Higiena, ochrona i pielęgnacja skóry ze szczególnym uwzględnieniem skóry rąk

Transkrypt

1 Higiena, ochrona i pielęgnacja skóry e scególnym uwględnieniem skóry rąk Łatwo wsyscy, gdy jesteśmy drowi, dajemy dobre rady chorym. (-) Terencjus Higiena i mycie rąk Aneta Klimberg, Jery T. Marcinkowski Zakażenia spitalne są prenosone głównie (w ponad 50%) pre ręce personelu, a mycie rąk jest najprostsą i najbardiej skutecną metodą apobiegania prenoseniu drobnoustrojów pomiędy personelem i pacjentami. Ręce personelu medycnego są podstawowym i najcęściej używanym narędiem w wykonywaniu wsystkich cynności pry pacjentach. Dlatego należy je myć cęsto nieależnie od tego, cy w akładie opieki drowotnej są chory akaźni, cy nie własca po kontakcie e skórą, wydielinami i wydalinami pacjenta. Jednakże, jeżeli dosło do aniecyscenia rąk krwią lub wydielinami pochodącymi od pacjenta chorego akaźnie (lub podejranego o chorobę akaźną), należy to ucynić bardo starannie. Rękawicki ochronne nie walniają obowiąku mycia rąk, będącego podstawową metodą ogranicania serenia akażeń w spitalu. Dokładne umycie rąk bepośrednio po djęciu rękawicek ochronnych prowadi do usunięcia drobnoustrojów, które nalały się na rękawickach, a pry ich dejmowaniu mogły ostać preniesione na ręce. Dysponujemy trema sposobami mniejsania ryyka preniesienia akażenia a pośrednictwem rąk. Są to: 1) mycie rąk wodą i mydłem, 2) odkażanie skóry rąk, 3) ochrona rąk a pomocą rękawicek ochronnych. W praktyce drobnoustroje występujące na rękach mogą być eliminowane w dostatecnym stopniu a pomocą właściwie preprowadonego mycia następcą deynfekcją. Środki deynfekcyjne, choć skutecniej od mydła niscą drobnoustroje, to jednak nie usuwają substancji organicnych i brudu, który osłania drobnoustroje pred dostępem i diałaniem antyseptyków. 115

2 Na nie mytych rękach najduje się awycaj presło 130 różnych scepów bakteryjnych, których wiele może być opornych na kilka, a nawet kilkanaście antybiotyków; licba bakterii na dłoniach personelu medycnego waha się od 3, do 4, bakterii/cm 2. Występujące drobnoustroje można podielić na florę stałą (fijologicną) i florę prejściową. Flora stała (fijologicna) to bakterie występujące głównie w fałdach skóry i mieskach włosowych cłowieka, namnażające się głównie w grucołach łojowych i potowych, w wiąku tym są trudne do usunięcia pry astosowaniu środków mechanicnych; są to prede wsystkim iarniaki Gram- -dodatnie (Staphylococcus sp., Micrococcus sp.) i inne drobnoustroje obecne na rękach prejściowo. Flora stała nie wykauje właściwości chorobotwórcych, ackolwiek u niektórych osób składnikiem flory fijologicnej mogą być na prykład chorobotwórce gronkowce. Scególnego nacenia nabierają u pracowników medycnych oporne na antybiotyki drobnoustroje, które są odpowiedialne a groźne akażenia, na prykład metycylinooporne scepy Staphylococcus aureus (methycillin resistant staphylococcus aureus MRSA) lub oporne na wankomycynę enterokoki (VRE). Flora prejściowa to mikroorganimy luźno wiąane e skórą, które nie są dolne do namnażania się i prebywania pre dłużsy cas na powierchni skóry. W akładach opieki drowotnej podstawowym problemem jest ocywiście flora prejściowa. U pracowników medycnych florę prejściową stanowią cęsto mikroorganimy chorobotwórce odpowiedialne a akażenia spitalne. Mogą być one w casie wykonywania abiegów prenosone jednego pacjenta na drugiego pre aniecyscone ręce, stając się cęsto prycyną akażeń kryżowych. Drobnoustroje najdujące się na rękach personelu medycnego prenosone są na dotykany predmiot lub pacjenta, a jednoceśnie drobnoustroje pacjenta i innego dotykanego predmiotu predostają się na ręce personelu. Zakażeniom spitalnym apobiegać można pre mniejsenie licby mikroorganimów bytujących na skóre rąk do bepiecnego dla pacjenta poiomu. Uyskuje się to pre: mycie rąk pod bieżącą letnią wodą użyciem mydła płynnego, wycieranie rąk ręcnikiem jednoraowego użycia, deynfekcję skóry rąk alkoholowym rotworem środka antyseptycnego, ochronę rąk a pomocą rękawicek. Aby jednak powyżse abiegi były skutecne, należy prestregać dodatkowych asad podcas pracy: 116 nie nosić biżuterii, egarka na ręku,

