Nowe tendencje w muzealnictwie

Transkrypt

1 Noe tendencje muealnictie Justyna Laskoska Stykając się od 1992 r. diałalnością muealną dostregłam śród muealnikó rosnący ferment dotycący metod pracy ośiatoej e iedającymi, a jednoceśnie rosnącą refleksję filooficną nad sensem istnienia mueó ogóle. Frustracja tradycyjnym sposobem pojmoania roli mueum i skostniałymi metodami pracy dydaktycnej pojaiła się na achodie j u ż około 2 lat temu i doproadiła do prób torenia mueum a l t e r n a t y n e g o ".Obecnie każde sanujące się mueum posiada seroko roinięty diał popularyatorski, którym trust m ó g ó " pracuje nad uromaiceniem i udos konaleniem dróg kontaktu publicnością, tak aby naleźć najtrafniejsy sposób prekaania preogromnej iedy gro madonej formie eksponató ( których dodajmy tylko nieielka cęść amknięta jest gablotach, gross umiera nieoglądane pre nikogo kaamatach magaynó), raca jąc uagę nie tylko na ilość podanej iedy, lec rónież na jakość tego p o d a a n i a ". Problem leży nie tylko metodie, lec rónież refleksji filooficnej, która toarysy noym diałaniom. I nó, na achodie ten typ roażań pojaił się daleko ceśniej niż u nas. Prykładem tego jest fragment rodiału książki Jamesa Clifforda The Predicament of Culture XXth. Century Ethnog raphy, Literature and Art opublikoany tłumaceniu Joanny Irackiej K o n t e k s t a c h " (nr 1/1993). W tym samym numere naleźć możemy refleksje Wojciecha Michery pt. Tajemnica butó, cyli pochała mueum. Jako ciekae uupełnienie premyśleń Jamesa Clifforda proponuję roprakę filooficną Anny Kubiak pt. Krótki tekst o totalu opublikoaną Społe ceństie O t a r t y m " nr 3 (1994). Dotycy ona jednej istot nych cech osoboości europejskiej", t j. skłonności do totali mu. W Plastyce i ychoaniu" nr 2, 1993 r. parę słó o astosoaniu noych metod opublikoała rónież autorka tego artykułu. Podstaą mojej refleksji stały się też die publikacje, będące podsumoaniem du sympojó muealnicych: jednego, które odbyło się Katoicach 1991 r. ( Śląskie Prace Etnograficne", 1993 r.) i drugiego, które odbyło się da lata później Berlinie ( Zeitschrift fiirethnologie", 1993 r.. 118). To ostatnie podjęło się kilku różnych blokó tematycnych: - muea etnograficne ocach nieeuropejcykó; kolekcje a diedicto kulturoe; - ranga obiektó mueal nych a ich konseracja; - edukacja i profesjonalim - akty ność antropologa mueum; - prysłość ekspoycji etno graficnych i prysła rola mueó. Pod tymi tytułami kryją się takie agadnienia jak aspekt prany m i g r a c j i " obiektó kulturoych, nieuśiadamiane relacje międy p r o d u c e n t a m i " obiektó a kolekcjonerami, muea obec żądania rotu niektórych predmiotó, praa autorskie do koncepcji eks poycji muealnych, projekt torenia ysta na ż ą d a n i e " iedających - asięg spółpracy e iedającymi. Naj ięksym askoceniem tego sympojum było odkrycie, że poaeuropejscy muealnicy akceptują kstałt i diałalność europejskich mueó etnograficnych. Dla moich roażań scególnie ciekaym okaał się artykuł Charlesa Hunta Marischal Museum pry Unier sytecie Aberdeen pt. Muea - arena sacra ora artykuł Briana Durrans Departament of Ethnography. British Musem of London pt. Prysłość ekspoycji etnograficnych. Chciałabym rónież aponać cytelnika premyśleniami Janusa Byseskiego, który ra Mają Parceską, pracując 66 Laboratorium Edukacji Tórcej Centrum Stuki Współ cesnej Warsaie stał się spiritus movens projektu Innemueum''. Projekt ten jest realioany od 1992 r. Jak idimy ięc data narodin polskiego alternatynego mueum" jest bardo śieża: niestety aż do lat 9. panoał u nas niepodielnie smutny model nudnego, akuronego mueum. Ale scęśliie nas muealny noorodek cuje się dobre i ładnie się roija ażysy, że projekcie Inne mueum" ięły j u ż udiał następujące muea arsaskie: Narodoe, Wilanoskie, Zie mi, Zamek Króleski, Historycne, Literatury, Łoiecta Żydoski Instytut Historycny; a spoa Warsay: Zamkoe Malborku, Lubelskie, Łańcuckie, Mueum Stuki Łodi, Okręgoe Toruniu, B W A Koninie, Płockie, Morskie Gdańsku. Regularnie pre da ostatnie lata odbyają się arstaty różnych mueach, spotkania dyskusyjne dla pra conikó ośiatoych, ora ajęcia grup pracujących nad roiąaniem konkretnych problemó. Na ten rok planoana jest sesja yjadoa, którą organiuje Sekcja Edukacji Mue alnej pry Polskim Komitecie INSEA (Międynarodoe Stoa rysenie Edukacji Pre Stukę). Nieależnie od projektu Inne mueum", ajęcia alternaty ne proadą Mueum Etnograficne, Archeologicne, Techniki Warsaie, ypracoując są łasną specyfikę. Zanim prejdę do predstaienia konkretnych technik pracy e iedającymi, chciałabym podsumoać nane mi refleksje teoretycne dotycące tego tematu. To, co ja, jęykiem potoc nym nayam nudą mueó, nalało pogłębioną analię u ymienionych yżej autoró. Wojciech Michera tak definiu je muealną recyistość: najcęściej jest próbą odtorenia i apreentoania cegoś, co istniało ceśniej, lub gdie indiej. Próba ta prybiera charakter platońskiej mimesis, jest: chęcią bliżenia się do ideału. Jest to jednak próba ase mniej lub ięcej nieudana. Poscególne elementy storonej sytua cji muealnej są pradie oryginalne, ale całości jest ona tylko kopią. Jej artość to stopień podobieństa do oryginału; istocie ażny jest tylko on. (...) Ujęcie to umiesca ida yłącnie kontekście oryginału, usiłuje prenieść go tamta recyistość; kontekst aktualny, iąany e śiatem ida, nie jest istotny, a naet próbie tej preskada." Wobec takiej recyistości autor postuluje mianę roumienia funkcji mu eum na ór arystotelesoskiego pojmoania stuki, które łący naśladonicto (mimesis) tórcym uporądkoa niem recyistości. Rec j u ż nie skopioaniu upredniej recyistości, lec racej, edług słó Paula Ricoeura, jej preraniu, dokonaniu yry otierającej prestreń fikcji." Dięki prejściu do dynamicnego traktoania mueum stanie się [ono - pryp. J.L.] tedy prestrenią tórcą, prestrenia aktynej penetracji recyistości. (...) Jest to araem reyg nacja pretensji do quasi-magicnego prenosenia się 'tam', tamten kontekst". Dla Michery punkt ciężkości noego mueum" leży nie kontekście presłości, które rotaca da-, na ekspoycja, lec kontekście obecnego dośiadcenia i da. Kontakt międy tymi doma kontekstami następuje po pre symbolicne traktoanie presłości. W tak roumianym dareniu muealnym horyont nasego życia ulega jednak posereniu, musi otoryć się na obcy kontekst jaiska, które n a p o t k a ł ". Oo otarcie możlie jest, g Michery, dięki traktoaniu eksponató muealnych nie jak elementó in struktażoych, lec na takim eksponoaniu, które by ykory; styało ich stronę symbolicną. Podkreślenie symbolicnośo. darenia" umożliia jego p r e ż y c i e ". Dięki temu uda się achoać autentym całego predsięięcia. Autentym sym bolicny to sformułoanie tylko poornie paradoksalne. W da reniu muealnym ma ono specjalne astosoanie. T y m bo iem co yróżnia pradę symbolicną, jest jej dynamicność, ekstatycność. Nie można boiem o niej poiedieć, że jest (gotoa), ona jest odkryana. Nie tki diele, lec jest pre nie yołyana, eokoana, by nie poiedieć prookoa na; obec niej dopiero się ujania. M a atem charakter egystencjalny, bo biernego 'ystaienia' cyni 'darenie', a ida - jego ucestnika. (...) Unikamy ten sposób napradę paradoksalnej sytuacji, gdy id mueum jest jednej strony nieątpliie niebędny, drugiej (...) id jest tylko dodatkiem." O ile dla Michery daniem-klucem ydaje się być: mue um może być miejscem tajemnicenia" to Janus Byseski Centrum Stuki Współcesnej storył soisty kanon brmią cy: możemy yobraić sobie mueum be obiektó, nato miast nie może ono funkcjonoać be o d b i o r c ó ' '. To parado ksalne sformułoanie nie postuluje spalenia bibliotek" lec tylko daje nam do roumienia, że mueum najażniejsy jest cłoiek, który do niego prychodi. Mueum staje się pretekstem do samoobseracji, eksponatami stajemy się my sami. Te ałożenia Byseskiego są nieykle godne reflek sjami poety Jamesa Fentona (cytoanego pre Jamesa Cliffor da e spomnianym na stępie artykule), który odkrya jednym e sych iersy kolekcję etnograficną jako miejsce fascynacji nienanymi obsarami łasnego j a ". Artykuł Clifforda ysua pene tey, dotycące idei leżą cych u podłoża istnienia spółcesnych mueó. Clifford idi te idee jako chorobliy ręc obja achodniego indyidua limu posiadania", który j u ż X V I I. yłonił ideał osobyposiadaca. Ideał ten stał się elementem europejskiej tożsamo ści. Tożsamość, cy to kulturoa, cy indyidualna akłada góry koniecność kolekcjonoania, gromadenia dóbr arbit ralnie systematyoanych edług artość i nacenia. (...) Kolekcjonoanie i ystaianie to jaisko decydujące dla torenia się Zachodniej tożsamości." Koniecność gromade nia predmiotó dla określenia sej tożsamości ma se lustrane odbicie upredmiotoianiu się tożsamości grupo ej. Tą stroną jaiska ajmuje się Anna Kubiak Krótkim tekście o totalu: Typ to postreganie jednostki (rónież pre samą siebie) nie jako odrębnej osoby, ale popre ypełnianie pre nią społecnych typiacji, oru reguł iąanych określoną grupą społecną. Jeśli jednostka utożsamia się typem to dochodi do upredmiotoienia tożsamości (totalself). Tożsamość jest styna, stała, amknięta granicach typu. Wysiłek takiej jednostki kieruje się stronę ypełnienia roli śiadka autoierunku grupy, prycyniając się do jego podtrymania śród ucestnikó i obec otocenia. Rośnie ten sposób maska oej społecności. Konsekencją jest pośpiech głoseniu adekretoanej doskonałości. (...) W ten sposób dochodi do mylenia persony społecności osobą, roumianą personalistycnie. Jednostka prestaje być śiad kiem jej prady enętrnej - dotycącej osoby, a każdym raie jej roój jest nacnie ahamoany. Osoba aś żyje oddielnym życiem lub poostaje stłumiona, ponieaż ase tylko fragment osoboości poddaje się typiacji." Podsumo ując: osoboość europejska" ymaga kolekcjonoania. Jednoceśnie inna cecha tej osoboości - skłonność do totali mu stymuluje diałania, oparciu o które macnia się sój ierunek. Tego typu diałaniem jest kontynuoanie kolekcji taki sposób by toryła ona jednolity obra społecności i całego p o s i a d a n e g o " pre nią śiata. Podobnie rec się miała teatrem europejskim dobie odkryania Noego -Wiata - jak tierdi S. Mullaney. Dramat stał się ócas dajem rytuału celebrującego odkrycia nie popre preenta cje- lec popre dostosoanie. Prykładem takiego diałania ystaienie stuki o prybyciu Henryka I I do Rouen r Braylii 155 r. Etnograficne spostreżenia i ieda Rouen była autentycna, dumieająco dokładna i bogata scegóły, jednakże nie starała się roumieć kultury braylij skiej, lec pretoryć j ą paradoksalnie e łasny s t y l. " Dalej podobne nioski formułuje Mullaney obec ócesnych kole kcji. Wcesne kolekcje nie są jedynie próżnym estaieniem recy dinych i odległych. Kolekcje są rytualnym procesem łącenia pojaiających się kultur jaśniejący obra elżbietańskiej sceny." Patrąc pod trochę innym kątem, muea starając łudenie adekatnego predstaienia śiata, najpier yryając predmioty ich scególnego kontekstu (cy to kulturoego, historycnego cy intersubiektynego) i każąc i m repreen toać abstrakcyjne całości: np. maska plemienia Bambara staje się etnograficnym metonimem kultury Bambara. Następnie, celu prechoyania i ystaiania danego predmiotu, ypracoany ostaje schemat klasyfikacji, a tym samym recyistość kolekcji, jej spójny porądek, niecy historię torenia i prenacenie tego predmiotu" (J. Clifford). Schemat klasyfikacyjny, a także sposób ystaiania opiera się na rostrygnięciach teoretycnych i jest stymuloany pryję tym modelem recyistości. Z tego ynikają koncepcje 1 ałożenia ideoe mueum - stierda Cesła Robotycki artykule Teorie kultury a muea etnograficne ( Śląskie Prace Etnograficne", Katoice 1993). Dalej autor podaje prykłady niektórych takich kontaminacji. Są to: eolucjonim ( nauka to soisty skarbiec ludkiej iedy, do którego kolejne pokolenia dokładają soje u d i a ł y " ). Prykładem takiej koncepcji y staiennicej były Cłoiek i materia" ora Środoisko i technika" Leroi-Gourhana Musee de 1'Homme. W Polsce układ stałych ekspoycji opierano na ałożeniach dyfujonistycnych K. Mosyńskiego, S. Poniatoskiego i E. Franko skiego. Rónież spółcesna antropologia interpretacyjna ma są muealnicą aangardę ystaach kubistó i surrealistó derających prymityną stukę Afryki ytorami stuki europejskiej. Postmodernim i dekonstrukcjonim pre konują, że predmiotem ainteresoania historyka stuki i etno loga może być tórcość ogóle, t j. np. kic, apokryfy lub tory nasego codiennego otocenia. W asadie syscy spółceśni krytycy muealnicta śiadomi są presji kolejnych europejskich iji śiata na kstałt ystaiennicta. Ustosunkoują się do tego agad nienia bądź neutralnie, tak jak np. Robotycki lub Aleksander Jackoski dochodący źródeł postaania polskich ekspoycji etnograficnych patriotymie porobioroym, romantymie J.J. Rousseau, marksimie i postulujący jedynie dopasoanie muealnicta do noych trendó teoretycnych opartych na robudoaniu kontekstó kulturoych. Inni oskarżają pene prądy naukoe a kryys muealnicy, np. Charles Hunt ( Zeitschrift fur Ethnologie", nr 118, 1993), który stierda: W końcu funkcjonalim strukturalny, stał się 'dominującą ideologią od lat 6.', skoncentroał się na badaniach abstrak cyjnych systemó społecnych i ich analiie synchronicnej, opuścił ostatecnie muea. (...) Ten podiał spoodoał iele niescęśliych konsekencji. Po pierse: muea stały się ośrodkami badania kultury materialnej roumianej jako prymi tyna technologia, bądź nabrały charakteru kolekcji stuki i remiosła. Muealnicy-etnografoie stracili impet intelektual ny i motyację do posukiania filooficnego podłoża dla sej diałalności. Muea stały się ciałami be głó. Po drugie: francuski strukturalim, kreując noe podejście do obiektó kultury materialnej, scególnie ich ikonicnego i symbolic nego charakteru ora noy rodaj komparatystycnych badań międykulturoych, stał się bodźcem do odejścia od empiryc nych badań terenoych. Dopiero postmodernim pryrócił poytyne nastaienie do mueó, ysoko sacując ich artość semiotycną ora ich funkcję odbicia spółcesnych struktur teoretycnych." J e s t Ten sam autor sięga jednak rónież głębiej, pod poier- 67

