EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO* ORTHODONTIC EFFECTS OF PALATAL SUTURE EXPANSION*

Transkrypt

1 ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2008, 54, 1, IWONA KAMIŃSKA EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO* ORTHODONTIC EFFECTS OF PALATAL SUTURE EXPANSION* Katedra i Zakład Ortodocji Pomorskiej Akademii Medyczej w Szczeciie al. Powstańców Wlkp. 72, Szczeci Kierowik: prof. dr hab.. med. Maria Syryńska Summary Itroductio: The aim of the work was the determiatio of the possibility of the palatal suture expasio with a orthodotic method depedig o the age of patiets, ad the assessmet of orthodotic treatmet results. Material ad methods: The examiatio composed 40 idividuals (24 female ad 16 male) at the age of 10 ad 6 moths to 30 years ad 1 moth. Two groups were formed with regard to age. Results: The palatal suture expasio was obtaied i 18 idividuals (that is 100% of the examied) of the first group at the ages of 10 years ad 6 moths to 15 years ad 5 moths ad i 12 idividuals at the ages of 16 years ad 4 moths to 30 years ad 1 moth i the secod group, which amouted to 54%. I 10 persos there was o palatal suture expasio. Coclusios: The palatal suture expasio iflueced i a statistically sigificat way a icrease i the width of the palate, aterior ad posterior width of the upper detal arch ad a decrease i the idex of the palatal height. The palatal suture expasio had o statistically sigificat ifluece o lowerig the height of the palate ad o the decrease i overbite, or chages i overjet. The age had o statistically sigificat ifluece o orthodotic chages. However, the age had a statistically sigificat ifluece o orthodotic chages assessed o the basis of the width of diastema. K e y w o r d s: palatal suture expasio icrease of palate width the patiets age. Streszczeie Wstęp: Celem pracy było określeie możliwości rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą w zależości od wieku leczoych oraz ocea efektów ortodotyczych leczeia. Materiał i metody: Badaiem objęto 40 pacjetów: 24 płci żeńskiej i 16 płci męskiej w wieku od 10 lat i 6 miesięcy do 30 lat i 1 miesiąca. W zależości od wieku utworzoo dwie grupy. Wyiki: Rozsuięcie szwu podiebieego wystąpiło u 18 osób, czyli u 100% badaych grupy I, w grupie II atomiast u 54%, tz. u 12 osób w wieku 16 lat i 4 miesięcy do 30 lat i 1 miesiąca. U pozostałych 10 osób ie wystąpiło rozsuięcie szwu podiebieego. Wioski: Rozsuięcie szwu podiebieego w sposób istoty statystyczie wpływało a przyrosty szerokości podiebieia, przyrosty przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego oraz a zmiejszeie ideksu wysokości podiebieia. Nie zaobserwowao atomiast istotego statystyczie wpływu rozsuięcia szwu podiebieego a obiżeie wysokości podiebieia i zmiejszeie agryzu pioowego oraz zmiay agryzu poziomego. Nie zaobserwowao też istotego statystyczie wpływu wieku a zmiay ortodotycze: szerokość podiebieia, przedią i tylą szerokość górego łuku zębowego, ideks wysokości podiebieia, wysokość podiebieia, agryz pioowy i poziomy. Natomiast zaobserwowao istoty statystyczie wpływ wieku a zmiay ortopedycze oceiae a podstawie szerokości diastemy. * Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Stomatologii Pomorskiej Akademii Medyczej w Szczeciie. Promotor: prof. dr hab.. med. Maria Syryńska. Orygialy maszyopis obejmuje: 99 stro, 92 ryciy, 34 tebele, 95 pozycji piśmieictwa. * Cocise versio of doctoral thesis approved by the Coucil of the Faculty of Detistry, Pomeraia Medical Uiversity i Szczeci. Promotor: Prof. Maria Syryńska M.D., D.M.Sc. Habil. Origial typescript comprises: 99 pages, 92 figures, 34 tables, 95 refereces.

2 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO 95 H a s ł a: rozsuwaie szwu podiebieego przyrost szerokości podiebieia wiek pacjetów. Wstęp Rozsuwaie szwu podiebieego jest metodą stosowaą w leczeiu asiloych zwężeń szczęki, której zadaiem jest powiększeie podstawy szczęki poprzez wytworzeie owej kości. Zwężeia szczęki charakteryzują się zgryzem krzyżowym częściowym boczym obustroym i wysokim gotyckim podiebieiem. Następstwem zwężeia szczęki jest zmiejszeie miejsca dla zębów i w kosekwecji powstaie stłoczeia. Rozsuwaie szwu podiebieego jest skuteczą metodą leczeia asiloych zwężeń szczęki, a szew podiebiey ma kluczowe zaczeie w tej terapii. To jego rozsuięcie daje początek zmiaom zarówo miejscowym, jak i ogóloustrojowym, to rówież sta jego skostieia decyduje o wyborze metody leczeia, czy będzie to wola rozbudowa szczęki czy szybka rozbudowa szczęki, czy też szybka rozbudowa szczęki wspomagaa chirurgiczie. Współczesa ortodocja ie określa jedozaczie górej graicy wieku, w którym moża jeszcze skuteczie rozsuwać szew podiebiey metodą ortodotyczą. Wprawdzie wielu autorów zajmujących się tym problemem jak: Wertz [1], Haas [2], Bishara i Stale [3], Karłowska [4], Hasud, Proffit i Fields [5] propouje ograiczeie itesywej rozbudowy szczęki metodą ortodotyczą do r.