WARUNKI PRACY PIELĘGNIAREK ŚRODOWISKOWO-RODZINNYCH

Transkrypt

1 Medycya Pracy 2010;61(6): Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Ewa Kułagowska 1 Maria Kosińska 2 PRACA ORYGINALNA WARUNKI PRACY PIELĘGNIAREK ŚRODOWISKOWO-RODZINNYCH WORKING CONDITIONS OF COMMUNITY NURSES 1 Istytut Medycyy Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosowiec Zakład Fizjologii Pracy i Ergoomii 2 Śląska Wyższa Szkoła Zarządzaia im. Geerała Jerzego Ziętka, Katowice Zamiejscowy Wydział Nauk o Zdrowiu w Tychach Streszczeie Wstęp: Pozaie i moitorowaie zarówo stau zdrowia pracowików, jak i wszystkich składowych procesu pracy, a także zidetyfikowaie związków przyczyowo-skutkowych między obiema składowymi to ajskutecziejsza droga do efektywych działań prozdrowotych w miejscu pracy. Szczególa sytuacja dotyczy staowisk pracy pielęgiarek środowiskowo-rodziych, które zlokalizowae są w miejscu zamieszkaia pacjeta i ie są adzorowae w zakresie bhp. Celem badań było pozaie waruków pracy, a w szczególości zagrożeń podczas prac wykoywaych przez pielęgiarki środowiskowo-rodzie. Materiał i metody: W badaiach wykorzystao aoimowy kwestioariusz zawierający 33 pytaia. Pytaia dotyczyły procesu pracy, waruków pracy, obciążeia pracą, zagrożeń, ciężkości wykoywaej pracy oraz dolegliwości odczuwaych w trakcie realizacji świadczeń. Kwestioariusz wypełiło 86 pielęgiarek środowiskowo-rodziych z tereu Górego Śląska. Wyiki i wioski: Pielęgiarki środowiskowo-rodzie oceiły swoją pracę jako ciężką. Szczegółowa ocea obejmowała: diagostykę społeczą (praca lekka), diagostykę lecziczą (praca lekka), prace pielęgacyjo-leczicze (praca ), pielęgacyjo-higieicze (praca ) i rehabilitację (praca ). W opiii pielęgiarek ajwiększymi zagrożeiami i uciążliwościami w ich pracy są: admiere obciążeie fizycze, wymuszoa pozycja ciała, agresywi pacjeci, agresywe rodziy pacjetów, iebezpiecze zwierzęta domowe i sta techiczy urządzeń w domu pacjeta. Uzyskae wyiki badań ujawiły, że waruki a staowiskach pracy ie zapewiają pielęgiarkom środowiskowo-rodziym bezpieczej pracy. Med. Pr. 2010;61(6): Słowa kluczowe: pielęgiarki, staowisko pracy, czyiki ryzyka zawodowego, obciążeie pracą, bezpieczeństwo i higiea pracy, świadczeia pielęgiarskie Abstract Backgroud: To esure the most efficiet workplace health promotio it is essetial to idetify ad moitor health coditios of employees ad all compoets of the work process, as well as to recogize their cause-effect relatioships. Commuity urses form a occupatioal group with a specific type of workplace that is usually located i the patiet s place of residece ad thus ot ispected i terms of safety ad hygiee. The aim of the study was to idetify workig coditios of commuity urses with special referece to occupatioal hazards. Material ad Methods: A aoymous questioaire was used as a major tool of this survey. It cotaied 33 questios, cocerig the work process, workig coditios, work loads ad arduousess, hazards ad work-related complaits. The questioaire was completed by 86 commuity urses workig i the Upper Silesia regio. Results ad Coclusios: Commuity urses geerally assessed their work as hard. A more thorough aalysis revealed that ursig ad curative care, ursig ad hygieic care ad rehabilitatio were regarded by commuity urses as hard, whereas social diagostics ad curative diagostics were assessed as much easier tasks. Excessive physical load, forced positio at work, aggressive patiets, patiets aggressive family members, dagerous domestic aimals, low quality of techical devices i patiets homes were reported as the greatest hazards. The obtaied results reveal that workig coditios of commuity urses do ot esure their safety at work. Med Pr 2010;61(6): Key words: urses, workplace, occupatioal risk factors, work load, safety ad hygiee of work, ursig services Adres autorek: Zakład Fizjologii Pracy i Ergoomii, Istytut Medycyy Pracy i Zdrowia Środowiskowego, ul. Kościela 13, Sosowiec, Nadesłao: 22 marca 2010 Zatwierdzoo: 16 lipca 2010 WSTĘP Opieka pielęgiarska środowiskowo-rodzia realizowaa jest w ramach podstawowej opieki zdrowotej. Obejmuje cztery kieruki działań: rozpozaie potrzeb zdrowotych jedostki, rodziy i społeczości, edukację i wychowaie zdrowote, opiekę ad przewlekle chorym i iepełosprawym oraz rehabilitację (1). Zadaia te realizowae są główie w środowisku domowym pacjeta, które jest zmiee, tak jak zmieiają się waruki bytowaia poszczególych podopieczych pielęgiarki. W związku z tym staowisko pracy pielęgiarki środowiskowo-rodziej, czyli przestrzeń pracy, wraz z wyposażeiem w środki i przed-

2 642 E. Kułagowska, M. Kosińska Nr 6 mioty pracy, w której pracowik wykouje pracę (2,3), ma zmieą lokalizację, usytuowae jest a tereie prywatym, a jego wyposażeie w środki i przedmioty pracy w zaczym stopiu uzależioe jest od stau posiadaia podopieczych. Z kolei potrzeby poszczególych podopieczych wyzaczają zakres realizowaych zadań, wpływają a rodzaj i atężeie/stężeie czyików oddziałujących w procesie pracy oraz a obciążeia, jakim podlegają poszczególe pielęgiarki. Uwagę zwraca rówież to, że charakter wykoywaej pracy wymaga od pielęgiarek przemieszczaia się między miejscami zamieszkaia poszczególych podopieczych objętych świadczeiami. Liczba odwiedzaych w ciągu dia środowisk, ich lokalizacja i rozproszeie w tereie dodatkowo zwiększają i różicują obciążeie pracą poszczególych pielęgiarek, wpływając także a czas realizacji wyzaczoych zadań i występujące zagrożeia. Sytuację komplikuje rówież to, że pielęgiarki realizują świadczeia w tereie jedoosobowo, co w zaczym stopiu wpływa a ich obciążeie pracą i bezpieczeństwo. Specyfika staowiska pielęgiarki środowiskoworodziej ograicza zarówo możliwość pozaia, jak i kształtowaia waruków pracy, których sta wraz z orgaizacją pracy oraz zachowaiami pracowików wobec zagrożeń występujących w środowisku pracy (2,3), jest wyzaczikiem bezpieczeństwa pracy i ryzyka zawodowego związaego z jej wykoywaiem. W iiejszych badaiach podjęto próbę idetyfikacji zagrożeń występujących w miejscach realizacji świadczeń przez pielęgiarki środowiskowo-rodzie w województwie śląskim oraz pozaia problemów w zakresie bezpieczeństwa i higiey ich pracy. Celem jest określeie działań w obszarze bezpieczeństwa i ochroy zdrowia pielęgiarek środowiskowo-rodziych, możliwych do przeprowadzeia ze względu a charakter pracy i adekwatych do jej specyfiki. MATERIAŁ I METODY Waruki pracy pielęgiarek środowiskowo-rodziych oraz wyikające z ich obciążeia towarzyszące wykoywaiu codzieych zadań