2 chnię ależności teoria-praktyka, astanaiając się, podobnie jak Clifford, nad sensem istnienia m u e ó ogóle, preci ieństie do Clifforda jest on jednak optymistą, tierdąc, że m u e u m jest manifestacją struktury racej nie funkcji europej skiego społeceństa i odpoiada na głęboką potrebę rou mienia siebie i innych." Gdie indiej dodaje jesce: Dieje mueó są sej istocie diejami społecnej historii iedy i krytycne na nie spojrenie może poseryć samośiadomość badacy." Podobnie idi sens istnienia mueó Brian Durrans ( Zeits chrift fiir Ethnologie", nr 118, 1993). Muea nie tylko kolekcjonują i prechoują fragmenty kultur, są też cęścią kultury, specjalną prestrenią, gdie żyjące kultury umierają a umarłe racają do życia. Kluc do aktyności mueó ma charakter holistycny. (...) Jest mueach coś takiego, że ludie iedają je, nieależnie od tego są oproadani pre spec jalistę pełniącego funkcje edukacyjne, cy też nie. Onaca to, że istnieje cęść iedających prygotoanych do torenia łasnych naceń, na baie aartości mueó, atmosfery refleksji i ich łasnej y o b r a ź n i. " A ięc iąże się to preżyciem osobistym - podkreśla autor - którego to nie dostarcają nam spółcesne mass-media, nastaione bądź na masoy odbiór kultury, a jeżeli naet ężają odbiór do pryatności (alkman, recyistość irtualna) to ma to charakter mechanicny, nie organicny, co efekcie daje indyidualim yalienoany." Pomimo że obaj ci autory poołują się na premyślenia Clifforda, żaden nich nie jest aż tak krytycnie nastaiony do idei leżących u podłoża istnienia mueó jak sam m i s t r ". Podkreślmy ra jesce, że operacjach intelektualnych pred staicieli kultury europejskiej, uidacniających się popre diałalność muealnicą, Clifford idi niebepieceństo. W ten łaśnie sposób cłonek cyiliacji Zachodu lub pred staiciel arsty ośieconej, torąc, naruca soją klasyfi kację, która dodatkoo nanacona jest cęsto nacjonalimami lub różnego rodaju centrymami i odkrya, ale i dobya, agarnia inne kultury, staje się ich posiadacem. Nadaanie nacenia muealnej klasyfikacji i ekspoycji jest mis tyfikoane jako odpoiednie predstaienie". Kolekcje dążąc do całościoości predstaienia, stają się mikrokosmosami, a pretorone pre nase systemy artości łącają się nas makrokosmos, dopasoując się do niego i karmiąc dremiącą każdym nas potrebę totalnej jedności. Anna Kubiak Krótkim tekście o totalu bardo ciekaie analiuje konsekencje postay totalnej. Na stępie cytuje nioski S. Roseneiga i E. Levinasa, filoofó ajmujących się synteą prady" - jak naali oni totalim, głosące, że yodi się on e starożytnej Grecji, gdie postała idea sproadenia struktury bytu do jednej asady, mającej uchy cić jego istotę (i gdie dodajmy postała idea mueum - choć prynać treba nie takiej jak obecnie formie). Jakie jednak nioski artykule Kubiak mogą nam pomóc roumieć recyistość spółcesnego muealnicta? Najażniejsa ydaje się ystępująca ra totalimem skłonność do absolutyacji, tematyacji i upredmiataiania. W mueach upredmiotoieniu eksponaty podlegają całe kultury. Ulega my ten sposób łudeniu, że sproadamy te kultury do esencji recy", a pre to jesteśmy posiadaniu iedy penej, systko yjaśniającej. Upredmiotoienie yraża się utożsamieniu 'recy', o którą chodi, predmiotem, a ięc cymś enętrnym (...). Wobec upredmiotoionej recy kstałtuje się stosunek łaściciela. (...) Z poycji łaściciela recy jedyną formułą są niepodażalne tier denia. Pytania byają tylko retorycne. Możliy okauje się tylko monolog imieniu recy. Naet jeśli skrya się pod maską romoy jest amknięty na o b e c n o ś ć. " Cyż te słoa życem nie prypominają stylu tradycyjnego o p r o a d a n i a " po mueum? Następną pochodną totalimu jest absolutyacja. Absolutyoanie łasnej recy [np. łasnych systemó 68 ponacych, g których konstruuje się kolekcje - J.L.] będie ięc ymagało jej ochrony i będie ioloać obec groźnej tym prypadku obcości. (...) Konsekencją traktoania 'bearunkoości' prady jako prady ażnej dla systkich jest - daniem Jaspersa - nietolerancja, niedolność do komuni koania się innymi, żąda łady, 'instynkt niscenia' ". J a k i już poiediałam tradycyjne i e d a n i e ' ' nie daje możliości uniknięcia ani afałsoań postregania obcych kultur ani yżej ymienionych konsekencji postay totalnej. Ocy iś-, cie sytuacja ta predstaiona jest pree mnie sposób prejaskraiony. Po iycie mueum ani my ani nase dieci nie ypadamy niego postaci nietolerancyjnej, niscyciels kiej hordy. Ale precież kiedyś nasi milusińscy mieniają się tragedię. Smutną recą jest umysłoienie sobie, że muea, hołdując starej formie edukacji prekaują nam iedę obar coną takimi konsekencjami psychologicnymi, jak te ymie nione pre Annę Kubiak cy Jaspersa. Na akońcenie preglądu refleksji poołanych do życia kryysem muealnicta, proponuję j e d n ą jesce teę głosoną pre Charlesa Hunta oparciu o idee Emila Durkheima. Nie; pasuje ona do ogólnej tonacji cytoanych tu ypoiedi, lec jest rónie interesująca. Upryilejoany status kolekcji muealnych, ięty pod uagę perspektyie durkheimoskiej, sugeruje, że należą one do kategorii materialnego tabu. Dielą one tę kategorię e łokami, odpadkami, ekskremen tami, którymi to posiadają spólną łasność, a mianoicie postregane są jako skażone, niebepiecne, niedotykalne. Wsystkie te predmioty są trymane ściśle określonych miejscach. Granice tych miejsc są onacone i bronione pre bardiej lub mniej całościoe rytuały prejścia. Wsystkie te predmioty są yrane kontekstu ich użyalności i do-j proadone do upadku, tj. do istnienia be celu. Jako anomaliesą one groźbami dla uporądkoanej percepcji i dlatego musą być uieńcone klasyfikacyjnym Gułagu. Muea są też yraźnie oddielone od takich prybytkó jak sklepy cy domy toaroe, aierające predmioty dostępne. Zaartość mueó traktoana jest religijnym respektem. Jest to idocne nie tylko dużych mueach, gdie pielgrymi tysiącami pry chodą pred słynnymi diełami kultu lub stuki, ale także małych mueach ypełnionych deocyjną cisą obec reliktó niegdysiejsej śietności. Sakralność mueum od poiada poglądoi, że iedanie kolekcji jest rytuałem, dodajmy o charaktere deocyjnym. W rytuale jest akcep toane, że ucestnicy nie do końca roumieją procedury, które mają tam miejsce. Wiadomo, że ielka cęść iedających nie jest dostatecnie prygotoana edukacyjnie lub dolna emoc jonalnie uchycić całość idei i rażeń, które są stanie yołać predmioty. Od tego są eksperci interpretujący kolek cje. To spostreżenie nie apreca możliościom edukacyj nym mueó, a jedynie, jeżeli yobrażenie mueum jako śiętego środoiska ma uasadnienie, mogłoby skaać spo sób, który iyty mueum stałyby się bardiej satysfakc-; jonujące. A ięc rytuał macnia ucucie bardiej niż iedę, dunacność bardiej niż objaśnienie, preżycie dramatycne bardiej niż bierny odbiór, tajemnicę nad d o ó d. " : Ten passus kieruje moje myśli ku artykułoi Wojciecha Michery - poostanę jednak śród bardiej do mnie prema iających idei odcytujących recyistość spółcesnego mueum oparciu o spomnianą yżej potrebę totalnej jedności śiata i idenia Europejcyka jako posiadaca Wydają się one mieć asadnicy pły na istnienie mueów: obecnej formie. Mają rónież se konsekencje sposobi* percepcji. Pryglądałam się ostatnio soim dieciom ieda jącym ystaę Mueum Etnograficnym. Stefan (lat 7). ekspoycję Być ojonikiem" preleciał lotem torpedoym aż pod sam koniec stanął jak ryty pred Wojnami Gied nymi. Dopiero ócas rócił się i spokojnie obejrał całość Joanna (lat 12) rónym brakiem ainteresoania premiera ła salę afrykańską i atrymała się dopiero na idok torebek koralikó, obecnie bardo modnych. Moje dieci yraźnie posukiały cegoś najomego śród nieroumiałego dla nich materiału. Udało im się Wojnach Giednych i torebkach koralikó naleźć idee jednocącą ich dośiadcenia ceś niejse obecnymi, cudymi, innymi i echciały ócas pryjąć to ydarenie do sojej pamięci. Taki typ reakcji u dieci iedających muea jest, edług moich dośiadceń casó pracy mueum, cymś nagminnym. Ale darają się też sytuacje upełnie nadycajnych reakcji diecka. Byłam iele lat temu na kieleckiej ystaie malarsta nainego. Wśród iedających nalała się także jakaś diecynka futerałem na skrypce. Obok niej sła koleżanka i diecęta septem ymieniały uagi. Pry jednym dieł atrymały się na dłużej, stały milceniu, a penym momencie panna futerałem yjęła skrypce i acęła grać do obrau. Fenomenologoie, których sądy podsumouje artykuł Anny Kubiak, podsuają nam inny pomysł na sposób dobyania iedy, który może okaać się bardiej oocny pracy popularyatorskiej muealnikó. Radą traktoać pradę recy jako odsłanianie procesu jej egystencji. (...) Prada - tym prypadku - jest tą która się dieje (i którą się cyni) [a ięc tą, która staje się 'nasa' - J.L.], nie aś obiektynym predmiotem ponania. (...) Systemoość iedy yrasta e stanoiska esencjonalimu. Jego preciieństo, roumienie prady jako źródła, nie ma 'okaji' by ulec 'nostalgii totalności' (...)