz stopia uzależieia od ikotyy wypadło zaskakująco korzystie. Z chwilą rozpozaia choroby większość palaczy (69%) tytoiu zerwała z ałogiem. Grupę iepalącą tworzyło 83% badaych i rówież większość z ich podejmowała próby zaprzestaia paleia. Test uzależieia od ikotyy wypełiło 14 osób (15%). Wskazywał o u 3% chorych a fizycze uzależieie (wyik testu > 7 pkt). W grupie palaczy tylko 8% igdy ie podejmowało próby zaprzestaia paleia. Wioski 1. U pacjetów z POChP poczucie własej skuteczości jest a iskim poziomie. 2. U pacjetów z POChP poziom akceptacji choroby jest średi. 3. Kobiety cechuje wyższy poziom poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby. 4. Badaych pochodzących z miast o większej liczebości mieszkańców charakteryzuje wyższy poziom poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby. 5. U iespeła 30% badaych zaostrzeie POChP pojawia się raz w roku, u prawie połowy 2 3 razy w ciągu roku, u 30% częściej iż 4 razy w roku. 6. Im wyższy poziom poczucia własej skuteczości, tym większa akceptacja choroby przez badaych. 7. Im wyższy poziom poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby, tym miejsza liczba zaostrzeń POChP w ciągu roku wśród badaych. 8. Pacjeci z POChP wykazują pozytywe i egatywe zachowaia zdrowote. 9. Nie istieje zależość pomiędzy badaymi zasobami osobistymi a aktywością fizyczą pacjetów z POChP. 10. Istieje zależość pomiędzy badaymi zasobami osobistymi a iepaleiem papierosów przez pacjetów z POChP. Prezetowae wyiki wskazują a potrzebę: przeprowadzeia dalszych badań, a przykład w grupie kotrolej chorych o stabilym przebiegu POChP, poieważ hospitalizacja badaych z powodu zaostrzeia choroby mogła wpłyąć egatywie a ich poziom poczucia własej skuteczości i akceptacji choroby; większego zaagażowaia się lekarzy oraz pielęgiarek w poprawę zasobów osobistych pacjetów z POChP oraz motywowaie ich do zmiay egatywych zachowań zdrowotych, aby mogli spowolić postęp choroby, zmiejszyć liczbę hospitalizacji w ciągu roku z powodu zaostrzeń; przyczyieia się środowiska medyczego do realizacji przyjętego w 2008 roku przez GOLD postulatu, że POChP to choroba poddająca się prewecji i leczeiu. Piśmieictwo 1. Rowińska-Zakrzewka E. Peumoologia postępy Med. Prakt. 2008; 2: Hesze-Niejodek I., Sęk H. Psychologia zdrowia. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa Dolińska-Zygmut G. Podstawy psychologii zdrowia. Wydawictwo Uiwersytetu Wrocławskiego, Wrocław

11 Aa Majda, Heryka Józefowska, Zasoby osobiste pacjetów z przewlekłą obturacyją chorobą płuc 4. Motyka M. Psychoterapia elemetara w opiece ogólomedyczej. Wydawictwo Uiwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. Osobowość stres a zdrowie. Delfi, Warszawa Hesze-Niejodek I., Życińska J. Psychologia zdrowia w poszukiwaiu pozytywych ispiracji. SWPS Academica, Warszawa Silver R.L., Wortma C.B. Radzeie sobie z krytyczymi wydarzeiami w życiu. Nowiy Psychol. 1984; 4 5: Taylor S.E. Przystosowaie się do zagrażających wydarzeń. Nowiy Psychol. 1984; 6 7: Bishop G.D. Psychologia Zdrowia. Zitegroway umysł i ciało. Astrum, Wrocław Bishop G.D. Psychologia Zdrowia. Astrum, Wrocław Schwarzer R. Poczucie własej skuteczości w podejmowaiu i kotyuacji zachowań zdrowotych. W: Hesze-Niejodek I., Sęk H. (red.). Psychologia Zdrowia. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997; Wroa-Polańska H. Człowiek wobec poważej choroby somatyczej próba sytezy. Sztuka leczeia. 2000; 6: Majda A. Udział pielęgiarek podstawowej opieki zdrowotej w diagozowaiu uzależieia od ikotyy oraz problemów alkoholowych. Pielęg. XXI w. 2005; 1: Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w psychologii zdrowia. Przegl. Psychol. 1999; 4: Guzińska K., Kupc A., Borys B. Zasoby odporości a stres w procesie zdrowieia u pacjetów z chorobą iedokrwieą serca. Via Medica, Gdańsk 2007; 4: Kowalczyk-Sroka B., Marmurowska-Michałowska H., Kap M. Stopień akceptacji przewlekłej obturacyjej choroby płuc a wsparcie społecze. Via Medica, Gdańsk 2007; 2: Kozielski J. Leczeie zaostrzeń przewlekłej obturacyjej choroby płuc w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotej. Pol. Arch. Med. Wew. 2004; Materiały XXXV Zjazdu TIP: Kozielski J. Oblicza POChP. Peumool. Alergol. Pol. 2004; 3 4: Światowa strategia rozpozawaia, leczeia i prewecji przewlekłej obturacyjej choroby płuc. Med. Prakt. 2008; 2: Zieliński J. Wczese rozpozaie POChP. Gabiet Prywaty 2005; 4: