Ocena wykonywania profilaktycznych badañ cytologicznych przez kobiety w okresie oko³omenopauzalnym

Transkrypt

1 Przegl d meopauzaly 2/2012 Ocea wykoywaia profilaktyczych badañ cytologiczych przez kobiety w okresie oko³omeopauzalym Evaluatio of prevetive screeig cytology performed by meopausal wome Grzegorz Bakalczuk 1, Artur Wdowiak 1, Magdalea Lewicka 1, Magdalea Bąk 1, Szymo Bakalczuk 2, Katarzya Kaadys 1 1 Zakład Położictwa, Giekologii i Pielęgiarstwa Położiczo-Giekologiczego Uiwersytetu Medyczego w Lubliie; kierowik Zakładu: prof. dr hab.. med. Heryk Wiktor 2 Niepubliczy Zakład Opieki Zdrowotej OVUM Rozrodczość i Adrologia w Lubliie Przegląd Meopauzaly 2012; 2: Streszczeie Wstęp: W Polsce wśród owotworów złośliwych arządu płciowego kobiety rak szyjki macicy zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowaia. Podstawowym badaiem przesiewowym w diagostyce, profilaktyce i wczesym wykrywaiu raka szyjki macicy jest badaie cytologicze. Wykoaie badaia cytologiczego skuteczie zmiejsza zachorowalość i umieralość kobiet a te typ owotworu. Cel pracy: Celem pracy było dokoaie ocey wykoywaia badaia cytologiczego przez kobiety. Materiał i metody: Badaiami objęto 200 losowo wybraych mieszkaek województwa lubelskiego. Badaia przeprowadzoo z zastosowaiem kwestioariusza akiety własego autorstwa, opracowaego dla potrzeb iiejszej pracy. Uzyskae wyiki badań poddao aalizie statystyczej. Przyjęto 5-procetowe ryzyko błędu wioskowaia, p < 0,05 uzao za istote statystyczie. Wyiki: Z przeprowadzoych badań wyika, że 43 kobiet zgłasza się regularie a profilaktycze badaie cytologicze, atomiast 57 ie zgłasza się regularie a badaie cytologicze. Wśród 200 (100) badaych kobiet 65 (32,5) wykoało badaie cytologicze ok. 2 lata temu, z kolei 22 (11) badae kobiety ie pamiętają, kiedy ostatio wykoywały badaie cytologicze, a 43 (21,5) podały, że ie wykoują badaia cytologiczego. Wioski: Persoel medyczy powiie podjąć działaia zmierzające do wzrostu świadomości kobiet w kwestii koieczości regularego zgłaszaia się a wizyty do lekarza giekologa. Istieje potrzeba edukacji kobiet w wieku lat i w wieku powyżej 60 lat oraz mających wykształceie podstawowe dotyczącej wykoywaia profilaktyczych badań cytologiczych. Słowa kluczowe: badaie cytologicze. Summary Itroductio: I Polad, amog maligat eoplasms of the geital female orgas, the cervical cacer of the uterus raks the secod followig the breast cacer as for the frequecy of icidece. Cytology is a essetial screeig test i diagosis, prophylaxis ad early detectio of cervical carcioma. Cytology effectively reduces the risk of cervical carcioma. Aim of the study: The aim of this study was to evaluate cytology beig performed by wome. Material ad methods: 200 radomly chose wome were examied i this study. The examiatios were performed usig a questioaire prepared by authors specifically for this study. Results were the statistically aalyzed. Results were statistically sigificat for p < Results: This study shows that 43 of wome have cytology performed regularly, while 57 do ot. Amog 200 (100) examied wome, 65 (32.5) had cytology tests performed withi the last two years, whereas 22 (11) do ot remember whe they had cytology performed, ad 43 (21.5) have ever this examiatio performed. Adres do korespodecji: Grzegorz Bakalczuk, Zakład Położictwa, Giekologii i Pielęgiarstwa Położiczo-Giekologiczego, ul. Chodźki 6, Lubli 129