." Są to, podsumujmy, postulaty ponania popre preży cie". Dokładnie tym kierunku idie spółcesne muealnict o. Brak autentycności mueach ycuany jest nie tylko pre dieci. Jak rócił uagę Clifford nie ma tu moy autentycności predstaianych kultur. Autentycny jest jedynie kontekst klasyfikacyjny, np. predstaienie eolucyj nej koncepcji historii lub ieloymiaroości kultury. W takiej sytuacji Clifford postuluje pobaienie eksponató autorytatyności pre anajomienie iedającego rónież teami toarysącymi postaaniu danej kolekcji. N a bardiej intymnym poiomie, amiast pojmoać predmioty jedynie jako naki kultury i artystycne obray, możemy pryrócić im, tak jak to cyni Fenton, ich utracony status fetysy - to jest nie predmiotó deiacyjnych cy egotycnego 'fetysymu', ale nasych łasnych fetysy. Ta krytyka, koniecności osobista, nadałaby kolekcjonoanym predmiotom racej siłę pryią ania niż samą tylko dolność poucenia cy poinformoania (...). Widiane jako niepoddające się klasyfikacji, mogłyby nam prypomnieć o nasym braku dolności posiadania siebie (self-possesion), o stuckach, do których się uciekamy usiłując gromadić śiat okół siebie." Pene analogie do tego roumoania odnajdujemy e spomnianym j u ż yżej skicu Janusa Byseskiego. Mając a sobą dośiadcenia pracy młodieżą Laboratorium Edukacji Tórcej aryykoał on oo stierdenie, że mueum poinno stać się tylko pretekstem do samoobseracji. Jakie są praktycne konsekencje takiej postay refleksyjnej? Po pierse iedający ma prao do dyskusji" e groma donymi diełami. Dyskusja ta ma polegać na odnaleieniu łasnych ocen, uśiadomieniu emocji toarysących kontak toi predmiotem. Odkryanie samego siebie jednej strony 1 pobaienie eksponatu cech autorytetu daje możliość żyego dialogu. Mueum traci ó irytujący spółcesnych stncte instruktażoy charakter. Akcent oceny enętrnej ostaje preniesiony na ocenę enętrną. Prynanie ażnego miejsca ocenie indyidualnej spryja łatiejsemu pryjęciu "mych ocen. Droga do roumienia, akceptacji innych po glądó proadi tylko popre yrobienie łasnego s ą d u. " tym miejscu roumoanie Byseskiego ujania jego negatyny stosunek do tradycyjnego systemu edukacji, któjym brak jest sposobności na yrabianie łasnych poglądó. 'e jest to miejsce na porusanie tak serokiego tematu jak żya ecnie dyskusja nad niedostatkami spółcesnych systemó kolnych. Warto jednak auażyć, że kestia ta jest jednym koreni prób naleienia alternatynego mueum", które mogłoby uupełniać oe braki. Dośiadcenia edukacyjne arstató tórcych proadonych Centrum Stuki Współcesnej doproadiły do sformułoania tierdenia, że stosując metodę od łasnego preżycia tórcego ku ro umieniu preżycia innych l u d i " i poserając możliość yboru, ięksa się tolerancję i akceptację sądó ydaa nych pre innych, a ięc także pre autorytety. W innym mueum" iedający nie ucy się o cymś, lec ykorystuje predstaiony mu materiał do łasnego rooju. Inacej móiąc: popre łasne dośiadcenie tórce, popre łas ny ysiłek i trud, pokonyanie łasnych ograniceń, łasną naukę jęykó stuki, popre łasne próby ypoiadania się na tematy ażne dla nas, dielenie się emocjami - proadi droga do roumienia tórcości innych." Warto tu rócić uagę na salenie atrakcyjną dla proadących arstaty sytuację, która ytara się podcas tak proadonych ajęć, a mianoicie na to, że postaje niej dustronny obieg informacji; efekt spólnej pracy, pry podkreślaniu jej i n dyidualnego nastaienia, jest ase nienany. Wobec tego proadący nie popada rutynę, gdyż ma możliość ucyć się od tych, których ucy. Prynać jednak treba, że preproa denie ajęć tórcych ymaga ielokrotnionego ysiłku prygotoacego e strony proadących. Prede systkim należy iedieć kim będą odbyały się ajęcia. Postulat najomości iedającego tn. najomości jego akresu ie dy, możliości precepcyjnych iąanych iekiem (np. umożliienie małym dieciom ponaania obiektó popre systkie mysły), ocekiań, a naet pochodenia społecne, realioany jest już na achodie od lat. Każdy scenarius ystay musi posiadać ściśle określonego i dobre ponanego adresata. Program Inne mueum" ma tej spraie na stępującą propoycję. Wiytę klasy mueum należy trak toać jako środkoy element triady: - ajęcia proadone pre naucyciela klasie jako proadenie do ajęć muealnych - diałania muealne pełnym spółucestnictem nau cyciela - ajęcia klasie podsumoujące iytę mueum. Realiacja tego planu ymaga noych metod pracy prygo toacej: ernisaży dla naucycieli, drukó edukacyjnych dla ucnió i naucycieli, arstató specjalnie prygotoa nych dla naucycieli, ypra, gier. Potreba kontaktoania się adresatem ystay nalała ostatnio se odbicie także postulacie notoania jego oceki ań. Wniosek ten osobie Andreasa Grotę ostał postaiony na konferencji Berlinie, marcu 1993 r. Jesce ceśniej, bo 1991 r potrebę tę dostregła Maria Michalska, na konferencji muealnicej kietniu 1991 r. Katoicach, a następnie yraiła j ą artykule Zamysł tórcy a odbiór społecny (na prykładie ystay monograficnej Polskie sopki ludoe"; Śląskie Prace Etnograficne", Katoice 1993 г.). Spontanicne reakcje, yrażające się tak licnych pisemnych ypoiediach, śiadcyły o aiąaniu się dialo gu; stanoiły odpoiedź na propoycje aarte treści i formie ystay. Spoodoało to uśiadomienie sobie, niejako na noo i całą ostrością, penych posechnie nanych i banalnych faktó ora ustaleń: - ystaa jako forma prekau i jako integralny utór (dieło) sugeruje absolutne komunikoanie się; - ystaa, roumiana jako nak cy system nakó, y ala aktyność, ponieaż nak cy symbol to araem określenie preskody do preyciężenia - preyciężenia postaci ucestnicta bądź ekspresji; - ystaa ma charakter utoru (dieła) artystycnego [mu ealnicy umysłaiają sobie ostatnio, że ystay jako dieła artystycne poinny być objęte praami autorskimi - patr Zeitschrift fur Ethnologie" 1993 r. - J.L.], a każdy tego rodaju preka - o charaktere artystycnym i intelektualnym 69

3 - konkretyuje się ostatecnie dopiero popre percepcję odbiorcy, tn. - godnie ingardenoskim stierdeniem - stanoi aledie schemat nieokreślony, a jego konkretyacja dokonuje się każdoraoym preżyciu estetycnym, intelek tualnym odbiorcó i ono dopiero stanoi nieodone uupeł nienie procesu tórcego i samego d i e ł a ". Publicność od iedająca muea jest sama sobie bardo ciekaym odbiorcą, gdyż manifestuje potreby najdujące się poa ramami społec nymi kultury masoej (radio, teleija, prasa). Zalicana jest do t. publicności bepośredniej, badanej nacnie radiej niż odbiorcy kultury masoej. Nasua się tym miejscu nieodparcie myśl: jak ielkie możliości starałoby yko rystanie tej poniekąd naturalnej skłonności dużej cęści i dó do artykułoania soich opinii (...). Taka myśl, cy też propoycja, nie jest nicym noym ani odkrycym. Już K. Mosyński, pisąc 1926 r. na temat ysta etnograficnych mueach regionalnych, achęcał do staiania pytań ieda jącym, do nakłaniania ich do spółpracy mueum. (...) Wymienione diałania proadiłyby araem do aktynej formy odbioru dareń muealnych." W tym samym kierunku idą miany proadane pre tórcó innego mueum". Naet y k ł e " oproadanie ygląda tu inacej. W r ó ć m y jesce ra do stierdenia, że eksponat ostaje pobaiony autorytetu. Onaca to także, że nie akładamy ocyistości spotkanego obiektu. Pojęcie