prace oryginalne Anna Sobieszczańska 1, Maria Kozioł-Montewka 2, Jarosław Sobieszczański 3 Streszczenie Abstract

Transkrypt

1 prace orygiale Det. Med. Probl. 0,,, ISS -7X Copyright by Wroclaw Medical Uiversity ad Polish Detal Society Aa Sobieszczańska, Maria Kozioł-Motewka, Jarosław Sobieszczański Potecjale czyiki etiologicze zakażeń krzyżowych w gabietach stomatologiczych a przykładzie wybraych bakterii izolowaych z górych dróg oddechowych człowieka Potetial Etiological Factors of Cross Ifectios i Detistry Basig o the Example of Certai Bacteria Isolated from the Huma Upper Airways Prywata Przychodia Stomatologicza 77 Stomatologia, Lubli Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej, Uiwersytet Medyczy w Lubliie Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej, Uiwersytet Medyczy w Lubliie Streszczeie Wprowadzeie. Zakażeia krzyżowe w gabietach stomatologiczych są aktualym problemem medyczym. Stałe, duże ryzyko ifekcji persoelu i pacjetów wyika ze swoistych waruków paujących w gabiecie stomatologiczym. iedoceiaym problemem jest możliwość wszelkich zakażeń droboustrojami zarówo oportuistyczymi, jak i chorobotwórczymi koloizującymi błoy śluzowe górych dróg oddechowych pacjetów. Cel pracy. Określeie częstości występowaia pałeczek z rodzaju Haemophilus w górych drogach oddechowych pacjetów przyjętych w Pracowi Diagostyki Mikrobiologiczej Akademii Medyczej w Lubliie w latach oraz aaliza zmia wrażliwości tych droboustrojów a wybrae atybiotyki. Materiał i metody. Do badań przyjęto osoby zamieszkałe a tereie województwa lubelskiego, które ze skierowaiem zgłosiły się do Pracowi Diagostyki Mikrobiologiczej Akademii Medyczej w Lubliie w celu wykoaia mikrobiologiczego badaia diagostyczego. Wykoao wymazy z błoy śluzowej jamy ustej, jamy osowej, gardła. Badao także plwocię oraz sporadyczie materiał pobray z zatoki szczękowej. Populację przyjętą do badań podzieloo a grupy: dzieci i osoby dorosłe. Wyiki. Bakterie z rodzaju Haemophilus izolowao z 0 pobraych wymazów. Zamieie częściej pałeczka hemofila występowała w górych drogach oddechowych osób poiżej r.ż. (,% subpopulacji) iż osób dorosłych (,0%). Stwierdzoo, że koloizacja błoy śluzowej górych dróg oddechowych przez szczepy Haemophilus spp. występuje częściej w miesiącach zimowych (,7% ogółu badaych) i wioseych (7,7% ogółu badaych) iż jesieią (,% ogółu badaych) i latem (,0% ogółu badaych). Szczepy Haemophilus ifluezae ajczęściej były opore a astępujące atybiotyki: peicylia (0,%), tetracyklia (,0% szczepów oporych), kotrimoksazol (,0% szczepów oporych). Poad 0% izolowaych szczepów H. ifluezae ie wykazywało wrażliwości a ampicylię i aztreoam. Wioski. Ze względu a dużą częstość występowaia pałeczek z rodzaju Haemophilus w górych drogach oddechowych droboustroje te ależy uzać za istoty czyik patogey w rozwoju bakteryjych zakażeń tej części układu oddechowego. Z powodu zmieiających się kieruków lekowrażliwości H. ifluezae skuteczość atybiotykoterapii empiryczej w przypadku zakażeia tymi droboustrojami jest truda do przewidzeia (Det. Med. Probl. 0,,, ). Słowa kluczowe: Haemophilus ifluezae, zakażeia krzyżowe, atybiotykooporość. Abstract Backgroud. Cross-ifectios i detal surgeries are a very up to date medical problem. Costat ad high risk of ifectio of stuff ad patiets is caused by specific coditios of detal surgery. The problem of ifectios caused by differet opportuistic ad pathogeic microorgaisms, that coloize upper airways mucosa, seems to be uderestimated. Objectives. The aim of the study was the evaluatio of frequecy of occurrece of Haemophilus bacteria i upper airways i patiets from Microbiological Laboratory of Medical Uiversity i Lubli durig year. The

2 A. Sobieszczańska, M. Kozioł-Motewka, J. Sobieszczański secod goal was the aalysis of chages i atibiotic resistace Haemophilus bacteria durig metioed years of the study. Material ad Methods. The study was coducted o patiets livig i the area of Lubli, Polad. Patiets data were take from the Registratio Book of Microbiological Laboratory of Medical Uiversity i Lubli. The biological material from patiets was take from oral mouth mucosa, asal cavity mucosa ad throat. Sputum ad rarely material from maxillary sius was take ito study. The studied populatio was divided ito two groups: childre ad adults ( years old ad older). Results. Haemophilus bacteria were isolated i 0 swabs. The bacteria were sigificatly more ofte isolated i upper airways of childre (.%) tha adults (.0%). Coloizatio of upper airways mucosa by Haemophilus spp. was more ofte i witer (.7%) ad sprig (7.7%) tha autum (.%) ad summer (.0%). Haemophilus spp. bacteria were most ofte resistat to peicilli (0.%), tetracyclie (.0% studied bacteria of this species), cotrimoxazole (.0%) ad ampicilli (.0%). Coclusios. Haemophilus spp. bacteria should be cosidered to be importat pathogeic factor of iflammatio of upper airways, because of high percetage of presece of this bacteria i this localizatio of huma body. The effectiveess of atibiotic therapy agaist H. ifluezae is hard to foresee because of chages i drug resistace of this bacteria (Det. Med. Probl. 0,,, ). Key words: Haemophilus ifluezae, cross-ifectios, atibiotic resistace. Zakażeia krzyżowe w gabietach stomatologiczych są aktualym problemem medyczym []. Stałe ryzyko ifekcji zarówo persoelu, jak i pacjetów zgłaszających się do leczeia i/lub działań profilaktyczych wyika ze szczególych waruków paujących w gabietach stomatologiczych []. Są to przede wszystkim: obecość skomplikowaych techiczie urządzeń, często o kostrukcji utrudiającej przeprowadzeie dokładej dezyfekcji; duża liczba pacjetów przyjmowaych w jedostce czasu w zwykle małych pomieszczeiach; wyposażeie gabietu w dużą liczbę drobych, precyzyjych arzędzi wielokrotego użytku; wykoywaie zabiegów z użyciem urządzeń wysokoobrotowych oraz ultradźwiękowych, podczas których powstaje bioaerozol i rozprysk zawierające droboustroje []. ależy podkreślić zaczeie uitu stomatologiczego jako swoistego rezerwuaru droboustrojów patogeych odgrywających istotą rolę w zakażeiach krzyżowych [, ]. iedoceiaym problemem jest możliwość zakażeń zarówo droboustrojami oportuistyczymi, jak i chorobotwórczymi koloizującymi błoy śluzowe górych dróg oddechowych pacjetów. Do droboustrojów tych moża zaliczyć bakterie, wirusy, grzyby, pierwotiaki oraz prioy [, ]. Zakażeia krzyżowe w gabietach stomatologiczych mogą wystąpić między astępującymi osobami: pacjetlekarz, pacjetpacjet, pacjet asysta, lekarzasysta lub rodziami wymieioych osób. W warukach gabietu stomatologiczego zakażeia mogą rozprzestrzeiać się drogą bezpośredią lub pośredią: powietrzo-kropelkową (kropelkowo-wodopochodą i kropelkowo-śliopochodą) oraz przez arzędzia diagostyczo-leczicze (droga jatrogea) []. Pałeczki Gram-ujeme z rodzaju Haemophilus koloizują błoę śluzową górych dróg oddechowych % populacji osób dorosłych w krajach rozwiiętych, przy czym odsetek te się zwiększa do 0% w krajach rozwijających się [7]. Są to droboustroje potecjalie chorobotwórcze, występujące główie a błoie śluzowej policzków, języka, gardła. Są także obece w śliie oraz płytce azębej (przede wszystkim a powierzchiach gładkich oraz styczych zębów) []. Pałeczki z rodzaju Haemophilus spp. u osób z iedoborami immuologiczymi mogą wywołać zapaleie płuc, zapaleie wsierdzia oraz zapaleie spojówek. Pałeczka ifluezy (Haemophilus ifluezae) jest czyikiem etiologiczym zapaleia górych i dolych dróg oddechowych, ucha, agłośi, opo mózgowo-rdzeiowych i tkaki łączej [, ]. Materiał i metody Do badań przyjęto osoby zamieszkałe a tereie województwa lubelskiego. Osoby te zgłosiły się ze skierowaiem do Pracowi Diagostyki Mikrobiologiczej Akademii Medyczej w Lubliie w celu wykoaia mikrobiologiczego badaia diagostyczego, w wybraych latach w okresie od r. do r. U osób tych wykoao wymazy z jedego lub kilku miejsc w obrębie górych dróg oddechowych (błoy śluzowej jamy ustej, jamy osowej, gardła). Badao także plwocię oraz sporadyczie materiał pobray z zatoki szczękowej. Do izolacji szczepów bakterii z rodzaju Haemophilus, z wyżej wymieioych materiałów kliiczych pochodzących od pacjetów, wykorzystao metodę hodowli, w której podłożem był agar czekoladowy. Lekowrażliwość szczepów Haemophilus spp. określao zgodie z rekomedacją doboru testów do ozaczaia wrażliwości bakterii a atybiotyki i chemioterapeutyki z 00 r.,

3 Potecjale czyiki etiologicze zakażeń krzyżowych w gabietach stomatologiczych 7 % ,7 opublikowaą przez Krajowy Ośrodek Referecyjy ds. Lekowrażliwości Droboustrojów []. Populację przyjętą do badań podzieloo a grupy: dzieci (wiek 0- lat) i osoby dorosłe (powyżej. r.ż). Większość populacji przyjętej do badaia staowiły osoby dorosłe (7),% ogółu badaych, a dzieci () 7,7% ogółu badaych. W protokole aukowo-badawczym zawarto iformacje dotyczące: daty badaia, płci i wieku badaych; okolicy aatomiczej, z której pobrao materiał do badaia mikrobiologiczego; rodzaju izolowaych droboustrojów, a także wrażliwości tych droboustrojów a wybrae atybiotyki. Aalizy statystycze wykoao za pomocą pakietu statystyczego SPSS v. pl. Materiał zamieszczao w tabelach krzyżowych, zawierających liczebości i udziały procetowe poszczególych kategorii według płci, wieku i roku badaia, a wybrae także według sezou badaia. Istotość różic oceiao testem iezależości χ lub testem χ dla tabel czteropolowych. Za istote statystyczie uzawao wartości statystyk dla p < 0,0 dla testu dwustroego. Wyiki, wiosa lato jesień zima,7 Ryc.. Występowaie Haemophilus spp. w górych drogach oddechowych w populacji badaej w zależości od pory roku Fig.. Occurece of Haemophilus spp. i upper airways of the examied, depedig o the seaso Pałeczki z rodzaju Haemophilus izolowao z 0 pobraych wymazów (,7% badaej populacji) z porówywalą częstością (p > 0,0) w subpopulacji mężczyz (,%) i kobiet (,%). Wystąpiła zależość istota statystyczie (p < 0,0000) między częstością koloizacji przez Haemophilus spp. górych dróg oddechowych osób dorosłych (%) i osób poiżej. r.ż (,%). Pałeczki Haemophilus spp. izolowao z jamy osowej osób (,0% badaej populacji), zamieie częściej (p < 0,00000) osób iepełoletich (7,%) iż osób dorosłych (,0%). Występowaie pałeczek Haemophilus spp. w gardle stwierdzoo u,% badaej populacji, prawie -krotie częściej u osób poiżej. r.ż. (,%) iż u osób dorosłych (,0%). Zależość ta była istota statystyczie (p < 0,00000). Pałeczki z rodzaju Haemophilus izolowao z plwociy 7 pacjetów, co staowiło 0,% ogółu badaych. Sporadyczie droboustroje te koloizowały błoę śluzową jamy ustej (0,% ogółu badaych). ajczęściej szczepy pałeczki hemofilej izolowao w 00 r., co staowiło,% wszystkich izolowaych droboustrojów z tego rodzaju. Wystąpiła istota zależość (p < 0,0000) między częstością występowaia osicielstwa pałeczki hemofilej w górych drogach oddechowych badaych osób a porą roku badaia. Wykazao, że osicielstwo szczepów Haemophilus spp. występuje częściej w miesiącach zimowych (,7% ogółu badaych) i wioseych (7,7% ogółu badaych) iż jesieią (,% ogółu badaych) i latem (,0% ogółu badaych) (ryc. ). ajczęściej pałeczki te były idetyfikowae jako jede z dwóch gatuków: Haemophilus ifluezae lub Haemophilus paraifluezae. Wrażliwość H. ifluezae ajczęściej była ozaczaa dla astępujących atybiotyków i chemioterapeutyków: ampicylia, kotrimoksazol, aztreoam, cefuroksym, azytromycya, tetracyklia, cyprofloksacya, amoksycylia z kwasem klawulaowym, klarytromycya, cefprozyl, peicylia. Pałeczki H. ifluezae wykazywały ajwiększą wrażliwość a cyprofloksacyę (,%), azytromycyę (,%), cefuroksym (,%), klarytromycyę (,%) i cefprozyl (,%) oraz amoksycylię z kwasem klawulaowym (,%) (tab. ). Izolowae szczepy H. ifluezae ajczęściej wykazywały oporość a peicylię (0,%). iemal połowa droboustrojów z rodzaju Haemophilus wykazywała oporość (,0%) a tetracyklię. Także oporość a kotrimoksazol była duża i wyosiła,0%. Oporość H. ifluezae a ampicylię i aztreoam była podoba i wyosiła odpowiedio i,%. W latach obserwowao tedecję zmiejszaia się oporości H. ifluezae a ampicylię, kotrimoksazol i tetracyklię, przy czym ajsiliej były zazaczoe tredy zmiejszaia się oporości a ampicylię i tetracyklię. Omówieie Pałeczki Haemophilus ifluezae to jede z ajczęstszych bakteryjych czyików etiologiczych ostrych i przewlekłych zakażeń ucha

4 A. Sobieszczańska, M. Kozioł-Motewka, J. Sobieszczański Tabela. Haemophilus ifluezae wrażliwość a atybiotyki według płci i wieku badaych Table. Haemophilus ifluezae atibiotic resistace depedig o sex ad age of the examied Symbol atybiotyku (Atibiotic) Am: opory śr. SXT: opory śr. ATM: opory CXM: opory śr. AZM: opory Te: opory śr. CIP: opory Płeć (Sex) Wiek w latach (Age years) M K ogółem < ogółem 7 7,,,7 0,,0,,,,7,7, 0, 0,, 7, 7,7 0, 0, 0,0, 0,,, 7,,,7, 0,,, 7,0,7,0, 0,,7,,,0 7,7,7,,,,,,,7, 7,, 0,0,0,,,7 7, 7 0,7,,, 7,, 0, 0,0,0, 7,0 7, 7, , 7,0,,, 7,,0 0,0 7,,7, 7,0,,, 7,,,,, 77,,,7 0,,, 7, 7, 0, 7,0 7, 0,0 7, 0,0,,,,,0 7,,0 7 70,,7 7,7,7 77,,,, 0,,, 7, 7, 7,7 70,,,,7, 7,,,, 77 7,0 7, 0,0, 0,0, 0,,,,,, 0,,,,,, 7,,,,7 7, , 7,0,,, 7,,0 0,0 7,,7, 7,0,,, 7,