ż., jedak Timms [6] uważa, że moża podejmować próbę rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą u pacjetów w wieku 20, a awet 25 lat. Z różorodością techik stosowaych w rozsuwaiu szwu podiebieego wiąże się rozmaitość aparatów przezaczoych do tego celu, spośród których wymieić moża: aparaty płytowe z cetralie zlokalizowaą śrubą, aparaty stałe grubołukowe W-Feder, Bi-Helix, Quad-Helix aparaty stałe grubołukowe ze śrubą Hyrax wg Hassa lub Biedermaa. Zasada działaia wymieioych aparatów jest taka sama. Polega a poprzeczym przyłożeiu siły, która poprzez zęby przeoszoa jest a wyrostki podiebiee szczęki i szew podiebiey, co powoduje jego rozsuięcie. Szew podiebiey rozsuwa się od części przediej ku tyłowi, przy czym otwarciu ulega rówież jego część osowa [7, 8]. U osób młodych rozsuięcie szwu podiebieego astępuje w diu leczeia, u starszych atomiast po 3 4 diach. Po tygodiu itesywej rozbudowy szczęki łuk zębowy poszerzoy jest średio o 2 3 mm, w tym czasie szew powiie być otwarty o połowę tej wartości. Przy wzrastającym rozszerzeiu łuku zębowego mierzoego w obszarze okluzji ie dochodzi do utrzymaia takiego stosuku ze względu a wzrastające wychyleie wyrostków zębowych [6]. Do zmia ortodotyczych, będących astępstwem rozsuięcia szwu podiebieego, ależą przyrosty szerokości miedzyłukowych, oceiae a podstawie przyrostów szerokości podiebieia oraz przyrostów przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego. Przyrostom szerokości międzyłukowych w szczęce towarzyszy przyrost długości górego łuku zębowego, który przedstawia się wg Adkisa i wsp. [9] jak 1:0,7, co zaczy, że a 1 mm poszerzeia poprzeczego górego łuku zębowego przypada 0,7 mm przyrostu długości. Ma to szczególe zaczeie w przypadku stłoczeń zębów, gdy rozważae są ekstrakcje. Zgodie z opartymi a badaiach opiiami Derichsweilera (który cytuje Kresera, Schredera i Beselera) [10], Kowalczyka [11] oraz McNamary i Brudoa [12] po rozsuięciu szwu podiebieego dochodzi do obiżeia wysokości podiebieia. Ie zdaie a temat zmia wysokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego przedstawił Kowalczyk [11] w oparciu o badaia Mela, który uważa, że szew podiebiey rozsuwa się tylko w 3/4 swojej przediej długości i tym samym podiebieie ie może ulec obiżeiu. Jeszcze ie spostrzeżeie a temat zmia wysokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego przedstawili Lader i Zae [13] oraz Hedelma i wsp. [14], którzy zaobserwowali zwiększeie wysokości podiebieia. Lader i Zae przypuszczają, że uzyskae przez ich wyiki są wypadkową iezaczego obiżeia wysokości podiebieia i zaczej ekstruzji trzoowców w przebiegu itesywej rozbudowy szczęki [13]. Efektem rozsuięcia szwu podiebieego jest rozdzieleie obu kości szczęki, których ruch porówywaly jest do rozkładaia wachlarza. Lokalizacja puktu obrotu uzależioa jest od wieku pacjeta. U dzieci pukt te położoy jest wysoko w obszarze szwu czołowo-osowego, u młodych dorosłych ulega przemieszczeiu w kieruku ogoowym, dochodzi awet do przeciwego, ukierukowaego przyśrodkowo ruchu kości położoych powyżej puktu rotacji [6]. W wyiku rozsuięcia szwu podiebieego ajwiększemu przesuięciu ulega szczęka w jej części położoej ajbardziej z przodu i z dołu. Bardzo wyraźie zmiay te potwierdzają zdjęcia radiologicze przedio-tyle i zgryzowe podiebieia [7]. W wyiku rozsuięcia szwu podiebieego rozbudowie szczęki w wymiarze poprzeczym towarzyszą wprawdzie miej spektakulare, ale mające miejsce przemieszczeia szczęki w wymiarze przedio-tylym i pioowym [7]. W przebiegu rozsuięcia szwu podiebieego astępstwem ruchu szczęki w płaszczyźie przedio-tylej i pioowej jest rotacja żuchwy, która ulega przemieszczeiu do dołu i do tyłu [5, 6, 7, 15]. W iiejszej pracy prześledzoo możliwości leczeia asiloych zwężeń szczęki metodą ortodotyczą rozsuięcia szwu podiebieego. Celem pracy było: 1) określeie możliwości rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą w zależości od wieku leczoego, 2) określeie zmia ortodotyczych uzyskaych w wyiku rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą w różych grupach wiekowych.

3 96 IWONA KAMIŃSKA Materiał i metoda Badaiem objętych było 40 pacjetów (24 płci żeńskiej i 16 płci męskiej) w wieku od 10 lat i 6 miesięcy do 30 lat i 1 miesiąca. U wszystkich, a podstawie aalizy modeli diagostyczych, rozpozao zwężeie szczęki. Badaych w zależości od wieku podzieloo a dwie grupy. Grupę I staowiło 18 pacjetów (12 płci żeńskiej i 6 płci męskiej) w wieku 10 lat i 6 miesięcy do 15 lat i 5 miesięcy. Grupę II staowiło 22 pacjetów (12 płci żeńskiej i 10 płci męskiej) w wieku od 16 lat i 4 miesięcy do 30 lat i 1 miesiąca. Taki podział a grupy uwarukoway był różymi opiiami a temat górej graicy wieku, do której moża rozsuwać szew podiebiey metodą ortodotyczą. Wśród badaych grupy I góra graica wieku wyosiła 15 lat i 5 miesięcy i została utworzoa a podstawie średich ajczęściej powtarzających się propozycji rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą. Grupę II staowili badai, którzy zgłosili się do leczeia powyżej 16. r.ż. i ie wyrazili zgody a rozsuięcie szwu podiebieego ze wspomagaiem chirurgiczym (tab. 1). Pla leczeia zakładał powiększeie podstawy szczęki poprzez rozsuięcie szwu podiebieego metodą ortodotyczą itesywej rozbudowy szczęki (bez wspomagaia chirurgiczego). Wszyscy pacjeci byli leczei aparatem wg Biedermaa ze śrubą Hyrax. Aparat umocoway był a zębach za pomocą pierściei ortodotyczych osadzoych a cemecie glasjoomerowym (ryc. 1.). Aktywacja aparatu polegała a rozkręcaiu śruby 2 razy dzieie. Wizyty kotrole odbywały się raz w tygodiu. Rozsuięcie szwu podiebieego określao a podstawie badaia kliiczego obecości diastemy oraz a podstawie zdjęcia radiologiczego zgryzowego podiebieia (ryc. 2 i 3). Aktywe leczeie kotyuowao do mometu uzyskaia pożądaego poszerzeia. Za pożądae poszerzeie uważao takie, przy którym wyleczoo zgryz krzyżowy i uzyskao iezaczą hyperkorektę. Następie blokowao śrubę drutem w celu zabezpieczeia jej przed skręceiem się i pozostawioo pasywy aparat a okres 3 miesięcy wstępej retecji. Aalizę ortodotyczą przeprowadzao a podstawie modeli diagostyczych, które wykoywao przed leczeiem oraz po 3 i 