2 Przegl d meopauzaly 2/2012 Coclusios: Medical staff should take actios aimig to icrease wome s cosciousess about ecessity of visitig their gyecologists. Wome aged ad over 60 years old should be provided with primary educatio about prevetive screeig cytology. Key words: cytology, cervical smear, smear test, pap smear. Wstęp W Polsce wśród owotworów złośliwych arządu płciowego kobiety rak szyjki macicy zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowaia [1, 2]. Badaie cytologicze jest główą metodą diagostyczą stosowaą w profilaktyce raka szyjki macicy [3]. Według Rekomedacji Polskiego Towarzystwa Giekologiczego, kobiety powiy w ramach skriigu wykoywać badaie cytologicze po skończeiu 25. ro ku życia, ajpóźiej w 30. roku życia. Po rozpoczęciu współżycia seksualego badaie to powio być przeprowadzae ie późiej iż 3 lata po iicjacji seksualej. Kobiety z grupy ryzyka zarażeia wirusem brodawczaka ludzkiego (huma papilloma virus HPV) i ludzkim wirusem iedoboru odporości (huma immuodeficiecy virus HIV), które przyjmują leki immuosupresyje, leczoe z powodu CIN 2, CIN 3 lub raka szyjki macicy powiy wykoywać badaie cytologicze co roku. Jeżeli u kobiet ie diagozuje się któregoś z wyżej wymieioych kryteriów lub kobiety te są po zabiegu usuięcia macicy wraz z szyjką, lub 3 koleje wyiki wymazu cytologiczego są prawidłowe, moża odstąpić od coroczej kotroli cytologiczej. W przypadku prawidłowych wyików wymazów oraz braku czyików ryzyka badaie cytologicze moża wykoywać co 3 lata [4]. Nie ma wyzaczoej graicy wieku, kiedy moża zrezygować z wykoywaia badaia cytologiczego. Według U.S. Prevetive Services Task Force ależy przerwać wykoywaie badaia cytologiczego w 65. roku życia. America Cacer Society zaleca, aby wykoywać badaie cytologicze u kobiet co ajmiej do 70. roku życia. Rekomedacje Polskiego Towarzystwa Giekologiczego zalecają objęcie skriigiem cytologiczym kobiet do 59. roku życia [5 7]. Badaie cytologicze skuteczie zmiejsza zachorowalość i umieralość a raka szyjki macicy. Cel pracy Celem pracy była ocea wykoywaia badaia cytologiczego przez kobiety. Materiał i metody Badaiami objęto 200 losowo wybraych mieszkaek województwa lubelskiego. Wiek badaych wahał się w graicach lat. Wśród badaych 92 kobiety (46) były w wieku lat, 22 (11) w wieku lat, 57 (28,5) w wieku lat, 21 (10,5) w wieku lat oraz 8 (4) powyżej 60. roku życia. W badaej grupie 108 (54) kobiet miało wykształceie wyższe, 65 (32,5) średie, 19 (9,5) zasadicze zawodowe, atomiast 8 (4) wykształceie podstawowe. Mieszkakami miasta wojewódzkiego były 53 (26,5) badae kobiety, 94 (47) były mieszkakami miasta powiatowego, zaś 53 (26,5) to mieszkaki wsi. Badaia przeprowadzoo z zastosowaiem kwestioariusza akiety własego autorstwa, opracowaego dla potrzeb iiejszej pracy. Udział w badaiach był dobrowoly i aoimowy. Uzyskae wyiki badań poddao aalizie statystyczej testem jedorodości chi-kwadrat (χ²), wykorzystując program komputerowy STATISTICA 8.0 (StatSoft, Polska). Przyjęto 5-procetowe ryzyko błędu wioskowaia, p < 0,05 uzao za istote statystyczie. Wyiki W tabeli I przedstawioo częstość zgłaszaia się a profilaktycze badaia do lekarza giekologa przez badae kobiety. Na podstawie przeprowadzoych badań stwierdzoo, że kobiety ajczęściej zgłaszają się a badaia profilaktycze do lekarza giekologa tylko wtedy, gdy je coś iepokoi ( = 70; 35). W badaej grupie 47 (23,5) kobiet wykouje badaia profilaktycze co roku, zaś 29 (14,5) kobiet ie wykouje badań profilaktyczych u lekarza giekologa. W tabeli II przedstawioo współzależość pomiędzy zgłaszaiem się badaych kobiet a profilaktycze badaie cytologicze a czyikami socjodemograficzymi. Tab. I. Częstość zgłaszaia się kobiet a profilaktycze badaia do lekarza giekologa Częstość zgłaszaia się kobiet a profilaktycze badaia do lekarza giekologa co pół roku co rok 47 23,5 co 2 lata tylko wtedy, gdy mie coś iepokoi ie wykouję profilaktyczych badań 29 14,5 giekologiczych iaczej liczba badaych. 130