3 unikać skaleceń i innych uskodeń skóry, skalecenia lub chorobowe miany skórne awse abepiecyć niepresiąkliwym opatrunkiem, ewentualnie dodatkowo specjalnymi rękawickami, stosować rękawicki ochronne pry wykonywaniu cynności, w casie których możliwy jest kontakt krwią i płynami ustrojowymi, stosować sterylne rękawicki do cynności aseptycnych, ręce myć pred ałożeniem i po djęciu rękawicek. Naturalną barierę ochronną skóry stanowi warstwa rogowaciała naskórka budowana e rogowaciałych komórek, spojonych e sobą substancją kitującą. Ta substancja o charaktere kitu twory systemy o strukture blasek najdujących się w prerwach międykomórkowych i składa się delikatnych, dwuwarstwowych pokładów cąstek utworonych tłusców, ceramidów, cholesterolu i innych substancji. Środki myjące, a nawet wykła woda, powodują casowe uskodenie bariery ochronnej pre wymycie lipidów barierotwórcych i w ten sposób ostaje otwarta droga do głębsych warstw skóry dla substancji chemicnych mogących ją uskodić. Skóra ma właściwości naturalnej regeneracji, która pry niewielkich uskodeniach trwa kilka godin, natomiast pry więksym niedobore substancji kitującej kilka dni. Dlatego scególnie istotne jest właściwe stosowanie środków pielęgnujących. Środki o właściwościach pielęgnujących skórę powinny być obok mydeł doowników i środków deynfekcyjnych normalnym wyposażeniem w każdym akładie opieki drowotnej. Podstawowe asady W tabeli 5 predstawiono podstawowe asady higieny rąk, e scególnym uwględnieniem sposobu ich mycia. Na ryc. 2 predstawiono kolejne etapy techniki mycia rąk, a na ryc. 3 najcęściej pomijane cęści rąk pry ich myciu. Prestreganie technik i schematów mycia ora deynfekcji rąk ma istotny wpływ na skutecność wykonywanych cynności. Niestety, asady te nie awse są nane personelowi akładów opieki drowotnej. Wyróżnia się następujące rodaje mycia rąk: socjalne, higienicne, chirurgicne. 117

4 Tabela 5. Podstawowe asady higieny i mycia rąk Noś krótko obcięte panokcie Zabepiec ranienia wodoodpornym opatrunkiem Unikaj nosenia pierścionków i egarków Myj i odkażaj ręce w prypadku uskodenia rękawicki Pojemnik płynnym mydłem powinien być abepiecony pred aniecysceniem w casie użytku Myj ręce mydłem, a następnie stosuj środek deynfekujący Mocno pocieraj o siebie dłonie, aby pobyć się martwych komórek naskórka i bakterii Pry myciu i deynfekcji dłoni pamiętaj o grbietowej powierchni rąk Pamiętaj o umyciu powierchni międy palcami Zdeynfekuj opuski palców jednej ręki, obracając je na dłoni drugiej ręki Pocieraj ręce tak, aby kciuki i nadgarstki stykały się e sobą Unikaj ropryskiwania w casie mycia i deynfekcji, aby nie skaić ubrania i otacającego środowiska Spłukuj dokładnie ręce bieżącą wodą Zalegający środek deynfekujący może spowodować podrażnienia i suchość skóry Wilgotne ręce są podatniejse na abrudenie i prenosenie drobnoustrojów niż suche Dokładnie wysus ręce papierowym ręcnikiem Dokładne wycieranie rąk papierowym ręcnikiem pomaga w usuwaniu poostałych bakterii Socjalne mycie rąk Socjalne mycie rąk wykonuje się: pred dotykaniem żywności, pred jedeniem, pred karmieniem chorych, po wyjściu toalety, pred prystąpieniem do pielęgnacji chorego i po akońceniu pielęgnacji (kąpanie, ścielenie łóżka, miana bieliny itp.), awse, gdy ręce miały kontakt iemią, pred ropocęciem dnia pracy i po dłużsych prerwach w pracy, po wykonanych pracach porądkowych i cystościowych. 118