przeaalizowao w oparciu o wyiki aoimowych badań akietowych przeprowadzoych wśród pielęgiarek środowiskowych a tereie województwa śląskiego. Akietę wypełiło 86 pielęgiarek, co staowi 22 pielęgiarek, które ukończyły kursy specjalizacyje z zakresu pielęgiarstwa środowiskowo-rodziego (wg daych statystyczych a dzień 30 czerwca 2008 r. z Okręgowych Izb Pielęgiarek i Położych). Były to osoby o zaczie zróżicowaym doświadczeiu zawodowym, w tym także w pielęgiarstwie środowiskowym. Średi staż pracy ogółem wyosił bowiem 23 lata (4 40 lat), atomiast w pielęgiarstwie środowiskowym 10 lat (1 30 lat) (tab. 1). Respodetki wykoywały swoją pracę w różym wymiarze czasu pracy i przy zróżicowaej formie zatrudieia 58 ( = 50) z ich pracowało a etacie, 53 ( = 46) w pełym wymiarze czasu pracy (tz. 7 godzi, 35 miut), 5 ( = 4) w skrócoym wymiarze czasu pracy, atomiast 42 ( = 36) a umowę zleceie lub umowę o dzieło. Wykorzystaa w badaiach autorska akieta zawierała w sumie 33 pytaia. Miały oe charakter zamkięty, półotwarty i otwarty. Dotyczyły procesu pracy oraz czyików i okoliczości związaych z wykoywaiem codzieych zadań, a także opiii pielęgiarek o waru- Tabela 1. Staż pracy pielęgiarek środowiskowych z tereu województwa śląskiego Table 1. Duratio of employmet amog commuity urses employed i the Silesia voivodeship Okres zatrudieia [w latach] Duratio of employmet [years] ogółem total Zatrudieie Employmet [] jako pielęgiarka środowiskowa as a commuity urse

3 Nr 6 Waruki pracy pielęgiarek 643 kach pracy, występujących obciążeń, zagrożeń, ciężkości wykoywaej pracy i dolegliwości odczuwaych w trakcie realizacji świadczeń. Do ocey odczucia przez pielęgiarki ciężkości wykoywaej przez ie pracy, a także ciężkości wykoywaia poszczególych świadczeń (w zakresie diagostyki społeczej, diagostyki lecziczej, pielęgacyjo-lecziczych, pielęgacyjo-higieiczych, aktywizacji podopieczego, rehabilitacji) posłużoo się zaadaptowaą do tego celu puktowo-słową skalą Borga. Obejmuje oa 15 stopi puktowych (6 20 pkt) i siedem kategorii ciężkości pracy: bardzo, bardzo lekka 6, 7 puktów; bardzo lekka 8, 9 puktów, lekka 10, 11 puktów, dość 12, 13 puktów, 14, 15 puktów, bardzo 16, 17 puktów, iezwykle 18, 19, 20 puktów (4). WYNIKI Wykoywaą pracę pielęgiarki środowiskowo-rodzie oceiły w skali Borga jako ciężką (średia wartość puktowa wyosiła 15±2 pkt), przy czym co trzecia pielęgiarka oceiła wykoywaą przez siebie pracę jako dość ciężką, a co czwarta awet jako bardzo lub iezwykle ciężką. Z kolei wykoywaie poszczególych świadczeń uzyskało astępujące średie ocey: diagostyka społecza 10 pkt (praca lekka), diagostyka leczicza 11 pkt (praca lekka), zabiegi pielęgacyjo-leczicze 14 pkt (praca ), pielęgacyjo-higieicze 15 pkt (praca ), aktywizacja podopieczego (rehabilitacja) 15 pkt (praca ). Szczegółowe dae dotyczące ocey ciężkości wykoywaia poszczególych świadczeń zamieszczoo w tabeli 2. Z daych uzyskaych z akiet wyika, że jeda pielęgiarka środowiskowo-rodzia odwiedza w ciągu dia średio 6 środowisk, a średi czas poświęcay dzieie a przemieszczaie się między środowiskami to około 2 godziy. Przy tym 33 pielęgiarek poświęca a dojazd/dojście do podopieczych w ciągu dia maksymalie godzię, 36 od godziy do dwóch godzi, 31 powyżej dwóch godzi. Przemieszczaie