ocy istości jest dla Byseskiego śiadectem nieuagi pat rącego. Wobec tego autor skicu proponuje operoanie nie ielką licbą eksponató, tak by kontakt nimi ymagał atrymania się, pogłębionego patrenia, odkryania tego, co predmiocie ukryte. Istotne ydaje się staranie arun kó do refleksji nad tematem, obiektem, problemem, amiast pobieżnego, ymusonego tempem, poierchonego 'po nania' systkiego." Wrescie ostatni postulat tórcó alternatynej diałalności muealnej: Prestreń 'innego mueum' nie jest tylko miejs cem kontaktu 'ysokiej kultury' e ykłymi odbiorcami. Jest to prestreń, której mogą aistnieć ystay organioane godnie asadą 'demokratyacji m e d i ó ', onaca to, że apełnić je mogą łasną aktynością także ci, których naya my odbiorcami cy publicnością." Funkcjonujący od du lat program Innego mueum" ypracoał interesującą refleksję metodologicną. Porónaj my rodime premyślenia ieloletnimi j u ż dośiadceniami muealnikó achodnich. Oto jak idą rolę preodnikó muealnych autory brosury pt. Teach the mind, touch the spirit, będącej pomocą naukoą dla naucycieli-opiekunó grup iedających Mueum Naturalne Chicago: Rola preodnikó grup polega na ułatianiu ajemnego od diałyania pomiędy diećmi i eksponatami, a nie na a stępoaniu eksponató. (...) Już nase najceśniejse do śiadcenie obejmuje, prede systkim, ponanie predmio tó. Słysymy, idimy, ąchamy, smakujemy, cyli dostar camy sobie, a pomocą mysłó, informacji, które potem płyają na formułoanie pre nas definicji śiata. Z casem jednak inne dolności, takie jak móienie, cytanie, pisanie, stają się a ż n e. " Ulepsenia ośiacie, transporcie, druku ora telekomunikacji onacają, iż ludie achodnim śiecie pryycajeni są do sybkiego i skutecnego komunikoania się a pomocą słoa móionego bądź pisanego. Generalnie jednakże ucnioie nie są jednak pryycajeni do oceniania nacenia ytoró ludkiej ręki jako formy komunikacji i nie roijają sposobó analiy tego ażnego źródła historyc nego" [źródła iedy ogóle - J.L.] - preodnika dla naucycieli S. Morris English Hertage. S ą jednak ludie, dla których nauka predmiotami jest o iele łatiejsa i pryno sąca i m ięcej satysfakcji. Łato mogą się o tym prekonać naucyciele, pryproadający soich ucnió do mueum. Bardo cęsto dieci, które skole są aklasyfikoane do grupy 'olno ucących s i ę ', mueum ujaniają uderający 7 ręc talent iedy sytuacyjnej. Lekcje muealne ięc poma łó jest ono robione? Jak poscególne elementy są e sobą gają kstałceniu każdego diecka. Faktem jest, że każdy nas premiescane?" albo: Cy są jakieś odoby? Cy są jakieś lubi dośiadcać predmioty na sobie, lub patreć na nie, cęści ukryte lub trudne do obacenia?" dotykać ich, badać pry użyciu mysłó, tak by końcu stały Zajęcia bliżone do ostatnio opisanych proadone są się nasymi łasnymi ideałami. Nauka predmiotami jest arsaskim Mueum Literatury, pry cym połącone są jednej strony ciekaa, abana casami, ale także jest jedną elementami literackimi, np. konfrontacją posta możliości ukierunkoania ainteresoań, dolności, cyi opisanych Konradie Wallenrodie. Rónież iele aba ręc rooju psychicnego diecka. Naet najprostse pred plastycnych proponuje Zamek Króleski Warsaie, nie mioty jak np. spinac do papieru posiada siłę angażującą nasą spominając j u ż o Mueum Narodoym. uagę i musającą nas do myślenia. (...) Predmioty sąj W 1992 r. proadiłam ajęcia Mueum Archeologic interdyscyplinarne. M o g ą także służyć jako pomoc do nauki nym. Wykonyaliśmy ócas diećmi międy innymi o innych predmiotach. (...) Naucać predmiotó i a ich biżuterię neolitycną. Do ajęć ybraliśmy miedź, e ględu pomocą można także tych, który nie umieją ani pisać ani jej archaicność ora łatość obróbki. Posługialiśmy się cytać. (...) Praca predmiotami płya także na roój drutem miedianym, cieńsym nieco od óceśnie użyanego, umiejętności ysłaiania się, uporądkoanie procesu myś a to bardiej prystosoanego do rąk nasych młodych loego ora sposób kreoania się. Ćicenie e spinacem remieślnikó. Cieńsy drut nie ymaga też użycia ielu ujania umiejętność (lub jej brak) percepcji poiąanej ściśle-" narędi. Każde diecko dostaje jedynie cęgi ora metaloe obseracją, która potem służy do opisu, porónań, analiy,' rdenie, służące do produkcji odobnych sprężynek. Motyem nioskó, uogólnień, formułoania te, hipote, prytacania dobnicym, najprostsym do ykonania, a atem najpopularargumentó, (...) boiem chodi głónie o ydobycie i oda nijsym jest spirala. Otrymujemy j ą skręcając drut cęgami lub poiędnie ykorystanie tego co iedą dieci, a nie tego co. naijając na rdeń. Preplatając drut pomiędy odpoiednio potrafią poiedieć na dany temat be aangażoania ro bitymi deseckę pręcikami, uyskujemy ór ósemkoy ażany problem." lub ęłoy. Drut można misternie okręcić cieńsym druci kiem lub ażuroać. W ten łaśnie sposób dieci ykonują Pry tak sformuoanych ałożeniach programó alternaty spile i pierścionki. Pry okaji preentoane są abytki nych otiera się droga dla najróżniejsych eksperymentó archeologicne. Ucnioie ykonują też modeliny kopie yobraźni. Oto jak ygląda lekcja muealna Mueum sklanych paciorkó neolitycnych. Paciorki ystępują pre Historii Naturalnej Chicago. Każde dieci dostaje 6 spina-i różnych formach: kuliste, elipsoidalne stożkoate itd. Mogą cy do papieru i ykonuje na nich ok. 25 operacji służących być jednobarne, lub odabiane koloroymi paseckami, ałożenia poiękseniu siły obseracji, toreniu noych reźbione, moaikoe. Miesając niedokładnie kilka bar perspekty skojarenioych ora uceniu się kieroania łas-' otrymuje się ór nieregularnych smug. Presuając masą nym myśleniem. Dieci ykonują międy innymi takie adania: dół i górę uyskuje się faloanie koloroego pasma.,,1) Wyjmij spinace, pryjryj się i m chilę, a następnie nie Wsystkie te metody dieci mogą ykorystać pry yrobie patrąc na nie spróbuj jeden nich naskicoać. Porónaj sój paciorkó modeliny. Po połąceniu paciorkó miedianymi rysunek recyistym predmiotem. Cy są jakieś różnice? 2) sprężynkami postają oryginalne nasyjniki, które dieci mogą Wyobraź sobie, że romaias osobą, która nigdy nie idiałae sobą abrać. Mueum Archeologicne, mimo że nie biere spinaca. Opis go jej na głos. 3) Spójr pononie na spinace, udiału programie Inne mueum", rónież, jak idimy, Cy są jednakoe? Wybier jeden i opis go pisemnie, tak by unało a asadne proadenie noego typu ajęć e ie ktoś inny mógł na podstaie tego opisu odnaleźć ten łaśnie dającymi. Taki ydaje się być y m ó g chili. spinac. 