5 Ryc. 2. Kolejne etapy techniki mycia rąk (według G. A. J. Ayliffe i wsp.). 119

6 Ryc. 3. Okolice najcęściej pomijane pry myciu rąk (według L. Taylor). Socjalne mycie rąk, użyciem mydła płynnego, usuwa w dużej miere (w około 65%) prejściowo występujące drobnoustroje, e średnio abrudonej skóry. Zalecane jest stosowanie mydła płynnego w pojemniku doownikiem, który umiescany jest na specjalnym uchwycie, obok pojemnika e środkiem deynfekcyjnym. Ważne są: odpowiednia cęstość mycia rąk, właściwe wykonywanie tej cynności ora prestreganie casu jej trwania. Mycie to polega na energicnym pocieraniu wsystkich powierchni rąk uży- 120

7 ciem mydła i wody; powinno trwać co najmniej 10 s. Ręce należy płukać w strumieniu bieżącej wody i osusać ręcnikiem jednoraowego użycia. Zamiast ręcnika papierowego można używać cystej ścierecki, którą wyruca się po każdym użyciu do specjalnych toreb, prenaceniem do prania i powtórnego użycia. Higienicne mycie i deynfekcja rąk Higienicne mycie i deynfekcja rąk składa się dwóch etapów: 1) etap brudny mycie, 2) etap cysty deynfekcja. Higienicne mycie rąk to abieg polegający głównie na myciu powierchni skóry rąk aniecysceń organicnych i brudu ora na cęściowej eliminacji e skóry flory prejściowej i stałej. Ręce myje się mydłem (lub mydłem antyseptycnym) pod strumieniem letniej bieżącej wody w casie sekund. Po dokładnym myciu ręce spłukuje się i osusa ręcnikiem jednoraowego użycia. Bardo ważne jest dokładne umycie rąk mydłem pred astosowaniem środka deynfekującego 57, ponieważ usuwa ono e skóry aniecyscenia organicne i nieorganicne, odsłaniając drobnoustroje i ułatwiając dostęp do nich środka deynfekcyjnego. Higienicne mycie rąk, użyciem mydła i środka antyseptycnego, usuwa prejściową florę skóry, podcas gdy chirurgicne mycie rąk dodatkowo redukuje licbę drobnoustrojów stanowiących florę reydującą do ilości nie agrażającej akażeniem rany w prypadku uskodenia rękawicki. Deynfekcję higienicną rąk preprowada się po dokładnym ocysceniu skóry pre wcieranie w każdą rękę około 3 ml alkoholowego środka antyseptycnego, na prykład: 70% rotworu alkoholu iopropylowego dodatkiem 0,5% chloroheksydyny lub jodu, 60% rotworu alkoholu iopropylowego, 70% rotworu alkoholu etylowego dodatkiem 0,5% glicerolu, aż do całkowitego wyschnięcia preparatu, cyli pre około 30 sekund. Deynfekcję higienicną preprowada się, stosując antyseptyk na cystą, pobawioną aniecysceń organicnych i brudu (widialnego i niewidialnego) skórę rąk. Zaniecyscenia organicne mniejsają aktywność alkoho- 57 PN-EN 1499:2000/Ap1:2001 Chemicne środki deynfekcyjne i antyseptycne Higienicne mycie rąk Metoda badania i wymagania (faa 2/etap 2); PN-EN 1500:2001 Chemicne środki deynfekcyjne i antyseptycne Higienicna deynfekcja rąk metodą wcierania Wymagania i metoda badania (faa 2/etap 2). 121

8 lowych środków antyseptycnych. Podobny wpływ mogą mieć niektóre kremy pielęgnacyjne i aniecyscenia innego pochodenia niż organicne. Skóra rąk musi być sucha. Preparat antyseptycny naniesiony na mokrą skórę ulega rocieńceniu, nie wykauje dostatecnej aktywności i gorej wysycha (paruje). Alkoholowy środek antyseptycny należy wcierać w ręce aż do jego wyschnięcia. Wcieranie w skórę preparatów awierających alkohol i wykaujących aktywność preciwdrobnoustrojową powoduje mniejsenie licby bakterii flory prejściowej w prybliżeniu 10 tys. ray. Mycie rąk a pomocą detergentów prowadi jedynie do 100-krotnego mniejsenia flory prejściowej. Aby higienicne mycie i deynfekcja rąk były preprowadone skutecnie, należy mieć krótko obcięte panokcie i myty lakier płytek panokciowych, djąć biżuterię rąk (obrąckę, pierścionki, bransoletki, egarek). W sytuacjach nagłych, kiedy nie ma możliwości umycia rąk pod strumieniem bieżącej wody dodatkiem mydła (detergentu), dopuscalne jest ogranicenie się do wcierania pre 3 minuty miesaniny środków antyseptycnych, to nacy 70% rotworu alkoholu iopropylowego dodatkiem 0,5% rotworu chloroheksydyny. Higienicne mycie i deynfekcję rąk wykonuje się: pred wejściem do bloku operacyjnego, do magaynu jałowego sprętu (do strefy jałowej), pred wykonywaniem abiegów aseptycnych i po ich akońceniu: pred i po ałożeniu cewnika do pęchera mocowego, pred dotykaniem rany i po kontakcie rąk raną, na prykład pry mianie opatrunku (pred nałożeniem rękawicek jałowych i po ich djęciu), pred wykonywaniem abiegów inwayjnych (takich jak iniekcje, punkcje, pobranie krwi, scepienia), pred pielęgnacją i w casie pielęgnacji wrażliwych pacjentów ( osłabioną odpornością immunologicną lub pacjentów grupy wysokiego ryyka, na prykład prebywających na oddiale neonatologii cy intensywnej opieki medycnej), pred pielęgnacją i po pielęgnacji noworodków, po każdym kontakcie drenażem rany, pred nałożeniem i po djęciu rękawicek, po kontakcie materiałem akaźnym (krwią, płynami ustrojowymi, wydielinami i wydalinami chorego), po opusceniu boksów iolujących chorych akaźnie, po każdym djęciu maski chirurgicnej ust i nosa. Najcęstse błędy popełniane podcas higienicnego mycia rąk to: niedokładne mycie rąk (pomijanie prestreni międy palcami, niedokładne cyscenie panokci, poostawienie długich panokci), poostawienie na rękach biżuterii, 122

9 krótki cas mycia, używanie wspólnego mydła w kostce lub mydła w płynie aniecysconego mikrobiologicnie, osusanie rąk wspólnym ręcnikiem wielokrotnego użycia, używanie byt gorącej wody i byt cęste mycie rąk, ara po preprowadonej deynfekcji rąk alkoholowym środkiem antyseptycnym (takie postępowanie obniża poiom wrażliwości skóry na środki myjące ora powoduje jej wysusanie i uskodenia). Błędy popełniane podcas deynfekcji rąk to: byt krótko preprowadona deynfekcja, stosowanie byt małej objętości środka antyseptycnego, niedokładna deynfekcja, poostawienie na rękach biżuterii, stosowanie alkoholowych środków antyseptycnych na mokrą skórę, stosowanie alkoholowych środków antyseptycnych na skórę aniecysconą (scególnie materiałem organicnym). Obok mycia socjalnego i higienicnego w połąceniu higienicną deynfekcją rąk w akładach opieki drowotnej jest stosowane jesce chirurgicne mycie i deynfekcja rąk 58, które preprowada się pred wsystkimi abiegami chirurgicnymi. Preprowada się je w celu usunięcia i abicia flory prejściowej, a także mniejsenia do minimum koncentracji flory stałej. Celem tego abiegu jest mniejsenie ryyka aniecyscenia rany, na prykład w prypadku uskodenia rękawicek. Mydła We wsystkich akładach opieki drowotnej i wsystkich miejscach publicnych do mycia rąk należy używać mydła płynnego w doownikach sterowanych łokciem, nogą bądź fotokomórką. Mydło płynne w pojemniku umiesconym w doowniku spełnia swoje adanie wówcas, gdy nie ma możliwości akażenia wnętra doownika. Doowniki na mydło płynne musą być regularnie myte, wyparane (deynfekowane) i utrymywane w idealnej cystości. Mydło płynne w butelce (pojemniku) fabrycnie napełnionej należy tak włożyć do doownika, aby nie doprowadić do ainfekowania wnętra butelki i mydła. Nie wolno uupełniać cęściowo opróżnionego pojemnika. 58 Por. rod.: Chirurgicne mycie i deynfekcja rąk, str

10 Mydło dodatkiem środka antyseptycnego nie może być uważane a środek deynfekcyjny. W raie potreby umyte ręce należy deynfekować rotworem antyseptycnym. W niedalekiej prysłości mydło prawdopodobnie ostanie astąpione pre żele myjące ora pianki, e wględu na ich lepse właściwości myjące, mniejse ryyko uskodenia skóry ora cęsto utrudnioną koloniację pre bakterie. Nadal cęsto używa się do mycia rąk mydła stałego w kostce, które nie spełnia wymogów higienicnych. Mydło w kostce pre cały cas użycia poostaje wilgotne; leży najcęściej w wilgotnej mydelnicce lub agłębieniu umywalki. Kolejni użytkownicy podcas mycia rąk prenosą na mydło licne drobnoustroje, w tym również chorobotwórce; dla niektórych drobnoustrojów mydło jest pożywką, na której mogą się namnażać. Zainfekowane mydło, używane pre kolejne osoby, jest poważnym agrożeniem mikrobiologicnym i staje się źródłem akażeń (dodawanie do mydeł środków bakteriobójcych i bakteriostatycnych może spowodować podrażnienia skóry pry cęstym myciu rąk). Ręcniki W akładach opieki drowotnej, gdie ryyko występowania biologicnych agrożeń awodowych jest bardo duże, należy stosować tylko i wyłącnie ręcniki jednoraowego użycia, gdyż ręcniki wielokrotnego użycia są bardo dobrym reerwuarem i źródłem prenosenia chorobotwórcych bakterii i wirusów. Jednak w dalsym ciągu jednym najcęściej popełnianych błędów w wiąku myciem rąk jest ich wycieranie a pomocą ręcnika wielokrotnego użycia, który jest potencjalną prycyną preniesienia akażenia na skórę. Ręce należy wycierać ręcnikiem jednoraowego użycia. Dopuscalne jest używanie ścierecki bawełnianej pod warunkiem, że będie ona umiescona w specjalnym aparacie doującym cysty odcinek ścierecki, pry cym odcinek ścierecki będie użyty tylko jeden ra. Umyte i wysusone ręce należy deynfekować środkiem do deynfekcji skóry rąk. Wytarcie skóry rąk do sucha pred deynfekcją apobiega rocieńceniu środka antyseptycnego, pry cym wysychanie skóry jest sybkie, gdyż te środki łatwo parują. 124

11 Środki do deynfekcji skóry rąk Samo mycie rąk wodą mydłem mniejsa licbę bakterii na powierchni rąk o około 65%, a po astosowaniu dodatkowo środka antyseptycnego o presło 95%. Najlepsymi środkami do higienicnej lub chirurgicnej deynfekcji skóry rąk są alifatycne alkohole, które mogą być stosowane na skórę, takie jak etanol, iopropanol (2-propanol) i n-propanol (1-propanol). W tym seregu homologicnym najbardiej skutecny okaał się n-propanol, którego stężenie 60% v/v wykauje o wiele silniejse w skutkach diałanie niż stężenie 70% iopropanolu. Alkohole jako środki deynfekcyjne są o wiele lepiej tolerowane pre skórę niż regularne mycie rąk mydłem e środkami pielęgnującymi. Poa tym wykaują najmocniejse i najsybse diałanie unieskodliwiające florę bakteryjną rąk. Diałają krótko, ale skutecnie, gdyż bakterie najdujące się pod rękawicką ochronną powracają do stanu wyjściowego bardo powoli. Dodatkową aletą alkoholi jest to, że nie treba ich spłukiwać, gdyż wyparowują w bardo krótkim casie. Obecnie w niektórych preparatach deynfekcyjnych wykorystuje się jawisko potęgowania diałania różnych alkoholi użytych w miesaninie do predłużenia diałania antybakteryjnego, na prykład Skinsept pur (akres jego diałania bakteriobójcego jest seroki, jednak nie obejmuje wirusów). Badania nad myciem rąk pre personel medycny Mycie rąk pre personel medycny było wielokrotnie badane. Wyniki tych badań (w świetle danych piśmiennictwa światowego) prowadiły najcęściej do poniżsych wniosków: mycie rąk, mimo prostoty tej cynności, jest cęsto pomijane w codiennej praktyce pre wielu pracowników medycnych; cęsto obserwowano wykonanie wkłucia dożylnego (pobranie krwi, wykonanie iniekcji) be upredniego umycia rąk; pry wykonywaniu innych cynności ręce były myte tylko w 2 / 3 prypadków; istniała istotna robieżność pomiędy wynikami badań a pomocą kwestionariusy, w których uyskiwano odpowiedi w granicach 90% potwierdające fakt mycia rąk pred różnego rodaju abiegami, a obserwacjami prowadonymi ukrycia, na prykład a pomocą ukrytej kamery; lekare myją ręce radiej niż pielęgniarki, scególnie byt radko pomiędy badaniami kolejnych chorych. 125