się między środowiskami odbywa się w róży sposób. Jeda trzecia respodetek deklaruje przemieszczeie się wyłączie pieszo lub z wykorzystaiem komuikacji miejskiej, pozostałe wykorzystują w tym celu rówież samochód, rower lub motocykl. Z kolei spośród świadczeń ajczęściej wykoywae są u podopieczych świadczeia pielęgacyjo-leczicze (85), tj. iiekcje, wlewy dożyle, toaleta przeciwodleżyowa, opatrywaie ra, owrzodzeń i odleży; pielęgacyjo-higieicze (69), w tym: toaleta całego ciała pacjeta i wymiaa pampersów; oraz diagostycze (58), tj. pomiary ciśieia tęticzego, pomiar poziomu cukru i pobieraie materiału do aaliz. W zależości od potrzeb podejmowae są także działaia w zakresie rehabilitacji ruchowej podopieczych (26), edukacji i promocji zdrowia (19) oraz ie prace, takie jak karmieie czy zaopatrywaie w leki (27). Wskazując przyczyy obciążeia fizyczego w czasie pracy, respodetki zwracały uwagę główie a koieczość podoszeia pacjetów i pracę w pozycji pochyloej, a także przemieszczaia się między śro- Tabela 2. Ocea ciężkości pracy pielęgiarek środowiskowych (N = 86) Table 2. Work arduousess reported by the commuity urses (N = 86) Praca Task bardzo, bardzo lekka extremely easy bardzo lekka very easy lekka easy Ocea respodetek Opiio of respodets () dość rather hard hard bardzo very hard iezwykle extremely hard brak odpowiedzi lack of respose Diagostyka społecza / / Social diagostics 19 (22) 17 (20) 37 (43) 9 (11) 2 (2) 2 (2) Diagostyka leczicza / / Curative diagostics 9 (11) 13 (15) 44 (51) 15 (17) 3 (4) 1 (1) 1 (1) Prace pielęgacyjo-leczicze / / Nursig- curative tasks 11 (13) 43 (50) 12 (14) 8 (9) 6 (7) 6 (7) Prace pielęgacyjo-higieicze / / Nursig-hygieic tasks 5 (6) 19 (22) 29 (34) 18 (21) 13 (15) 2 (2) Rehabilitacja / Rehabilitatio 2 (2) 15 (17) 25 (29) 26 (30) 14 (17) 4 (5)

4 644 E. Kułagowska, M. Kosińska Nr 6 dowiskami, wchodzeia po schodach i przeoszeia ciężkiej torby z wyposażeiem iezbędym do realizacji świadczeń (przecięty ciężar torby to około 6 kg) (tab. 3). Uwagę zwraca rówież to, że czyość podoszeia podopieczego realizowaa jest w róży sposób, w zależości od możliwości skorzystaia z pomocy iych osób w daym środowisku czy dostępości sprzętu pomociczego (tab. 4). Zdaiem respodetek ajbardziej obciążająca pod względem psychiczym jest dla ich sytuacja życiowa i rodzia poszczególych podopieczych oraz ich sta zdrowia, opieka ad pacjetami cierpiącymi a choroby umysłowe, erwowe, z którymi trudo jest się porozumieć w trakcie realizacji świadczeń, a także orgaizacyje waruki pracy wyikające ze zbyt dużej liczby pacjetów objętych opieką przez jedą pielęgiarkę. Mimo że występowaie obciążeia psychiczego w pracy zadeklarowało 73 badaych pielęgiarek, to szczegółowych iformacji a temat jego przyczy udzieliło jedyie 65 (tab. 5). Tabela 3. Przyczyy obciążeia fizyczego w pracy pielęgiarek środowiskowych (N = 86) Table 3. The reasos for physical load reported by the commuity urses (N = 86) Obciążeie fizycze Physical load Pielęgacja pacjeta / Patiet hadlig ad ursig Podoszeie pacjeta / Patiet liftig Pochyloa pozycja ciała / Bet positio 7 8 Rehabilitacja pacjeta / Patiet rehabilitatio Noszeie ciężkiej torby pielęgiarskiej / Carryig heavy ursig bag 3 4 Pokoywaie odległości między środowiskami, wchodzeie po schodach / / Movig betwee distat places, goig upstairs 3 4 Brak odpowiedzi / Lack of respose 6 7 Tabela 4. Sposób podoszeia pacjeta w pracy pielęgiarek środowiskowych (N = 86) Table 4. Ways of patiet liftig reported by the commuity urses (N = 86) Podoszeie pacjeta Patiet liftig Zawsze bez iczyjej pomocy / Always by oeself Samodzielie lub z pomocą iej osoby / By oself or with helper Zawsze z pomocą iej osoby / Always with helper Stosowaie sprzętu pomociczego / Usig patiet liftig equipmet 8 9 Brak odpowiedzi / Lack of respose 2 2 Tabela 5. Przyczyy obciążeia psychiczego w pracy pielęgiarek środowiskowych (N = 86) Table 5. The reasos for psychical load reported by the commuity urses (N = 86) Obciążeie psychicze Psychical load Sta zdrowia pacjeta, zgo / Patiet s health coditio, death Koflikty, problemy w domu pacjeta / Coflicts, problems i patiet s home Pacjeci cierpiący a choroby umysłowe, erwowe / / Patiets sufferig from metal ad/or ervous diseases Orgaizacja pracy / Work orgaizatio 3 3 Brak odpowiedzi / Lack of respose 30 35

5 Nr 6 Waruki pracy pielęgiarek 645 Odzwierciedleiem obciążeń i waruków pracy, jakim podlegają pracowicy, jest ich kodycja zdrowota. Pielęgiarki wypełiające akietę deklarowały szereg dolegliwości, które występują u ich podczas wykoywaia pracy. Z uzyskaych daych wyika, że poad 80 z ich odczuwa w trakcie pracy dolegliwości w obrębie układu mięśiowo-szkieletowego, główie bólowe (tab. 6). Należy także zazaczyć, że w swojej pracy pielęgiarki spotykają się z różymi zagrożeiami wyikającymi ze specyfiki ich pracy. Wymieiając w akiecie zagrożeia dla zdrowia, pielęgiarki wskazywały m.i. a obawę przed atakami ze stroy iebezpieczych zwierząt trzymaych w domach przez podopieczych czy a obawę przed agresją ze stroy pacjeta i/lub jego rodziy (tab. 7). OMÓWIENIE Na zróżicowaie zarówo ogólej ocey obciążeia pracą, jak i obciążeia poszczególymi świadczeiami (oprócz waruków pracy) rzutowało wiele iych czyików. Były to m.i. wiek i doświadczeie zawodowe, wymiar czasowy i forma zatrudieia przy realizacji świadczeń oraz związae z tym jedye lub dodatkowe miejsce zatrudieia daej pielęgiarki. Tabela 6. Dolegliwości w trakcie pracy deklarowae przez pielęgiarki środowiskowe Table 6. Work-related complaits reported by the commuity urses Dolegliwości Complaits Układ mięśiowo-szkieletowy / Musculoskeletal system ból kręgosłupa / spie pai odciek krzyżowo-lędźwiowy / low back pai odciek szyjy / eck pai odciek piersiowy / upper back pai ból pleców / back pai ból łydek / calf pais ból stóp / feet pais obrzęk podudzia, stóp / edema of the shaks ad feet ból ramio / arm pais drętwieie rąk / umbess of the arm ból adgarstków / wrist pais Ie / Other bóle głowy / headache pieczeie powiek / eye-lids burig 5 6 ból brzucha / abdomial pai 4 5 swędzące zmiay skóre / itchig dermal chages 8 9 Tabela 7. Zagrożeia w pracy pielęgiarek środowiskowych (N = 86) Table 7. Hazards at work reported by the commuity urses (N = 86) Zagrożeia Hazards Niebezpiecze zwierzęta domowe / Dagerous domestic aimals Niebezpiecza okolica / Dagerous eighborhood 2 2 Agresja pacjeta / Patiet s aggressio Agresja rodziy pacjeta / Patiet s family aggressio Agresja pacjeta i jego rodziy / Patiet s ad patiet`s family aggressio Sta techiczy urządzeń w domu pacjeta / / Low techical quality of devices i patiet s home 2 2