5 Potecjale czyiki etiologicze zakażeń krzyżowych w gabietach stomatologiczych AMC: opory śr. CLR: opory śr. CPR: opory śr. P: opory CTX: 0 0,0,,,,,,7, 7, 0,0,0,,0,,0, 0,0,7 0,0 0 0,0,,,, 7,, 7,,,, 0,0,, 7,7 7 7, 7,7,7, 0, 0,7, 7,,,,,, 0,, 0,0, 7,,,,,7,,, 0,0,,,,, 7,,,7,7 0,0 0,,,7 7, 7,,, 7,, 0,0,,,,7 7,,, 0, 0,7, 7,,,,,, 0,, Am ampicylia, SXT kotrymoksazol, ATM aztreoam, CXM cefuroksym, AZM azytromycya, Te tetracyklia, CIP cyprofloksacya, AMC amoksycylia/kwas klawulaowy, CLR klarytromycya, CPR cefprozyl, P peicylia, CTX cefotaksym. środkowego, zatok przyosowych, oskrzeli i płuc. osicielstwo tych bakterii w górych drogach oddechowych wykazuje ścisły związek z wiekiem osób badaych jest ajwiększe w okresie iemowlęcym i dziecięcym, a zdecydowaie miejsze wśród osób dorosłych [7,, 0]. osicielstwo Haemophilus ifluezae w górych drogach oddechowych wyosi % populacji w krajach rozwiiętych, a do 0% w krajach rozwijających się [7]. W badaiach przeprowadzoych przez Szebora et al. [] wykazao, że osicielstwo Haemophilus spp.w jamie osowej i gardle dotyczy około,% zdrowych polskich dzieci w wieku od miesięcy do r.ż. Odsetek osicielstwa pałeczek z rodzaju Haemophilus w górych drogach oddechowych jest większy wśród dzieci uczęszczających do przedszkola i z domów dziecka w porówaiu z dziećmi pozostającymi pod opieką domową [7,,,, ]. Według iych źródeł bezobjawowe osicielstwo H. ifluezae dotyczy około 0% dzieci do 7 r.ż. []. W badaiach Kaczały et al. [] częstość izolowaia H. ifluezae z górych dróg oddechowych wyosiła,% (,,%), przy czym osicielstwo w gardle dotyczyło 0% badaej populacji, w jamie osowej atomiast,%. W badaiach własych wykazao osicielstwo pałeczek z rodzaju Haemophilus spp. u,7% ogółu populacji, przy zaczej przewadze odsetkowej wśród osób iepełoletich (,%), co jest porówywale z obserwacjami iych autorów. Według daych pochodzących z Krajowego Ośrodka Referecyjego ds. Lekowrażliwości Droboustrojów za lata 0000 droboustroje z rodzaju Haemophilus są powszechie wrażliwe a peicyliy z ihibitorami β-laktamaz oraz cefalosporyy II i III geeracji. Odotowao także iemal 00-procetową wrażliwość pałeczki

6 0 A. Sobieszczańska, M. Kozioł-Motewka, J. Sobieszczański hemofilej a fluorochioloy. Droboustroje z rodzaju Haemophilus są także w dużym odsetku wrażliwe a działaie tetracykli [,, 7]. Badaia włase staowią potwierdzeie daych pochodzących z KORL [] wrażliwość a atybiotyki pałeczek z rodzaju Haemophilus w latach obejmujących badaie przedstawiała się astępująco: ampicylia,% szczepów ch, cefalosporyy II geeracji powyżej % szczepów ch (cefuroksym,%, cefprozyl,%), fluorochioloy (cyprofloksacya),% szczepów ch. Wyjątkiem jest stwierdzoa w iespeła 0% wrażliwość H. iflueze a tetracykliy (,% szczepów ch). W latach zaobserwowao korzystą tedecję zmiejszaia się odsetka szczepów oporych a tetracykliy. W Polsce oporość pałeczek z rodzaju Haemophilus dotyczyła przede wszystkim kotrymoksazolu (00 r. % szczepów oporych, 00 r. 7% szczepów oporych) []. W badaiach własych stwierdzoo oporość % izolowaych szczepów H. ifluezae a kotrymoksazol, co wyklucza te chemioterapeutyk z terapii empiryczej zakażeń wywołaych przez te droboustrój w regioie lubelskim. Według daych ogólopolskich odsetek szczepów H. ifluezae wytwarzających β-laktamazy w ostatich latach ie przekraczał kilkuastu procet, lecz obserwuje się tedecję wzrostową w tym zakresie. Szczepy te wykazują oporość a peicyliy aturale, amiopeicyliy i ureidopeicyliy []. Badaia włase staowią potwierdzeie tych doiesień. Poad / szczepów H. ifluezae (,0%) wykazywała oporość a ampicylię (ależącą do grupy amiopeicyli), aż 0,% szczepów atomiast było oporych a peicylię aturalą. Podsumowując, moża stwierdzić, że ze względu a dużą częstość występowaia pałeczek z rodzaju Haemophilus w górych drogach oddechowych droboustroje te ależy uzać za istoty czyik patogey w rozwoju bakteryjych zakażeń tej części układu oddechowego. Z powodu zmieiających się kieruków lekowrażliwości H. ifluezae skuteczość atybiotykoterapii empiryczej w przypadku zakażeia tymi droboustrojami jest truda do przewidzeia. Piśmieictwo [] Aleksiński M., Iracki J., Aleksińska E., Jodkowska E.: Wybrae zagadieia dotyczące zapobiegaia zakażeiom krzyżowym w stomatologii. Stomatol. Współczesa 00,,,. [] Araujo M.W.B., Adreaa S.: Ryzyko i zapobiegaie przeoszeiu chorób zakaźych w stomatologii. Quitessece 00, 0, 0. [] Chomyszy-Gajewska M., Pytko-Polończyk J.: Zakażeia krzyżowe w praktyce stomatologiczej. Część I. Ryzyko wystąpieia zakażeń. Poradik Stomatol. 00,,, 7. [] Szymańska J.: Microbiological risk factors i detistry. Curret status of kowledge. A. Agric. Eviro. Med. 00,, 7. [] Szymańska J.: Szkodliwe czyiki biologicze w pracy stomatologa. Ocea wybraych czyików związaych ze stosowaiem uitu detystyczego. Rozprawa habilitacyja. AM w Lubliie, Lubli 007. [] Miller C.H., Cottoe J.A. : The basic priciples of ifectious diseases as related to detal practice. Det. Cli. orth. Am., 7, 0. [7] Chudicka A., Blajer B., Kaladyk K., Koszary A.: Haemophilus ifluezae w zakażeiu górych dróg oddechowych u dorosłych. Med. Ogóla 00, 0, 0. [] Szebor L., Bayś D., Żarczyńska H.: osicielstwo Haemophilus ifluezae typ b w jamie osowo-gardłowej u małych dzieci. Ped. Pol., 7,. [] Hryiewicz W., Sulikowska A., Szczypa K., Skoczyńska A., Łuczak-Kadłubowska A., Giadkowski M. : Rekomedacje doboru testów do ozaczaia wrażliwości bakterii a atybiotyki i chemioterapeutyki, Warszawa 00. [0] Fade H., Waz M.J., Berstei J.M.: asopharygeal flora i the first three jears of life i ormal ad otitis proe childre. A Otol. Rhiol. Larygol., 00,. [] Gałązka A. : Choroby wywołae przez Haemophilus ifluezae typu b (Hib). I. Epidemiologia i zaczeie zdrowote chorób Hib. Przegl. Pediatr.,,. [] Kupś J., Woźiakowska-Gęsicka T., Sobańska A. : Zakażeia Haemophilus ifluezae u dzieci. Przegl. Epidemiol. 00, 0, 777. [] Sulikowska A., Hryiewicz W. (promot.): Aaliza osicielstwa osogardłowego Streptococcus peumoiae, Haemophilus ifluezae i Moraxella catarrhalis u zdrowych dzieci do r.ż. Praca doktorska. arodowy Istytut Zdrowia Publiczego, Warszawa 00. [] Kaczała M., Kopro K., Gmyrek J., Giedrys-Kalemba S. : Koloizacja (zakażeie) dróg oddechowych u chorych leczoych ambulatoryjie w latach Pol. Merk. Lek. 00,, 0. [] Zietara M., Rudy M., owakowska M., Martirosia G. : Mikroflora gardła i jamy osowej dzieci i dorosłych leczoych ambulatoryjie z powodu zakażeń górych dróg oddechowych. Med. Dośw. Mikrobiol. 00,,.

7 Potecjale czyiki etiologicze zakażeń krzyżowych w gabietach stomatologiczych [] Hryiewicz W., Kadłubowski M., Skoczyńska A.: Dae Krajowego Ośrodka Referecyjego ds. Lekowrażliwości Droboustrojów za 00 rok. [7] Semczuk K., Łopaciuk U., Dzierżaowska-Fagrat K. : Aaliza wrażliwości Streptococcus peumoiae, Haemophilus ifluezae i Moraxella catarrhalis wyodrębioych z materiałów kliiczych od dzieci zakażeiami dróg oddechowych leczoych w IP-CZD w latach 00. Ped. Pol. 00, 7, 7. Adres do korespodecji: Jarosław Sobieszczański Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej UM ul. Karmelicka Lubli tel.: 0 jaroslaw.sobieszczaski@gmail.com Praca wpłyęła do Redakcji:.0.0 r. Po recezji:.07.0 r. Zaakceptowao do druku:..0 r. Received:.0.0 Revised:.07.0 Accepted:..0