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki. Dwukrota aaliza modeli po leczeiu pozwoliła a oceę stabilości przeprowadzoego leczeia. Na modelach diagostyczych oceiao zmiay szerokości podiebieia, mierząc odległość między puktami przecięcia brzegu dziąsła z przedłużeiem bruzdy podiebieej a zębach szóstych po lewej i prawej stroie. Pomiaru szerokości podiebieia oraz przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego dokoywao za pomo- Ryc. 1. Aparat Biedermaa ze śrubą Hyrax umocoway a pierścieiach ortodotyczych Fig. 1. Biederma appliace with Hyrax screw fixed o orthodotic rigs Ryc. 2. Obraz diastemy powstałej w wyiku rozsuięcia szwu podiebieego Fig. 2. The picture of diastema which occurred as a result of the palatal suture expasio Ryc. 3. Zdjęcie zgryzowe podiebieia z rozsuiętym szwem podiebieym. Diastema Fig. 3. The occlusal x-ray view of palate with expesed palatal suture. Diastema

4 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO 97 T a b e l a 1. Pacjeci w grupach przed rozpoczęciem leczeia T a b l e 1. Patiets i groups before begiig treatmet Wiek pacjetów (lata) / Patiets age (years) Płeć średia mediaa Sex mea media K+M / F+M I 18 13,1 13,0 10,5 15,4 11,8 14,7 1,5 K+M / F+M II 22 22,2 22,1 16,3 30,1 19,0 24,0 4,0 K / F I 12 13,3 13,7 10,5 15,4 11,9 14,8 1,7 M I 6 12,7 12,4 11,5 15,0 11,6 13,0 1,3 K / F II 12 22,2 23,1 16,3 30,1 18,2 24,6 4,0 M II 10 22,3 21,9 18,0 29,9 19,0 23,1 3,9 cą suwmiarki o dokładości 0,1 mm. Pomiaru przediej szerokości dokoywao pomiędzy pierwszymi przedtrzoowcami, tylej pomiędzy pierwszymi trzoowcami. Do aalizy wykorzystywao pukty pomiarowe zapropoowae przez Korkhausa, a pierwszych przedtrzoowcach w miejscu przecięcia się bruzdy poprzeczej z dalszą; a pierwszych trzoowcach stałych w zagłębieiu środkowej bruzdy międzyguzkowej. Wysokość podiebieia oceiao za Korkhausem jako liię pioową prostopadłą do szwu podiebieego biegącą od powierzchi podiebieia do poziomu płaszczyzy zgryzowej a wysokości puktów pomiarowych Korkhausa dla tylej szerokości łuku zębowego. Pomiaru wysokości podiebieia dokoywao za pomocą cyrkla trójramieego Korkhausa z dokładością 0,1 mm. W badaiu oceiao rówież zmiaę kształtu podiebieia wg ideksu wysokości podiebieia Korkhausa. W tym celu określao stosuek wysokości podiebieia do tylej szerokości górego łuku zębowego a wysokości puktów pomiarowych, do czego wykorzystao wspomiay cyrkiel trójramiey. W badaiu mierzoo też zmiay głębokości agryzu pioowego siekaczy, określając odległość między brzegiem sieczym zębów sieczych dolych a rzutem brzegów sieczych zębów sieczych górych a powierzchi wargowej zębów sieczych dolych. Odległość tę określao w liii pośrodkowej przy użyciu suwmiarki o dokładości 0,1 mm. Oceiao też zmiay agryzu poziomego w odciku przedim, mierząc odległość pomiędzy wargową powierzchią zębów sieczych dolych a brzegiem sieczym zębów sieczych górych. Wyiki badań podawao w milimetrach i procetach. Wyiki Na 40 badaych, u których rozpozao zwężeie szczęki ze zgryzem krzyżowym, po zastosowaiu itesywej rozbudowy szczęki metodą ortodotyczą, rozsuięcie szwu podiebieego uzyskao u 30 badaych. W grupie I liczącej 18 osób rozsuięcie szwu podiebieego astąpiło u wszystkich badaych. W grupie II liczącej 22 osoby rozsuięcie szwu podiebieego astąpiło u 54% badaych, tz. u 12 osób (7 płci żeńskiej i 5 płci męskiej) w przedziale wieku 16 lat i 3 miesięcy 30 lat i 1 miesiąca. Tym samym liczebość grupy II została zredukowaa z 22 do 12 osób. U pozostałych 10 osób (5 płci żeńskiej i 5 płci męskiej) w wieku lat i 11 mies., mimo czyioych starań ie astąpiło rozsuięcie szwu podiebieego. Osoby te utworzyły ową grupę dalej w pracy azywaą III (tab. 2). Charakterystyczą cechą i pierwszym objawem rozsuięcia szwu podiebieego jest powstawaie diastemy. Wśród osób objętych badaiem pojawiła się oa średio w grupie I w 4. diu, a w grupie II w 7. diu leczeia (tab. 3). Na czas powstawaia diastemy w sposób istoty statystyczie wpływał wiek badaych (p = 0,00161), jedocześie ie zaobserwowao wpływu płci. Szerokość diastemy wyosiła średio w grupie I 3,6 mm, a w grupie II 2,7 mm. Zaobserwowao, że a szerokość diastemy w sposób istoty statystyczie wpływał wiek badaych (p = 0,04006), atomiast u żadej z grup ie zaobserwowao wpływu płci (tab. 4). Należy podkreślić, że różice w szerokości diastemy ie wyikały z różego stopia poszerzeia podiebieia, poieważ przyrosty szerokości podiebieia w obu grupach (po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki) były zbliżoe (tab. 5). Rozsuięcie szwu podiebieego ma a celu powiększeie podstawy szczęki, które w kosekwecji powoduje przyrost szerokości podiebieia oraz przyrost przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego. Przed leczeiem szerokość podiebieia w obu grupach była zbliżoa i wyosiła średio w grupie I 30,2 mm, w grupie II 31,5 mm (tab. 5). Wyjściowa wartość szerokości podiebieia ie wykazywała zależości ai od wieku, ai od płci badaych. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao istote statystyczie zwiększeie szerokości podiebieia dla grupy I p = 0,00001 i dla grupy II p = 0, Średi przyrost szerokości podiebieia wyosił w grupie I 5,9 mm, w grupie II 6,0 mm (tab. 5). W badaiach ie zaobserwowao wpływu wieku a przyrost szerokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego. Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki, czyli a etapie retecji stwierdzoo utrzymywaie się istotego statystyczie zwiększeia szerokości podiebieia dla grupy I p = 0,00053 i dla grupy II p = 0, Średi przyrost wyosił w grupie I 5,3 mm, w grupie II 6,0 mm (tab. 6).