6 646 E. Kułagowska, M. Kosińska Nr 6 Liczba odwiedzaych dzieie pacjetów i zakres wykoywaych świadczeń to koleje wykładiki ocey ciężkości pracy. Kwestie te regulowae są przez Rozporządzeie Miistra Zdrowia z dia 30 sierpia 2009 r. w sprawie świadczeń gwaratowaych z zakresu świadczeń pielęgacyjych i opiekuńczych w ramach opieki długotermiowej (5). Określoe są w im m.i. kryteria ocey świadczeiobiorców kierowaych do objęcia pielęgiarską opieką długotermiową domową, świadczeia gwaratowae udzielae przez pielęgiarkę, a także liczba świadczeiobiorców objętych opieką. Zgodie rozporządzeiem pielęgiarka ie może jedoczasowo opiekować się więcej iż 6 świadczeiobiorcami, co staowi rówoważik jedego etatu przeliczeiowego. Zaczy wpływ, ze względów fiasowych, a praktykę realizacji świadczeń mają też zarządzeia prezesa Narodowego Fuduszu Zdrowia (6,7). Należy jedak pamiętać, że to główie sta zdrowia i potrzeby poszczególych podopieczych wyzaczają zakres realizowaych świadczeń, który w związku z tym podlega ciągłym zmiaom (8, 9). Wpływa to a obciążeie pielęgiarek pracą, w tym rówież pod względem czasowym. Liczba, ale także oddaleie i rozproszeie w tereie miejsc wykoywaia świadczeń oraz koieczość wchodzeia po schodach (jak określają respodetki w akietach: a wysokie piętra ) staowią dla ich zacze obciążeie fizycze. W rozliczeiu czasu pracy ie jest uwzględiay czas przemieszczaia się między środowiskami, a jak wskazują a to dae uzyskae z akiet dla większości respodetek to dodatkowo awet powyżej dwóch godzi pracy. Często właściwie kwestią przypadku jest to, jakie środowiska i w jakim rozproszeiu ma pod swoją opieką daa pielęgiarka. Odległości, które musi pokoać, są jeszcze większe w tereie wiejskim, o środowiskach rozproszoych a większym obszarze o ograiczoej możliwości dojazdu czy czasami awet dojścia do podopieczego (p. w tereie podgórskim). Są to sytuacje spotykae w praktyce, ale iestety ieuwzględioe w obowiązujących stadardach i rozliczeiach. Zdaiem autorów ze względu a bezpieczeństwo i higieę pracy pielęgiarek, a także jakości realizowa-

7 Nr 6 Waruki pracy pielęgiarek 647 zły sta techiczy czy iesprawe działaie urządzeń w gospodarstwie domowym podopieczego często wzbudzają reale obawy ze stroy respodetek dotyczące p. porażeia prądem elektryczym, zatrucia gazem czy zaczadzeia tlekiem węgla. Pielęgiarkom środowiskowo-rodziym towarzyszy w pracy rówież obciążeie psychicze, które z jedej stroy wyika z ich emocjoalego zaagażowaia w sytuację zdrowotą i życiową pacjetów, a z drugiej stroy, a co respodetki zwracały uwagę z obawy o włase zdrowie, a awet życie. W czasie realizacji powierzoych zadań występuje bowiem czasami koieczość wejścia do środowisk przestępczych, osób uzależioych od alkoholu, chorych psychiczie, przez co istieje obawa pielęgiarek przed agresją ze stroy zarówo podopieczego, jak i człoków jego rodziy. W iektórych przypadkach realym zagrożeiem stają się też iebezpiecze zwierzęta trzymae w domach przez pacjetów. WNIOSKI Wyiki przeprowadzoych badań wskazują a zacze zróżicowaie waruków pracy pielęgiarek środowiskowo-rodziych, a tym samym ich potecjalego wpływu a bezpieczeństwo pracy i kodycję zdrowotą pielęgiarek. Wykoywaiu pracy przez pielęgiarki środowiskowo-rodziym towarzyszy duże obciążeie fizycze wyikające z koieczości podoszeia, przeoszeia, podtrzymywaia podopieczych, a także utrzymywaia w trakcie pracy pochyloej pozycji ciała, w szczególości przy pielęgowaiu podopieczych i ich rehabilitacji. W wielu wypadkach istotym obciążeiem dla pielęgiarek, wpływającym rówocześie a wydłużeie czasu pracy, jest także przemieszczaie się między miejscami wykoywaia świadczeń i przeoszeie ciężkiej torby z wyposażeiem iezbędym do ich realizacji. Pielęgiarkom środowiskowo-rodziym towarzyszy w pracy rówież obciążeie psychicze, które wyika z ich emocjoalego zaagażowaia w sytuację zdrowotą i życiową pacjetów oraz waruków realizacji świadczeń. Dolegliwości wyikające z wykoywaej pracy zgłaszae przez pielęgiarki środowiskowo-rodzie w trakcie pracy wskazują a potrzebę działań profilaktyczych, w szczególości w odiesieiu do obciążeń układu mięśiowo-szkieletowego. PIŚMIENNICTWO 1. Stachowska M., Buczkowska E.: Świadczeia opieki zdrowotej realizowae przez pielęgiarki i położe w podstawowej opiece zdrowotej. Pielęg. Pol. 2005;1(19): PN-N lipiec Systemy zarządzaia bezpieczeństwem i higieą pracy [wytycze] 3. PN-N lipiec Systemy zarządzaia bezpieczeństwem i higieą pracy [wymagaia] 4. Kosińska M., Kułagowska E., Niebrój L.: Subjective evaluatio of the workload of urses caused by their professioal work. Molisa 2. Medicisko osetrovatelske listy Sarisa. Fakulta Zdravotictva Presovskej Uiverzity v Presove, Presov 2005, ss Rozporządzeie Miistra Zdrowia z dia 30 sierpia 2009 r. w sprawie świadczeń gwaratowaych z zakresu świadczeń pielęgacyjych i opiekuńczych w ramach opieki długotermiowej. DzU z 2009 r. r 140, poz z póź. zm. 6. Zarządzeie r 93/2009/DSOZ Prezesa Narodowego Fuduszu Zdrowia z dia 30 grudia 2009 r. zmieiające zarządzeie w sprawie określeia waruków zawieraia i realizacji umów w rodzaju świadczeia pielęgacyje i opiekuńcze w ramach opieki długotermiowej [cytoway 12 marca 2010]. Adres: /idex.php?katr=3&dzialr=12 7. Zarządzeie r 25/2010/DSOZ Prezesa Narodowego Fuduszu Zdrowia z dia 9 czerwca 2010 r. zmieiające zarządzeie w sprawie określeia waruków zawieraia i realizacji umów w rodzaju świadczeia pielęgacyje i opiekuńcze w ramach opieki długotermiowej [cytoway 12 marca 2010]. Adres: /idex.php?katr=3&dzialr=12 8. Kurowska K., Wrońska I.: Potrzeby zdrowote podopieczych w świetle badań pielęgiarek środowiskowo-rodziych. Zdrow. Publicze 2005;115(1): Musialik K.: Świadczeia pielęgiarskie u ludzi w podeszłym wieku a przykładzie aalizy pracy pielęgiarek środowiskowo-rodziych. Zdrow. Publicze 2005;115(1): Rozporządzeia Rady Miistrów z dia 10 wrześia 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbroioych kobietom. DzU z 1996 r. r 114, poz. 545 z póź. zm. 11. Rozporządzeie Miistra Pracy i Polityki Społeczej z dia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higiey pracy przy ręczych pracach trasportowych. DzU z 2000 r. r 26, poz. 313 z póź. zm. 12. Rozporządzeie Miistra Pracy i Polityki Społeczej z dia 29 listopada 2002 r. w sprawie ajwyższych dopuszczalych stężeń i atężeń czyików szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU z 2002 r. r 217, poz z póź. zm.