3 Przegl d meopauzaly 2/2012 Tab. II. Współzależość pomiędzy zgłaszaiem się badaych kobiet a profilaktycze badaie cytologicze a wiekiem, wykształceiem, miejscem zamieszkaia Zgłaszaie się badaych kobiet Czyiki socjodemograficze wiek wykształceie miejsce zamieszkaia liczba badaych lat lat lat lat powyżej 60 lat podstawowe zawodowe średie wyższe wojewódzkie powiatowe wieś a profilaktycze badaie cytologicze tak ie ,57 55, ,36 63, ,63 47, ,57 71, ,50 87, ,00 57, ,50 87, ,32 73, ,00 60, ,00 50, ,00 57, ,62 60, ,81 53, ,62 60, ,00 57, Aaliza statystycza χ² = 7,46 p = 0,11 χ² = 7,59 p = 0,05 χ² = 4,56 p = 0,05 Wśród 200 (100) badaych 86 (43) kobiet zgłasza się regularie a profilaktycze badaie cytologicze, atomiast 114 (57) ie zgłasza się regularie a badaie cytologicze. Największy odsetek badaych, które zgłaszają się regularie a profilaktycze badaie cytologicze, to kobiety w wieku lat ( = 30; 52,63), kobiety z wykształceiem wyższym ( = 54; 50), zamieszkujące powiatowe ( = 44; 46,81). W grupie badaych ajwiększy odsetek kobiet, które ie zgłaszają się regularie a profilaktycze badaie cytologicze, to kobiety w wieku powyżej 60 lat ( = 7; 87,5) oraz w wieku lat ( = 14; 63,64), a także badae legitymujące się wykształceiem podstawowym ( = 7; 87,5) oraz zamieszkujące wojewódzkie ( = 32; 60,38) i wieś ( = 32; 60,38). Nie stwierdzoo statystyczie istotych zależości pomiędzy zgłaszaiem się badaych kobiet a profilaktycze badaie cytologicze a wiekiem (p = 0,11), wykształceiem (p = 0,05) oraz miejscem zamieszkaia (p = 0,05). W tabeli III przedstawioo współzależość pomiędzy czasem wykoaia ostatiego badaia cytologiczego przez badae kobiety a wiekiem, wykształceiem i miejscem zamieszkaia. 131

4 Przegl d meopauzaly 2/2012 Tab. III. Współzależość pomiędzy czasem wykoaia ostatiego badaia cytologiczego przez badae kobiety a wiekiem, wykształceiem i miejscem zamieszkaia Czas wykoaia ostatiego badaia cytologiczego Czyiki socjodemograficze rok 2 lata temu 2 5 lat 6 10 lat poad 10 lat ie pamiętam ie wykouję badaia cytologiczego Aaliza statystycza wiek lat ,74 29,61 7,7 1,17 0 7,7 33, lat ,18 34,91 13, ,18 4, lat ,07 32,07 10,81 7,02 3,51 12,81 5, lat ,29 33,32 14,29 4,76 4,76 14,29 14, powyżej 60 lat , , ,5 7 3,5 1, ,5 100 podstawowe , ,5 100 zawodowe ,58 31,58 5,26 10,53 5,26 5,26 10, średie ,69 27,69 6,15 3,08 1,54 10,77 23, wyższe ,44 37,96 8,33 0,93 0,93 11,11 21, ,5 7 3,5 1, , wojewódzkie 30,19 22,64 7,55 3,77 1,89 9,43 24, powiatowe 23,4 36,17 7,45 4,26 1,06 14,89 12, wieś ,09 35,85 5,66 1,89 1,89 5,66 33, ,5 7 3,5 1, ,5 100 wykształceie miejsce zamieszkaia liczba badaych. χ² = 68,62 p = 0,00001 χ² = 28,82 p = 0,05 χ² = 15,94 p = 0,19 Wśród 200 (100) badaych kobiet 46 (23) wykoało badaie cytologicze w ciągu ostatiego roku, 65 (32,5) wykoało badaie cytologicze ok. 2 lata temu, 14 (7) badaych wykoało badaie cytologicze 2 5 lat wstecz. Natomiast 7 (3,5) kobiet wykoało badaie cytologicze 6 10 lat temu, 3 (1,5) poad 10 lat temu. Z kolei 22 (11) badae kobiety ie pamiętają, kiedy ostatio wykoywały badaie cytologicze, a 43 (21,5) podały, że ie wykoują badaia cytologiczego. Największy odsetek kobiet, które wykoały badaie cytologicze w ciągu ostatiego roku, to badae w wieku lat ( = 8; 33,18), mające wykształceie zawodowe ( = 6; 31,58), będące mieszkakami miasta wojewódzkiego ( = 16; 30,19). Z kolei ajwiększy odsetek kobiet, które wykoały badaie cytologicze 132