5 98 IWONA KAMIŃSKA Płeć Sex T a b e l a 2. Pacjeci w grupach po itesywej rozbudowie szczęki T a b l e 2. Patiets i groups after itesive maxilla developmet średia mea mediaa media Wiek pacjetów (lata) / Patiets age (years) K+M / F+M I 18 13,1 13,0 10,5 15,4 11,8 14,7 1,5 K+M / F+M II 2 22,0 22,6 16,3 30,1 18,0 24,6 4,1 K+M / F+M III 10 22,6 22,1 17,0 29,9 19,5 23,1 3,9 K / F I 12 13,3 13,7 10,5 15,4 11,9 14,8 1,7 M I 6 12,7 12,4 11,5 15,0 11,6 13,0 1,3 K / F II 7 23,0 24,0 16,3 30,1 16,9 25,2 4,9 M II 5 20,5 21,2 18,0 23,1 18,0 22,0 2,3 K / F III 5 20,9 22,0 17,0 23,1 19,5 23,1 2,6 M III 5 24,2 22,1 19,0 29,9 21,8 28,0 4,6 Płeć Sex T a b e l a 3. Czas powstawaia diastemy w grupach T a b l e 3. Diastema formig time i groups średia mea Powstawaie diastemy (di) / Diastema formig (days) mediaa media K+M / F+M I 18 4,1 4,0 3,0 7,0 4,0 4,0 1,0 K+M / F+M II 12 6,8 6,0 3,0 15,0 5,0 8,0 3,0 Płeć Sex T a b e l a 4. Szerokość diastemy w grupach średia mea T a b l e 4. Diastema width i groups mediaa media Szerokość diastemy (mm) / Diastema width (mm) K+M / F+M I 18 3,6 3,8 2,0 6,0 3,0 4,0 1,0 K+M / F+M II 12 2,7 2,3 1,5 5,0 1,8 3,5 1,2 T a b e l a 5. Zmiay szerokości podiebieia po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 5. Chages i the palatal width after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla developmet Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiąc po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Szerokość podiebieia (mm) / Width of palate (mm) mediaa media I 18 30,2 30,0 25,0 36,5 28,5 31,5 2,7 II 12 31,5 31,0 28,0 36,0 29,8 33,0 2,5 I 18 36,1 36,3 30,0 42,5 34,0 37,0 2,9 II 12 37,5 36,8 33,5 42,5 35,5 40,0 2,9 I 18 5,9 5,8 4,0 8,5 5,0 6,5 1,3 II 12 6,0 6,0 4,0 9,0 4,8 7,3 1,6 T a b e l a 6. Zmiay szerokości podiebieia po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 6. Chages i the palatal width after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Szerokość podiebieia (mm) / Width of palate (mm) mediaa media I 18 30,2 30,0 25,0 36,5 28,5 31,5 2,7 II 12 31,5 31,0 28,0 36,0 29,8 33,0 2,5 I 6 37,1 37,0 35,0 40,0 36,0 37,5 1,7 II 7 37,7 36,0 34,0 42,0 35,0 41,0 3,3 I 6 5,3 5,3 3,0 8,5 4,0 6,0 1,9 II 7 6,0 6,0 4,0 9,5 4,0 7,0 1,9

6 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO 99 Określeie różic między szerokością podiebieia po 12 i po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki miało a celu oceę trwałości przeprowadzoego poszerzeia. We wszystkich grupach moża mówić o dużej stabilości leczeia. Zaobserwowao bowiem tylko iezacze zwężeie w grupie I o 0,6 mm i utrzymaie uzyskaego poszerzeia w grupie II. Tyla szerokość górego łuku zębowego przed leczeiem w obu grupach była zbliżoa i wyosiła średio w grupie I 40,4 mm, a w grupie II 41,01 mm (tab. 7). Na wyjściową wartość tylej szerokości górego łuku zębowego ie miały wpływu ai wiek, ai płeć badaych. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao istote statystyczie zwiększeie tylej szerokości górego łuku zębowego dla grupy I p = 0,00001 i dla grupy II p = 0, Średi przyrost tylej szerokości górego łuku zębowego wyosił w grupie I 6,3 mm, w grupie II 6,5 mm (tab. 7). W badaiach ie zaobserwowao wpływu wieku a przyrost tylej szerokości górego łuku zębowego po rozsuięciu szwu podiebieego. Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki stwierdzoo utrzymywaie się istotego statystyczie przyrostu tylej szerokości górego łuku zębowego dla grupy I p = 0,00047 i dla grupy II p = 0, Średi przyrost wyosił w grupie I 4,8 mm, w grupie II 6,4 mm (tab. 8). Określeie różic między tylą szerokością górego łuku zębowego po 12 i po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki pozwalało zaobserwować iezacze zwężeie w grupie I o 1,5 mm i w grupie II o 0,1 mm. W obu grupach moża jedak mówić o dużej stabilości przeprowadzoego leczeia. Przedia szerokość górego łuku zębowego przed leczeiem w obu grupach była zbliżoa i wyosiła średio w grupie I 29,4 mm, w grupie II 30,3 mm (tab. 9). Wyjściowa wartość przediej szerokości górego łuku zębowego ie zależała ai od wieku, ai płci badaych. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao istote statystyczie powiększeie przediej szerokości górego łuku zębowego dla grupy I p = 0, i dla grupy II p = 0, Średi przyrost przediej szerokości górego łuku zębowego wyosił w grupie I 5,8 mm, w grupie II 6,6 mm (tab. 9). Nie zaobserwowao wpływu wieku a przyrost przediej szerokości górego łuku zębowego po rozsuięciu szwu podiebieego. Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki (czyli a etapie retecji) w obu grupach utrzymywało się istote statystyczie zwiększeie przediej szerokości górego łuku zębowego dla grupy I przy p = 0,00041 i dla grupy II przy p = 0, Średi przyrost wyosił w grupie I 5,3 mm, a w grupie II 6,3 mm (tab. 10). T a b e l a 7. Zmiay tylej szerokości górego łuku zębowego po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 7. Chages i the posterior width of the upper detal arch after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiące po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Tyla szerokość górego łuku zębowego (mm) Posterior width of the upper detal arch (mm) mediaa media I 18 40,4 41,3 35,0 45,0 38,5 42,0 2,5 II 12 41,1 40,8 36,0 47,0 39,8 42,3 3,1 I 18 46,7 47,0 41,0 53,0 45,0 48, 0 2,9 II 12 47,6 47,3 42,5 54,0 45,3 49, 8 3,6 I 18 6,3 6,0 3,0 11,0 6,0 6,5 1,8 II 12 6,5 6,5 3,0 11,5 5,8 7,0 1,9 T a b e l a 8. Zmiay tylej szerokości górego łuku zębowego po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 8. Chages i the posterior width of the upper detal arch after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Tyla szerokość górego łuku zębowego (mm) Posterior width of the upper detal arch (mm) mediaa media I 18 40,4 41,3 35,0 45,0 38,5 42,0 2,5 II 12 41,1 40,8 36,0 47,0 39,8 42,3 3,1 I 6 46,6 45,8 43,5 52,0 45,0 47,5 3,0 II 8 47,8 46,8 43,0 53,0 45,5 50,8 3,4 I 6 4,8 4,0 2,5 9,0 3,5 6,0 2,4 II 8 6,4 6,3 4,0 11,0 4,8 7,0 2,2

7 100 IWONA KAMIŃSKA T a b e l a 9. Zmiay przediej szerokości górego łuku zębowego po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 9. Chages i the aterior width of the upper detal arch after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiące po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Przedia szerokość górego łuku zębowego (mm) Aterior width of the upper detal arch (mm) mediaa media I 18 29,4 30,0 24,5 32,5 28,5 30,5 2,0 II 12 30,3 30,5 28,0 33,0 28,8 31,3 1,7 I 18 35,3 35,0 32,5 38,5 34,0 37,0 1,9 II 12 36,9 36,3 33,0 43,5 34,8 38,5 2,9 I 18 5,8 6,0 2,5 8,0 5,5 6,5 1,2 II 12 6,6 6,5 2,0 13,5 5,8 7,0 2,6 T a b e l a 10. Zmiay przediej szerokości górego łuku zębowego po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 10. Chages i the aterior width of the upper detal arch after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Przedia szerokość górego łuku zębowego (mm) Aterior width of the upper detal arch (mm) mediaa media I 18 29,4 30,4 24,5 32,5 28,5 30,5 2,0 II 12 30,3 30,5 28,0 33,0 28,8 31,3 1,7 I 6 33,9 33,3 32,5 36,0 32,5 36,0 1,7 II 8 36,9 37,0 33,0 42,0 35,3 38,0 2,7 I 6 5,3 5,3 2,5 9,0 3,5 6,0 2,3 II 8 6,3 6,3 2,0 12,0 4,8 7,0 2,9 Określając różicę między wartościami przediej szerokości górego łuku zębowego po 12 i po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki (a etapie retecji), moża zaobserwować zwężeie w grupie I o 0,5 mm i w grupie II o 0,3 mm. W obu grupach moża mówić o dużej stabilości przeprowadzoego leczeia. Przed rozpoczęciem leczeia stwierdzoo, że wysokość podiebieia w grupie I była w sposób istoty statystyczie iższa (p = 0,00035) w porówaiu z grupą II. Średia wartość wysokości podiebieia w grupie I wyosiła 18,7 mm, a w grupie II 22,1 mm. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki wysokość podiebieia w grupie I ie uległa zmiaie, atomiast w grupie II zaobserwowao iezacze, ieistote statystyczie obiżeie wysokości podiebieia o 0,3 mm. W badaiach ie zaobserwowao wpływu wieku a zmiay wysokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego (tab. 11). Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao miimale, ieistote statystyczie obiżeie wysokości podiebieia. Średie zmiejszeie wyosiło w grupie I 0,3 mm, w grupie II 1,2 mm (tab. 12). Przed rozpoczęciem leczeia zaobserwowao, że ideks wysokości podiebieia w grupie I był w sposób istoty statystyczie iższy (p = 0,00035) w porówaiu z grupą II. Średia wartość ideksu wysokości podiebieia wyosiła w grupie I 46,5%, w grupie II 53,2% (tab. 13). Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki zaobserwowao istote statystyczie zmiejszeie ideksu wysokości podiebieia dla grupy I p = 0,00361 i dla grupy II p = 0, Średie zmiejszeie ideksu wysokości podiebieia wyosiło w grupie I 5,8%, w grupie II 8,7% (tab. 13). W badaiach ie zaobserwowao istotego statystyczie wpływu wieku a zmiejszeie ideksu wysokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego. Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki ideks wysokości podiebieia utrzymywał istote statystyczie obiżeie w grupie I p = 0,02342, atomiast w grupie II dodatkowo uległ obiżeiu o 1,3% p = 0,00382 (tab. 14). Na podstawie badań własych zaobserwowao, że rozsuięcie szwu podiebieego w sposób istoty statystyczie zmiejsza wartość ideksu wysokości podiebieia. Przyczyą takiego stau jest przede wszystkim wzrost tylej szerokości górego łuku zębowego, a tylko w iewielkim stopiu obiżeie wysokości podiebieia. Przed leczeiem agryz pioowy ie różił się między grupami w sposób istoty statystyczie. Średie wartości agryzu pioowego wyosiły w grupie I 1,2 mm, w grupie II 0,8 mm. Na wartość agryzu pioowego w sposób istoty statystyczie ie miały wpływu ai wiek, ai płeć badaych. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki ie zaobserwowao zmia w grupie I, atomiast w grupie II astąpiło ieistote statystyczie spłyceie agryzu pioowego o 0,6 mm. Średie wartości agryzu pioowego wyosiły: w grupie I 1,2 mm, w grupie II 0,3 mm (tab. 15). Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki zaobserwowao spłyceie agryzu pioowego

8 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO 101 T a b e l a 11. Zmiay wysokości podiebieia po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 11. Chages i the height of the palate after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiące po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Wysokość podiebieia (mm) Height of palate (mm) średia mediaa mea media I 18 18,7 18,8 14,0 22,5 17,5 20, 0 2 II 12 22,1 22,3 18,5 26,0 20,5 23, 0 2,1 I 18 18,7 19,3 13,0 23,0 18,0 20, 0 2,5 II 12 21,8 21,3 18,5 27,0 20,0 23, 5 2,7 I 18 0,0 0,0-2,5 3,5-1,0 0,5 1,3 II 12-0,3-0,5-2,0 2,0-1,0 0,0 1,2 T a b e l a 12. Zmiay wysokości podiebieia po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 12. Chages i the height of the palate after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after tratmet Wysokość podiebieia (mm) Height of palate (mm) średia mediaa mea media I 18 18,7 18,8 14,0 22,5 17,5 20,0 2,0 II 12 22,1 22,3 18,5 26,5 20,5 23,0 2,1 I 6 19,2 19,0 15,5 22,0 19,0 20,5 2,2 II 8 20,8 19,5 18,0 25,5 18,5 23,5 3,0 I 6-0,3-0,5-2,5 2,0-1,0 0,5 1,5 II 8-1,2-1,2-4,0 2,0-2,3-0,5 1,9 T a b e l a 13. Zmiay ideksu wysokości podiebieia po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 13. Chages i the idex of the palatal height after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiące po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Ideks podiebieia (%) Idex of the palatal height (%) średia mediaa mea media I 18 46,5 46,0 35,0 62,0 44,0 49,0 6,1 II 12 53,2 51,0 41,0 66,0 48,5 59,0 7,8 I 18 40,7 41,5 30,0 51,0 37,0 44,0 5,1 II 12 44,5 44,0 36,0 58,0 40,5 47,0 5,8 I 18-5,8-6,0-12,0 4,0-8,0-5,0 4,1 II 12-8,7-8,0-16,0-3,0-9,5-7,0 3,5 T a b e l a 14. Wartość ideksu wysokości podiebieia po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 14. The value of the idex of the palatal height after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Przed leczeiem Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet średia mea Średie wartości agryzu poziomego wyosiły w grupie I 3,8 mm, w grupie II 0,4 mm (tab. 17). Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao ieistote statystyczie powiększeie agryzu poziomego, w gruw grupie I a graicy istotości statystyczej o 0,3 mm i wyosił o 1,2 mm, atomiast w grupie II o 0,7 mm i wyosił o 0,3 mm (tab. 16). Przed leczeiem agryz poziomy różił się między grupą I a grupą II w sposób istoty statystyczie (p = 0,03086). mediaa media Ideks wysokości podiebieia (%) Idex of palatal height (%) I 18 46,5 46, 0 35, 0 62,0 44,0 49,0 6,1 II 12 53,2 51,0 41,0 66,0 48,5 59,0 7,8 I 6 41,0 41,5 36,0 45,0 40,0 42,0 3,0 II 8 42,3 41,5 35,0 50,0 39,5 45,5 5,0 I 6-5,8-6,0-10,0 1,0-9,0-4,0 4,1 II 8-10,0-8,5-19,0 0,0-15,5-6,5 6,2

9 102 IWONA KAMIŃSKA T a b e l a 15. Zmiay agryzu pioowego po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 15. Chages i the overbite after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiące po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Nagryz pioowy (mm) Overbite (mm) średia mediaa mea media I 18 1,2 1,0-4,0 7,5-1,0 3,0 2,9 II 12 0,8 0,8-2,0 3,0-0,5 2,5 1,8 I 18 1,2 1,0-4,0 8,0-0,5 4,0 3,3 II 12 0,3 0,0-3,0 4,5-1,0 1,0 2,1 I 18 0,0 0,3-3,0 2,5-0,5 1,0 1,3 II 12-0,6-0,8-2,0 1,5-1,3 0,0 1,0 T a b e l a 16. Zmiay agryzu pioowego po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 16. Chages i overbite after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesięcy po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Nagryz pioowy (mm) Overbite (mm) średia mediaa mea media I 18 1,2 1,0-4,0 7,5-1,0 3,0 2,9 II 12 0,8 0,8-2,0 3,0-0,5 2,5 1,8 I 6-1,2-1,8-3,0 1,5-2,0 0,0 1,6 II 8-0,3-0,5-1,5 2,0-1,5 0,8 1,4 I 6 0,3 0,3-1,0 2,0-1,0 1,5 1,3 II 8-0,7-0,8-2,0 1,0-1,5 0,0 1,0 T a b e l a 17. Zmiay agryzu poziomego po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b l e 17. Chages i overjet size after 3 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 3 miesiace po leczeiu 3 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Nagryz poziomy (mm) Overjet (mm) średia mediaa mea media I 18 3,8 3,5-1,5 15,0 1,0 5,0 4,4 II 12 0,4 1,0-4,0 5,0-1,8 2,0 2,5 I 18 4,0 3,5-0,5 14,0 2,0 5,0 4,0 II 12 0,8 0,5-1,5 4,0-0,5 2,0 1,7 I 18 0,2 0,3-2,5 2,0 0,0 1,0 1,1 II 12 0,4 0,8-2,0 2,5-0,5 1,3 1,3 T a b e l a 18. Zmiay agryzu poziomego po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki T a b e l a 18. Chages i overjet after 12 moths sice the edig of the itesive maxilla expasio Czas badaia Examiatio time Przed leczeiem Before treatmet 12 miesiący po leczeiu 12 moths after treatmet Różica przed i po leczeiu Differece before ad after treatmet Nagryz poziomy (mm) Overjet (mm) średia mediaa mea media I 18 3,8 3,5-1,5 15,0 1,0 5,0 4,4 II 12 0,4 1,0-4,0 5,0-1,8 2,0 2,5 I 6 1,3 0,3-2,0 5,0 0,0 4,0 2,7 II 8-0,1 0,0-4,5 3,0-2,5 2,5 2,7 I 6-0,9-0,3-5,5 1,0-0,5 0,0 2,3 II 8-0,3-0,3-2,0 1,5-1,5 0,8 1,3 pie I o 0,2 mm, w grupie II o 0,4 mm. Średie wartości agryzu poziomego w grupie I wyosiły 4,0 mm, a w grupie II 0,8 mm (tab. 17). Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao ieistote statystyczie zmiejszeie agryzu poziomego w grupie I o 0,9 mm, w grupie II o 0,3 mm. Średie wartości agryzu poziomego po 12 miesiącach leczeia w grupie I wyosiły 1,3 mm, w grupie II 0,1 mm (tab. 18).

10 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO 103 Dyskusja Współczesa ortodocja ie określa jedozaczie górej graicy wieku, w którym jeszcze moża rozsuwać szew podiebiey w leczeiu asiloych zwężeń szczęki metodą ortodotyczą. Wprawdzie większość autorów, jak Wertz [1], Haas [2], Bishara i Stale a [3], Hasud [4] oraz Proffit i Fields [5], propouje ograiczeie itesywej rozbudowy szczęki metodą ortodotyczą do r.ż., jedak iektórzy, jak Timms [6], uważają, że moża podejmować próbę rozsuięcia szwu podiebieego metodą ortodotyczą u pacjetów w wieku 20, a awet 25 lat. Ciekawe spostrzeżeia a temat późego rozsuwaia szwu podiebieego metodą ortodotyczą przedstawiła Komposch, twierdząc, że szew podiebiey łatwiej otwiera się u pacjetów letich iż u 20-latka [16]. Na podstawie badań własych zaobserwowao, że itesywa rozbudowa szczęki metodą ortodotyczą podejmowaa u pacjetów do r.ż. daje bardzo duże prawdopodobieństwo rozsuięcia szwu podiebieego. W grupie I, w przedziale wieku 10,5 15,4 lat u 18 badaych uzyskao w 100% rozsuięcie szwu podiebieego. Jedocześie zaobserwowao, podobie jak Timms [6] i Komposch [16], że 15., czy awet 18. r.ż. ie jest ograiczeiem wieku, do którego moża rozsuwać szew podiebiey metodą ortodotyczą. W grupie II a 22 osoby w przedziale wieku 16,3 30,1 lat rozsuięcie szwu podiebieego uzyskao u 12 badaych (54%), czyli ie potwierdzoo jedak wyików Komposch [16], że w 30. r.ż. rozsuwaie szwu podiebieego metodą ortodotyczą jest łatwiejsze iż w 20. r.ż. Włase doświadczeie w oceie skuteczości rozsuwaia szwu podiebieego metodą ortodotyczą u osób po 30. r.ż. autorka iiejszej pracy uważa jedak za iewystarczające, gdyż dotyczyło oo 1 pacjetki. Ze względu a dużą zmieość czasu skostieia szwu podiebieego trudo jedozaczie określić górą graicę wieku, do którego moża rozsuwać szew podiebiey metodą ortodotyczą. Persso i Thilader [17] w swoich badaiach zaobserwowali ajwcześiej zamkięty szew podiebiey u 15-letiej dziewczyki, a ajstarszą pacjetką z otwartym szwem była 27-letia kobieta. Najstarszą osobą, u której autorka iiejszej pracy rozsuwała szew podiebiey metodą ortodotyczą była 30-letia kobieta, a ajmłodszą, u której ie udało się tego osiągąć, była 17-letia dziewczya. O dużej zmieości w termiie skostieia szwu podiebieego mówią też w swoich badaiach Schlegel i Kier [18]. Wśród pacjetów w przedziale wieku i lat a podstawie badań histologiczych pełe skostieie zaobserwowao tylko u 50% badaych, u pozostałych 50% ie występowało skostieie. Badaia histologicze ie były jedak prowadzoe przez autorkę iiejszej pracy. Natomiast wśród pacjetów w przedziale wieku lat rozsuięcie szwu podiebieego uzyskao u 54% leczoych. Rozsuięcie szwu podiebieego w przebiegu itesywej rozbudowy szczęki powoduje poszerzeie kości szczęki, iezacze przemieszczeie kości twarzoczaszki i będące kosekwecją wyżej wymieioych zmiay ogóloustrojowe [5, 10, 11, 12, 19, 20, 21, 22, 23]. Do zmia ortodotyczych będących astępstwem rozsuięcia szwu podiebieego ależą między iymi przyrosty szerokości miedzyłukowych, które oceiao w badaiach własych a podstawie przyrostów szerokości podiebieia oraz przyrostów przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego. Jak oceioo, przyrosty szerokości podiebieia po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki dla grupy I i grupy II były bardzo podobe w badaiach własych i wyosiły średio w grupie I 5,9 mm, a w grupie II 6,0 mm przy tej samej wartości rozkręceia śrub. Przyrosty szerokości podiebieia uzyskae w badaiach własych dla grupy I (średia wieku 13,1 lat) były podobe do wyików przedstawioych przez iych autorów. Hedelma i wsp. [14] w swoich badaiach zaobserwowali przyrosty szerokości podiebieia o 5,7 mm dla leczoych w wieku 9 lat i 5 miesięcy; McNamara i Brudoa [12] 5,8 mm przy średiej wieku badaych 8 lat i 5 miesięcy; Spillae [12] 5,9 mm u badaych w okresie uzębieia mieszaego; Lader i Zae [13] poszerzyli o 6 mm przy średiej wieku badaych 11 lat i 11 miesięcy; Baccetti i wsp. [24] uzyskali większe przyrosty szerokości podiebieia, które wyosiły średio około 9,0 mm u pacjetów w wieku 11 lat i 10 miesięcy. Przypuszcza się, że większe przyrosty szerokości podiebieia uzyskae przez Baccettiego i wsp. [24] wyikały z większego zwężeia występującego u leczoych pacjetów. Wyiki poszerzeia podiebieia uzyskae przez autorkę dla grupy II (średia wieku 22 lata) trudo porówać z wyikami iych autorów, poieważ w dostępej literaturze brak takich daych. Hedelma i wsp. [14] wprawdzie oceiali przyrosty szerokości podiebieia u pacjetów dorosłych o średiej wieku 29 lat i 9 miesięcy po itesywej rozbudowie szczęki metodą ortodotyczą, ie oceiali jedak stau szwu podiebieego. Porówując jedak wyiki poszerzeia podiebieia dla grupy II, które wyosiły średio 6,0 mm, z wyikami uzyskaymi przez Hedelmaa i wsp. 4,6 mm, uzyskae poszerzeie podiebieia było większe. Przyrosty tylej szerokości górego łuku zębowego oceiae w tych samych puktach pomiarowych wśród pacjetów w wieku zbliżoym do grupy I prowadzili rówież ii autorzy. Karłowska i wsp. [25, 26] zaobserwowali poszerzeie o 8,0 mm wśród badaych w wieku lat; Łazarkiewicz [19] 6,0 mm wśród badaych w przedziale wieku 8 12 lat; Kowalczyk [11] 6,0 mm u badaego w wieku 12 lat. Po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki przyrosty tylej szerokości górego łuku zębowego w obu grupach były zbliżoe i wyosiły średio dla grupy I 6,3 mm i dla grupy II 6,5 mm i w badaiach własych były miejsze od uzyskaych przez Karłowską i wsp., ale zbliżoe do tych, które uzyskali Kowalczyk i Łazarkiewicz. Przyrosty tylej szerokości górego łuku

11 104 IWONA KAMIŃSKA zębowego dla grupy II mierzoe w puktach pomiarowych zapropoowaych przez Korkhausa trudo porówać z wyikami iych autorów, poieważ w dostępej literaturze brak takich daych. Na podstawie badań własych zaobserwowao, że wiek leczoych ie miał dużego wpływu a stopień poszerzeia zębowo-wyrostkowego po rozsuięciu szwu podiebieego przy zastosowaiu metody ortodotyczej rozbudowy szczęki. Spostrzeżeia te były bardzo podobe do opiii wyrażaych przez iych autorów, jak Baccetti i wsp. [24] oraz McNamary i Brudoa [12]. Należy jedak podkreślić, że ci autorzy porówali wyiki badań osób o zaczie miejszej rozpiętości wieku iż w badaiach własych. Cytowai autorzy twierdzą rówież, że możliwości poszerzeia szkieletowego po rozsuięciu szwu podiebieego zaczie zmiejszają się wraz ze wzrostem wieku leczoych. Obserwacje włase pozwalają wysuwać bardzo podobe przypuszczeia. Zakładając, że wielkość diastemy w przybliżeiu określa stopień rozdzieleia kości szczęki tuż po zakończeiu itesywej jej rozbudowy, zaobserwowao w grupie I szerokość diastemy rówą 3,6 mm, a w grupie II 2,7 mm. Różica w szerokości diastemy między grupami wyosiła 0,9 mm przy różicy w przyroście tylej szerokości górego łuku zębowego między grupami zaledwie 0,2 mm. Po rozsuięciu szwu podiebieego, zgodie z opiią Derichsweilera [10], Kowalczyka [11] oraz McNamary i Brudoa [12], dochodzi do obiżeia wysokości podiebieia. Ie zdaie a te temat przedstawił Mela [11], który uważa, że szew podiebiey rozsuwa się tylko w 3/4 swojej przediej długości i tym samym podiebieie ie może ulec obiżeiu. Jeszcze ie spostrzeżeie a temat zmia wysokości podiebieia po rozsuięciu szwu podiebieego przedstawili Lader i Zae [13] oraz Hedelma i wsp. [14], którzy to zaobserwowali zwiększeie wysokości podiebieia. Lader i Zae przypuszczają, że uzyskae przez ich wyiki są wypadkową iezaczego obiżeia wysokości podiebieia i zaczej ekstruzji trzoowców w przebiegu itesywej rozbudowy szczęki. W badaiach własych po 3 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki ie zaobserwowao zmia wysokości podiebieia w grupie I i miimale, o 0,3 mm obiżeie podiebieia w grupie II. Po 12 miesiącach od zakończeia itesywej rozbudowy szczęki w obu grupach zaobserwowao, podobie jak Derichsweiler [10], Kowalczyk [11], McNamara i Brudo [12] obiżeie podiebieia w grupie I o 0,3 mm i w grupie II o 0,2 mm. To, że w badaiach własych ie zaobserwowao zmia wysokości podiebieia tuż po rozsuięciu szwu podiebieego przypisuje się za Laderem i Zaem ekstruzji trzoowców, które po 12 miesiącach ustawiły się prawidłowo [13]. Lader i Zae ie zaobserwowali związku między zmiaami wysokości podiebieia a wiekiem badaych. W badaiach własych stwierdzoo iezaczie większe, ieistote statystyczie obiżeie podiebieia u pacjetów starszych. Wioski 1. Rozsuięcie szwu podiebieego bez igerecji chirurgiczej jest bardzo prawdopodobe u pacjetów do 16. r.ż. 2. Między r.ż. istieje 54% prawdopodobieństwo rozsuięcia szwu podiebieego, iezależie od płci leczoych. 3. Rozsuięcie szwu podiebieego zacząco wpływa a zwiększeie szerokości podiebieia i zwiększeie przediej i tylej szerokości górego łuku zębowego iezależie od wieku leczoych. 4. Rozsuięcie szwu podiebieego wpływa iezaczie a zmiay agryzu pioowego i poziomego iezależie od wieku leczoych. Piśmieictwo 1. Wertz R.A.: Rapid expasio of the maxillary detal arch ad asal cavity by opeig the mid-palatal suture. Agle Orthod. 1961, 31, Haas A.J.: Palatal expasio: Just the begiig of detofacial orthopedics. Am. J. Orthod. 1970, 57, 3, Bishara S.E., Stale R.N.: Maxillary expasios: cliical implicatios. Am. J. Orthod. Detofacial. Orthop. 1987, 91, Karłowska I.: Zarys współczesej ortodocji. PZWL, Warszawa Proffit W.R., Fields H.W.: Ortodocja współczesa. Wyd. Czelej, Lubli Timms D.J.: Forcierte gaumeahterweiterug. Qiutessez, Berli Krug J., Šváchová J., Horal J.: Chirurgicky asistovaa rychla expase patra-prvi zkuseosti. Ortodocia, 1998, 1, Łabiszewska-Jaruzelska F.: Ortopedia szczękowa zasady i praktyka. PZWL, Warszawa Adkis M.D., Nada R.S., Currier G.F.: Arch perimeter chages o rapid palatal expasio. Am. J. Orthod. Detofacial. Orthop. 1990, 97, Derichsweiler H.: Die gaumeahterweiterug Muche. Carl Haser Verlag, Müche Kowalczyk J.: Ortodotycze leczeie przez rozsuięcie szwu podiebieego zmodyfikowaym aparatem płytowym. Czas. Stomatol. 1965, 18, 5, McNamara J.A., Brudo W.L.: Ortodotic ad orthopedic treatmet i the mixed detitio. Needham Press Ic., Michiga Lader P.T., Zae F.: Chages cocurret with orthodotic treatmet whe maxillary expasio is a primary goal. Am. J. Orthod. Dethop. 1995, 108, Hedelma Ch.S., Wag L., BeGole E.A., Haas A.J.: Nosurgical rapid maxillary expasio i adults: report o 47 cases usig the haas expader. Agle Orthod. 2000, 70, Biederma W., Chem B.: Rapid correctio of Class III malocclusio by midpalatal expasio. Am. J. Orthod. 1973, 63, Zaburzeia czyościowe arządu żucia. Ed. B. Koecka. Urba & Parter, Wrocław Persso M., Thilader B.: Palatal suture closure i ma from 15 to 35 years of age. Am. J. Orthod. 1977, 72, Schlegel K.A., Kier F.: The aatomic basis for palatal implats i ortodotics it. J. Adult. Orthod. Orthogath. Surg. 2002, 17, 2, Łazarkiewicz W.: Rozerwaie szwu podiebieego. Wroc. Stom Masztalerz A.: Ortodocja. Akademia Medycza we Wrocławiu, Wrocław 1967.

12 EFEKTY ORTODONTYCZNE ROZSUWANIA SZWU PODNIEBIENNEGO Przylipiak S.: Rozszerzaie szwu podiebieego w świetle piśmieictwa i własych doświadczeń. Czas. Stomatol. 1964, 17, Sergl H.G.: Festsitzede Apparature i der Kieferorthopadie. Carl Haser Verlag, Muche Wie Björk A.: Use of metallic implats i the study of facial growth i childre: Method ad applicatio. Am. J. Phys. Athrop. 1968, 29, Baccetti T., Frachi L., Camero Ch.G., McNamara J.A.: Treatmet timig for rapid maxillary expasio. Agle Orthod. 2001, 71, Karłowska I., Kościukiewicz-Michiewicz I.: Ekstrakcje w powiazaiu z rozszerzaiem szwu podiebieego. 26. Karłowska I.: Rozszerzaie szwu podiebieego w leczeiu zwężeń szczęki. A. Acad. Med. Steti. 1969, 15.