Praca oryginalna Original Article

Transkrypt

1 diagostyka laboratoryja Joural of Laboratory Diagostics Diag Lab 14; 50(3): 7-4 Praca orygiala Origial Article Przydatość ozaczaia aktywości wybraych ezymów w moczu w oceie uszkodzeia fukcji erek u pacjetów zakażoych HIV poddaych terapii atyretrowirusowej The usefuless of the determiatio of activity of selected ezymes i the urie i the assessmet of kidey fuctio ijury i HIV-ifected patiets o atiretroviral treatmet Zofia Marchewka 1, Beata Szymańska 1, Aa Szymaek-Pasterak 2, Brygida Kysz 3, Aa Długosz 1 1 Katedra i Zakład Toksykologii UM im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Pracowia Markerów Nefrotoksyczości Środowiskowej. 2 Oddział I Wojewódzkiego Szpitala Specjalistyczego im J. Gromkowskiego, Wrocław 3 Katedra i Kliika Chorób Zakaźych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odporościowych, UM im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Streszczeie W ciągu ostatich lat obserwuje się stały wzrost przypadków przewlekłej choroby erek (PChN) u pacjetów zakażoych HIV. Wieloletie stosowaie terapii lekami atyretrowirusowymi (ARV) ie pozostaje obojęte dla orgaizmu pacjeta i dochodzi często do rozwoju chorób iezwiązaych z AIDS. Zaobserwowao, stały wzrost przypadków przewlekłej choroby erek (PChN) u pacjetów zakażoych HIV. Istieje zatem potrzeba diagostyki fukcji erek, celem moitorowaia rozwoju PChN, zapobiegaia wystąpieiu zaawasowaej iewydolości oraz optymalizacji terapii. Celem przeprowadzoych badań było określeie przydatości pomiaru aktywości w moczu wybraych ezymów lizosomalych oraz ezymów rąbka szczoteczkowego jako biomarkerów do badaia fukcji erek u pacjetów zakażoych HIV. Materiałem do badań był mocz, pobray od 86 pacjetów zakażoych HIV, kosultowaych w Poradi Profilaktyczo-Lecziczej HIV/AIDS we Wrocławiu. Badaia przeprowadzoo w grupach w zależości od zastosowaej terapii atyretrowirusowej oraz grupie porówawczej. W grupie pacjetów leczoych teofowirem z obiżoą fukcją przesączaia kłębuszkowego (GFR) stwierdzoo istotie wyższą aktywość N-acetylo-β-D-glukozamiidazy (NAG), jej izoformy NAG-B oraz β-galaktozydazy (GAL).Poadto wykazao ujemą korelację liiową pomiędzy NAG-B a wartością GFR oraz wpływ współistiejącego wirusowego zapaleia wątroby typu B i/lub C a fukcje erek. Przeprowadzoe badaia wskazują, że z ozaczaych ezymów jedyie NAG oraz jej izoforma NAG-B mogą mieć przydatość w oceie fukcji erek w grupie pacjetów zakażoych HIV, leczoych teofowirem. Summary I the recet years there has bee a steady icrease i prevalece of chroic kidey disease (CKD) i HIV ifected patiets. Years of use of atiretroviral therapy (ARV) caot remai idifferet to the orgaism ad this ofte results i developmet of diseases urelated to AIDS. A steady icrease i cases of chroic kidey disease (CKD) i HIV patiets has bee observed. There is therefore a eed for diagosig of real fuctio to moitor the developmet of kidey disease, prevet the oset of advaced real disease ad optimize therapy. The aim of the study was to determie the usefuless of measurig the activity i the urie of some lysosomal ezymes ad brush border ezymes as biomarkers for the early detectio of real disorders i patiets with HIV. Material used for the study was urie collected from 86 HIV-ifected patiets cosulted i HIV/AIDS Outpatiets Cliic i Wrocław. The study was coducted i groups depedig o the atiretroviral therapy ad the cotrol group. I the group of patiets treated with teofovir with reduced glomerular filtratio rate (GFR) activity of N-acetyl-β-D-glucosamiidase (NAG), its isoforms NAG-B ad β-galactosidase (GAL) were statistically sigificat higher. Moreover there is liear egative correlatio betwee NAG-B ad GFR as well as cocomitat effect of hepatitis B ad / or C o real fuctio was observed. The curret study idicates that from the whole spectrum of aalyzed uriary ezymes oly NAG ad its isoform NAG-B ca be cosidered as idicators of assessmet of the real fuctio i the HIV-positive patiets treated with teofowir. Słowa kluczowe: ezymy w moczu, HIV, terapia atyretrowirusowa Key words: ezymes i urie, HIV, atiretroviral therapy 7

2 Wstęp Na przestrzei ostatich lat dokoał się ogromy postęp w pozaiu i zrozumieiu patomechaizmu zakażeń HIV i AIDS. To umożliwiło kilkudziesięcioprocetowe obiżeie odsetka śmiertelości oraz zracjoalizowaie modelu opieki zdrowotej ad pacjetami żyjącymi z HIV. Obecie sytuacja osób zakażoych jest zaczie korzystiejsza ze względu a wprowadzeie ARV. Wypracowao zaleceia odośie stosowaia leków przeciwko HIV, dzięki temu możliwe stało się zmiejszeie wiremii we krwi obwodowej do wartości iewykrywalej ajczulszymi metodami biologii molekularej oraz utrzymywaie takiego stau przez możliwie ajdłuższy czas. Poadto u osób objętych terapią, dochodzi do zmiejszeia zakaźości poprzez obiżeie ilości krążącego we krwi wirusa HIV [1, 2]. Wprowadzeie do leczeia zakażeia HIV terapii przeciwwirusowej z zastosowaiem kilku leków rówocześie (cart; combiatio atiretroviral therapy) w zaczący sposób wpłyęło a podiesieie jakości i długości życia pacjetów zakażoych HIV i chorych a AIDS. Jedakże cart rówocześie związaa jest z występowaiem różych działań iepożądaych, w tym zaburzeiem fukcji erek [3, 4]. Pojawiająca się efropatia może być spowodowaa samym zakażeiem HIV, ale także między iymi stosowaiem leków atyretrowirusowych [5, 6, 7]. Choroby erek staowią duży problem, poieważ przez długi czas mogą przebiegać bezobjawowo, co prowadzi do opóźieia ich rozpozaia i rozwoju iewydolości tego arządu. Trwają poszukiwaia wskaźików odpowiedio czułych i ieiwazyjych, które umożliwiłyby oceę fukcji erek, zwłaszcza w stadium bezobjawowym. Takimi wskaźikami mogą być ezymy produkowae w abłoku cewek erkowych i wydalae do moczu. Ich ozaczaie ależy do badań ieiwazyjych. Muszą to jedak być ezymy wydalae w miimalych ilościach do moczu u osób zdrowych, atomiast wzrost ich wydalaia w staach patologiczych, brak deaturacji w kwaśym ph moczu, lokalizacja w określoych komórkach i strukturach subkomórkowych erek [8]. Ezymy lizosomale pochodzące z komórek abłokowych cewek erkowych w iewielkich ilościach mogą występować w moczu zdrowych osób. Gdy dochodzi do destabilizacji błoy lizosomalej zacząco większa ilość ezymów przedostaje się do moczu. Ze względu a dużą masę cząsteczkową ezymy lizosomale ie podlegają filtracji kłębuszkowej, zatem ich zwiększoa aktywość w moczu ie pochodzi z krwi, lecz z uszkodzoych komórek erkowych. Celem przeprowadzoych badań było określeie przydatości pomiaru aktywości w moczu ezymów lizosomalych (N-acetylo-β- D-glukozamiidazy (NAG) jej izoformy NAG-B, β-d-glukuroidazy (β-gr), β-galaktozydazy (GAL) oraz ezymów rąbka szczoteczkowgo: γ -glutamylotraspeptydazy (GGT), alayloamiopeptydazy (AAP) jako biomarkerów w wykrywaiu wczesych zaburzeń czyościowych oraz strukturalych w erkach u osób zakażoych HIV. Materiał i metody Materiałem do badań był mocz, pobray od 86 pacjetów zakażoych HIV, kosultowaych w Poradi Profilaktyczo-Lecziczej HIV/AIDS we Wrocławiu. Ray mocz pobieray był od pacjetów do pojemików polietyleowych bez środków koserwujących. Elemety morfotycze usuięto poprzez wirowaie przy 00 obrotów/mi. przez 10 miut. Do mometu wykoywaia ozaczeń mocz przechowywao w temperaturze 80 C. Badaia przeprowadzoo w astępujących grupach: 1. Leczei atyretrowirusowo z udziałem teofowiru z obiżoym przepływem kłębuszkowym (GFR; glomerular filtratio rate) pacjetów (średie GFR w tej grupie wyosiło 77,6 ml/mi, średia wieku 47 lat, a średie stężeie kreatyiy w osoczu wyosiło 1,07 mg/dl). Kobiety w grupie staowiły,7% badaych. 2. Leczei atyretrowirusowo z udziałem teofowiru z prawidłowym GFR pacjetów (GFR u każdego z badaych wyosiło > 90 ml/mi, średia wieku 40 lat, a średie stężeie kreatyiy w osoczu 0,86 mg/dl). Kobiety w grupie staowiły,6% badaych. 3. Leczei atyretrowirusowo iymi lekami bez udziału teofowiru pacjetów. Średia wieku pacjetów wyosiła lat, średie stężeie kreatyiy w osoczu 0,82 mg/dl. Zarówo w grupie III, jak i grupie IV wśród badaych było po 28,6% kobiet. 4. Nieleczei atyretrowirusowo pacjetów. Średia wieku pacjetów wyosiła 37 lat, średie stężeie kreatyiy w osoczu 0,76 mg/dl. Grupa kotrola osób iezakażoych HIV, o prawidłowej fukcji erek. Średia wieku lat, kobiety staowiły 50 % badaych. W moczu ozaczoo aktywość ezymów lizosomalych NAG jej izoezymu NAG-B, β-gr, GAL oraz ezymów rąbka szczoteczkowego AAP,GGT. Aktywość poszczególych ezymów ozaczoo metodami kolorymetryczymi przy użyciu specyficzych substratów odpowiedich dla poszczególych ezymów ( firmy Sigma) [9]. Dla NAG/NAG-B zastosowao (p-itrofeylo-n-acetylo-b-d-glukozamid), dla GAL (4 itrofeylo-b-d-galaktopiraozyd), dla β-gr (4-itrofeylo-b-D-glukuroid). Zasada metody ozaczaia w/w ezymów oparta jest a kolorymetryczym ozaczaiu 4-itrofeolu uwaliaego z substratów w trakcie ezymatyczej hydrolizy trwającej mi. w 37 0 C. Odczytu dokoao a aparacie Stat Fa przy długości fali 405 m. Zasada ozaczaia GGT oparta jest a kolorymetryczym ozaczeiu p-itroailiy, która zostaje uwolioa w wyiku katalityczego przeiesieia przez ezym reszty γ glutamylowej z substratu (γ-l-glutamylo-p-itroailidu) a glicyl-glicyę. Reakcję przeprowadzao w 37 0 C przez 60 miut, a odczytu dokoao kolorymetryczie przy długości fali 405 m. Zasada ozaczaia AAP oparta jest a kolorymetryczym ozaczaiu β-aftyloamiy uwolioej z L-alaylo-b-apftyloamidu po przejściu w barwy związek z p-dwumetyloamiobezaldehydem. Ikubacja trwała 1 miut w temperaturze 25 0 C a odczytu dokoao przy długości fali 0 m. Otrzymae aktywości poszczególych ezymów przeliczoo a stężeie kreatyiy w moczu. 8

3 Diag Lab 14; 50(3): 7-4 Podstawą ozaczaia kreatyiy jest reakcja Jaffego, w której kreatyia i kwas pikryowy tworzą w środowisku alkaliczym barwy kompleks. Natężeie zabarwieia powstałego kompleksu, które jest proporcjoale do zawartości kreatyiy w badaej próbce mierzoo kolorymetryczie przy długości fali 5 m. Wartości współczyika przesączaia kłębuszkowego (GFR) obliczoo a podstawie wzoru. Przeaalizowao rówież wartości aktywości poszczególych ezymów od poziomu limfocytów CD4 i współistiejących HBV i/lub HCV. Limfocyty T CD4 ozaczoo metodą cytometrii przepływowej: FACSca flow cytometry (Becto-Dickiso). Iformacje o statusie serologiczym pod względem zakażeia HCV i/lub HBV uzyskao z dokumetacji medyczej pacjetów. Aaliza statystycza Aalizy statystyczej uzyskaych wyików, dokoao za pomocą programu Statistica PL (StatSoft Polska). Aalizę daych przeprowadzoo testem t-studeta, występowaie rozkładu ormalego oceiao za pomocą testu Kołmogorowa-Smirowa i testu Lillieforsa. Zależości pomiędzy parametrami aalizowao za pomocą współczyika korelacji liiowej Pearsoa. Wartość p 0,05 przyjęto jako istotą statystyczie we wszystkich aalizach. Wyiki Na podstawie przeprowadzoych badań stwierdzoo istotie wyższą aktywość NAG w poszczególych grupach pacjetów od grupy porówawczej. Wyosiła oa odpowiedio: w grupie I (2,626 mu/mg krt., p 0,0000), w grupie II (1,744 mu/mg krt., p 0,0002), w grupie III (2,9 mu/mg krt., p 0,0000) i w grupie IV (1,288 mu/mg krt., p 0,0089) (tab. I). Najwyższą średią aktywość NAG (2,626 mu/mg krt.) stwierdzoo w grupie pacjetów leczoych teofowirem z obiżoym GFR (77,6ml/mi. grupa I). Wartość ta była poadto istotie wyższa (p 0,0032) od średiej aktywości NAG uzyskaej w grupie osób leczoych tym samym lekiem (1,744 mu/mg krt.) lecz z prawidłowym GFR (>90 ml/mi. grupa II) oraz w grupie osób ie leczoych lekami atyretrowirusowymi (1,288 mu/ mg krt., p 0,0007, grupa IV). Aalizując średią aktywość izoformy NAG-B, stwierdzoo istotie wyższe aktywości od grupy porówawczej w grupie pacjetów leczoych teofowirem z obiżoym GFR (grupa I-1,089 mu/mg krt., p 0,0008) oraz leczoych atyretrowirusowo iymi lekami bez udziału teofowiru (grupa III oraz 0,7 mu/mg krt., p 0,0148). Podobie aktywość GAL w grupie I i III była istotie wyższa (p 0,0329, p 0,0285) od wartości uzyskaej w grupie kotrolej (tab. I). Aktywość ezymów rąbka szczoteczkowego w grupach leczoych teofowirem (grupa I i II ) była wyższa ale bez cech istotości statystyczej od grupy kotrolej. Najwyższą wartość aktywości AAP stwierdzoo w grupie osób ieleczoych atyretrowirusowo (5,056 mu/mg kreat., grupa IV). Wartość ta była istotie wyższa od kotroli oraz od wartości średiej uzyskaej w grupie osób leczoych teofowirem z obiżoą GFR-grupa I (2,590 mu/mg krt., p 0,0008) jak i prawidłową GFR-grupa II (2,399 mu/mg krt., p 0,0004). Badając aktywość ezymów w zależości od wielkości przesączaia kłębuszkowego (GFR), pacjetów zakażoych HIV podzieloo a trzy grupy w zależości od zastosowaego leczeia: grupa A chorzy leczei atyretrowirusowo z udziałem teofowiru ( osób), grupa B pacjeci leczei iymi lekami atyretrowirusowymi ( osób), grupa C pacjeci ieleczei atyretrowirusowo ( osób) (tab. II). Najiższą wartość przesączaia kłębuszkowego (GFR) stwierdzoo w grupie osób leczoych atyretrowirusowo z udziałem teofowiru. Wartość ta (83,642 ml/mi/1,73m 2 ) była istotie statystyczie iższa (p 0,005) od średiego GFR u pacjetów leczoych iymi NAG NAG-B ß-Gr GAL GGT AAP 2,626* 1,089* 0,693 0,3* 18,157 2,590 I 1,557 1,0 0,662 0,191 10,984 2,335 1,744* 0,6 0,512 0,287,071 2,399 II 1,077 0,547 0,339 0,187 10,954 2,4 2,9* 0,7* 0,700 0,350*,936 3,709 III 1,314 0,544 0,538 0,279 14,097 2, ,288* 0,602 0,593 0,282,369 5,056* IV 0,5 0,340 0,381 0,4 12,639 2,262 0,919 0,443 0,9 0,5 15,593 2,528 K 0,9 0,275 0,289 0,168 9,462 1,591 Tabela I. Aktywość ezymów w moczu pacjetów w poszczególych grupach badawczych (I-IV) i w grupie kotrolej (K). *wartości istotie wyższe od grupy kotrolej AAP alayloamiopeptydaza; GAL β-galaktozydaza; β-gr β-d-glukuroidaza; GGT-γ glutamylotraspeptydaza; NAG N-acetylo-β-D-glukozamiidaza; NAG-B izoforma N-acetylo-β-D-glukozamiidazy; liczba przypadków; odchyleie stadardowe; średia arytmetycza 9

4 A B C GFR NAG NAG-B β-gr GAL GGT AAP 83,642 2,195* 0,858 0,605 0,4,486 2,497 10,659 1,402 0,848 0,531 0,187 12,5 2,197 88,4 2,119 0,6 0,680 0,250 19,843 3,9 4,977 1,4 0,444 0,438 0,9 14,097 2,128 88,807 1,188 0,502 0,493 0,182 19,369 4,056 3,733 0,4 0,0 0,281 0,074 12,369 2,262 Tabela II. Średie wartości aktywości ozaczaych ezymów w moczu oraz średie wartości GFR w określoych grupach badawczych (A, B, C). * wartość istotie wyższa od wartości grupy AAP alayloamiopeptydaza; GAL β-galaktozydaza; β-gr β-d-glukuroidaza; GGT γ glutamylotraspeptydaza; GFR przesączaie kłębkowe erek; NAG N-acetyloβ-D-glukozamiidaza, NAG-B izoforma N-acetylo-β-D-glukozamiidazy; liczba przypadków; odchyleie stadardowe; średia arytmetycza lekami atyretrowirusowymi (88,4 ml/mi/1,73m 2 ) oraz od wartości pacjetów bez terapii atyretrowirusowej (88,807 ml/mi/1,73m 2 ).. U pacjetów leczoych atyretrowirusowo z udziałem teofowiru stwierdzoo istotą statystyczie (p 0,029) ujemą korelację liiową pomiędzy aktywością NAG-B, a wartością przesączaia kłębuszkowego (ryc.1). Pomimo braku korelacji pomiędzy GFR, a aktywością NAG, średia aktywość tego ezymu w grupie leczoych teofowirem (2,195 mu/mg krt.), była istotie statystyczie wyższa od średiej aktywości uzyskaej w grupie osób ieleczoych C (1,188 mu/mg krt., p 0,006 (tab. II). U pacjetów zakażoych HIV dokoao także ocey aktywości ozaczaych ezymów w moczu w zależości od aktualej liczby limfocytów T CD4 +. Badaych podzieloo a dwie grupy: grupę A staowili pacjeci z liczbą limfocytów CD4 poiżej 500 komórek/mm 3 grupę B pacjeci z liczbą limfocytów CD4 powyżej 500 komórek/mm 3. Średie wartości aktywości badaych ezymów były wyższe w grupie osób, u których liczba limfocytów CD4 ie przekraczała 500 komórek/mm 3. Uzyskae wyiki ie różiły się jedak istotie statystyczie (tab. III). U pacjetów zakażoych HIV, aalizowao także zależość pomiędzy aktywością ozaczaych ezymów w moczu od statusu serologiczego HBV i/lub HCV. Pacjetów podzieloo a dwie grupy. Grupa A to pacjeci u których stwierdzoo zakażeia HBV i/lub HCV. Grupa B-pacjeci bez współzakażeń tym wirusem. W przypadku trzech ezymów lizosomalych: NAG, NAG-B, β-gr oraz jedego ezymu rąbka szczoteczkowego GGT stwierdzoo istotie wyższe aktywości (p 0,05) od średich uzyskaych w grupie osób bez współzakażeń (tab. IV). Wśród pacjetów zakażoych HIV wykazao istoty wzrost aktywości NAG, NAG-B oraz β-gr wraz z wiekiem. Istota statystyczie korelacja liiowa (p<0,05, r=0,2775) dla NAG i wieku była opisaa rówaiem y=0, ,038*, dla NAG-B r=0,3159 y=-1, ,0368*, atomiast dla β-gr r=0,75 y=0, ,0128*. Nie wykazao istotego statystyczie związku pomiędzy aktywością badaych ezymów a płcią pacjeta. Dyskusja W przeprowadzoych badaiach stwierdzoo ajwyższą średią aktywość NAG oraz jej izoformy-nag-b w grupie pacjetów leczoych teofowirem z obiżoą fukcją GFR. Aktywość NAG w tej grupie była poadto istotie wyższa od średiej aktywości tego ezymu w grupie osób leczoych tym samym lekiem, lecz z prawidłowym GFR oraz w grupie osób ieleczoych lekami atyretrowirusowymi. NAG jest ezymem główie zlokalizowaym we frakcji lizosomalej komórek cewek erkowych. Układ lizosomaly cewek ma charakter dyamiczy i dlatego iewielkie ilości NAG mogą występować w moczu w warukach fizjologiczych, w wyiku uwaliaia a drodze sekrecji czy piocytozy, bez aruszeia błoy plazmatyczej. Destabilizacja błoy lizosomów powoduje zwiększoe przechodzeie ezymu do moczu [8]. Stwierdzoy w badaiach własych wzrost aktywości NAG, CD4 NAG NAG-B β-gr GAL GGT AAP 343,781 2,1 0,869 0,675 0,360,571 4,3 A 129,526 1,465 0,9 0,447 0,6,293 3, ,0 1,852 0,671 0,616 0,264,8 3,107 B 150,805 1,080 0,0 0,552 0,2,294 2,574 Tabela III. Średie aktywości ozaczaych ezymów w moczu w zależości od poziomu limfocytów CD4 w grupach badawczych (A, B). AAP alayloamiopeptydaza; GAL β-galaktozydaza; β-gr β-d-glukuroidaza; CD4 poziom limfocytów w surowicy; GGT γ glutamylotraspeptydaza; NAG N-acetylo-β-D-glukozamiidaza; NAG-B izoforma N-acetylo-β-D-glukozamiidazy; liczba przypadków; odchyleie stadardowe; średia arytmetycza 0

5 Diag Lab 14; 50(3): 7-4 szczególie jej izoformy NAG-B w grupie pacjetów leczoych teofowirem sugeruje uszkodzeie kaalików erkowych. Potwierdza to obiżoa wartość GFR w badaej grupie oraz stwierdzoa istota statystyczie ujema korelacja liiowa pomiędzy NAG-B, a wartością przesączaia kłębuszkowego (GFR). Komórki kaalików proksymalych erek szczególie obfitują w NAG- -B, który jest przytwierdzoy do błoy lizosomalej. Jego uwaliaie astępuje a skutek pękięcia błoy lizosomalej pod wpływem czyika efrotoksyczego. Wiele substacji, w tym leków ależy do czyików lizosomotropowych. Stwierdzoe w badaiach własych zjawisko zwiększoego uwaliaia ezymów pochodzących ze struktur lizosomalych komórek abłoka cewek erkowych może być wczesym sygałem stau zapalego erek. W erkach dotkiętych Rycia 1. Zależość między wartością GFR a aktywością NAG-B w grupie pacjetów leczoych atyretrowirusowo z udziałem teofowiru. procesem zapalym występuje zwiększeie liczby lizosomów w komórkach cewkowych. Ado i wsp. [10] w swoich badaiach prowadzoych a 424 pacjetach zakażoych HIV oraz otrzymujących cart wykazali u 25 % badaych uszkodzeie kaalików erkowych, a podstawie wzrostu aktywości NAG i GGT. Stwierdzae uszkodzeie korelowało istotie z długością terapii atyretrowirusowej, wysokim stężeiem białka ostrej fazy (CRP) świadczącym o staie zapalym, oraz współistiejącej cukrzycy. Hall i wsp. [6] przeprowadzili badaia u 99 pacjetów zakażoych HIV z kreatyią w surowicy poiżej 1,7mg/dl. W grupie leczoych z zastosowaiem teofowiru oraz w grupie leczoych iymi lekami atyretrowirusowymi stwierdzoo istotie wyższą aktywość NAG w porówaiu do grupy bez leczeia atyretrowirusowego. Podwyższoą aktywość NAG uzyskao w badaiach ASSERT trwających 48-tygodi. Badai zakażei HIV otrzymywali Efavirez oraz Abacavir/Lamivudie lub Teofovir/Emtricitabie [11]. Badaia iych autorów wykazały podobie podwyższoą aktywość NAG-u w moczu pacjetów zakażoych HIV, wyikającą z zastosowaia cart [6, 10, 12]. Przedstawioe wyiki włase oraz prace iych badaczy przemawiają za zasadością ozaczaia NAG i izoformy NAG-B w moczu w celu wykrycia wczesego stadium uszkodzeia erek. Ezym te wraz z izoformą wydaje się być dobrym biomarkerem uszkodzeń erek podczas stosowaia leków atyretrowirusowych oraz zmia zapalych w erkach postępujących w przebiegu HIV/ AIDS []. W badaiach własych ajwyższą aktywość ezymu rąbka szczoteczkowego AAP stwierdzoo w grupie osób ieleczoych atyretrowirusowo. Istoty wpływ a zwiększoe wydalaie AAP do moczu w grupie badaych może mieć jego powierzchiowa lokalizacja. AAP wraz z białkami strukturalymi staowi itegralą część mikrokosmków, tworząc specyficze struktury przestrzee. Stwierdzoo, że aż 95% AAP obecego w komórkach proksymalej części cewek erkowych bierze udział w tworzeiu błoy zewętrzej mikrokosmków, z której łatwo może być uwaliay. Ta powierzchiowa lokalizacja powoduje, że w rezultacie prze- NAG NAG-B β-gr GAL GGT AAP A 2,7* 0,597 0,988* 0,499 0,679* 0,395 0,268 0,1,194*,792 2,366 2,036 B 0,943 0,339 0,255 0,159 0,369 0,1 0,3 0,069 10,753 3,3 2,539 1,7 Tabela IV. Średie aktywości ozaczaych ezymów w moczu u pacjetów, w zależości od współistiejącego zakażeia HCV i/lub HBV w badaych grupach A i B. *wartości istotie wyższe od wartości grupy B AAP alayloamiopeptydaza; GAL β-galaktozydaza; β-gr β-d-glukuroidaza; GGT γ glutamylotraspeptydaza; NAG N-acetylo-β-D-glukozamiidaza; NAG-B izoforma N-acetylo-β-D-glukozamiidazy; liczba przypadków; odchyleie stadardowe; średia arytmetycza 1

6 pływu filtratu przez światło kaalików, ezym te może uwaliać się poprzez oderwaie od błoy ie uszkadzając itegralości komórek kaalików. W badaiach własych stwierdzoo ajiższą wartość przesączaia kłębuszkowego (GFR)oraz ajwyższą aktywość NAG w grupie pacjetów leczoych atyretrowirusowo z udziałem teofowiru. Poadto w grupie tej wykazao istotą statystyczie ujemą korelację pomiędzy aktywością NAG-B a GFR. Nie obserwowao takiej zależości u osób leczoych iymi lekami i pacjetów ieleczoych atyretrowirusowo. Badaia iych autorów potwierdzają iepożądae działaie efrotoksycze teofowiru, często stosowaego w terapii ARV. Uszkodzeie erek może maifestować się ostrą iewydolością z zaburzeiami przesączaia kłębuszkowego, bądź może rówież przebiegać w łagodiejszej postaci p. dysfukcji kaalików erkowych, która iewychwycoa odpowiedio wcześie może przejść w jawą efropatię-zespół Facoiego. W większości przypadków są to łagode zaburzeia fukcji kaalików erkowych, które dotyczą % badaych z HIV leczoych TDF[14-15]. Uszkodzeie erek podczas stosowaia TDF jest zapewe procesem wieloczyikowym (podeszły wiek, iska masa ciała, koifekcje, stosowaie iych leków efrotoksyczych) [16]. Jedak długotermiowe stosowaie tego leku prowadzi często do dysfukcji kaalikowej. Nie dziwią więc, lecz potwierdzają to zagrożeie, uzyskae wyiki istotego wzrostu aktywości NAG, NAG-B oraz β-gr wraz z wiekiem. Wraz ze starzeiem się w erkach zachodzą zmiay strukturale oraz czyościowe. W obrazie mikroskopowym stwierdza się zmiejszeie ilości czyych efroów []. Dodatkowo stosowae leczeie atyretrowirusowe może skutkować zmiaami w aktywościach ezymów pochodzeia erkowego. Wykazay w pracy wzrost wartości badaych wskaźików w moczu w grupie z iższą liczbą limfocytów CD4 wskazuje, że progresja zakażeia HIV wiąże się z uszkodzeiem erek. Komórki układu immuologiczego są miejscem replikacji wirusa HIV. Podobych obserwacji dokoao w badaiach Di Biagia i wsp. [18] zauważając, że istieje zależość pomiędzy iską liczbą limfocytów CD4 a wystąpieiem chorób erek. W badaiach własych wykazao istoty wpływ współzakażeia wirusem HBV i/lub HCV a aktywość trzech ezymów lizosomalych: NAG, NAG-B, β-gr oraz jedego ezymu rąbka szczoteczkowego GGT. U pacjetów zakażoych HIV, współzakażeia staowią dodatkowy czyik zagrażający prawidłowemu fukcjoowaiu erek [19]. Oboho i wsp. [12] w badaiach przeprowadzoych u 2 kobiet HIV-pozytywych stwierdzili wzrost NAG-u u kobiet rasy Latyoskiej z koifekcją HCV i obiżoym przesączaiem kłębuszkowym egfr<60, cukrzycą oraz proteiurią. Przyczyą zwiększeia aktywości ezymów w moczu w chorobach wątroby może być uszkodzeie komórek cewki bliższej przez gromadzące się w dużych stężeiach kwasy żółciowe. Wzrost stężeia kwasów żółciowych w surowicy krwi, a tym samym w przesączu erkowym osocza, przyczyia się do zwiększoego ich wydalaia do światła cewki erkowej. Poadto w przypadku zakażeia HCV często dochodzi do występowaia krioglobuliemii (obecość w surowicy immuoglobuli ulegających krioprecypitacji w iskich temperaturach). Krioprecypitaty odkładające się w aczyiach kłębuszków erkowych mogą doprowadzić do iewydolości erek. Ostra lub przewlekła iewydolość erek w przebiegu schorzeń wątroby, w tym w wirusowym zapaleiu wątroby, może być wyikiem procesów immuologiczych, wirusowych, działaia czyików toksyczych i leków []. Badaia włase oraz iych aukowców potwierdzają wpływ cart a fukcję kaalików erkowych. Toksycze działaie leków atyretrowirusowych maifestuje się różym asileiem zmia w erkach. Pod uwagę ależy brać rówież czyiki dodatkowe jak długość terapii, wiek, waga pacjeta, koifekcję wirusowe, choroby współistiejące, stosowaie iych leków zwłaszcza efrotoksyczych. Przeprowadzoe badaia wskazują, że z ozaczaych ezymów jedyie NAG oraz jej izoforma NAG-B mogą mieć przydatość w oceie fukcji erek w grupie pacjetów leczoych teofowirem. W grupie tej wykazao istotą statystyczie ujemą korelację pomiędzy aktywością NAG-B a GFR. Nie obserwowao takiej zależości u osób leczoych iymi lekami i pacjetów ieleczoych atyretrowirusowo. Na tej podstawie moża sądzić, że ozaczaie aktywości NAG, szczególie izoformy NAG-B w moczu może być przydate we wczesej diagostyce zagrażającej iewydolości erek u pacjetów zakażoych HIV leczoych teofowirem. Nasze badaia ie wskazują atomiast, by ozaczaie aktywości badaych ezymów u pacjetów ieleczoych atyretrowirusowo lub leczoych iymi lekami mogło być przydate w diagostyce chorób erek. Stosowaie jedak ozaczeia pojedyczego markera oceiającego fukcjoowaie tak skomplikowaego w swej budowie i fukcji arządu jakim jest erka, ie zajduje praktyczego uzasadieia. Dlatego ozaczaie aktywości NAG, NAG-B w połączeiu z iymi wskaźikami fukcji erek p. β 2 mikroglobulią, której przydatość kliiczą wykazaliśmy we wcześiejszych badaiach [] może przyspieszyć rozpozaie przewlekłej choroby erek u pacjetów zakażoych HIV. Złożoy patomechaizm i obraz kliiczy zakażeia HIV, które wiążą się z potrzebą wielokierukowej terapii wymagają szczególej ocey fukcji erek gdyż PChN może przebiegać subkliiczie. Stau tego ie moża pogłębiać a ależy wręcz tak optymalizować terapię atyretrowirusową (cart) aby zapobiegać wystąpieiu zaawasowaej iewydolości erek. Praca aukowa w ramach działalości ST-703. Piśmieictwo 1. Palella FJ Jr, Baker RK, Moorma AC, et al. Mortality i the highly active atiretroviral therapy era:chagig causes of death ad disease i the HIV outpatiet study. J Acquir Immue Defic Sydr 06; 43: Phillips AN, Neato J, Ludgre JD. The Role of HIV i Serious Diseases Other tha AIDS. AIDS 08; (18): Wiiarczyk, Sikora A, Mikuła T i wsp. Nephrotoicity of Teofovir true or myth? HIV& AIDS Rev 09; 8(3): Ryom L, Mocroft A, Ludgre J. HIV Therapies ad the Kidey: some good some ot so good? Atiretroviral Therapies 12; 9:

7 Diag Lab 14; 50(3): Adima WA, Cheroff MC, Mitchell C, et al. Icidece of persistet real dysfuctio i huma immuodeficiecy virus 1-ifected childre: associatio with the use of atiretrovirals, ad other ephrotoic medicatios ad risk factors. Pediatr Ifect Dis J 09; 28: Hall AM, Edwards SG, Laosley M, et al. Subcliical tubular ijury i HIV-ifected idividuals o atiretroviral therapy: a cross-sectioal aalysis. Am J Kidey Dis 09; 54: Del Palacio M, Romero S, Casado JL. The use of biomarkers for assessig HAART- -associated real toicity i HIV-ifected patiets. Curr HIV Res 12; 6: Kępka A, Szajda, Jakowska A i wsp. N-acetylo -heksozoamiidaza marker uszkodzeia cewek erkowych bliższych. Pol Merk Lek 08; 15: Jug K, Matteheimer H, Burchardt U. Uriary ezymes i Cliical ad Eperimetal Medicie. I: Spriger-Verlag, Berli, Ado M, Yaagisawa N, Ajisawa A, et al. Kidey tubular damage i the absece of glomerular defects i HIV-ifected patiets o highly active atiretroviral therapy. Nephrol Dial Trasplat 11; 26: Post FA, Moyle GJ, Stellbrik HJ, et al. Radomized compariso of real effects, efficacy, ad safety with oce-daily abacavir/lamivudie versus teofovir/emtricitabie, admiistered with efavirez, i atiretroviral-aive, HIV-1-ifected adults: 48-week results from the ASSERT study. J Acquir Immue Defic Sydr 10; 55(1): Oboho I, Abraham A, Beig L. Teofovir use ad uriary biomarkers amog HIV-ifected wome i the Wome s Iteragecy HIV Study (WIHS). J Acquir Immue Defic Sydr ; 62(4): Del Palacio M, Romero S, Casado JL. Proimal tubular real dysfuctio or damage i HIV-ifected patiets. AIDS Rev 12; 14(3): Woodward C, Hall A, Williams I, et al. Teofovir-associated real ad boe toicity.hiv Med 09;10(8): Labarga P, Barreiro P, Marti-Carboero L, et al. Kidey tubular abormalities i the absece of impaired glomerular fuctio i HIV patiets treated with teofovir. AIDS 09; (6): Marchewka Z, Szymańska B, Płoka J. Potecjale działaie efrotoksycze leków atyretrowirusowych. Postępy Hig I Med Dośw 12; 66: Deeks S.G. HIV ifectio, iflammatio, immuoseescece, ad agig. Au Rev Med 11; 62: Di Biagio A, Rosso R, Vitale F, et al. Risk factors for chroic kidey disease amog huma immuodeficiecy virus-ifected patiets: A Europea case cotrol study. Cli Nephrol 11; 75: Jabłońska J, Kozłowska J. Trudości w leczeiu chorób erek związaych z zakażeiem HCV. Przegl Epidemiol 09; 63: Łapiński TW, Rogalska-Płońska M, Czajkowska J i wsp. Wpływ krioglobuliemi a fukcję erek wśród osób przewlekle zakażoych HCV. Przegl Epidemiol 09; 63: Szymaek-Pasterak A, Marchewka Z, Szymańska B, et al. Assessmet of the usefuless of β2-microglobuli ad retiol bidig protei for the purpose of testig kidey fuctio i HIV-positive patiets. HIV AIDS Rev 14; : 40-. Adres do korespodecji: dr Zofia Marchewka Katedra i Zakład Toksykologii UM we Wrocławiu Pracowia Markerów Nefrotoksyczości Środowiskowej Wrocław, ul. Borowska 1 Tel zofia.marchewka@umed.wroc.pl Zaakceptowao do publikacji:

8 4