5 Przegl d meopauzaly 2/2012 ok. 2 lata temu to kobiety w wieku lat ( = 9; 34,91), z wykształceiem wyższym ( = 41; 37,96), zamieszkujące powiatowe ( = 34; 36,17). Natomiast w grupie badaych, które ie wykoują badaia cytologiczego, ajwiększy odsetek kobiet staowią badae w wieku powyżej 60 lat ( = 5; 50), legitymujące się wykształceiem podstawowym ( = 3; 37,5), będące mieszkakami wsi ( = 18; 33,96). Stwierdzoo istotą statystyczie zależość pomiędzy czasem wykoaia ostatiego badaia cytologiczego a wiekiem (p = 0,00001). Nie stwierdzoo statystyczie istotych zależości pomiędzy czasem wykoaia ostatiego badaia cytologiczego a wykształceiem (p = 0,05) oraz miejscem zamieszkaia (p = 0,19). Dyskusja Rak szyjki macicy, pomimo tedecji do spadku zachorowań, staowi w Polsce poważy problem zdrowoty i społeczy. Jest drugim co do częstości występowaia owotworem złośliwym u kobiet. Rak iwazyjy szyjki macicy jest ajczęściej rozpozaway między 40. a 60. rokiem życia, przediwazyjy pomiędzy 30. a 40. rokiem życia, a stay przedowotworowe pomiędzy 30. a 40. rokiem życia [8, 9]. W Polsce realizoway jest program powszechej, aktywej profilaktyki raka szyjki macicy, fiasoway przez Narodowy Fudusz Zdrowia i Miisterstwo Zdrowia. Podstawowe badaie przesiewowe w diagostyce, profilaktyce i wczesym wykrywaiu raka szyjki macicy to badaie cytologicze. Jest to badaie mikroskopowe, które pozwala oceić sta komórki, jej budowę oraz cechy. Profilaktycze badaie cytologicze wykouje się po miesiączce, w pierwszej fazie cyklu [3, 5, 9, 10]. Narzędziem używaym do pobieraia materiału cytologiczego jest szczoteczka typu Cervex-Brush. Zaletą tego typu szczoteczki jest użycie jedego arzędzia, którym pobiera się materiał z części pochwowej i kaału szyjki macicy oraz wykoaie rozmazu a jedym szkiełku podstawowym. Rozmaz cytologiczy oceia się wg systemu Bethesda. Rozpozaie takie to rozpozaie opisowe i zawiera: oceę jakości rozmazu, opis stwierdzoych komórek, przedstawieie prawdopodobego obrazu histologiczego oceiaej zmiay i sugestie dotyczące postępowaia z pacjetką [11, 12]. Według badań przeprowadzoych przez Jokiel i wsp. [13] stwierdzoo, że mała zgłaszalość kobiet do lekarza giekologa, zwłaszcza kobiet po 50. roku życia, uiemożliwia wykrycie raka szyjki macicy we wczesym stopiu zaawasowaia. Badaia włase wykazały, że a profilaktycze badaie do lekarza giekologa zgłasza się co roku 23,5 kobiet, atomiast 35,5 zgłasza się a badaia profilaktycze tylko wtedy, gdy je coś iepokoi. Dulop i wsp. [14] oraz Heyde i wsp. w przeprowadzoych badaiach własych wykazali, że kobiety z wyższym wykształceiem są bardziej skłoe do częstszych wizyt u lekarza giekologa aiżeli kobiety z wykształceiem iższym. Badaia włase wykazały, że badae mające wyższe wykształceie (50) częściej wykoują badaie cytologicze aiżeli badae legitymujące się wykształceiem podstawowym (12,5). Według Reksy i wsp. [15], tylko kobiet w wieku skryigowym (30 59 lat) wykouje badaie cytologicze. Wyiki badań własych wykazały, że ajwiększy odsetek badaych (52,63), które zgłaszają się regularie a profilaktycze badaie cytologicze, to kobiety w wieku lat i kobiety z wykształceiem wyższym (50). Badaia przeprowadzoe przez Słopiecką i Kamusińską [16] wykazały, że 71,4 kobiet w wieku powyżej 