4) Jak odróżnić stary spinac od noego? Z jakiego materiału ykonany jest spinac? Jakie są jego cechy charak Inną naną m i próbą eksperymentalnego potraktoania terystycne? Wymień recy, które są mniej lub bardiej recyistości muealnej są diałania Wojciecha Michery elastycne. Jakie recy są ciężse, a jakie lżejse od spinaca? Carnym i Biskupinie. Nie ucystnicyłam tych 5) Cego użyano anim pojaił się spinac? Jakie są inne ajęciach, nam je tylko opisu umiesconego Konteks sposoby spinania kartek? i t d. " tach" (nr 1-2/1993). Trudno jest m i atem poiedieć, cy to o n e 1 n a Prykładem mniej ekscentrycnych, lec nie mniej cieka ych, ajęć muealnych niech będie lekcja pt. Móiące obray Dulich Picture Gallery Londynie. Założenia stępne M następujące: nauka pry pomocy stuki pomaga roumieniu ielu problemó np. poiąań pomiędy chemią a malarst em. W akresie samej stuki młodież naucana jest takich umiejętności jak koordynacja ręki i oka, techniki malarskie, problemy krajobrau, perspektyy, portretu itd. Dla każdego rodaju ajęć prygotoany jest odpoiedni kestionarius, edług którego kierunkuje się myślenie ucnió. W penym momencie pojaia się aktor stroju e p o k i " i popre improiację preentuje dany arstat malarski. Element ten proada ida klimat epoki, skupia uagę na seregi iadomości, a także ożyia iję malary i ich dieł. Łatiej też m a l a r o i " ocenić styl spółcesny i porónać do łasnego stylu. Zajęcia na temat portretu proadone sa oparciu o następujący kestionarius: Wybier portret, który Cię interesuje. Opis tło i akcesoria. Co mogą one onacać? Opis ubiór. Dlacego ta postać jest tak ubrana? Opis yra tary, nastrój. Cy praca yiera na Tobie jakieś rażenie? Opis poę, gesty. Co one mogą onacać? Opi detale. Jak naya się oglądana postać? Kto namaloał tea portret i kiedy? Dlacego ybrałeś ten łaśnie portret?" Obok tych pytań pojaiają się pytania bardiej scegółoe np odniesieniu do nakryć g ł o y! " Z jak ielu różnych materia sz - same diałania cy też braki opisie yołują e mnie ucucie niedosytu, a naet spreci. Michera naya soje diałania dotykaniem recyistości. Ale o jaką recyistość" mu chodi. Deklaruje chęć poserenia muealnego darenia tak, by otoryło się ono na kontakt obcością i achoało autentym predsięięcia. Jednoceśnie jednak aruca próbę rekonstrukcji danych obrędó (pogreboych ypadku Biskupina i aduskoych ypadku Carnego). Mói ręc, że jego diałania nie byłyby taką rekonstrukcją naet tedy, gdyby pochodiły ' epoki' (a są precież całkoicie nasym pomysłem). Żadnych atem łudeń bepośredniego kontaktu minioną recyistością ludó danych epok (...). Nigdy boiem nie da się spotkaniu - naet żyą osobą - uniknąć pośrednicta symbolicnego. Ale pośrednicto takie nie musi yć traktoane jako prykre ogranicenie - dięki niemu łaśnie to, co się dieje Biskupinie lub na Carnym, nie jest "keją prenosenia się ' g d i e ś ', lec precinie - posere niem łasnej, realnej recyistości." Zastanaiam się, cego oiedieć możemy się o obecnym kontekście, reygnując P nania onego? Nie naiąując kontaktu tamtą recyis' ą, lec torąc sobie sój łasny kontekst kręcimy się okół ogona łasnej recyistości, kopiując siebie samego możliości p r e r a n i a " ciągu łasnych dośiadceń 'asnych skojareń. Obcej recyistości nie można łącyć łasne życie be preżycia i naet be prostej rekonstrukcji. o s c e e Tego typu diałania aprecają ręc spółcesnym koncep cjom roumienia recyistości muealnej", gdie systko dąży łaśnie do dośiadcenia preżycia obcej kultury, nienasej recyistości cy osoboości tórcej innego cłoie ka. O co ięc Michera chce poseryć łasną recyistość? Autor ielką agę prykłada do symbolimu nasych diałań. Wkraca życie soich podopiecnych jako etnograf, preen tując i m peien typ idenia ich achoań. Predstaia atem im jedną konstrukcji interpretujących recyistość, ale to cale nie jest recyistość grobó biskupińskich cy cerki Carnym. Jest to recyistość tej tylko interpretacji. I jest to jesce edług mnie heppening o charaktere ysoce abstrak cyjnym, gdyż akłada uniersalim preżyć ludkich. Jako heppening diałania takie są dla mnie roumiałe. Jednakże nieielkiej tylko miere ykorystują one ogromne moż liości jakie daje mueum - możliości ejścia tórce diałania innych. Na poiomie mimesis I I I (prypomnijmy jest to aspekt, który łąca do sfery aktu tórcego o d b i o r c ę " ) diałania Michery są nieystarcające gdyż, amykają odbiorcę kręgu tylko jego łasnej tórcości. Zaryykoałabym a Byseskim tierdenie, że tego typu diałania są poołya niem do życia martych nakó - martych popre łaśnie sój ysoce abstrakcyjny asięg. W Biskupinie pragnęliśmy pryrócić d ó m eksponatom status grobó, a całej pre streni mueum nadać symbolicny charakter cmentara. Wie corna pora poala uniknąć spotkania turystami - mogłoby ono spoodoać, że podjęte diałania staną się nieamiero nym heppeningiem. Zapadający mrok, podobnie jak stroje pryołujące skojarenia monastycną modlitą, to także pomoc storeniu odpoiedniego nastroju. Wsystko tra ok. 2-3 min., ypełnionych prede systkim śpieem. Kilkunastu ucestnikó darenia okrąża salę, ogarniając j ą i ypełniając dźiękami określającymi pocątek oego casu skupienia. Później, pry każdym grobó, śpie, spomagają cy milcenie dźięk fletu, cichy nak donka ora kiaty materialiują niejako pamięć o m a r ł y m. " Drugie ydarenie, które chciałabym predstaić dla porónania miało miejsce parę lat temu jednym amerykańskich mueó. W mueum tym najdują się docesne scątki kilku o d ó indiańskich. Niesiony ekspiacyjną falą jubielusu odkrycia Ameryki, dyrek tor tego mueum aproponoał spółceśnie żyjącym cłon kom plemienia, oddanie im tych scątkó. Rada plemienia podiękoała i poprosiła o cas na debatę enątrplemienną. Któregoś dnia mueum jaili się Starsi plemienia, ob rędoych strojach i obieścili soją decyję. Ponieaż utrymanie śiętych reliki jest salenie kostone, a oni są biednym plemieniem, prosą o atrymanie o d ó " mu eum, a jednoceśnie prosą o możliość odpraiania rytuałó mueum. Tak też się stało. Symbole ożyły popre recyi ste aangażoanie Indian są presłość, a chociaż na ogół toarysą ich obrędom iedający, nikt nie obaia się nieamieronego heppeningu". Postmodernim tak żyo obecny e spółcesnej nauce, spełnił też rolę kataliatora obec kryysu muealnicego. Nieątpliie stał się on śieżym oddechem dla starejących się koncepcji, yłonił kilka nieauażalnych do tej pory prob lemó jak np. oderanie się od europocentrycnego śiatopo glądu i otarcie na inne systemy naceń; potrebę storenia atmosfery autorefleksji, mobilioania ida do aktynego odbioru ekspoycji - a co a t y m idie naiąanie kontaktu e iedającymi pre badania ich opinii, a naet łącenia ich do torenia koncepcji ysta; spółpraca muealnikó tórcami kultur repreentoanych pre obiekty muealne. Zdara się obecnie, że tórcy ci aprasani są charaktere specjalistó" do organioania ysta. Innym żyotnym problemem jest yranie się aklętego kręgu interpretacyjności, np. pre użycie jęyka poeji miejsce tradycyjnych etykietek pry obiektach, jak postuluje Charles Hunt: Pra dopodobnie jest nie do uniknięcia predstaianie predmiotó 71

4 Propoycja ystay i lekcji muealnej dla klas 1-6 skoły podstaoej. NA TRIOBR ANDACH Pośrodku sali ustaiona jest makieta si Omarakana nie, łącnie ymiarami. Makieta poinna być ykonana g poniżsego planu. Koniecne jest także tak jak na rysunku poniżej. Plan ioski Omarakana (Triobrandy) tu nie olno gotoać V С З С Э a afy aróno niebepiecnej nudy śród martych, niedotykalnych eksponató, jak rónież niebepieceństa iecnego feksperymentu, którym gubi się ponaca rola mueum? Jednym słoem, co robić, by predmioty ożyły i naucyły nas tegoś recyistego o obcych kulturach lub danych casach, Triobrand. Ważne jest, by było to praie dokładne jej preniesie boisko tańcó cmentarysko < ^ anacenie poscególnych cęści ioski, ulica ioskoa - tutaj koncentruje się życie domoe - tutaj olno gotoać D a pośrednio o nas samych? Dięki mniej ysukanej formie, a jednoceśnie, dięki ndyidualnemu bliżeniu eksponatami, ajęcia arsaskich placóek realiujących program Inne muea" ydają się (bardiej odpoiadać ymogom spółcesnych muealnikó. (Ocyiście każde mueum ma soją specyfikę, soje możliości, ale i soje ogranicenia. W Mueum Archeologicnym (można stać się na moment biskupińskim garncarem i borykać się technicnymi problemami obróbki gliny lub modeloania biżuterii miedianej. W Mueum Etnograficnym można stać się tórcą ludoej ycinanki, pisanki lub ypróboać archaicnych narędi do produkcji odieży, Mueum Narodoym lub Centrum Stuki Współcesnej można mieryć się technikami plastycnymi i odnaleźć sobie łasne narędia ekspresji. Ale tak bliskiego kontaktu eksponatem nie możemy spodieać się np. Mueum Ziemi, gdie diecko nie ma sans na eranie liścia karbońskiego drea, a Mueum Eolucji nie prejedie się na dinoaure. To adanie dla esołych miastecek (be ironii). Podstaoym adaniem ysta jest ukaanie predmiotó i kryjącej się nich iedy, a nie dostarcenie iedającym dobrej abay. Nie mniej element abay, podkreśleniem naukoej roli yobraźni młodych umysłach spotykamy każdym diałaniu muealnym. Jak pisałam sym artykule spred roku ( Plastyka i Wychoanie" nr 2/1993) procesie dydaktycnym ykorystyana jest naturalna ciekaość diecka, dremiąca nim żyłka odkrycy i rescie diecięcy ejdetym, dla sprookoania samodielnego myślenia, sobodnej gry yobraźni ora dostreżenia trudu ludkiej ynalacości; by dieci dotykając predmiotó i baiąc się nimi astanoiły się nad ich diejami. Od 1992 r. proadę ajęcia muealnice dla studentó Etnologii UW. Staram się anajomić moich studentó ałożeniami alternatynego mueum i prygotoać ich do pracy muealnej noym stylu. Założyłam na stępie, godnie asadą - aby coś roumieć treba to najpier preżyć, że studenci będą odbyać ajęcia charaktere dieci. Dlatego też ucestnicą oni diałaniach muealnych robiąc dokładnie to samo, co młodi goście alternatynych programó. Mam nadieję, że dięki temu bliżą się do odcuć soich prysłych ofiar". Jednoceśnie prekayana im jest pre praconikó mueó ieda specjalistycna dotycąca budoy tego typu lekcji. Spradianem dla mnie są samodielne scenariuse lekcji sporądane pre studentó pod koniec cyklu seminarió. Na akońcenie chciałabym predstaić efekty nasej spólnej pracy, inspiroanej posukianiem alternatynych diałań muealnych. Poniżej preentuję da takie scenariuse. Kataryna Hilchen KONSPEKT LEKCJI MUZEALNEJ W MUZEUM ZIEMI PAN W WARSZAWIE (al. Na Skarpie 2/26) DLA: dieci klasy drugiej skoły podstaoej, ieku 8-9 lat CZAS TRWANIA: ok. 6 min. TEMAT: ZWIERZĘTA Z PREHISTORII CELE: - prekaanie dieciom informacji o życiu na Ziemi pred milionami lat; o eolucji gatunkó - achęta do korystania e bioró muealnych jako pomocy (i uromaicenia) dobyaniu iedy - yrabianie śród dieci prekonania, że biory muealne mogą być pretekstem do abay C3 krąg chat mieskalnych krąg spichlery na yam chata oda O spichler oda Kataryna Wascyńska mm jako elementó trałych struktur racej, niż jako predstaicieli penej dysputy ideologicnej, której nacenie jest płynne i cułe na mieniające się arunki historycne. Problem tym jakich użyje się słó do ich opisu. Im ięcej tych słó użyjemy i im bardiej będą one specjalistycne, tym bardiej aciemnimy nacenia tych predmiotó. Film, ideo cy realistycne symulacje tylko komplikują sytuację. Poeja, która aiera nacenia międy słoami, może być drogą móienia predmiotach należących precież do niejednonacnych recyistości." Postmodernim otorył mueom drogę do eksperymentu. 1 tej łaśnie strony docekał się on krytyki. W eksperymencie nie ma co prada nic drożnego, tym bardiej, gdy jest on cyniony śiadomie, tn. gdy tórcy eksperymentu kontrolują nim siebie samych i użyte pre się narędia. Eksperyment jest też praktycnym spradeniem noych koncepcji. Ale stała obecność mueach eksperymentu może ocyiście 72 nużyć, i nó tym bardiej im bardiej ekspoycja staje щ tylko polem yrażania potreb estetycnych lub co gorss bre sej pierotnej funkcji oddala nas od oglądu innyd kultur nieopanoanej pogoni a samym sobą. Brian Durraff należy do decydoanych krytykó postmodernimu: Kieł* nek nieinterpretujący any postmodernimem jest objaet kryysu śiatopoglądu naukoego. Obecnie, globalnej rec* sji, toarysącej beprecedensoemu kryysoi spolecnen* i środoiskoemu, yobrażenie postępu całkoicie poruco* i staramy się naucyć nie obaiać, a kochać chaos. Щ Postmodernim jest bardo pretensjonalnym i ogóle diact nym paradygmatem. Pomimo skłonności do uogólnień ludz* precież nadal potrebują identyfikacji grupą lokalną, (rady cją. Obok tendencji jednocenioych istnieją precież tende* cje nacjonalistycne. Wystay starym stylu: ystay regtf nó, konkretnych kultur apeniają realiację takich potreb. Cy istnieje pośrednia ścieżka diałań muealnych, omijając 1 73

5 METODY: - poka filmu ideo - gra - pogadanka - poka eksponató POMOCE: - film ideo o eolucji gatunkó, którym dysponuje Mueum Ziemi - eksponaty skamieniałości, caski i skielety ierąt car torędoych e bioró Mueum Ziemi - sarfy (35 po 7 każdego rodaju) pięciu grupach: prekambr paleooik napisy na sarfach meooik kenooik - trecioręd kenooik - cartoręd - plansa do gry + kostka do gry ( trema ockami - ma ksymalnie) e. nagrody dla ycięskiej drużyny: formie małych figurek dinoauró (do kupienia kioskach i skle pach abakami cenie kilku tysięcy) - plastelina (2 pudełka po 6 koloró) podielona na 35 nieielkich porcji + musle, kamyki, patycki TOK ZAJĘĆ: 1. Pry ejściu rodanie (losoo) dieciom sarf 2. Prekaanie informacji o tym gdie postało życie na iemi - pytaniem typu: jak myślicie, gdie? + [pry plansy ilustrującej podiał na okresy] prekaanie informacji o podiale diejó Ziemi rócenie uagi dieci na ich łasne sarfy co jest na nich napisane; połącenie się dieci grupy i ustaienie się edług kolejności er 3. [ W sali preentującej eksponaty: skamieniałości] Pogadanka na temat: skąd iemy o ierętach żyjących na iemi pred setkami cy diesiątkami milionó lat? Podkreślenie roli ykopalisk. Zapreentoanie eksponató: skamieniałości. 4. Rodanie plasteliny + muselek, patyckó, k a m y k ó każde diecko może samo spradić jak postaały ska mieniałości pre odciskanie różnych form plastelinie. 5. Prejście do sali ideo. Poka filmu o eolucji gatunkó, anaceniem er (ponanych j u ż pre dieci) - cas trania ok. 2 min. 6. Uupełnienie lub roserenie niektórych podanych pre film informacji: - podkreślenie najażniejsych elementó, które później będą ykorystane gre, np. ciało gadó było pokryte łuską, a ich kre była imna. Musiały się ygreać na słońcu, żeby gromadić ciepło, które da i m siłę do porusa nia się - stąd żagle na grbietach niektórych n i c h. " 7. Preentacja eksponató: casek ierąt cartorędo ych + komentar. 8. Utralenie iadomości formie gry plansoej: - ponony podiał na grupy edług sarf naami er - drużyna po konsultacji odpoiada na pytania iąane polem na którym stanęła yniku rutu kostką - jeśli nie odpoiedą cofają się o jedno pole. PYTANIA: pole nr 1: Patrąc na te ieręta, prypomnijcie gdie narodyło się życie? nr 2: Co to są skamieniałości? Dlacego są dla nas ażne? nr 3: Jakie ieręta żyły śród glonó i nimi się żyiły? nr 4: W co yposażone były ryby paleooiku? nr 5: Jak nayają się ieręta, które pierse nau cyły się oddychać poietrem? nr ó: Do cego służył żagiel na grbiecie niektórych gadó? nr 7: Jaką długość (od nosa do ogona) osiągały naj iękse dinoaury? 74 nr nr 8: Ile milionó lat króloały na Ziemi dinoaury? ata oda areeroana dla proadącego). W y b ó r ma 9: Cy tyranoaur był drapieżnikiem cy roślinożer- j ierciedlać asadę patrylokalności, cyli amieskania ra cą? dżiny domu męża - ojca rodiny podstaoej, nr 1: Dinoaury cy ssaki były ierętami stałociepl- ponone ebranie systkich na placu. nymi? proadący lekcję pełni rolę nacelnika ioski. Objaśnia on nr 11: Od cego pochodi naa s s a k i "? funkcjonoanie ioski trobriandkiej: iemia dookoła si jest nr 12: Dlacego ieręta na Ziemi się mieniały? j s n o ś c i ą oda i jego krenych, aś mieskańcy ioski nr 13: Jakiego spółceśnie żyjącego ieręcia b y ł o _ j ą na polach i ogrodach j ą otacających. Zebrane pre prodkiem i jak się nayało predstaione na j, j plony dielone są na cęści, które następnie są oddaane: rysunku ierę? _ odoi - najlepse ooce yamu, jako ypełnienie śiadceń należnych nacelnikoi ioski; NA T R O B R I A N D A C H (Kataryna Wascyńska) _ kjenym - ypełnienie śiadceń krenicych, okreś lających asadę, że brat żony ypełnia spichr jej m ę ż a " ; Propoycja ystay ora lekcji dla klas 1-6 skoły pod-' _ poostałą cęścią ypełniają łasny spichler, staoej. ^ ogrodach ioski pracują syscy, aróno kobiety, jak Wystaa. ż y ź n i. Kobiety ajmują się ponadto domem i ajęciami cn oc a r a c u c n m c C Z cółno, którą podarują odoi) jest to niegodne recyis tością trobriandką, ale potrebny jest moty spółdiałania i ryaliacji pomiędy grupkami. W ó d ynosi chaty predmioty ymiany: nasyjniki (souloa) i naramienniki (mali). Każda rodin dostaje mniejse (mogą być to korale imitujące nasyjniki i naramien niki). Pred samą ymianą - krótkie predstaienie jej asad i charakteru. Kula to ymiana mająca na celu aspokojenie potreby kontaktó pomiędy ludźmi. M a ona charakter obrędoy. Odbya się edług określonych tradycją reguł, ynaco nym casie. Otocona jest magicnymi rytuałami. Ucestnicto Kula jest iąkiem trałym, nakłada różne oboiąki, ale i pryileje. Łący ludi stałe stosunki ajemnej ymiany daró i usług. Dlatego oboiąują następujące asady: - ra Kula ase Kula - dar musi być pryjęty i odajemniony o takiej samej artości lub yżsej; asada ucciości i rónoażności, - nie olno musać do dania daru, ani nie olno się go domagać, - asada hojności. Pred prystąpieniem do abay Kula, ysukanie pre dieci anaconych stron śiata i pokaanie, którą stronę poinny porusać się nasyjniki, a którą naramienniki. Tera następuje abaa dooroana pre proadącego, cuające go nad praidłoością ymiany. Gdy j u ż ostanie dokonana ymiana, pononie bierają się na placu tańcó, gdie od poiadają na pytania dotycące Kula i jej prebiegu. Chodi o utralenie asad jej funkcjonoania. Poinny także paść pytania o samą ioskę i jej organiację dla spradenia jak iele informacji ostało apamiętane pre dieci (na tej podstaie poinno się bądź ogranicać prekayane treści, bądź je roserać). Pre cały cas dieci poinny same adaać pytania. Na tym końcy się dień iosce trobriandkiej, ale jutro acyna się noy n o ą grupą dieci... Wyżej predstaiona lekcja opróc nauki o samej społecno ści trobriandkiej, ma a adanie naucyć ajemnego spół diałania, praidłoego kontaktoania się pomiędy sobą, ajemnego akceptoania, ale także naucyć recy pod staoych, jak np. kierunki śiata, posługianie się m a p ę itp. Pośrodku sali makieta si Trobriand - Omarakany J gospodarskimi. Cynności te m o g ą być ykonyane jedynie na praie dokładne jej preniesienie, łącnie ymiarami; g ulicy najdującej się pomiędy kręgiem spichry a kręgiem poniżsego planu anaceniem poscególnych cęści io- chatjki Co 2-1 lat do ioski dochodi ielki obieg, tn. Dookoła sali, na dużych plansach, udających trójymiaro- następuje ielkie śięto iąane ymianą Kula. Do tej e - djęcia tamtejsych mieskańcó - Trobriandcykó ymiany cała ieś prygotouje się pre cas pomiędy pry ich codiennych i śiątecnych ajęciach. Chodi o ro- ymianami. Kula dotycy systkich mieskańcó, ale najbienie rażenia b y c i a " tej iosce. W dali sącące się/ ażniejsa odbya się pomiędy odami ioski. Wymienia nagranie romó, śpieó, pryrody. Poniżej tablic - re nę są nasyjniki i naramienniki musli spondylusa (prejście preentatyne eksponaty ułożone tematycnie: narędia po- do gablotki i pokaanie, jak yglądają). Nasyjniki są ymietrebne pry budoie chat, łodi; narędia pomocne pry pracy niane e schodu na achód, naramienniki odrotnie achodu ogrodie; podstaoe predmioty yposażenia chat;, na schód. Pred Kulą, e si mężcyźni prystępują do spódnicki rafii; nasyjniki ora naramienniki musli budoy cółen, które umożliiają ięcie udiału ymianie spondylusa. pomiędy ioskami. Pry ejściu duża mapa predstaiająca Australię i Oceanię Tak prygotoane dieci acynają żyć życiem Trobriand- schematycnie, yraźnym anaceniem położenia Wysp cyka". Na pocątek rochodą się po sali posukianiu Trobrianda i si (mniej ięcej). Kolejną plansą graficną pożyienia - yamu-bul jadalnych (które imitują grapefruity) poinna być plansa planem si Omarakana anaconymi a następnie nosą je do soich domó, gdie dokonują poscególnymi jej cęściami. podiału na grupy potrebne do ypełnienia yżej ymienioponad całością djęć - bardo yraźne orientoanie i a- nych śiadceń. Tera następuje ajemne prynosenia bionacenie kierunkó: sch., p d pn., ach. ró - po kolei grupa po grupie. W penym momencie prynosenia b u l " prybiega nie Żadnych podpisó ani tekstó proadających (naucanie nielogistycne!). nany dieciom praconik muealny (a la Trobriandcyk) Celem ystay, jak i lekcji jest pokaanie systemu społec i aiadamia systkich, że cas sykoać cółna, boiem nego panującego na Trobriandach, życia społecnego Melane- bliża się Kula. Pomimo że ajmują się tym tylko mężcyźni, yjcykó tam mieskających anaceniem takich momen tutaj spółpracują całe r o d i n y ", które mają a adanie tó, jak praca ogrodie, akładanie spichry poscególnych robienia cółna jak najięksego papieru. Po jego ykonaniu mieskańcó i spichra oda, budoa łodi, kula - ymiany bierają się na placu, gdie konkursie ybierane jest najlepse międyioskoej i międy yspoej. Lekcja Trobriandy to yspy położone na pd-sch. od Papui - Noej BIBLIOGRAFIA Ginei. Stolica - Kiriina. Ludność mieskająca to Malaneyjcycy nayani popularnie od nay samych ysp - Trobrian-1 Byseski J., Parceska M. Michalska W Zamysł tórcy a odbiór społecny (na prykładie ystay mono 1992 Deklaracja programoa projektu pt. Inne mueum". Centrum dcykami. graficnej Polskie sopki ludoe" Śląskie Prace Etnograficne". Stuki Współcesnej, Warsaa. Zabaa ysukanie na mapie stępnej ysp i próby Clifford J. naania mieskańca i mieskanki Trobriand (Trobriandcy,, '992 O kolekcjonoaniu stuki i kultury, PSL: Konteksty" nr 1, Michera W. Trobriandka) - chodi o utralenie nay i osojenie się tym Durrans B Tajemnica butó, cyli pochala mueum, PSL-Konteksty", nr 1. egotycnym tematem The future of ethnographie exhibitions, Zeitschrift fiirethnologie", 1994 O symbolicnym dotykaniu recyistości, PSL-Konteksty", nr 1. Wejście do ioski. Krótkie predstaienie jej cęści, spra. 118 Morris S. denie plansą godności romiescenia poscególnych Hunt Ch. J993 The museum: a sacred arena, Zeitschrift fiir Ethnologie", Л teacher's guide to using portraits, English Heritage. budynkó. Zebranie grupy pośrodku - na placu tańcó. Jackoski A. Krótkie omóienie organiacji społecności ytłumace Mullaney S. 993 Cy muea etnograficne mogłyby postać disiaj?, Śląskie Prace 1983 Strange things, gross terms, curious customs: the rehersal of cultures niem (prystępnym) jej na. Etnograficne". in the late Renaissance, Representations", nr 3. Trobriandcycy są społecnością matrylinearną, tn. że se Kubiak A. Robotycki C. lkie pochodenie, jak i diedicenie dóbr jest linii matki - p? 1994 Krótki tekst o totalu, Społeceństo Otarte" nr Teorie kultury a muea etnograficne, Śląskie Prace Etnograficne'' matce. Uprednio podielona grupa ma rodiny podstaoe, tj,^ *ska-otinoska J. matka, ojciec, (dla uproscenia) jedno diecko - ybierając Voris H., Sendielar M., Blackman C. Biżuteria edług pradanych oró, Plastyka i Wychoanie", nr 2. Teach the mind, touch the spirit. Mueum Naturalne Chicago sojego predstaiciela rodin podstaoych ymienia: kto po k i m diedicy. Następnie łącone są po die rodiny podstaoe celem utorenia spólnot interesó i ięó* k r i ", cyli kreni linii matki - jest to potrebne pry dalsych diałaniach. Podielona grupa dostaje adanie y brania sobie odpoiedniej chaty i spichra pry chacie (yjątek - ; 75