60. roku życia, 56,3 w wieku pomiędzy 18. a 20. rokiem życia, 50 będących wdowami oraz 41,5, będących paami i 53,3 legitymujących się wykształceiem podstawowym ie wykouje profilaktyczych badań cytologiczych. Badaia włase wykazały, że ajwiększy odsetek kobiet, które ie zgłaszają się regularie a profilaktycze badaie cytologicze to kobiety w wieku powyżej 60 lat (87,5), a także badae legitymujące się wykształceiem podstawowym (87,5). Poadto badaia przeprowadzoe przez Słopiecką i Kamusińską [16] wykazały, że badaie cytologicze szyjki macicy wykoało w ciągu ostatich 3 lat 74 badaych, atomiast 8,9 ie pamięta daty ostatiego badaia cytologiczego. Badaia włase wykazały, że 32,5 badaych kobiet wykoało badaie cytologicze ok. 2 lat temu, z kolei 11 ie pamięta, kiedy ostatio wykoywały badaie cytologicze, a 21,5 podało, że ie wykoują badaia cytologiczego. Uzyskae wyiki badań własych wskazują a koieczość podjęcia działań edukacyjych odośie do koieczości zgłaszaia się kobiet a badaie cytologicze. Wioski 1. Persoel medyczy powiie podjąć działaia zmierzające do wzrostu świadomości kobiet w kwestii koieczości regularego zgłaszaia się a wizyty do lekarza giekologa. 2. Istieje potrzeba edukacji kobiet w wieku lat oraz w wieku powyżej 60 lat, a także mających wykształceie podstawowe dotyczącej wykoywaia profilaktyczych badań cytologiczych. Piśmieictwo 1. Łoś J. Skryig cytologiczy raka szyjki macicy. Giekol Prakt 2006; 88: Jaicek MF, Averette HE. Cervical cacer: prevetio, diagosis, ad therapeutics. CA Cacer J Cli 2001; 51: Rajtar M. Badaie cytologicze. Mag Piel Położ 2000; 9:

6 Przegl d meopauzaly 2/ Rekomedacje Polskiego Towarzystwa Giekologiczego i Polskiego Towarzystwa Patologów: Diagostyka, profilaktyka i wczese wykrywaie raka szyjki macicy. Giekol Dypl 2004; 6: Ball C, Madde JE. Badaia przesiewowe w kieruku raka szyjki macicy. Współczesa diagostyka i protokoły tworzoe a zasadach EMB. Med Dypl 2003; 12: Collis Y, Eistei MH, Gostout BS, et al.; Society of Gyecologic Ocologists Educatio Resource Pael Writig group. Cervical cacer prevetio i the era of prophylactic vaccies: a preview for gyecologic ocologists. Gyecol Ocol 2006; 102: Kordek R. Skryig okologiczy przegląd zaleceń. Okol Pol 2004; 7: Wrokowski Z, Zwierko M. Epidemiologia owotworów arządu rodego. W: Okologia giekologicza. Markowska J (red.). Wydawictwo Medycze Urba & Parter, Wrocław 2002; Wrokowski Z, Zwierko M. Zasady i wyiki Programu modelowego skryigu raka piersi i raka szyjki macicy w Polsce Nowotwory 2002; 52 (supl 2): Mossakowska B. Postaraj się zdążyć przed rakiem. Podstawowe badaia diagostycze. Mag Piel Położ 2003; 12: Mierzwa T, Grabiec M. Ocea wyików profilaktyczych badań przesiewowych raka szyjki macicy w Cetrum Okologii w Bydgoszczy w latach Przegl Giekol Położ 2005; 5: Pradi S, Beccati D, De Aloysio G, et al. Applicability of the Bethesda System 2001 to a public health settig. Cacer 2006; 108: Jokiel M, Bielska-Lasota M, Kraszewska E. Zmiay uświadomieia i zachowań zdrowotych kobiet dotyczące profilaktyki raka szyjki macicy w latach 1976, 1986, 1990 i Przegl Epidemiol 2001; 55: Dulop S, Coyte PC, McIsaac W. Socio-ecoomic status ad the utilisatio of physicias' services: results from the Caadia Natioal Populatio Health Survey. Soc Sci Med 2000; 51: Reksa D, Muszyńska A, Grotowska M, et al. Rak szyjki macicy profilaktyka a świadomość społecza. Fam Med Prim Care Rev 2006; 8: Słopiecka A, Kamusińska E. Sta zdrowia arządu rodego wiedza i postawy kobiet. Zdr Publ 2004; 114: