do odkrycia sprawia, że nawet teraz niektóre

Transkrypt

1 JEST TYLE ADAM ZALEPA odkrycia operacyjny - elastycny jak żaden inny uniknąć. Weźmiemy się spraia, że et tera niektóre też a emulatory, które cynności moż robić łatiej niż ielu osobom skutecnie noomodnych Winsach i Linuksach. pomagają prypomnieć Mam dieję, że choć trochę sobie stare casy. Mam prekomy Was, że Amiga nie dieję, że taka forma musi być postrega yłącnie prypadnie Wam oe pismo o Amide? Na peno jako spręt retro". Mamy pradę pisma gustu. Będiemy astaiacie się jaki mamy pomysł. ogromną baę interesującego starać się sukcesynie ięksać treba je tylko poiom i atrakcyjność Amigaynu, I o co ogóle chodi? Nie ma rady, oprogramoania, poć. Wrescie - jest system plach jest rónież poięksenie treba się ytłumacyć. AmigaOS4 i komputery AmigaOne. objętości. Jeśli macie uagi, Wiem, iem, już słysę te głosy chcielibyście iąać kontakt lub Projekt ysedł od starego periodyku Amiga oburenia stylu to nie jest pradia spółpracę piscie adres Vademecum, który być może cie. W Amiga. Nie będę się sprecał, sak amiga@adamalepa.pl. międycasie, około roku 2000, pojaiła się jak to móią niejednemu psu seria płyt Amigayn oprogramoaniem Burek. dla Amigi. W obu projektach brałem udiał, a potem stąpiła długa prera. Noy Nie jest to jedk obcy system, Amigayn ma być penym stopniu pobnie jak MorphOS, który predłużeniem tamtych ydanict. Chcemy yrósł nicego innego jak promoać użytkoą stronę Amigi, która AmigaOS 3. Prypomnijcie pomimo upłyu lat dal może interesoać. sobie jak kiedyś ciesyliśmy To nieprada, że tylko ypasionym się, kiedy acął postaać. pececie arto pisać programy cy toryć Nie musimy ase i łasne małe dieła stuki. Poa tym mamy sędie użyać starej precież noy spręt i noe systemy, które Numer 1. Wresień 2014 pięćsetki, arto też spojreć kontynuują ideę Amigi. Ocyiście dla ielu obok. Osobiście chciałbym, Redakcja: są one kontroersyjne i nie ase spełniają aby pismo było praktycnym pokładane nich dieje. Nie cy to Adam Zalepa poradnikiem, który jednej jedk, że nie są arte uagi. Weźmy pod Tomas Bercik strony stanoi sparcie pry uagę, że o ile komputery się stareją pracy, a drugiej inspiruje (które?), to algorytmy, funkcje cy jęyki łasnych posukiań. Współpraca: programoania już niekoniecnie. Są pene Nie da się ukryć, że głóny Rafał Chyła spray uniersalne. Cy ase musimy ciężar prygotoania Marcin Libicki korystać noego sprętu? Mi się bar materiału iąłem siebie, Robert Sacki ygodnie pise teksty Cygnus Editore. ale udało się też aprosić Poa tym komputer to nie tylko preglądarka Jakub Zalepa spółpracy kilka osób o internetoa i odtarac tak anych Reta Gralak ciekaym spojreniu multimedió. Kiedyś była to prede Amigę i komputery ogóle. systkim masy robudająca Więksość temató rodiło Skład i okładka: kreatyność i spomagająca yobraźnię. się potreby. Niektóre Andrej Wilcyński Dlacego tak nie może być disiaj? Precież teksty cekały realiację ależy to tylko od s. bar długo, ale ięksość Wydaca: to śieże pomysły. Peną Odkryanie noych możliości jest AIBB, ul. Piotrkoska 201 lok.10 cęść ajmuje też fascynującą prygodą. Wsystko jedno jaki Łódź publicystyka i choć będę spręt posiadamy - mniej robuanych stronił od poa Amigach też możemy poodeniem komputeroych temató, Wsystkie y i ki handloe ykonyać iele cynności, a system nie da się ich całkiem leżą ich łaścicieli i ostały N AMIGAZYN 3 użyte yłącnie celach Informacyjnych.

2 (NIE)WIELKI POWRÓT MARKA PAMPUCHA Marek Pampuch objaił się impreie Pixel Heaven Cas dla nikogo nie stoi miejscu, atem i Pan Marek nieco się mienił. Na scęście nie mieniło się jego cięte słoo i jedyne soim rodaju pocucie humoru. Z łaścią dla siebie gracją rotacał opoieści o pocątkach sojej prygody Amigą i samym Magaynie Amiga. Do tego dał się móić pisanie stępniaka gaetki roproadanej impreie. Wsystko starym brym stylu, a co duży plus leży się organiatorom. Barne opoieści Pa Marka pryołują spomnienia o tym jak cekaliśmy każdy numer ulubionego casopisma. Sam spradałem okolicnych kioskach cy już może jest spredaży. Choć osobiście ase uażałem, że bardiej profesjolnym pismem jest Amigoiec to nie sposób nie oddać asług całemu espołoi redakcyjnego pod kierunkiem MPSa, bo pod taką ksyką ny był niegdyś Pan Marek. Pamiętajmy, że gdyby Wydanicto MMM nie prejęło pisma, ukayałoby się ono sporo krócej. Nie będę specjalnie orygilny, bo śród ielu pradę ciekaych tekstó ukaujących się łamach magaynu jbardiej apadły mi pamięci iska Tadeusa Talara i Stanisłaa Węsłaskiego. Kto to jesce pamięta? Miejmy dieję, że ielu s nigdy nie apomni. Nie da się też ukryć, że okres Magaynu Amiga oceniany jest bar różnie. W sieci jdiemy opinie ręc gloryfikujące Marka Pampucha, jak i goła odmienne. Nie każdemu prypadło gustu amigoanie ydaniu preentoanym łamach pisma, ielu krytykoało formę po prejęciu móiąc, że to bardiej propaganda niż informacja. Nieależnie od systkich różnic, pismo było ażne pre iele lat dla całej resy Amigocó. Poa tym ystarcy spomnieć barne stępniaki, aby ropocąć noe dyskusje, a to cy, że miały one jedk cenie. Dlatego eźmy pod uagę systkie minusy, ale nie apomijmy o ielu nieaprecalnych plusach Magaynu Amiga. Mamy dieję, że ystęp Pixel Heaven nie był całkiem osobnionym prypadkiem i będiemy mogli jesce nie ra pocytać i posłuchać o piśmie ersji od kuchni. Jeśli macie premyślenia ten temat, którymi chcecie się podielić piscie s redakcyjny adres mailoy. Najciekase teksty apreentujemy serej. A Panu Markoi życymy 100 lat i jesce ięcej! Aha, i ielu godin brej abay pred soją (starą cy noą) Amigą. LIMITY W OS4 JUŻ NIE OBOWIĄZUJĄ Wróbelki ćierkają, że AmigaOS4 będie miał niedługo noy mechanim any roboco Extended Memory Object, choć brmi to ść mgliście. W teorii ma on roserać prestreń adresoą systemu, który obecnie nie jest stanie ykorystać ięcej niż 2 GB pamięci. Jak chali się firma Hyperion, dięki pamięci roseronej będie możlia praca et obsare 16 GB. Z punktu idenia rooju systemu cały projekt ydaje się ść diny. Stanoi jedynie proteę casu opracoania noego 64-bitoego jądra, ale ciąż nie iamo kiedy to stąpi i jakie ostaną aimplementoane funkcje. Do tego pryołuje niebyt bre skojarenia nielubianym MSDOS-em, ale to penie tylko reminiscencje po użyciu produktu Microsoftu. W ogóle roój systemu ersji cartej olnił i acyją pojaiać się nieśmiałe głosy, że obec ekipa nie ma pomysłu prysłość, opróc ść cęstych, ale też poiedmy sobie scere drobnych aktualiacji. Ściślej, plany ostały stępnie kreślone, ale cy uda się je realioać? Quo Vadis OS4 chciałoby się poiedieć. Co dalej? Będiemy nosić. PIERWSZY DZIEŃ AMIGI Mała ciekaostka: Grupa ęgierskich Amigocó postanoiła ustanoić 31 maja Międyroym Dniem Amigi. Jak móią - rób coś amigoego cokoliek to cy. To bar chalebny pomysł, aby upamiętnić Amigę co dień. Co prada ogłosić może każdy cokoiek, ale recyiście pamięć o sym komputere nie poin anikać, a nikt a s się o to nie atroscy. Icej śiat o s już całkiem apomni. Oby tę śiatłą ideę udało się ascepić rónież sym kraju, choć nie jesteśmy peni cy samoańce odey są jlepsym sposobem. W każdym raie my już pijemy AmiColę. ODNOWIONE MUI Po latach braku aktyności rescie pojaiła się noa ersja Magic User Interfejs dla systemu ersji 3.1. Ten ruch bar ciesy, tym bardiej, że pakiet nie ymaga pononej rejestracji. A co noego? W asadie jażniejse jest pod maską, cyli robuano i uaktualniono t. klasy MUI tak, aby ięksa ilość programó mogła diałać starsej ersji AmigaOS. Poa tym arto poiedieć o preprojektoanym programie konfiguracyjnym, któremu nie tylko odśieżono ygląd, ale i dano sporo noych opcji. Lista klas jest podielo buane i enętrne co ma ułatić obsługę mniej aaansoanym użytkonikom. Ustaienia ekranu dla programó MUI są lepiej uporądkoane i tera obsługa systkich funkcji jest bardiej logic. Wrescie uględniono ekrany o ilości koloró 16-bitó (dlacego nie 24? - pryp. Red.). Ciekaą możliościa jest także konfiguracja piersych i ostatnich cterech koloró. To ukłon dla miłośnikó upięksacy Workbencha, których stosoanie potrafi pooać niekontroloane miany palety bar. Ok programó MUI yskały noy prycisk poalający automatycnie prenosić je kolejne ekrany publicne. Ogólnie pocyniono sporo mian, tomiast iele życenia poostaia stabilność. Treba jedk pryć, że po uruchomieniu pojaia się komunikat o ersji beta, ięc nie cepiajmy się yrost. Poa tym biorąc pod uagę cęstotliość aktualiacji, ięksość błędó ostanie penie sybko popraio. Dobre, że ten ażny element diś moż śmiało poiedieć systemoy, ostał rescie poddany poprakom. Już dano poinny tu agościć. E-UAE W WERSJI JIT Nie jestem olennikiem emuloania Amigi Amide, ale prypadku Amigi One nie ma innego yjścia. Wsak spręt pod AmigaOS 4 siłą recy nie może być godny linią starych procesoró Motoroli, o układach specjalioanych nie spomijąc. Technologia Just-In-Time ( skrócie JIT) rescie ostała proa se podórko, choć e sporym opóźnieniem stosunku resty komputeroego śiata. Dięki temu emulacja jest dużo sybsa i moż miarę beproblemoo uruchamiać bardiej ymagające produkcje. Niestety nie systko jesce diała tak jak poinno i TELEGRAM 4

3 dlatego też obec ersja oco jest słoem beta, niemniej yniki piersych testó są bar obiecujące. Gry 3D bierają rumieńcó, a system diała spraniej. MORPH OS 3.7 MorphOS-Team nie ustaje uspranieniach sojego systemu operacyjnego. Brao! Tym bardiej, że śród cłonkó grupy są także Polacy. Dięki nim MorphOS jest cora bardiej pracoany, obsługuję sporą ilość sprętu, a jednoceśnie cały cas achouje typoy styl Amigi. Marti tylko spoolnienie rooju, boiem ięksość mian to popraki auażonych błędó, a nie noe funkcje. Rónież tej edycji mamy głónie kosmetycne miany, choć jak ykle tycą dużej ilości elementó. Miejmy dieję, że kolej ersja godnie apoiediami pryniesie proadenie noych elementó. Wśród jciekasych apoiedi jest m.in. system druku CUPS preniesiony Linuxa, który ubrojony jest ogromną ilość steronikó. Cora bardiej jest też icne, że baa sprętu procesorem PoerPC kurcy się. Co potem? Potrebne będie prejście noą platformę. Oby odbyło się to sybko i spranie, choć ypoiedi developeró skłaniają refleksji, że nie będie to tak beproblemoe. Pożyjemy obacymy. PIERWSZY EMULATOR Z OBSŁUGĄ POWER PC Stała się rec arcyciekaa. Autor WinUAE Toni Wilen ogłosił, że pracuje d drożeniem emulacji procesoró PoerPC. Wceśniej pre długi cas utrymyał, że et nie myśli o takim roiąaniu soim programie. Z tego ględu to ść niespodiea informacja, a dla ielu Was rónież kontroersyj. Pobno emulacja ma tycyć tylko możliości uruchamiania prostych programó, ale jak iemy już tera trają udane próby uruchomienia AmigaOS4 i MorphOSa, ięc chyba coś jest recy. Mimo systko emulacja PoerPC diała bar olno, et bar sybkich pecetach, ięc racej nie obacymy emulatora Amigi One, pryjmniej jbliżsym casie. Nie iamo jedk jak systko potocy się, gdy a kilka lat pojaią się spredaży noe i dużo mocniejse (edług apoiedi) procesory, co restą ogłosiła już firma AMD. Aż żal, że emulatory buane se Next-Geny nie roijają się rónie dymicnie jak WinUAE. Wicnie Toni jest jbardiej odpoiednią osobą, która się tym ajmuje. W końcu jest rónież autorem cenionego FileMastera. A może arto byłoby go prekoć spółpracy pry innych projektach? PERSONAL PAINT 7.2 Kilkaście lat temu firma Cloanto apoiadała noą ersję sojego programu graficnego Persol Paint. Miała o ykorystyać procesory PoerPC i posiadać iele noych funkcji. Niektóry pamiętają, że pobnych apoiedi było bar iele i tylko niektóre ostały realioane. W prypadku PPainta spraa ść sybko ucichła i nie mieliśmy żadnych noych ieści. Wydaało się, że projekt umarł śmiercią turalną, jak iele pobnych preconych dla Amigi Noej Generacji. Dopiero tera 2014 roku decyano się końcenie ersji 7.2 poprakami ora kodem prepisanym dla systemu AmigaOS4. Niestety raie stęp jest ersja tylko dla procesoró serii i to yłącnie pakietem Amiga Forever aierającym emulator Amigi. Dobre i to, choć obaiamy się, że droga pełnej ersji pod PoerPC jest jesce daleka, a ykonując ten ruch firma chce rorusać noo spredaż sojego flagoego produktu. Oby nie skońcyło się samych apoiediach. Niestety nie ostały podane żadne noe terminy, dlatego treba śledić roój sytuacji, jlepiej stronie internetoej firmy Cloanto pod adresem jak poniżej:.amigaforever.com/classic/paint. NOWA SERIA SAM460 W sierpniu ma pojaić się noa partia płyt głónych Sam460, których jak iemy diała system AmigaOS4. Niestety nie będie m dane spradić tych apoiedi, boiem Amigayn ostanie oddany druku ceśniej, ale miejmy dieję, że nie stąpi żadne opóźnienie i faktycnie moż będie kupić noe płyty. Dostępność sprętu dla systemu Amigi ersji cartej jest bar słaba i decyanie pryda się popraić sytuację. Skoda tylko, że nie idać horyoncie sprętu, który mógłby być stępcą modelu 460 lepsymi parametrami. W konsekencji ce płyt, których diała AmigaOS4 jest, móiąc oględnie, mało atrakcyj. Sytuacji pełnia spodiea niebaem możliość emulacji systemó pod PoerPC emulatore WinUAE, o cym pisemy obok. Ocyiście disiaj jest to problematycne, ale to jest tylko (chyba jedk niestety) kestią casu. Nie byłoby bre, aby programoa emulacja goniła spręt PoerPC. Więcej informacji stronie.acubesystems.bi. TRÓJWYMIAROWO INACZEJ W ersji dla MorphOSa pojaił się ciekay program o ie Aglyph 3D. W asadie nie jest to żad noość, ale ere popularności filmó trójymiaroych arto go odnotoać. Program umożliia torenie grafiki stereoskopoej formie t. aglifu, cyli dla okularó koloroymi skłami. Dla Amigi nie postało byt iele takich poycji, a datek jest to produkt Pedro Gil Guira, który jest także autorem emulatora UAE4ALL ersji niebieskiej, cyli dla systemu motylkiem logo. Oba programy moż pobrać e strony amigaskool.net, której ponie pry tej okaji gorąco polecamy. AMIGA ORGANIZER AmigaOS4 może się tomiast pochalić noym programem typu organier. Disiaj ten gatunek jest nieco apomniany, ale ystarcy prypomnieć sobie casy nieśmiertelnej pięćsetki i już iamo cym rec. Oprogramoanie prechoyania notatek śięciło tedy soje małe triumfy. Program Aorganiser kontynuuje te tradycje, posiada pełni systemoy i jednoceśnie bar nieskomplikoany interfejs. Moż go kontroloać a pomocą okienek lub parametró ikony, cytyać automatycnie ażne informacje, a także stosoać różną skalę casoą notatnika. Właściie jest to standard, który niestety nie rónuje pierooroi nemu lat '90-tych, ale i tak użya się go pryjemnie. Diała jako commodity, posiada rónież możliość konersji informacji Organisera 1.1 firmy Digita. Nieątpliie program jest prosty, ale może być bar prydatny codiennej pracy. Jego autor Andy Broad łożył dużo ysiłku pracoanie scegółó technicnych, choć aniedbał trochę interfejs użytkonika, o co mamy pretensje. Prydałoby się robuać go prysłych ersjach. Program jdiemy serisie os4depot.net. TELEGRAM 5

4 Krótka historia UPADKU W iele mói się o układach aprojektoanych pre Commore. Jednoceśnie podnosone są argumenty, jakoby producent Amigi poinien był roijać serię komputeró opartych o procesory serii Motorola 68000, be oglądania się konkurencję. Historia potocyła się niebyt scęśliie, ale firma recyiście miała tapecie projekty komputeró kolejnej generacji. Spradźmy cy plany te odpoiadają sym yobrażeniom o ostatnim okresie diałalności Commore. AMIGA RANGER MARCIN LIBICKI Pre iele lat nie było iamo co tak pradę producent Amigi chciał yprodukoać jako jej stępcę. Wydaało się, że diałano yłącnie asadie odcinia kuponó od posiadanej już technologii, co jak iemy emściło się okrutnie 1994 roku. Diś iemy, że kieronicto firmy nie końca postępoało tak betrosko, choć trudno mu też prypisać dmierne chęci rooju. Mimo systko opracoano kilka prototypó, które jedk nie esły produkcji. Niektóre baoały modyfikoanych płytach głónych Amigi 3000 lub Każdy nich stanoi etap prejścioy międy różnymi pomysłami i modyfikacjami, których jak idać nie brakoało samego końca. Podejream, że był to efekt nieależnych prac inżynieró, a nie oficjal cęść polityki Commore. Nie systkie projekty ostały apreentoane serej i jakby prekór były to te jmniej udane, jak prykład niesłany amigoy odkurac Walker. Najbardiej interesujące modele to pomysły Amigę prysłości, które trymano pre długi cas praie upełnej tajemnicy. Tytułoy Ranger to prototypoa konstrukcja stanoiąca baę dla Amigi t. drugiej generacji. Co ciekae, ostała opracoa jesce pred specyfikacją Enhanced Chip Set (ECS) stosoaną m.in. Amide 600 i Zaprojektoała je grupa, której skład chodił jesce legendarny Jay Miner, a atem trudno jej odmóić kreatyności. Niestety firma Commore nie prygotoała projektu Ranger dalsych prac tłumacąc to ysokimi kostami produkcji. Jak iemy ielu ypoiedi osób iąanych 6 konstruoaniem Amigi, kieronicto praie ase podejmoało decyję pooane ekonomią nie patrąc bytnio sytuację rynkoą. Opracoano tańsą ersję chipsetu, który my diś jako spomniany ECS. Ranger, jak prystało noy projekt, ykorystyał ięksą ilość pamięci całe 2 MB typu VRAM amiast stosoanych ceśniej pamięci DRAM. Dięki temu umożliiał osiągnięcie yżsej rodielcości ekranoej ięksą ilością stępnych koloró. Moż było uyskać rodielcość rędu 1024x kolorami, cyli 7-bitoą paletą bar. Miner tierdił, że układy Ranger były opracoane jako pełni funkcjolny prototyp ora presły systkie niebędne testy, aby być proane rynek. Niestety adecyano icej, a jedną ymienianych prycyn były duże kosty pamięci typu VRAM, które jedk stępnych latach cąco się obniżyły. Podto uażano, że komputerach moych typu lo-end nie potrebne jest ykorystyanie tak bar aaansoanych technologii. Skąd my to my? W konsekencji druga generacja komputeró Amiga miała mieć montoane układy o mniejsych możliościach, co stanoiło byt mały krok pród i diś jest mocno krytykoane. Polityka małych krokó jaką pryjęło Commore była niestety ielokrotnie potara okresie późniejsym i prycyniła się dużej miere bankructa firmy 1994 roku.

5 ADVANCED AMIGA ARCHITECTURE (AAA) Kolejnym chipsetem opracoanym pre Commore był projekt o oceniu AAA. Pracę d nimi ropocęto jesce ceśniej, bo już 1988 roku, ale pierse ersje prototypoe postały piero ctery lata później. W 1993 roku decyano, że całość jest byt mało aaansoa możliościami graficnymi, cora bardiej uciążliy dla Amigi okresie pryspiesającego rooju gier 3D. To co było pocątku siłą Amigi stało się tera jej problemem, a Commore piero acęło myśleć jak poalcyć o soje. Producent Amigi obudił się byt późno, mimo że inżynieroie firmy bili alarm już dużo ceśniej. Zadiałała prosta asada: kto piersy ten lepsy. COMMODORE AA+ Kolejny pomysł to nou di a AA+. Zamiar yprodukoania takiego chipsetu ostał ogłosony 1992 roku. Miał być stępny raem noymi komputerami yposażonymi układy AAA, lec osobnych modelach jako tańsy odpoiednik. W trakcie prac po ra kolejny stierno, że jest byt drogi i astąpiono go chipsetem AGA, którego spredaż jak iamo ropocęła się jesce tym samym roku. Zlał astosoanie Amigach 1200 ora O ile poprednią opiesałość firmy moż prypisać łej ocenie sytuacji rynkoej, tym miejscu leży prypuscać, że Commore nie dysponoało już tyle dużymi środkami finsoymi, które garantoałyby rot inestycji ocekianym casie. Możlie, że nie stać ich było et skutecne drożenie prototypu spredaży. Kolejne decyje yglądają trochę jak gra precekanie, stąd moje nioski. Zastaia mnie tylko cego chcieli się trymać decydenci Commore, bo precież już dano było iamo, że stare spray musą odejść niebyt. Skoro nie byli stanie spredać noego sprętu to prysłość była presą. Wracając chipsetu AAA, jego pierse ersje nie były pełni funkcjolne, jedk - pamięć graficną Chip o maksymalnej pojemności 16 MB ięksość funkcji diałała bitoą synę transmisji danych Postały try prototypy o - 24-bitoą paletę koloró ie NYX, które - możliość yśietlenia 256 koloró ekranie lub pracę pry jedk były precone ykorystaniu 15-bitó ( koloró), 16-bitó ( koloró) piero testoania albo 24-bitó ( koloró), pobnie jak ma to miejsce noych układó. Chipset noocesnych kartach graficnych praktyce był - brak godności układami Advanced Graphics Architecture (AGA) - noą ersję układu Agnus o ie Andrea yposażoną rónież ielokrotnie sybsy od noe układy blitter i copper obsługujące 32-bity ora t. tryb chunky popredających AGA i pixel ECS, prykład pamięć - maksymalną rodielcość ekranu rędu 1280 x 1024 punktó pry pracoała ok. 20 ray użyciu noego układu Linda sybciej niż ceśniej, - noy tryb graficny HAM-8 typu chunky pixel ora HAM-10 tomiast układ blitter był - obsługę noych formató dyskietek o pojemności 4 MB ydajniejsy ok. 8-krotnie. - obsługę pędu cytnika CD-ROM, cyfroych taśm audio DAT ora cyfroego radia Wyboraźmy sobie jakie - buane urądenie typu genlock umożliiające miesanie skutki yołałby taki sygłu ideo Amigi enętrnym źródłem obrau spręt 1992 lub obsługę sprętoej kompresji danych roku, gdyby prace były - obsługę 128-bitoych obiektó typu sprite proane sybciej. Prace d AA+ były aplanoane - noą ersję układu dźiękoego Paula o ie Mary yposażoną Myślę, że Amiga po ra 8 nieależnych kałó jakości 16-bitoej o cęstotliości 1994 roku łącnie, atem montoanie kolejny brałaby iatru odtarania 100 kh ra e sparciem 8-bitoego ejścia audio układó AGA już roku 1992 miało - 40 kałó typu Direct Memory Access (DMA) obsługianych pre żagle pryjmniej celu podążenie a konkurentami układ Andrea kilka lat. Co prada rynkoymi, ale udało się to słabo i tylko - obsługę 2 buforoanych gniad transmisji danych o ięksonej eranie godności bar krótki cas. Zarąd firmy był sybkości transmisji innymi modelami penie ciąż oficjalnie prekony o byt dużym - tryb pracy asynchronicnej unieależniający egar od astosoanego nie byłoby pryjęte byt koscie noego projektu i ostatecnie taktoania syny systemoej, co konsekencji dałoby możliość entujastycnie, ale bepośredniej spółpracy każdym rodajem procesora głónego. próboano yprodukoać da estay końcu Amiga 1200 też nie układó specjalioanych, oddielnie była pełni god dla dużych i małych modeli Amigi. stosunku koncepcji śiecie Amigą 500. Restę penością Osobiście sądę, że chodiło o komputeró PC. Soją drogą nie ma się co rekompensoałyby noe możliości. rołożenie casie niemałych kładó diić, skoro tyle casu predłużały się Projektantem systemu AAA był Dave finsoych. W komunikatach prace d prototypem. Commore tym Haynie, cyli osoba e starego espołu prasoych podaano ócas, że AA+ momencie kompletnie aspało nie licąc się inżynieró. będie uprosconą, ale i też konkurencją. Kolejne kroki były już łate uspranioną ersją projektu AAA, gdie preidenia. Spręt ostał ycofany i Commore ogłosiło bankructo pred firma skorysta konującego się aplanoano opracoanie noych układó akońceniem prac d projektem, międycasie postępu o ięksych możliościach. Widimy tutaj dlatego nie yprodukoano nigdy technologicnego. jak nikt arądu firmy nie był statecnie gotoego produktu. Jedk był on już informoany i preidujący, aby tedy pryjmniej ropoć pocątek sybkiego skoku cęścioo ny i jakościoego rynku PC. Niektóry upartują Podstaoe parametry chipsetu AA+ były predstaiane dyskutoany łamach sposób stępujący: tym celoe diałanie. Niestety skutki nie prasy branżoej. Moż treba było długo cekać. Commore poiedieć, że niektóre - pamięć typu Chip o pojemności 8 MB bankrutoało 1994 roku po 40 latach jego cechy były mocno - 32-bitoa sy transmisji danych niepreranej diałalności. - obsługa systkich 32-bitoych procesoró Motorola 680x0 dyskusyjne, jak prykład ora procesory i standardie tryb HAM10 oroany Warto auażyć, że amierano storyć - peł godność chipsetem Advanced Graphics poprednich mechanimach chipset be dbałości o godność Architecture (AGA) Hold-And-Modify. Po - sybkość pamięci 8 ray ięksa niż układach ECS poprednim, cyli AGA, który ostał użyty upadku firmy planoano - noy układ blitter o sybkości 2 ray ięksej niż Amide 1200 i Z tego ynika, że mógł noić prace d układach AGA być traktoany jako ypadek pry pracy. technologią, ale żadnemu - rodielcości ekranu 640 x 480, 800 x 600 ora 1024 x 768 Noe układy miały umożliiać stosoanie punktó możliością yśietlenia 256 lub koloró noych łaścicieli marki się t. trybu chunky pixel, który jest podstaą (16-bitó) to nie udało, pobno organiacji grafiki komputeró PC i ułatia - kontroler stacji dyskietek o ięksonej sybkości transmisji głónie e ględó programoanie gier trójymiaroych. Jego danych obsługą noych formató dyskietek o pojemności finsoych. 4 MB. brak był, połąceniu e starejącymi się Do jażniejsych cechy układó Advanced Amiga Architecture leży alicyć: 7

6 Trochę to było ciągane. Jak diś iemy AA+ istniał łaściie tylko papiere i Commore nie dążyło go ogóle yprodukoać. W preciieństie AAA, układy miały być pełni godne AGA, co biorąc pod uagę ceśniejse informacje staało się istnym kurioum. Moż było poażnie astanoić się d tym kto pise tak absurdalne sceriuse i jakim celu. Jednoceśnie noe komputery miały być spredaane noą ersją systemu operacyjnego i tu chodimy AmigaOS oconego numerkiem 4, który posiadać miał obsługę trybó graficncyh typu chunky pixel. Noe Amigi miały obsługiać systkie 32-bitoe modele procesoró serii Motorola 680x0. Pamięć typu Chip miała mieć 4 ray ięksą pojemność, co stanoiłoby daleki krok pród et poróniu scalającego się rynku PC. Chipset AA+ miał ustępniać dużo iękse rodielcości ięksą ilością koloró stępnych ekranie. Obiecyano ydajność blittera poiomie pryjmniej 2-krotności stosunku układu chodącego skład chipsetu AGA. Noa Paula miała rescie umożliiać generoanie długo ocekianego pełni 16-bitoego dźięku obsługą układu typu Digital Sigl Processing (DSP), cyli sprętoego pretarania sygłu. Prapobnie ostało to ymusone problemami finsoymi, lec pryć jednoceśnie leży, że jeśli eźmiemy pod uagę roój technologii, który stąpił tym casie to układy opracoane kilka lat ceśniej nie mogłyby skutecnie konkuroać rynku. Commore ropocęło ięc prace d 64-bitoym multimedialnym systemem, który miał seroko cerpać koryści architektury typu RISC. Trudno poiedieć ile ierono poodenie noego predsięięcia, a ile były to tylko pobożne życenia marketingocó, o ile jacyś jesce tedy Commore diałali. Nie da się aprecyć, że plany były proane pre ok. 1,5 roku. Projekt ano Hombre i był realioany m.in. pry spółpracy firmą Helett-Packard. Noy chipset miał proadić Amigę pradią noą jakość. Składał się dóch głónych układó, t. systemoego obsługą procesora egarem 100 MH ora graficnego. Całość miała obsługiać aaansoany blitter bre radący sobie grafiką trójymiaroą ra e nymi noocesnych kart graficnych technikami typu texture mapping i goraud shading. Prypomnę, że piersa umożliia kładanie tekstur trójymiaroe obiekty, tomiast druga odpoiada a ich realistycne cienioanie. Maca. Całości ymonie pełnia informacja, że jednej ersji komputer Hombre miał prost pracoać pod kontrolą Wins NT, a kompatybilność AmigaOS miały apeniać buane techniki emulacji. Jak diś iemy firma nie dążyła realioać soich planó i 1994 roku bankrutoała. Może scęście, bo jeśli spredaży pojaiłaby się Amiga Hombre to diś nie mielibyśmy ątpliości kto niscył robek Jaya Minera. Taki komputer byłby po prostu pecetem e sprętooprogramoą emulacją Amigi, cyli firma janie proadiłaby eolucji sego komputera typoej architektury PC. Na tym końcy się historia układó specjalioanych Amigi określanej pre niektórych mianem klasyc, a ropocy historia modeli Amiga uupełnieniem One. Jest to jedk już upełnie in bajka. Jak idimy noe Amigi produkcji Commore racej nie byłyby predłużeniem starych modeli, a estaem-hybrydą ymusoną sytuacją finsoą. Z stępnych informacji idać jasno jedno - to nie spręt, a system operacyjny staał się pooli ycnikiem tego cym jest Amiga. Cy to źle? Jak ykle, każdy kij ma da Praktyka okaała się upełnie in i e końce. Z perspektyy casu idać, że systkich sumnych apoiedi jedynym stało się to co było nieuniknione. Disiaj, realioanym elementem jest disiaj gdy chcemy mieć chociaż miastkę AmigaOS 4. Co prada ykoł go ktoś Amigi, treba się posiłkoać gotoymi upełnie inny, pry odmiennych produktami. Żad amigoych ałożeniach toaryseniem Podstaoe parametry technicne chipsetu Hombre: fim nie ma takich mocy ogromnych kontroersji, ale jedk preroboych, aby storyć i mamy noy system. Spręt atrymał - procesor Helett-Packard PA-RISC 7150 egarem 100 ypromoać noą platformę się rooju, nie licąc ocyiście MH sprętoą, a inne nie są tym licnych firm trecich skupionych okół - 64-bitoa sy tranmisji danych ainteresoane. Nie ma co się - rodielcość ekranoa 1280 x 1024 punktó Amigi. One jedk ra biegiem casu - peł 24-bitoa paleta koloró ( koloró) temu diić, sak marka Amigi i kurcącego się rynku acęły - 16-bitoe tryby graficne ( koloró) typu chunky ostała mocno sponieiera. bankrutoać lub reygnoać sego pixel Zostaliśmy epchnięci małej, rynku rec pecetó. Z tego punktu - 32-bitoe tryby graficne obsługą 8-bitoego t. ac cęsto niespokojnej nisy, idenia jedynym sensonym kału alfa której mało kto tak anego sprętoym spadkobiercą Amigi jest - układ blitter obsługą technik 3D typu texture mapping i main streamu agląda. łaśnie Macintosh procesorem goraud shading - obsługa techniki typu Z-buffering spomagającej PoerPC. Cała resta to komputery torenie grafiki 3D Nieależnie od tego jak oceniamy produkoane niejako siłę lub - godność systemem koloró YUV pocynia producenta sego istniejące projekty stosoyane - 16-bitoy układ dźiękoy obsługą 8 kałó komputera, pomyślmy o tym, że ta piero systemu Amigi. Z jakim - obsługa standardu High-definition TV (HDTV) historia nie jest carno-biała, a skutkiem syscy iemy. Zbyt iele - obsługa 24-bitoych obiektó typu sprite. prada jest gdieś pośrodku ielu problemó i nieciągnieć potkali odcieni sarości. Z jednej strony bycy tych cudeniek, aby moż było gdyby nie Commore, Amiga Hombre miał rónież umożliiać prejść obok tego be słoa komentara. ogóle nie ujrałaby śiatła diennego obsługę 16-bitoego dźięku e Ocyiście rynkoo nie da się odmóić tym albo byłaby jako jeden modeli sprętoymi ośmioma kałami. Noe sprętom cka e słoem Amiga, ale Atari. Z drugiej diałania firmy układy miały być amontoane karcie nie ukryajmy, że nie są tym co tygryski proadiły niscenia jej samej. typu PCI, tomiast system operacyjny lubią jbardiej. Pomiędy są użytkonicy, ale oni też Amigi miał ostać prygotoany ersji ięksości porucili Amigę rec dla noego procesora i uupełniony o innego lepsego roiąania i tylko AMIGA HOMBRE niebędne biblioteki systemoe. niektóry poracają. Nijak nie da się Móiono też o godności Wins NT, jedk aprecyć ogromnemu Hombre to prykład kolejnego ięc możlie, że skońcyłoby się płyoi sego komputera cały nierealioanego projektu firmy jakiejś formie emulacji. Podto miała rynek komputeró, co ma soje odbicie Commore, który okaał się być ostatnim ostać ykorysta licencjonoa diś. To diedicto poostanie pred ogłoseniem bankructa. W 1993 roku biblioteka grafic OpenGL. Trudno spadku ase i poinniśmy, jako kieronicto decyało o strymaniu poiedieć jakie ostatecne decyje użytkonicy (a nie tylko posiadace) prac d aktualnym tedy chipsetem AAA. poięłaby firma Commore, ale coś mi Amigi, być niego dumni. Naet jeśli Była to już druga mia planó po mói, że taka Amiga byłaby bardiej resta śiata nie chce o tym pamiętać. yprodukoaniu Amigi 1200 i pob disiejsego peceta lub 8

7 HOLLYWOOD Torymy prostą animację Anim RAFAŁ CHYŁA O tym, że Amiga jest śietnym rędiem torenia animacji, iedieliśmy już od jej piersej noojorskiej preentacji. Kilka miesięcy później ra premierą programu Aegis Animator, proste filmiki mógł już toryć preciętny Smith (preciętny Koalski 1985 roku racej nie miał jesce Amigi). Gdy 1989 roku pojaia się Deluxe Paint III, aierający sparcie dla torenia animacji, ielka lai rusyła. W późniejsym okresie już niemal każdy program graficny musiał być oboiąkoo yposażony tę funkcję. Tak było łotych casach Amigi, a jak jest disiaj? Nie ma co ukryać, że bytnio różoo nie jest. Ocyiście istnieje Blender, poalający kreoanie pradę śietnych animacji 3D. W tym artykule nie będę jedk pisać o 3D. Jest recą bedyskusyjną, że Amiga sego casu była niełym rędiem torenia trójymiaroych animacji, cego iele odó jdiemy choćby Youtube. Jedk to cym s komputer pradę minoał, to produkcje 2D ypuscane śiat pre tak ielkich artystó, jak Eric Schart. Cy disiaj, pry pomocy obecnego oprogramoania moż jesce tego iąać? Cy da się nextgenoych Amigach robić klasycne, animacje 2D, stylu tych, jakich torenia ucył s pre lata pan Stanisła Węsłaski łamach Magaynu Amiga? może się spradić akresie buania animacji. Efektoną animację możemy storyć klepując kod. W łąconych programu prykładach, jdiemy kilka takich, które yśietlają ruchome obray. Jak ykle pomocne jest też presukanie internetu, gdie rónież pojaiło się kilka tutoriali, które poolą m prybliżyć tajniki torenia tego typu produkcji... Zara, ara, cy my chcemy sobie animację aprogramoać, cy rysoać? Myślę, że ięksość Was ybiere racej tę drugą opcję, jako Na piersy rut oka ydaje się, że nie. Nie ma boiem rynku klasycnego painta e sparciem dla animacji. Programy o pobnej filoofii diałania, takie jak ukierunkoany obsługę tabletó graficnych SketchBlock, ogranicają się jedynie ytarania statycnych obrakó. Jeśli jedk porucimy schematycne myślenie i roejrymy się nieco dalej, okaże się, że mamy pryjmniej jedno rędie, które spradi się komicie tego celu. Mam tutaj myśli Hollyood, aplikację niebędącą ani programem ukierunkoanym torenie ruchomych kreskóek, ani et typoym programem graficnym. Produkt, którego głónym adaniem jest torenie preentacji, adiiająco bre 9 łatiejsą i ygodniejsą. W takim ypadku musimy aopatryć się jesce kładkę graficną Hollyood Designer. Dięki Designeroi, torenie animacji będie tak łate, że poradi sobie nim et predskolak. Zaołajcie ięc soje pociechy i... DO DZIEŁA! Uruchamiamy Designera, torymy noą preentację, dając jej olny tytuł. W oknie pośięconemu toreniu stron, cy jeśli ktoś oli nomenklaturę Microsoftu slajdó, korystamy prycisku "Ne" i torymy jednokoloroą stronę (blank) o poiedmy błękitnym kolore. Rodielcość, możemy ostaić myślną (640x480). Tera prygotujemy sój piersy animoany obiekt śiecące słonecko. Zdaję sobie spraę, że nie każdy cytelnikó musi posiadać lności plastycne, poa tym Hollyood nie jest jlepsym

8 rędiem rysoania. Dla potreby sej animacji skorystamy ięc gotoego kstałtu. Po leej stronie ok głónego mamy pasek rędioy, którym jdiemy symbole predstaiające różne typy obiektó. Wybieramy symbol giadki (auto form), a stępnie noo otartym oknie akładkę stars. Pojai się kilka symboli, żaden nich nie prypomi bepośrednim yglądem słońca, moim daniem jbliżej jest tego 24-ramiennej, gieźdie. Po jej ybraniu możemy rysoać sój obiekt, ocyiście ypełniony żółtym kolorem. Może się okaać, że storony pre s obiekt jest nieproporcjolny, da się to popraić ybierając menu opcję dimensions. Ja ustaiłem romiary sojego słonecka 132x132 piksele. Nas noo utorony obiekt możemy sposób ymyślny animoać iele sposobó. Ponieaż jedk ałożenia tego poradnika są takie by nie komplikoać, skorystamy jprostsej drogi. Wykonujemy ięc standare kopiuj klej, pojai się drugi obiekt. Co prada nie będie go idać oknie głónym, gdyż Hollyood jako program pracujący arstach prykrya, to co jduje się pod spodem tym samym miejscu, jedk poinniśmy idieć go oknie obiektó. Pononie kierujemy się paska po leej i ybieramy "magicną różdżkę", która ypadku Designera spełnia upełnie inną funkcję niż np. różdżka m Gimpa bądź Art Effecta. Tutaj oca to symbol akcji. W oknie obiektó pod diema giadkami pojai się obiekt "Action", ykonujemy nim duklik, a stępnie klikamy "Ne". Pojai się okno yborem kilkudiesięciu typó akcji, s interesuje piersa góry "Animate obiect". W oknie animacji ybieramy jedną giadek (nieażne, którą), pisujemy pole rotate artość 360, a dla frames artość 100. ustaiamy też opcję synchroniacji asynchronous. Po atierdeniu pryciskiem ok, aptaskoujemy jesce opcje loop action events i pononie dajemy ok. Możemy tera uruchomić są preentację, którą będie stanoić śiecące słonecko. Nie będie to nic ymyślnego, ot animacja słońca prypomijąca to, co idieliśmy starych ceskich kreskókach. Aby nieco popraić efekt, możemy delikatnie mienić odcień bary jednej sych 24ramiennych giadek. Ocyiście dużo efektoniejsym roiąaniem byłoby użycie amiast obiektó toronych pre Hollyood, turalnych grafik png. Nie cy to, jedk że obiektami rysoanymi nic ięcej już nie moż robić. Zachęcam eksperymentoania np. popre utorenie kolejnych arst animoanymi giadkami o różnym stopniu ielkości i prerocystości. W tym artykule trymamy się podsta, dlatego już nie będiemy upięksać słońca, bogacimy a to są animację o kolejne elementy krajobrau. Skoro niebie mamy już słońce, prydałaby się jesce jakaś chmura. Niestety tej tak łato nie storymy. Designer nie ma żadnego rędia sobodnego rysoania odręcnego cy torenia obiektó kryych. Moż ocyiście rysoać kładające się siebie elipsy, które toryłyby chmurę, jedk nie moż ich, tak jak ma to miejsce programach grafiki ektoroej, scalić jeden obiekt. Rec jas da się te elipsy jednoceśnie praić ruch, tak by id miał rażenie, że presua się chmura łożo jednej bryły, ale mieliśmy diałać nieskomplikoanymi metodami. Najłatiejsą metodą będie ięc rysoanie chmury jakimś enętrnym programie malarskim. Wystarcy m grafika dukoloroa biała chmurka carnym tle. Po cytaniu brusha chmurą Hollyood, możemy ustaić, który koloró ma być nieicny i po kłopocie. Ja ałożyłem sobie, jedk że potreby sej animacji nie będę korystał innych programó graficnych. W Designere nie ma co prada rędia rysoania kryych, ale możemy rysoać a pomocą polygonó. Pry pośięceniu chili casu i ustaieniu syć dużej licby ścianek, storo ten sposób chmura nie jest et tak bar kanciasta. Pononie torymy akcję animate obiect, tym raem jedk ainteresujemy się opcją move. W pole X pisujemy arość 800, oca to, że sa 10 chmura presunie się o 800 pikseli, polu frames pisujemy 150. Po co presunięcie o 800 punktó, skoro sa grafika ma tylko 640 pikseli serokości? Hollyood oferuje możliość presuania obiektó poa ekran. Presuńmy ięc są chmurkę pred leą stronę ekranu. Możemy to robić preciągając ją mysą lub użyć opcji position menu, pisując polu x artość minusoą. Tera po odtoreniu sej animacji, słońce będie śiecić, a chmura prepłynie od leej, poa praą kraędź ekranu. Animujemy już da elementy, ale ekranie ciąż jest pustao i trochę stucnie. Skoro śieci słońce, a pod nim presuają się chmury, poinien być jakiś cień. Sybko rysujmy pry pomocy polygonó ielone pagórki le ekranu, tak by mieć obiekt, który będie padał cień. Torenie cienia Designere jest diecinnie proste. Wystarcy skorystać menu obiect options, opcji sha. Jedk tym prypadku tak storony cień będie byt turalny i niepasujący prostoty grafiki, jakiej budujemy są animację. Zatem proponuję użyć chmure opcji kopiuj klej, noo utoronej kopii dać ę "cień" i presunąć ją np. o 270 pikseli dół i 130 pikseli leo ględem pierotnego obiektu. W menu obiect options abarić "cień" użyając opcji tint. Tam ybieramy kolor carny i ustalamy stopień barienia 41%. Kopiujemy i klejamy także akcję, którą utoryliśmy dla piersej chmury, po cym edytujemy ją ten sposób by źródłem animacji był obiekt "cień". Zmieniamy tam jesce kilka recy. W polach scale x i Y, pisujemy arość 0.5, a licbę klatek animacji obiektu mniejsamy e Dodatkoo ustaiamy artość tint level 100%. Te abiegi poolą m to, że animacja cienia będie bardiej tural. Dięki mniejsej licbie klatek animacji cień będie się porusał sybciej niż chmura, a ięc będie się niej bliżał miarę gdy ta będie się bliżać słońca. Jednoceśnie dięki opcji skaloania obra cienia będie się też sukcesynie skracał. Tint będie m ten obiekt pryciemniał. W efekcie, gdy chmura będie mijała słońce cień będie się jał pionoo pod nią, będie też dukrotnie krótsy i pod dukrotnie ciemniejsy niż pocątku.

9 pasuje. Druga, obseroać torenie filmu i sposób ręcny, odpoiednim momencie akońcyć ten proces. Hollyood tory materiał ideo podglądem żyo, ystarcy, że klikniemy gadżet amykania ok podglądem, a program automatycnie i co ażne be żadnych błędó akońcy kreację stosonego pliku avi. Poliśmy już podstaoe łaściości akcji "animuj obiekty". Wykorystując te możliości możemy bogacać s film o kolejne ruchome obiekty. Z penością każdym rysunku dla dieci, obok słońca i chmurki jpopularniejsym elementem jest mek. Ten możemy łato utoryć prostokątó i trapeó, które są stępne jako obiekty auto form. Po cym ożyić go robiąc dym. Opcja presunięcia obiektu połąceniu opcją tint, która puscane komi obłocki stopnioo abariać będie kolor nieba, da pożądany efekt (moż też amiast suaka abariania, użyć suaka prerocystości). Możliości jest sporo, achęcam ich tórcego ykorystania. Tak storony film jest gotoy tego by pochalić się nim np. serisie Youtube. Na pocątku tego artykułu pisałem jedk o iąaniu klasycnych animacji e łotych casó Amigi, które jcęściej ystępoały formacie Anim. W tym celu potrebne będie skorystanie datkoych rędi, preconych konersji ideo. W tej kestii decyanie jlepsym yborem jest FFMpeg ra kładką FFMpegGUI. Co prada nie storymy nim bepośrednio pliku anim, ale bar się tego celu prybliżymy. Dięki intuicyjnemu GUI asadie konersją poradi sobie et amator. Dla sych celó ystarcy ybrać plik źródłoy, podać ścieżkę dla pliku celoego, ora jego roserenie. Jeśli ybieremy np. gif, kilka sekund prekstałcimy sego "avika" Gdy już damy systkie elementy i umy że sa kreskóka ystarcająco tętni życiem, możemy prystąpić prekstałcenia sego filmiku, będącego ciąż jesce preentacją Hollyooda, pełnopraną animację. Służy tego opcja save video. Z poiomu Designera nie mamy byt dużego płyu parametry sego filmu (nieco iękse możliości daje Hollyood ra argumentami pisyanymi konsoli), asadie poa podaniem miejsca celoego dla pliku, możemy ustalić jedynie framerate. Proponuję tutaj nic nie mieniać poostaić artość 50 klatek sekundę. W sej preentacji dla ułatienia korystaliśmy funkcji loop ustaionej nieskońconą licbę potóreń. To oca, że torony pre s film rónież mógłby trać nieskońconość. Są to die rady, piersa rócić akcji animującej słońce i opcji loop, amiast era, pisać artość potóreń, jaka m 11 bardiej bliżony standardó spred lat animgif. Lepsy efekt uyskamy jedk, robijając sa animkę serię obrakó png. Poostał m jesce ostatni krok, ostatec konersja formatu anim. AmigaOS 4, nie be racji scyci się niemal 100% kompatybilnością oprogramoaniem użytkoym dla klasyka, tym rónież praie systkimi programami graficnymi. Niestety śiadcenia iem, że kompatybilność ta ogranica się systkiego, co iąane e statycną grafiką. Natomiast momencie prób torenia animacji anim, acyją się schody. Naet programy klasy ImageFX, ydaałoby się pisane, tak bar godnie systemem operacyjnym i ytycnymi Commore, tym aspekcie poodują problemy. Radę ięc nie sukać roiąań po omacku, tylko od rau uruchomić Wildfire. Według mojej iedy jedyny program dla 68k, który beproblemoo tory animy Amigach One ora apene Samach i Pegasosach. Ustaiamy nim opcję ejścia pictures list i ładujemy są sekencję obrakó png. Wyjście to ocyiście iff animation. Dostępne są Anim 5 ora da rodaje Anim 7, ażniejsą opcją jest jedk amknięcie mapy koloró (colormap locked), precinym raie sym filmiku mogą pokaać się artefakty. Poostaje m już tylko cisnąć convert i ależności od mocy procesora pocekać, krótsą bądź dłużsą chilkę. Nasa animacja starym pocciym Anim jest już gotoa.

10 W tym kursie pos, drogi Cytelniku, podstay programoania jęyku masynoym procesoró rodiny Motorola MC680x0. Zalet pisania programó asemblere jest kilka: programy nim pisane reguły ykonują się bar sybko (co ma asadnice cenie ieloadanioym śroisku Amigi, gdie licy się każda ykonya instrukcja), a także ajmują mało pamięci dyskoej i operacyjnej komputera. Na pocątek omóię instalację ora podstay obsługi makroasemblera AsmOne. Uażam, że jest to jtrafniejsy ybór. Asembler ten umożliia ykonyanie programó krok po kroku (t. debugger), co jest bar prydatne yjdyaniu błędó, scególnie pocątku uki jęyka masynoego. Po ropakoaniu archium polecam skorystać e skryptu instalacyjnego. Ale to nie ystarcy by pełni skorystać tego programu. Potreba jesce ainstaloać bibliotekę reqtools.library, robić da prypisy (sources: i includes:), ora ainstaloać pliki głókoe. Instalacja biblioteki reqtools.library polega skopioaniu jej katalogu libs:. Następnie (jlepiej pliku user-startup) prypisujemy sources: katalogu, gdie będiemy trymać kody źródłoe soich programó, aś includes: katalogu, gdie trymamy pliki głókoe. Jeśli nie posiadas plikó głókoych to możes je być chociażby pakietu "NDK" ("Native Developer Kit") aartemu płycie kompaktoej "Amiga Developer CD". Pliki głókoe są potrebne, jeśli chcemy korystać bibliotek systemoych, aierają niebędne stałe. Gorąco achęcam kup tej płyty, o ile jesce jej nie posiadas, gdyż aiera programy pomocne pry programoaniu asemblere, np. program LVO, który podpoiada składnię funkcji systemoych. Jeśli ykoliśmy poyżse cynności jesteśmy gotoi uruchomienia programu Asm-One. Robimy duklik ikonce programu głónego. Po uruchomieniu musimy określić jakim rodaju pamięci ora jaką ilość pamięci (liconą kilobajtach) chcemy areeroać prestreń robocą dla sego programu. Możemy ybrać pamięć Fast, Chip, Publ (publicną) ora Abs (jeśli chcemy toryć program pod konkretnym adresem pamięci). Polecam pocątek ybrać pamięć publicną ("Publ", lub po prostu "P"), ten sposób program areeruje pamięć jięksym stępnym bloku. Ilość pamięci jaką poinniśmy precyć prestreń robocą ależy od tego, jak duży kod chcemy ałaać programu, ilu plikó głókoych ROBERT SZACKI roijanego menu. Omóię tera menu "Project". Jest to podstaoe menu, dięki któremu cytamy kod, d którym pracoaliśmy, apisemy go ora aktualiujemy (scególnie polecam cęsto aktualioać soje programy miarę postępó pracy d nimi). W tabeli nr 2 jduje się opis podstaoych poleceń, których jomość będie m potreb pocątku uki ( iasach a polecenia, którą możemy pisać linii poleceń). Tabela chcemy skorystać ora ile tej pamięci jest fiycnie stęp. Jeśli trakcie pracy programu ycerpie się m areeroa prestreń Naa opcji roboca, ase możemy ją roseryć. Add WorkMem ("=M") Gdy już prebrnęliśmy pre pocątek jesteśmy programie głónym linii poleceń. Zacam, że preferencjach możemy określić pocątkoe parametry tak, że nie będiemy musieli ich określać ciągle noo. W linii poleceń możemy steroać programem a pomocą poleceń lub Naa polecenia Opis Dodaje pamięć prestreni robocej (jeśli bieżąca prestreń jest byt mała). About ("#") Wyśietla informację o programie Asm-One. Quit/Restart ("!") Wychodi programu lub go restartuje. Quick Quit ("!!") Natychmiast programu. ychodi Tabela nr 1 Opis Project Info ("=PI") Informacja o bieżącym projekcie. Wyśietla y systkich kodó źródłoych pamięci formie requestera. Uaga: diałania tej i ielu innych poleceń potreb jest biblioteka reqtools.library! Read Source ("R") Wcytanie kodu źródłoego edytora. Po ybraniu tej opcji ostaniemy poproseni o ybranie pliku kodem źródłoym, który stępnie ostanie ałaany edytora programie Asm-One. Write Source +Mark ("W") Zapisanie kodu źródłoego e cnikiem kodu. Ó cnik ( kodie birnym) jest umiescany pocątku pliku kodem źródłoym, ięc nie systkie preglądarki lub edytory tekstu go odcytają, albo będie idać "kracki" ekranie. Żeby yeksportoać program ykłego kodu ASCII (tekstoego) leży użyć stępnego opisyanego polecenia. Write Source -Mark ("WN") Zapisanie kodu be cnikó (cyli postaci pliku ASCII - ażne gdy chcemy yeksportoać kod edytora tekstu). Write Object ("WO") Zapisanie pliku ynikoego (cyli kodu ykonyalnego). Taki plik będie już moż uruchomić Workbencha lub CLI. Insert ("I") Umiescenie pliku kodem źródłoym enątr aktualnie edytoanego kodu. Zatem edytoany program nie jest astępoany, tylko uupełniany o ybrany plik kodem źródłoym. Update ("U") Aktualiacja programu. Zapamiętaj i użyaj regularnie apisyania postępó pracy d programem! Tabela nr 2 ASEMBLER dla ielonych (cęść 1.) 12

11 nr 1 aiera poostałe opcje tego menu. Po aponiu się tym opcjami będies już potrafił manipuloać plikami źródłoymi. Do edytora chodi się ybierając opcję "Editor" menu "Assembler" lub po prostu ciskając klais "Esc" trybie inii poleceń. W edytore możemy pisać sój program. W trybie edytora pojaia się noe menu: "Edit", którym możemy manipuloać tekstem ora skakać różnych miejsc programie ora "Sources", gdie możemy ybrać edycję jednego 10 kodó źródłoych, ałaanych jednoceśnie (skrót klaisoy to klais funkcyjny od F1 F10). Menu "Edit" predstaiają tabele nr 3 ora 4. W piersym iersu menu idimy opcję "Block". Umożliia o manipulacja blokach tekstu. Następ opcja to "Search" ysukianie ciągu kodie źródłoym. "Replace" służy ysukiania ciągu i amiany ystąpień inny ciąg tekstoy. Rodi poleceń "Move" to premiescanie się kodie. Prysła pora piersy program asemblere! Napismy program "Hello orld!" stałe tycące tych bibliotek. Na pocątek określmy gdie Asm-One ma sukać plikó ałącnikoych a pomocą dyrektyy INCDIR (ielkość liter nie ma cenia). UWAGA: Wsystkie dyrektyy i polecenia asemblera musą być poprene kiem tabulatora (klais Tab). INCDIR "includes:" Następnie ałącmy plik "lvo/exec_lib.i". Zaiera on t. presunięcia ględem bay biblioteki, są to ujemne licby, które móią pod jakim adresem jduje się dane polecenie bibliotecne. Jeśli nie posiadamy tego pliku, możemy go sobie storyć a pomocą programu aartego kompakcie "Amiga Developer CD" o ie "LVO". Możes leźć go sufladie "NDK/NDK_3.1/stoolkit3". Do pracy program ten ymaga stępu plikó rosereniem "FD". Żeby mu to umożliić robimy prypis "FD:" katalogu tymi plikami ("NDK/NDK_3.1/Includes&Libs/FD"). BLOCK Mark Zacanie bloku. Po ybraniu tej opcji jesteśmy trybie acania tekstu. Ruch kursorem pooduje acenie tekstu, którym będie moż preproadać różne operacje (opis poniżej). Jeśli ybraliśmy tę opcję, kiedy tryb acania jest łącony, pooduje to yłącenie tego trybu. Copy Kopioanie aconego bloku. Blok jest kopioany enętrnego bufora. Cut Wycinie aconego bloku. Blok jest kopioany enętrnego bufora i usuany tekstu. Paste/Insert/Fill Wklejanie bloku e schoka. Blok bufora jest klejany miejscu kursora. UnMark Odcenie bloku. Wybranie tej opcji pooduje yłącenie trybu acania tekstu. Loercase Zamia liter bloku małe. Po ybraniu tej opcji ielkie litery aconym bloku są amieniane małe. Uppercase Zamia liter bloku duże. Po ybraniu tej opcji małe litery aconym bloku są amienianie ielkie. Rotate Odrócenie kolejności iersy bloku. Po ybraniu tej opcji acone ierse są odracane taki sposób, że piersy iers staje się ostatnim, drugi - prestatnim itd. Register Wyśietlenie informacji o użytych rejestrach procesora aconym bloku. Po ybraniu tej opcji, belce ekranu ostaną yśietlone rejestry procesora, które są ykorystyane aconym bloku kodu masynoego. Write Nagryanie bloku tekstu pliku. Pooduje apisanie aconego bloku pliku dysku. Vertical Fill Wklejenie bloku i prejście iersa poniżej. Comment Deaktyacja bloku popre staienie ku komentara pocątku każdej linijki. Po ybraniu tej opcji pocątku każdej aconej linijki staiany jest k komentara ; (średnik). Dięki temu ten kod nie będie brał udiału asemblacji programu. Uncomment Aktyacja bloku popre usunięcie ku komentara pocątku każdej linijki. Diałanie tego polecenia jest odrotne poyżsego. Wsystkie acone linijki, które posiadają k średnika pocątku są tego średnika pobaiane, dięki cemu będą brać udiał asemblacji programu. Tabela nr 3 asemblere, który yśietli prosty komunikat ekranie. Ponieaż będiemy korystać biblioteki systemoej "exec.library" otierania innych bibliotek ora "s.library" yśietlenia tekstu konsoli, musimy ałącyć >includes:lvo/exec_lib.i" i gotoe. Wracamy tera edytora Asm-One i pisemy dyrektyę "INCLUDE" odniesieniu poleceń "exec.library", jak i poleceń "s.library": Następnie, żeby utoryć omaiany plik "lvo/exec_lib.i" katalogu "includes:" uruchamiamy program LVO AmigaShell lub CLI stępujący sposób: "LVO exec EQUATES 13 INCLUDE "lvo/exec_lib.i" INCLUDE "lvo/s_lib.i" Prysedł cas program głóny. Najlepiej jak proadimy t. etykietę programu już pocątku, ijmy ją Start. Żeby proadić etykietę programu po prostu pisemy pocątku linii ę etykiety i bepośrednio po niej dukropek. Musimy jpier otoryć bibliotekę "s.library" dięki cemu pobieremy adres konsoli i yśietlimy komunikat. Robimy to stępujący sposób: Start: MOVEA.L 4.W,A6 LEA sme,a1 MOVEQ #0,D0 JSR _LVOOpenLibrary(A6) MOVE.L D0,sbase Na pocątku premiescamy adres (MOVEA) bay biblioteki exec, która ase leży komórce pod adresem 4 rejestru procesora A6. Jest to ymaga operacja pred yołyaniem funkcji bibliotecnych. Rejestr A6 jest ykorystyany łaśnie prechoyania ba biblioteki (ocyiście jest to pe konencja, którą poinniśmy stosoać, gdy korystamy funkcji bibliotecnych). Następnie ładujemy adres (LEA) etykiety "sme" rejestru A1 (jest to a biblioteki, którą adeklarujemy pod kodem). W kolejności musimy umieścić (MOVEQ) rejestre D0 ymaganą ersję biblioteki lub yeroać ten rejestr, gdy nie ymagamy żadnej konkretnej ersji. Na koniec yołujemy podprocedurę "OpenLibrary" a pomocą skoku podprocedury (JSR), której adres oblicany jest stępujący sposób: rejestru A6 jest daa artość pred iasem (cyli stała _LVOOpenLibrary), po cym stępuje apamiętanie bieżącego miejsca programie (celem późniejsego odtorenia podcas porotu podprocedury) i skok pod ten adres. W podprocedure, kiedy ostanie potkane polecenie porotu podprocedury (RTS) program raca miejsca gdie stąpił skok i ykonuje się dalej. Jesce tuż po porocie procedury program głóny staje odpoiedź rejestre D0 - prypadku otierania bibliotek może tam jać się, albo baa biblioteki, albo ero, prypadku, gdy ystąpił błąd podcas otierania biblioteki. Tera yołamy procedurę pobrania adresu konsoli. Służy ku temu polecenie "Output" biblioteki "s". Postępujemy alogicnie poyżsego kodu, tylko że ładujemy adres biblioteki "s" (cyli ynik

12 popredniej operacji) rejestru A6, aś parametry umiescamy rónież innych, odpoiednich dla polecenia rejestrach. Print: MOVEA.L sbase,a6 JSR _LVOOutput(A6) TST.L D0 BEQ.nocon Funkcja "Output" biblioteki "s" raca m łaśnie adres konsoli (ycajoo rejestre D0). Program testuje (TST) ó adres, bo funkcja może rócić ero gdy nie ma stępu konsoli. Następnie prypadku, gdy było ero skace (BEQ) lokalnej etykiety.nocon (brak konsoli). Jeśli jedk D0 aierało licbę różną od era program jest kontynuoany. Możemy użyć tera tego adresu spod rejestru D0 apisania tekstu konsoli, co ró się yśietleniu sego tekstu i amknąć bibliotekę..nocon: End: MOVE.L MOVE.L MOVE.L JSR D0,D1 #text,d2 #eot-text,d3 _LVOWrite(A6) MOVEA.L 4.W,A6 MOVEA.L sbase,a6 JSR _LVOCloseLibrary(A6) RTS To jesce nie koniec. Musimy jesce areeroać pamięć prechoanie y biblioteki, bay biblioteki ora tekstu yśietlenia. Służą tego specjalne dyrektyy asemblera (DC): sbase: DC.L 0 sme: DC.B "s.library",0 text: DC.B "Witaj moim piersym programie asemblere",$a eot: Żeby ciesyć się piersym diałającym programem asemblere poostała tylko jed rec - asembloać kod (cyli pretłumacyć mnemoniki - y poleceń kod birny, roumiały dla komputera) ora apisać plik ykonyalny. Robimy to popre polecenie "Assemble" ora "Write Object". Po prostu ejdź trybu linii poleceń, pis "A", ciśnij enter, a stępnie, jeśli nie było błędó, "WO" ora enter. Jeśli systko posło pomyślnie ostanies poprosony o ybranie ścieżki pliku ykonyalnego (ij go np. "Program.exe"). Tera, żeby pretestoać program ystarcy uruchomić CLI, ejść katalogu apisanym plikiem ykonyalnym i uruchomić go. Na ekranie poinien ostać yśietlony komunikat prykładu. I to by było tyle tym odcinku. Mam dieję, że bre baiłeś się cytając ten artykuł i jesteś pełen chęci byania iedy temat asemblera Amigi. Bibliografia: "Rodi M680x0" Wojciech Cyż "Asm-One" Adam Doligalski "Asembler dla pocątkujących" Adam Doligalski SEARCH Search Noe ysukianie. Po ybraniu tej opcji jesteśmy poproseni o pisanie tekstu ysukania. Wysukianie ropocy się biężącej poycji kursora. Forard Kontynuacja ysukiania danego ciągu. Po ybraniu tej opcji poprednio leiony tekst jest ysukiany dalsej cęści kodu źródłoego. REPLACE Replace Noe polecenie amiany. Po ybraniu tej opcji jesteśmy poproseni o pisanie tekstu ysukania ora tekstu astępującego. Następnie dany tekst jest ysukiany. W prypadku leienia tego tekstu ysukianie jest moment preryane i użytkonik jest prosony o ybranie akcji (Y/N/L/G). Wybranie "Y" oca astąpienie tekstu i sukanie dalej, "N" oca pominięcie tego ystąpienia ysukianego ciągu i sukanie dalej, "L" oca astąpienie i preranie ysukiania, aś "G" oca astąpienie systkich ystąpień od tego pocąsy. Forard Kontynuacja popredniego polecenia amiany ciągu tekstoego. Delete line Kasoanie bieżącej linii. Polecenie kasuje całą bieżącą linię edytora. Set Marks Ocenie danej poycji kodie pre jedno 10 możliych oceń. Za pomocą tej opcji możemy acyć daną poycję tekście, dięki cemu później możemy skakać tego miejsca a pomocą jednej kombicji klaisy. Jump Marks Skok uprednio oconej poycji kodie. Za pomocą tej opcji możemy skocyć uprednio apisanego miejsca programie (10 możliych apamiętania miejsc). Jump ;; Skok sekencji kó ;; (da średniki). Ta opcja pryda się, jeśli będiemy oddielać pene cęści programu sekencją dóch średnikó, cyli takim specjalnym komentarem. Dięki tej opcji błyskaicny sposób możemy prechodić po tych fragmentach. Jump Line Skok podanej linii. Skace linii o podanym numere. MOVE Begin of Line Do pocątku pocątku linii. End of Line Do końca linii. Premiesca kursor końca linii. Page Up Stro poyżej. Premiesca kursor stronę yżej. Page Don Stro poniżej. Premiesca kursor stronę niżej. Up 100 Poyżej o 100 linijek. Premiesca kursor o 100 linii góry. Don 100 Poniżej o 100 linijek. Premiesca kursor o 100 linii dół. Top Do pocątku kumentu. Premiesca kursor pocątek kumentu. Bottom Do końca kumentu. Premiesca kursor koniec kumentu. Left Word Do pocątku słoa po leej stronie kursora. Skace pocątku słoa po leej stronie kursora. Right Word Do pocątku słoa po praej stronie kursora. Skace pocątku słoa po praej stronie kursora. Make Macro Ropocęcie/akońcenie gryania makra. Ropocy gryanie makra, cyli sekencji komend edytora. Do Macro Wykonie granego makra. Wykonuje uprednio utorone makro a pomocą Make Macro. Tabela nr 4 14 linii. Premiesca kursor

13 Emulujemy! Spradźmy jakie programy mamy dyspoycji. Wiąłem pod uagę ctery: A64, Fro, Vice i MagiC64. W teorii jlepse są da środkoe, jedk mają też jiękse ymagania sprętoe, scególnie pod ględem pamięci. Poa tym Vice nie będie diałać be karty graficnej pracującej systemie CyberGraphX lub Picasso96, a to ogranica ilość potencjalnych użytkonikó. Okauje się, że posukianiach jbardiej uniersalnego roiąania ciąż spradają się jstarse programy stace. Na prykład: A64 diała et dyskietki, a żadnych plikó nie treba instaloać tardym dysku. Niestety jego kompatybilność poostaia dużo życenia. Zykła Gia Sisters potrafi yołać błąd. Dlatego ostatecnie decyałem się użyać MagiC64. Jest jmniej problematycny, posiada sereg opcji ułatiających obsługę obraó dyskietek, a także poala uyskać dużo lepsą godność orygiłem. Jak abrać się pracy? Obsługa emulatora nie jest skomplikoa i poinien sobie nią poradić każdy kto choćby parę ray użyał programó systemoych dyskietek. Uruchamiamy go standaro, cyli a pomocą ikony Workbenchu. Od rau mamy stęp systkich opcji podielonych tematycnie. Nie będę tera opisyać całości, bo abrałoby to byt iele miejsca, ale arto rócić uagę kilka scegółó. Proponuję pocątek spróboać uruchomić olną grę lub program dla C64. W tym momencie musimy iedieć jakim formacie jest on apisany dysku. MagiC64 obsługuje popularne formaty D64, T64 ora P00, możemy ięc cytyać obray dyskietek i taśm. Tym sposobem uruchomimy poodeniem praktycnie każdy program. O ile ocyiście jakość emulacji to pooli i tu treba pryć nie każdą grą będie łato. Program posiada oddielne funkcje służące obsługi każdego formatu. Służą tego pryciski D64-Disks, T64-Tapes ora P00-Files. Każdy aiera kilka opcji, których ażniejse to Load i Load+Run. Ten ostatni umożliia uruchomienie emulacji połąceniu automatycnym cytaniem ybranego pliku, który skaujemy liście. Wyśietla jest aartość obrau dyskietki lub taśmy, tak samo jak polecenie LIST dla katalogu (cyli $ ) C64. Prykład idać ilustracji. Jest to bar łaty i ygodny sposób, a także dużo sybsy niż ykonyanie serii poleceń LOAD Basicu. TOMASZ BERNACIK W Treba poiedieć, że konfiguracja emulatora leży mocno robuanych, scególnie jeśli eźmiemy pod uagę, że program diała be ięksego problemu et komputerach yposażonych aledie 3-4 MB pamięci. Posiada iele opcji iąanych grafiką (pryciski Graphics i Video ), oddielną obsługę układó Amigi (opcja Amiga Vie ) i kart graficnych (tryb RTG ). Możemy korystać każdego trybu yśietlania stępnego systemie, et jeśli definiujemy nietypoą rodielcość cy uruchomiony ostanie steronik ekranu aierający niestandare parametry. Bar ciekaą możliością jest rónież apisanie oddielnej konfiguracji dla różnych programó lub gier, które uruchamiamy emulatore. Moż et uruchamiać programy bepośrednio pre duklik ikony Workbenchu, a ybra poycja bre stampoym opiniom, et niebyt mocno robua Amiga może poodeniem służyć emulacji innych komputeró. Rec jas to udaanie jest ogranicone sybkością procesora, nie możemy ięc ocekiać niemożliego, jedk konfiguracja stylu sybsej Motoroli pocątek ystarcy. Jak taki spręt poradi sobie emulacji jbardiej popularnego komputera historii, cyli Commore 64? ostanie ałaa i yko be sego udiału. Wbre poorom jest to bar proste, ystarcy tylko yołać okno Informacje, gdie mieniamy parametry ikon (cyli t. tooltypy). Musimy pamiętać o achoaniu rodaju ikony Projekt. Następnie polu Program pisujemy ę programu, jlepiej raem e ścieżką stępu. Dalej jako piersy parametr podajemy słoo FILE i ę pliku obrau ałaania. Drugi parametr to LOADSTRING, który określa program apisany obraie np. dyskietki, który chcemy yołać. Po każdym słoie pisujemy k róności. Prykłao: FILE=ORBITS.D64 LOADSTRING=ORBITS+MPFIX/AFL Pred ą pliku także poin leźć się ścieżka stępu, która będie skayać miejsce apisania obrau dyskietki. Dla ułatienia moż skorystać katalogu D64DISKS, który jduje się katalogu emulatorem. W takiej sytuacji ystarcy go podać pred ą piersym ymienionych argumentó, cyli: Commore 64 15

14 FILE=D64DISKS/ORBITS.D64 Gdy już odpalimy są ulubioną grę arto spojreć lny ley róg ekranu. Jest tam yśietla sybkość emulacji oblica danej chili i aktualioa bieżąco. Licba ta określa procentoą prędkość udaanego komputera stosunku orygiłu. Dięki temu moż orientoać się cy program dla C64 jest stanie diałać rosądną sybkością. Jeżeli ysponujemy niebyt sybką Amiga i emulacja nie jest płyn możemy spróboać pryspiesyć trochę diałanie. Po pierse yłącmy dźięk, którego ustaienia stępne są pod pryciskiem Sound. Możemy łącać i yłącać nieależnie systkie try kały C64, co jest ść niespotykaną funkcją. Każdy kał ajmuje określony cas pracy procesora. Treba iąć pod uagę, że dźięk jest generoany popre bibliotekę o ie 6581sid i peno nie jest to jsybsa metoda diałania. Poa tym arto mienić ustaienia obrau tak, aby ybra rodielcość tyle ile to możlie odpoiadała obsaroi yśietlanemu podcas emulacji. Nieużya cęść ekranu może pooać opóźnienia, et jeśli ydaje się to mało istotne. Nie be cenia jest też steronik ekranu, dlatego jeśli mamy monitor obsługujący iele różnych cęstotliości odśieżania - nie ahajmy się spradić cy prypadkiem nie spooduje to miany ydajności. Pamiętać treba, że pry małej sybkości procesora licy się praktycnie każdy scegół. Proponuję łącyć opcję SmartRefresh, a także prełącyć funkcję Amiga Vie Amiga Screen. Spooduje to sybse yśietlanie obrau. Obsługą ajmą się tedy oddielne procedury amian systemoych mechanimó, które be użycia karty graficnej są syć olne. Kolejną ażną kestią jest kolija spritó (cy też - sprajtó) anych duskami, cyli obiektó spotykanych praktycnie każdej gre. Funkcję tą możemy yłącyć a pomocą opcji Sprite-Sprite Collisions ora Sprite-Background Collisions. Co ięcej, możemy kontroloać osobno każdy ośmiu spritó obsługianych pre C64. Nie spooduje to co prada pryspiesenia pracy automatu, ale będie to tym bardiej skutecne, im ięcej elementó graficnych formie spritó będie icnych ekranie. Rec jas nie da się palić programu takim stopniu, aby uyskać 100% sybkości Commore 64 standarej Amide 500, ale moje próby skaują, że możemy uyskać pryspiesenie rędu od kilku kilkustu procent, co jest całkiem brym ynikiem. Na peno arto ypróboać tę możliość, scególnie jeśli dysponujemy średniakiem" jakim jest procesor i sybko okaże się, że emulator diała granicy użyalności. Na prykład, gra Orbits uyskuje et 20% orygilnej ydajności, choć średnio pry rogryce artość ta oscyloała granicach 4050%. Sprity możemy też całkoicie yłącyć a pomocą prycisku Display Sprites, ale racej nie o to chodi, chyba 16 że yłącnie celach testoych. Warto spomnieć, że MagiC64 aiera także t. monitor, który umożliia preglądanie i modyfikację pamięci udaanego Commore. Orygilnie komputer go nie posiada i treba użyć datkoego programu, bar cęsto aartego cartridge'u. Aby uruchomić MagicMon emulatore ystarcy użyć prycisku o ie Monitor głónym oknie. Jego obsługa to temat oddielny artykuł cy et całą serię, jedk systkie podstaoe polecenia możemy yśietlić po ydaniu polecenia h (od ang. help). Pamiętajmy, że MagiC64 nigdy nie był programem darmoym, lec typu Shareare. Oca to, że ymaga rejestracji. W ersji roproadanej bepłatnie moż ykonyać systkie operacje, ale diałanie programu ogranicone jest casoo. Zdaję sobie spraę, że obecnie trudno leźć osobę, która pryjmoałaby opłaty, ale bre jest ucyć się odróżniać sytuacje kiedy program diała niepraidłoo, a kiedy potrebujemy po prostu użyć pełnej ersji. W sieci moż leźć instrukcje jak obejsć to ogranicenie, a atem - dla chcącego nic trudnego. Z penością program jest dużo bardiej godny orygiłem niż jego starsy konkurent o ie A64. Więksość typoych poycji dla C64 diała be problemu, niektóre ymagają oddielnych ustaień, ale i to głónie e ględu sybkość emulacji, a nie błędy programoe. Do miarę ygodnej pracy potrebny jest procesor 68030/50 MH, ale ależy to mocno od tego jaki program albo grę uruchamiamy. Napradę komfortoo poudajemy Commore 64 piero dysponując sprętem obejmującym od 68040/25 MH 68060/50 MH. Mimo to MagiC64 ma jedne jmniejsych ymagań śród emulatoró Commore 64 preconych dla klasycnych "pryjaciółek". Naet jeśli dysponujemy niebyt sybkim sprętem możemy go uruchomić i spradić jego diałanie, co może aoocoać apetytem ięcej.

15 OŚMIORNICA pięciolinii O statnimi casy noo acęło być popularne pisanie muyki programach typu tracker. Podstaoym amigoym rędiem jest tutaj ocyiście ProTracker ra e soim antycnym protoplastą - SoundTrackerem. Moż pry nich poostać, o ile nie mamy ygóroanych ymagań. Programy te stały się legendą, mają sój nieaprecalny klimat, ale poiedmy sobie ucciie, że disiaj nie leżą jygodniejsych, et sojej kategorii. Dla użytkonikó bardiej ymagających stępne są dużo nose poycje, które umożliiają pracę godną formatem modułó (cyli popularnym MOD ) lub ryające tym standardem. Ci piersi mają dyspoycji śietnego OctaMEDa, scególnie edycji Sound Studio, o której chcę poiedieć. Nie będie to jedk instrukcja obsługi. Proponuję podejść tematu nieco icej, a mianoicie chciałbym móić Was astanoienia d ykorystaniem instrumentu podłąconego popre łące MIDI. Wydaać by się mogło, że układ patternó, nut i ich parametró apisanych formie licboej nie będą spradać się podcas użyania ykłej klaiatury muycnej. Jedk bre poorom OctaMED umożliia ść sybką pracę, podto możemy diałać obie strony, tn. apisyać nuty formie modułu, a potem odtarać je a pomocą układó dźiękoych Amigi albo buanych brmień instrumentu MIDI. Sojego casu korystałem seroko tej możliości podcas torenia muyki gry Exodus: The Last War. I choć filnie nie ostała ykorysta, całość postała Amide 1200 pry udiale łaśnie OctaMEDa i synteatora Yamaha. Do pracy potrebny jest interfejs MIDI, cyli mała kostka posiadająca gniada typu IN i OUT, a całość podłąca jest portu seregoego sej Amigi. Moż spotkać różne ersje, mniej lub bardiej robuane, ale podstaoe funkcje poostają ase takie same. Standard MIDI postał piersej połoie lat '80- roku i jest obecnie ogólnie panujący jeśli móimy o komunikacji instrumentami. Zatem nieależnie od tego jaki komputer stoi biurku, nie będiemy mieli kłopotu preniesieniem danych. OD CZEGO ZACZĄĆ? Treba decyać jak ma prebiegać s proces torenia utoru. Najlepiej aopatryć się typoy instrument, cyli posiadający integroany moduł brmienioy klaiaturą muycną. Może być to rónież sam moduł brmienioy lub sama klaiatura, ale im bardiej nietypoy esta, tym ięcej kłopotó możemy potkać. Spręt poinien być lny komunikacji standardie General MIDI. Jest to posech cecha instrumetó, ale racam to uagę poodó iąanych obsługą systemie Amigi. Po pierse iele noych urądeń posiada jedynie port USB, który nie ase daje możliość transmisji popre typoe komunikaty MIDI, mimo że istnieje iele adapteró USB-MIDI. Teoretycnie takie połącenie poinno diałać ase, ale praktyka pokauje sereg różnic. Jest to kestia ADAM ZALEPA oprogramoania apisanego pamięci instrumentu, dlatego prypadku problemó nieiele moż poradić. Dlatego polecam systko spradić instrukcji obsługi lub - gdy papier nic nie podpoie - obacyć pred akupem jak achouje się spręt. Chodi o to, aby po podłąceniu Amigi nie mieć ątpliości cy a eentualnymi problemami stoi program cy instrument. Drugą ażną kestią jest fakt, iż jeśli s moduł brmienioy będie ymagał datkoej konfiguracji, nie ase będiemy mogli preproadić ją bepośrednio Amide. Dla niektórych instrumentó istnieją odpoiednie programy, ale moż je policyć palcach jednej ręki. Podto obejmują racej stare urądenia, które niekoniecnie są gorse od noych modeli, ale trudno je być. Typoe połącenie MIDI poinno obejmoać da preody: leży podłącyć ejście yjściem, cyli tyk IN OUT i odrotnie. Proste i logicne. Możliości są tylko die, ięc jeśli robimy to niepraidłoo ystarcy amienić preody. Elektrycnie nie różnią się, ięc nic się nie stanie ani Amide, ani instrumentoi. Po prostu całość nie będie funkcjonoać. Jeśli nie diała transmisja danych proponuję spradić połącenia kabli piersym rędie. Z śiadcenia iem jak łato popełnić jprostse błędy, choć ydaje się to ręc niemożlie, bo precież spradałem to już X ray. Wiele interfejsó posiada buane diody sygliujące pracę i mamy tedy ułatione adanie. Po prysojeniu poyżsych informacji możemy śmiało prejść dalej. Mamy już gotoy spręt, a tera potrebujemy być 17

16 oprogramoanie. OctaMEDa pobieremy Aminetu lub innej strony iąanej Amigą. Nie musi być to jnosa ersja, tym bardiej, że spotkać możemy rónież edycje ocone jako beta, a ich nie polecam. Na potreby artykuły korystałem ersji 1.03c, która skole daje się sych celó. Ważne, aby była to edycja opisa jako Sound Studio, ponieaż poostałe ersje programu nie posiadają ielu ażnych funkcji. Sam program łaściie nie ymaga instalacji, ystarcy kliknąć jięksej (pradę duuużej) ikonie ierunkiem keyboardu i już idimy podstaoe ok. Na pocątek proponuję ustaić ich poycje edług łasnych pryycajeń ora ybrać tryb ekranu, którym będiemy pracoać. Interfejs jest podielony 3 głóne cęści. W asadie systko ygląda pobnie jak ProTrackere, ale program jest pełni systemoy i moż go be ysiłku uruchomić olnym ekranie systemoym. Wystarcy ejść opcję Screen menu górnego Settings i ybrać odpoiedni tryb yśietlania. Po ustaieniu podstaoych opcji edług łasnych pryycajeń, mamy już praie gotoe śroisko pracy. W stępnej kolejności treba uruchomić to co jażniejse, cyli komunikację MIDI. Odpoiednie funkcje jdiemy menu o ocyistej ie MIDI. Musimy łącyć die opcje - MIDI Active ora Input Active. Spooduje to uruchomienie komunikacji pomiędy Amigą a instrumentem. Ściślej móiąc aktyujemy ten sposób sygł ejścioy. Dalej ustaiamy brmienia jakich będiemy korystać podcas pisania muyki. Wybieramy prycisk Props... oknie Main Control, dięki cemu obacymy kolejne okno o ie Instrument Properties. Są tu ukryte ustaienia instrumentu. Aby spooać, że OctaMED będie grał brmieniami modułu MIDI, suaku MIDICh treba ybrać olny kał, a poniżej - poycji Preset - numer bary apisanej module brmienioym. ięksego sensu, bo precież każdym utore możemy korystać innego układu brmień. OctaMED ustai parametry automatycnie podcas cytyania utoru baie informacji apisanych pliku modułu dysku. W polu Name możemy pisać ę astosoanego brmienia, choć nie jest to koniecne. Jedk, gdy już to robimy, każdy pis leży potierdić klaisem ENTER. W precinym raie mia nie ostanie apamięta. Sposób obsługi jest bar bliżony apisu instrumentó plikach typu MIDI, cyli tych rosereniem.midi lub.mid. Moż je masoo pobierać sieci. Podstaoą rónicą stosunku modułó ProTrackera jest fakt, że nie aierają łąconych instrumentó, a jedynie informacje o astosoanych barach, które ma sojej pamięci moduł brmienioy. Warto odnotoać, że OctaMED umożliia apisyanie takich plikó, dlatego gotoy utór będie moż be problemu apreentoać każdym spręcie yposażonym odtarac MIDI komputere lub instrumencie buaną stacją dyskietek albo cytnikiem kart pamięci. Jest to kolej aleta, która pooduje, że możemy łatiej yjść śiat są muyką. Format apisu ustaiamy po ybraniu opcji Save menu górnym o ie Projekt, cyli racej typoo. Na ekranie obacymy okno o ie Save Options, którym możemy skorystać poycji SMF Type 0, cyli t. Standard MIDI File. Jest to co prada starsa ersja formatu, gdyż istnieje także Type 1, ale dla sych celó nie ma to Moż się tym trochę pogubić, ale tylko pocątku. Należy tylko pamiętać, że numer instrumentu OctaMEDie jest całkoicie oddielny od kolejności brmień sym instrumencie muycnym podłąconym komputera pre kabelek MIDI. Mamy dyspoycji typoy akres standardu General MIDI, cyli artości od i każda nich oca określoną barę modułu brmienioego. Każda musi być też prypisa innego kału edytore. Podto kał numer 10 myślnie oca sekcję rytmicną. Dlatego, gdy będiemy chcieli go użyć instrument samocynnie prełący tryb pracy brmienia typoe dla perkusji. Teoretycnie systko możemy też ustaić bepośrednio instrumencie MIDI, ale nie ma to 18 praktycnie cenia. Noa ersja różni się sposobem apisu poscególnych ścieżek, co ułatia edycję programach sekencyjnych. My będiemy tylko apisyać pliki.midi, ięc nie odcujemy różnicy. Funkcja apisyania plikó SMF daje możliość konersji ykłego modułu ProTrackera formatu MIDI. Jest to ocyiście ść trudne e ględu to, że moduł odtarany Amide może aierać - i ykle tak jest - iele datkoych poleceń patterch. Same dźięki są też tyle charakterystycne, że trudno je odtoryć typoym estaie General MIDI. Nie moż ich tak po prostu prenieść noego pliku, chyba że cytamy modułu brmienioego sample Amigi. Nie każdy spręt ma taką funkcję, poa tym jest to ść skomplikoane i niekoniecnie da reultacie pożądaną jakość. Pamiętajmy, że Amiga posługuje się 8-bitoymi pretornikami dźięku, dlatego po odtoreniu ich instrumencie posiadającym lepse parametry możemy się niepryjemnie diić. Jedk jak iemy, dla chcącego - scególnie Amigoca - nic trudnego. Samo preniesienie utoru taki sposób jest o iele łatiejse niż prepisyanie utoru metodą słuch ProTrackera. Pomijam raie kestię achoania tocji utoru, która ostała użyta orygilnym module. To cęsto jest ręc niemożlie i takim prypadku ykle nie poostaje nic innego jak ponone storenie całej aranżacji. Jest to seroki temat i agadnienie upełnie noy artykuł.

17 Wróćmy samego OctaMEDa. Ilość ścieżek MIDI jest ogranico i ynosi 16, lec nie leży ich mylić kałami użytymi patterch. Każdy kał MIDI prekauje informację temat jednego brmienia, ale możemy je ocyiście ykorystać poscególnych ścieżkach różny sposób. Inną kestią poostaje fakt, iż instrument MIDI może se ycyny interpretoać różny sposób. Wiele boiem ależy od polifonii, cyli skrócie od tego ile głosó może być odtaranych jednoceśnie. Treba iąć pod uagę takie kestie jak eentualne kładanie się jednych dźiękó drugie i ich ybrmieanie. Sposób jaki uględnimy to patterch ależy od użytej bary i możliości instrumentu MIDI. Standare brmienia typu General MIDI predstaiają się licbie 128. Wiele instrumentó poala korystać datkoych t. "bankó" próbek, które są aycaj lepsej jakości lub stanoią ariację klasycnych brmień uupełnione o efekty. Bankó może być iele i są prełącane ręcnie lub mogą być ybieranie automatycnie edług storonej ceśniej listy. Drugą grupą są próbki możlie modyfikacji pre użytkonika. Ze systkich możemy korystać rónież OctaMEDie, lec nieco utrudniony sposób. Gdy oknie Instrument Properties łącymy opcję Extended Preset, artość możlia ustaienia suaku Preset rośnie Pierse 128 to cały cas ykły esta MIDI, tomiast poostałe będą ybierane datkoej pamięci modułu brmienioego. O ile kolejność brmień General MIDI jest ściśle określo to niestety nie możemy kontroloania listy datkoych instrumentó (poyżej numeru 128). Dlatego korystająć różnego sprętu uyskamy róne reultaty. Sam użyałem kilku synteatoró Yamahy i Rolanda. Na każdym be ięksego problemu uyskałem ięksość bar, pry cym treba było niestety się ich trochę sukać. Z drugiej strony, gdy już jdiemy ięksość interesujących s próbek, ystarcy apisać numer, gdyż ich kolejność pamięci instrumentu jest stała. Na scęście jest to praca ykonia jednoraoo i nie ymaga ielkich kładó. Treba po prostu spradić pod którym numerem apisane są określone brmienia. Niektóre poycje mogą być też puste. Nie ynika to lenista producenta, lec nieprecyyjnej obsługi pre OctaMEDa, który nie pomija nieużyanych numerkó. Nie płya to żaden sposób efekty sej pracy. Gdy już mamy ustaione systkie parametry możemy acąć proadać nuty a pośrednictem instrumentu. Robimy to gruncie recy tak samo jak podcas grania ykłej klaiature komputeroej. A może lepiej byłoby poiedieć pobnie. Nie móimy tera o technice gry, tomiast sama obsługa nie różni się, opróc odmiennego ustaienia pojedyncych brmień. Prypomnę, że edycję aktyujemy ybierając pole Edit oknie Main Control. Możlie jest także proadanie akordó, choć nie diała to byt bre e ględu opóźnienia synchroniacji instrumentem. Więksość takich nut treba później yrónyać, ale i tak jest to dużo lepsy sposób niż be pośrednicta MIDI. Jeżeli dysponujemy klaiaturą dymicną, OctaMED może prełożyć jej skaania i apisać odpoiednie artości patternie. W menu górnym o ie MIDI mamy jesce kilka innych ażnych funkcji iąanych instrumentem. Możemy spraić, aby OctaMED mógł być kontroloany a pomocą enętrego sekencera MIDI. Należy tylko łącyć opcje Slave Mode Active. Podcas problemó synchroniacją casoą (podcas odtarania i gryania), możemy skorystać opcji Send Sync lub Ext Sync. Piersa pooduje ysyłanie informacji o poycji utore, gdy acniemy go odtarać lub atrymamy. Druga funkcja umożliia astosoanie sygłu synchroniacji generoanego pre urądenie MIDI, cyli prykład moduł brmienioy. W tym prypadku musi być także akty opcja o ie Input Active. Dodatkoo program może ysyłać cyklicne komunikaty celu spradenia cy połącenie MIDI prebiega be problemó. Moż to pryróć sygłu PING podcas pracy sieci. Taki sposób potierdania połącenia umożliia opcja Send Active Sensing. Jeśli mamy enętrny moduł 19 brmienioy rodielony klaiaturą muycną, samo połącenie typu MIDI IN spooduje, że nuty będą popranie apisyane patternie, lec żadne dźięki nie będą odtarane. Prydałoby się tedy, aby informacje generoane pre ciskanie klaisy racały modułu brmienioego. Będie się tak diało, gdy łącymy kolejną opcję - o ie Send Out Input stępną tym samym menu górnym. Dięki temu brmienia ostaną potórone instrumencie MIDI, a dla s oca to tyle, że będie słychać jak gramy. Domyślnie nie systkie parametry MIDI są apisyane edytore. Dotycy to takich kestii jak prykład moment ora cas prytrymania i puscenia klaisa, a także głośność, gdy podłąconą mamy t. klaiaturę dymicną. Obie informacje będą uupełnione jeśli aaktyujemy opcje Read Key-Up's ora Read Volume. Dodatkoą koryścią jest fakt, że możemy połącyć odtaranie muyki pre moduł brmienioy raem dźiękiem generoanym pre są Amigę. W takiej sytuacji pamiętajmy, aby standare sample były umiescone cterech pocątkoych kałach (ścieżkach), nieależnie od komunikacji instrumentem MIDI, który będie pracoał poostałych kałach patternie. Resta uag poostaje be mian, tj. apisy patterch leży toryć tak samo dla każdego instrumentu aróno cysto samploanego, jak i MIDI. Pomijam ocyiście cechy charakterystycne ustaiane dla poscególnych instrumentó. Zróćmy uagę, że edytore jednym kale możlie jest apisanie informacji o różnych instrumentach. Jest to cechą systkich programó typu tracker. Gdy korystamy MIDI ażną kestią jest moment, którym prełącane są brmienia instrumentu. Normalnie program mienia je podcas odtarania utoru, gdy tylko trafi apisaną nutę noymi parametrami. Casem jedk może to pooać

18 niepraidłoe odtaranie e ględu różny cas aktualiacji tych informacji module brmienioym. Dlatego możemy użyć opcji Immediate Preset Change, co spooduje, że brmienia będą mieniane od rau po mianie artości programiem, cyli praktyce, gdy skońcy się odtaranie danego dźięku lub ostanie ono prerane. Prypomnijmy, że oknie Instrument Properties leży tym celu użyć suaka o ie Preset. Opcja ta nie ase ma cenie, ale prypadku niektórych instrumentó może okaać się nieocenio. Pry pracy MIDI mogą daryć się problemy połąceniem, casami łącymy też niepraidłoą funkcję. Może to spooać mianę informacji module brmienioym tak, że acnie on źle odtarać apisane nuty. Typoym problemem jest mia kału sekcji rytmicnej. Co tedy robić? Należałoby yłącyć instrument MIDI lub resetoać jego ustaienia. Możemy to realioać pre stępną opcję menu górnym MIDI - tym raem o ie Send MIDI Reset. Poala to ropocąć ustaianie systkich parametró od pocątku lub cytanie ich noo modułu OctaMEDa. Pośrednią formą resetu jest rónież opcja Reset Pitch/Preset, dięki której pryracamy ustaienia pokręteł miany ysokości dźięku, modulacji ora informacje o instrumentach systkich kałach MIDI. Nie jest to może byt cęsto ykorystya funkcja, ale poala ustrec się yłącania programu lub instrumentu i ręcnej miany systkich ustaień. Program diała tedy niejako cysto i każraoe cytanie utoru spooduje ustaienie systkich funkcji taki sam sposób jak ceśniej. W precinym raie moglibyśmy uyskać różne efekty pracy, boiem nie każda opcja diała beględnie, tn. niektóre operują artościach odniesieniu innych funkcji. Usłys... To już systkie podstaoe możliości OctaMEDa kontekście ykorystania instrumentu MIDI. Podcas pracy będiemy korystać klasycnych funkcji edycyjnych, które - jak już spomniałem - mogą odnosić się aróno MIDI, jak i układó dźiękoych Amigi. Daje to niepotaralne możliości połącenia dźiękó typoo komputeroych enętrnym modułem brmienioym. Program jest robuany i nie sposób jednym artykule predstaić systkich jego alet. Warto się nim ainteresoać, choć jest mniej popularny, ale a to dużo bardiej ygodny od starych roiąań postaci różnych ariacji SoundTrackera. Jak iamo OctaMED yodi się e starsego MEDa, jest ięc roseroną ersją starych pomysłó. Robi to ciekay sposób i tego całoicie godie systemem operacyjnym, co jak iemy nie jest takie ocyiscie i asługuje uagę. Posiada sereg funkcji, które poalają ygodną i sybką pracę. Zapisanie krótkiego motyu muycnego nie ajmie m ięcej niż kilka lub kilkaście minut. Dlatego co cekamy? Zobac... 20

19 Prygoda tym ciekaym edytorem acy się jesce pred jego uruchomieniem. Wystarcy spojreć konfigurację Workbencha, która apisa jest dyskietce instalacyjnej. Nie jest to typoy pulpit, lec ostał uupełniony o kilka ciekaych funkcji, jak prykład mia pryciskó okien. Są to głónie datki iualne, ale ygląd systemu ersji 1.3 jest dięki temu dużo pryjemniejsy. Dodatkoo ostały użyte bardiej ciasne ccionki, które poalają mieścić ekranie ięksą ilość informacji, mimo że same pisy nie są mniejse. Ten sam krój jest myślnym rónież ekranie edytora, co ciesy jesce bardiej. Widać, że autor pryłożył się sojego adania. Jest to co prada bardiej asługa firmy 17 Bit Softare, jako że EdWord lał się jednej dyskietek kolekcji Public Domain. Moż poiedieć, że pre to ogóle ostał auażony. Co ciekae, ta sama grupa acęła później produkoać gdy pod syldem Team17, który kojary penie każdy użytkonik Amigi. Należy spomnieć, że istnieje nosa ersja EdWorda, ale ymaga Kickstartu 2.0, dlatego proponuję traktoać ją osobno. No bre. Workbencha użyamy der cęsto, Super Froga lubimy syscy (no nie iem pryp. Red.), ale cy sam program jest art uagi? Aby odpoiedieć to pytanie ystarcy spojreć menu górne. Z pooru nie jest byt robuane, ale aiera kilka ciekaych opcji, których próżno sukać innych edytorach. Zacnijmy od tego, że program diała bar sybko et jak arunki 7 MH standarej Amigi 500. Porusanie się po tekście, jak rónież preijanie aartości nie spraia problemó aróno pry małych, jak i dużych plikach. Możemy prechodić poscególnych fragmentó nie tylko a pomocą ysukiania kó, lec rónież pryjmując a kryterium takie parametry jak prykład numer linii cy t. offset bajtoy. Warto rócić uagę, że możemy skorystać artości podaanych nie tylko diesiętnie, ale także systemie sesstkoym, ósemkoych i rescie - dójkoym, cyli birnie. Jest też dyspoycji podręcny konerter artości, co jak iamo prydaje się głónie programistom. Kolejne menu jest iąane operacjami dyskoymi i aiera funkcje takie jak mia y, kasoanie pliku cy modyfikacja atrybutó (t. bitó protekcji). Jest to bar nietypoe roiąanie, które może mieć tyle samo olennikó, co precinikó. Na peno nie leży typoych cy alecanych cech programu i proada peien nieład. Jedk biorąc pod uagę ogranicone asoby pamięci ykłej Amigi 500, staje się to kolejną Pisanie PO EKRANIE E ADAM ZALEPA aletą. Dięki temu nie musimy uruchamiać kolejnego programu, aby ykoć podstaoe operacje plikach, a to pry małej ilości pamięci mogłoby iąać się yłącaniem i pononym uruchamianiem EdWorda. Do tekstu be problemu staimy też plik tekstoy ora olny k ASCII podręcnej tablicy kó. Funkcje te są pradę radko spotykane małych edytorach, których precież leży s predmiot badania. W interesujący sposób ujęto acanie tekstu. Co prada niebyt poba mi się ybieranie pocątku i końca bloku, gdyż ykonujemy je a pomocą oddielnej opcji menu, amiast klikania po tekście. W upełności rekompensuje to jedk możliość acenia bloku aróno poiomie, jak i pionie. W obu prypadkach możemy sobodnie staić blok inne miejsce, a tekst ostanie odpoiednio automatycny sposób rosunięty. Dodatkoo jed opcji aiera podgląd skopioanego fragmentu, dięki cemu łatiej orientujemy się układie całego tekstu. Program operuje pojęciem clipboardu, cyli schoka systemoego, mimo że Workbenchu 1.3 nie jest on cęsto użyany i bre agościł łaściie piero systemie 3.0. Zaartość skopioanego bloku możemy posortoać edług kilku kryterió ora ydrukoać co ciekae - rónież be torenia noego kumentu. Jest to kolejny ukłon dla użytkonikó dysponujących mało robuaną Amigą. Mam rażenie, że ta myśl preijała się cały cas autoroi podcas torenia EdWorda i bar mi się to poba. Stara, bra skoła dytor tekstu łącony Workbencha 1.3 nie jest byt robuany. Moż poiedieć, że praktycnie posiada jedną głóną opcję: pisanie tekstu. W nosych systemach jest trochę lepiej, ale dal jest to bar prosty, żeby nie poiedieć prymityny program. Spełnia soje adanie sytuacjach aaryjnych i tym końcą się jego alety. Na scęście istnieje iele skołych amiennikó, jedk jeśli dysponujemy ykłą Amigą mamy niemały dylemat. Pomyślmy... Prydałby się program, który nie ajmuje iele pamięci, a oferuje trochę bardiej aaansoane funkcje. Najlepiej taki, który diała pod każdym systemem operacyjnym, aby nie treba było mieniać pryycajeń po robuie komputera cy po prostu ymianie Kickstartu. Cy jdiemy taki program? Ależ ocyiście predstaiam EdWorda. 21

20 pisania programó. Zobacmy jak daleko od tej myśli są disiejse roiąania, gdie optymaliacja jest jednym ostatnich punktó kolejce. Ogromnie prypadła mi gustu opcja ielokrotnego staiania tekstu, który proadamy nie jak aycaj edytore, lec osobnym oknie pobnym ysukiarki. Dięki temu możemy pracoać datkoych potaralnych fragmentach nieależnie od tego co apisemy schoku cy innych plikach dysku. Program daje także możliość definioania achoania klaisy funkcyjnych. Nie jest to może bar ażne, ale połąceniu poostałymi możliościami pooduje, że edytor ten może stać się rędiem rónym, a może et bardiej ygodnym od innych unych produktó, jak prykład Cygnus Editor. Posiada oddielne okno konfiguracji, które - nou - nie jest presadnie robuane, ale skole stosoano je arunkó Workbencha 1.3. Wybór rodielcości nie iąże się koniecnością instaloania datkoych bibliotek, lec ystarcy skorystać jasno opisanego prycisku. Nasej uade nie poin rónież umknąć linia stanu ic lnej cęści ekranu. Widimy tutaj takie informacje jak aktualny numer linii i kolumny, ielkość tabulatora cy aktyny tryb proadania tekstu. Z penością prycynia się to ięksej ergonomii pracy, chociaż nie jest to nic noego. niestety pooduje, że lepsej Amide nie będiemy mogli ykorystać noych możliości sprętu cy systemu. Z drugiej jedk strony, dla takich osób istnieje nosa ersja EdWorda, która nie posiada ymienionych ad. Dlatego moim prekoniu systko ależy od tego jak chcemy idieć program i prede systkim jaki sposób i cym będiemy go użyać. Prym, że nie spodieałem się tak treściego programu, gdy piersy ra uruchamiałem EdWorda. Pocątkoo sądiłem, że mam cynienia kolejnym prostym edytorem, który nie nosi nic ciekaego. Zykle skupiają się one podstaoych funkcjach i mają pobne opcje. Jeśli już posiadają bardiej aaansoane możliości ymagają racej systemu 2.1 lub 3.0. Tutaj mamy cynienia pradę solidnym kaałkiem oprogramoania, które ma śmiesne niskie ymagania sprętoe. Na scęście moja cujność nie ostała uśpio. Bar cenię sobie optymalne użycie asobó i EdWord jest tego śietnym prykładem. Nie mamy tu fajererkó, lec bre pisany edytor, którym jdiemy to, co jbardiej potrebne każdej Amide. Okauje się, że panoie Team17 nie pisali tylko gier, a de systko ase stosoali dbałość o ysoką jakość. Moż ocyiście mieć trochę a łe autoroi, że niebyt bre Moż poiedieć, że systko jest skole skrojone dla mało robuanej konfiguracji Amigi. Program poala pracoać efektynie pry achoaniu skromnych środkó. Cy stregam jakieś ady? Z poyżsego punktu idenia nieielkie. Niektóre elementy interfejsu są nietypoe, ale trudno cynić tego arut, tym bardiej, że są bar funkcjolne i łate obsłude. Skoda, że nie możemy cytać oddielnych ersji jęykoych, chociaż penie i tak nie cekalibyśmy się ersji polskiej, ięc i ten problem poostaje cieniu. Wiele funkcji ostało astosoanych styny sposób, co 22 tryma się standardó, ale eźmy pod uagę, że pocątki tej historii sięgają drugiej połoy lat '80-tych. Wtedy jcęściej użyało się autorskich roiąań i jest to diś bardiej niż icne. Dięki temu użytkonicy Amigi 500 otrymali kompletny produkt, którego użycie nie ymaga achloania dyskietkami, ani nie ruca robuy komputera. Takie podejście użytkonika jest diś passe, lec uażam, że jest to bar skaane bie Amigocó poracających po latach sego komputera. Pamiętam casy, gdy uruchomienie programu be tardego dysku iąało się utratą neró podcas ielokrotnego prekładania dyskietek, et gdy chciało się uruchomić prosty program. Mimo to iele osób ykayało się nieykłymi umiejętnościami, prykład m prykład osoby pracującej PageStreamie be tardego dysku. Pry EdWordie nie śiadcymy takich sytuacji. Możemy go ięc śmiało polecić systkim tym, który chcą odkryć Amigę lub odkuryć starą, brą pięćsetkę po latach. I jesce mała rada. Program jdiecie sieci be ięksego problemu, lec proponuję acąć od prerertoania biblioteki Public Domain o ie 17bit stronie.amiga-stuff.com. EdWord ostał ydany 1775-tej dyskietce tej serii, a cała kolekcja aiera praie 5000 stuk. Moż tam spotkać sporo średnich produkcji, ale śród nich mamy pradie perełki. Pry okaji stro biera iele informacji temat innych estaó oprogramoania, m.in. Freda Fisha, a także kolekcji ydanych płytach CD głónie angielskich i niemieckich. Wiele nich jest disiaj całkoicie apomnianych, a to błąd, bo aierają pokaźną ilość ciekaych programó, co jesce ra podkreślę - także dla mało robuanych komputeró.

21 ADAM ZALEPA W śród oprogramoania postałego dla Amigi drugiej połoie lat 90tych arto yróżnić produkty niemieckiej firmy prodad. Mają spore ymagania sprętoe, jedk oferują bar ciekae roiąania. Jednym nich jest Monument Designer, a pomocą którego możemy toryć efektone planse tytułoe. Wykorystyałem go jesce roku 2000, podcas piersej edycji Amiga Meeting i moż to auażyć djęciach auli Uniersytetu Łódkiego. Do dyspoycji był tedy rutnik pryjmujący yłącnie sygł VGA, ięc popular Scala Multimedia nie mogła być odpoiednio ykorysta. Wybór padł ięc nooceśniejsy program, a całość uruchomio była Amide 1200 yposażonej kartę graficną CyberVision 64/3D. Monument Designer teoretycnie nie ma dużych ymagań, ystarcy mu procesor i kilka megabajtó olnej pamięci. Jedk praca takim estaie nie będie leżała byt ygodnych, podto podgląd grafiki będie kłopotliy. Na scęście same reultaty sych diałań nie będą się różnić od tych, które uyskamy bardiej robuanych konfiguracjach. Możemy boiem apisać storone slajdy różnych formatach i to niekoniecnie tych, które są obsługiane pre s spręt. Program jest pisany pełni systemoo, uruchamia się olnym trybie yśietlania. Jego interfejs podielony jest da głóne ok, których jedno precone jest dla osób torących animację. Zgada się, program umożliia nie tylko ykonie pisó, ale rónież daanie grafiki, animoanie całości i spięcie a pomocą genlocka. Jest to całkiem oddielny temat. Disiaj ajmiemy się ięksym oknem, które służy edycji plans projektu. Uyskanie ciekaie yglądającego pisu jest niebyt skomplikoane, ale ymaga kilku diałań. Program moż spotkać niemieckiej ersji, ale nie jest to preskoda nie pokonia, et jeśli nie my jęyka. Na pocątek treba orientoać się aartości ok. Otóż jest to podgląd TYTULARZ ciąż fali sych slajdó. Z praej strony mamy prycisk ocony skrótem Sk (jak skaloanie) i licbą, prykład 40. Oca to poiom sego prybliżenia oknie edycji. Należy tu ybrać artość, która pooli uicnić całą plansę. Podgląd jest aktualioany od rau po mianie opcji, ięc idać co mieniamy. Okno jest podielone iele cęści i możemy jednoceśnie obseroać co jmniej kilka nich, ale raie nie musimy się tym ajmoać. Ważne, aby pierse diałania były ykonyane plansy icnej leym górnym rogu ok, cyli tak jak idimy podgląd od rau po uruchomieniu programu. Gdy już iemy jakim obsare mamy diałać, treba proadić tekst. Z paska rędioego górnej cęści ok ybieramy ikonę literą T. Potem klikamy olne miejsce slajdie i możemy be problemu pisać tekst aróno jednoiersoy, jak i cisnąć Enter i pisać dłużsy komunikat. Wsystkie parametry ustaimy a chilę, raie ajmijmy się treścią pisu. Na góre ok idać da pola jedno ą ccionki, drugie pokauje aktualną ielkość. Jeżeli mienimy te artości, s pis automatycnie biere innego kstałtu. Nie treba nic acać cy potierdać. Zaycaj treba jesce ustaić poycję tekstu. Aby to ykoć musimy ybrać paska 23 rędi prycisk yglądający jak skaźnik myski. Zjduje się obok popredniego. Gdy to robimy pis oknie ostanie obiediony ramką. Możemy ją tera presunąć myską, a tekst ostanie odpoiednio ustaiony. Na góre ok jdują się jesce ctery inne pola o ść tajemnicnych oceniach TX, TY ora KX i KY. Obok nich możemy ybierać różne licby. Ocają one - kolejności: romiar poiomy i pionoy tekstu ora t. kerning, cyli odstęp pomiędy literami. Ciekae jest to, że obu prypadkach parametry te możemy reguloać oddielnie horyontalnie i ertykalnie. Poala to romieścić pis kładnie tak jak chcemy nieależnie od interlinii cy innych informacji apisanych raem ccionkami. To podstaoe funkcje. Pradią siłę program pokauje piero, gdy ykomy duklik ramce tekstoej. Na ekranie pojai się tedy upełnie noe okno masą pryciskó. Zróćmy uagę, że posiada kilka akładek, których idać się ięksości pobne opcje, lec są uupełnione o kilka charakterystycnych pól. W piersej akładce o ie Front możemy kładać efekty ypełnienie pisu. Wybieramy prycisk Muster/Farbe i mamy możliość ybrania gotoego gradientu albo też utorenia łasnego prejścia tolnego pry ykorystaniu dóch lub trech bar prejścioych. Opcja Pattern oca kolei łożenie tekstury ccionki pliku apisanego dysku. Ocyiście be problemu moż też ybrać jeden kolor palety pobnej systemoego koła koloró (ang. color heel). Do tego celu precone jest osobne pole ocone jako Farbeusahl. Trochę yżej ic jest funkcja Fett, cyli pogrubienie ccionki. Moż tu reguloać romiar i konsekencji

22 uyskać rónież sam obrys konturó. Ciekasą opcją jest Kursiv ora poiąania nią Rotation. Obie poodują obrót ccionki, jedk upełnie inny sposób. Piersa łąca po prostu pochyły krój, pobnie jak procesorach tekstu. Rotation umożliia tomiast obrócenie każdej litery o olny kąt, co może prydać się, aby uyskać cekaie yglądający pis. Obie funkcje moż połącyć i użyać jednoceśnie. Nie spotkałem się innym programem, który miałby tak pomyślane opcje edycyjne ykłego, daałoby się, pisu. Poostałe akładki dają możliość ustaiania pobnych opcji, ale iąanych konturem ccionki ra grubością polu Starke, cieniem albo obrysem perspektyie. W dóch ostatnich prypadkach możemy reguloać kąt ora promień diałania efektu. Każda akładka aiera te same efekty co Front i raem daje to praktycnie nieogranicone możliości. Już samo ustaienie ypełnienia i konturu ccionki różnymi gradientami pooduje miły dla oka efekt, a jest to piero mała cęść możliości programu. Wsystko nie yglądałoby tak bre, gdyby nie to, że Monument Designer ustępnia bre ykony efekt t. antialiasingu ccionek. Podcas edycji nie idać jego diałania, ale moż go obacyć już małym oknie podglądu, który uruchamiany ybierając ikonę symbolem monitora (pośrodku paska rędioego). Jest to funkcja preco dla użytkonikó mniej robuanych Amig, boiem apisanie grafiki pełnych ymiarach może potrać nich ść długo. Dodatkoo mamy dyspoycji tryb sybki ( schnell ), a także mit Hintegrund ora ohne Hintergrund. Piersa opcja to generoanie podglądu plansy ra tłem, a pomocą drugiej obacymy sam tekst. I nou - jeśli mamy niebyt sybki komputer, arto skorystać sybkiego podglądu tylko pisu, bo cnie pryspiesy to pracę d pojedyncymi slajdami. Obsar precony tekst możemy mieniać a pomocą pola umiesconego poniżej Sk służącego skaloania podglądu. Mamy możliość uyskania automatycnie projektu pasującego ymiaró oboluty kasety VHS, ale ocyiście disiaj nie jest to byt użytecne. Prydatne a to będą opcje neutral i Textgrosse, dięki którym możemy uyskać pełny obsar ypełnienia ekranu lub achoać marginesy tak, aby żaden pis nie ysedł poa idialny obsar ekranu. Jeżeli chcemy ykorystać planse trybie PAL jest to bar bra propoycja. W innym prypadku nie ma ięksego cenia, bo możemy użyać różnych rodielcości. Gdie to ustaić? Tu chodimy funkcji apisyania plansy jako grafika formacie IFF ILBM. Prechodimy menu górnego Projekt i ybieramy której chcemy preentoać s projekt, a nie komputera użyanego jego generoania. opcję ILBM-Export. Zobacymy kolejne okno iąane tym raem eksportoaniem plikó graficnych. W górnej cęsci ybieramy tryb yśietlania, jakiego chcemy skorystać. Do dyspoycji mamy standare okno yboru, gdie ustaiamy rodielcość i ilość koloró. Wicne są systkie tryby yśietlania uaktynione systemie. Nieco niżej decydujemy o jakości sej grafiki ( Qualitat ). Podstaoe funkcje to ysoka jakość ( hochertig ) ora niska ( gering ), która ocyiście będie pooała dużo krótsy cas apisyania pliku. Określenia te są ść umone i dużej miere ależą od ykorystanych tekstur, dlatego proponuję spradić jak yglądają planse apisane pry użyciu obu sposobó. Dopiero później moż decyać się filną postać grafiki. Weźmy też pod uagę, że ybrany tryb yśietlania poinien gadać się tym, który będie użyany podcas preglądania gotoego projektu. Możemy skaać tryb, który nie będie możliy astosoania, prykład 256 koloró Amide układami ECS. Może się też daryć, że będie treba stosoać skaloanie, aby obra ypełnił cały ekran co nie będie ani ygodne, ani byt sybkie, scególnie pry ykorystaniu dużej ilości koloró. Dlatego pryjmijmy parametry Amigi, mieścić się jednej plansy. Całość może być romiesca po całym oknie podglądu olnej poycji, nieależnie od tego jaka cęść pisu będie ic jednym slajdie. Dięki temu możemy uromaicić tło sego projektu lub po prostu pryspiesyć edycję. 24 Jeśli mamy cynienia dłużsym tekstem, pisyanie go bepośrednio oknie podglądu jest nieygodne. Dlatego program posiada opcję cytania pliku tekstoego. Należy ybrać opcję Import ASCII menu górnego Projekt. Potem możemy ustaić systkie parametry tekstu, tak jak ceśniej. Warto rócić uagę, że ałaany tekst nie musi Monument Designer jest nieątpliie jednym jciekasych programó służących torenia preentacji dla Amigi. Na piersy rut oka prypomi bardiej oprogramoanie pecetoe typu Poer Point, ale jest to tylko iualne pobieństo. Wyróżnia się ieloma radko spotykanymi cechami, które spraiają, że projekt może być torony bar elastycny sposób, a później preentoany praktycnie olnym komputere. Wystarcy apisać efekty pracy pliku graficnym, który moż ykorystać tysiąc sposobó. Możlie jest też użycie bardiej skomplikoanych funkcji takich jak kał alfa cy animoane elementy graficne, ale ajmiemy się nimi innym raem. Reasumując polecam apryjaźnienie się produktem firmy prodad. Pocątki mogą być trudne, ale jego możliości spraiają, że arto pomęcyć się pre chilę. Potem sybko okauje się, że obsługa nie jest taka skomplikoa jak się ydaało, a uyskane reultaty ygradają cały łożony trud.

23 FUNKCJE HANDLOWE cęść 1. ADAM ZALEPA Na peno ielu Was słysało o rynku Forex. Nayamy tak międyroy rynek alutoy, którego diś stęp moż mieć stosunkoo łaty sposób. Inestując chcemy arabiać, ale to nie takie łate, bo jesce sybciej moż stracić. Cała stuka polega umiejętności aliy łaśnie ykresó, które pokaują tym prypadku miany kursó alutoych. To nic innego jak badanie prebiegu funkcji, choć ocyiście nie ygląda to tak ładnie i beproblemoo jak pokaują internetoe poradniki. Dla Amigi postało co jmniej kilka skołych programó kreślących romaite funkcje. Nie są byt ne, ale bar bre spełniają soje adanie. Co ięcej, mają ykle dużo iękse możliości niż samo graficne predstaienie osi rędnych i odciętych. Osobiście od lat korystam dóch: MathX i polskiego Rachmistra. Ten drugi jest decyanie łatiejsy obsłude, N oy rok skolny pred mi, dlatego ajmiemy się disiaj funkcjami. Badanie prebiegu mienności to jeden klasycnych temató, którym kłopoty ma ięksość ucnió. Nie będiemy jedk prynudać. Proponuję ająć się tematem nieco inny sposób, mianoicie uśiamić sobie cego może prydać się umiejętność roumienia artości pojaiających się układie spółrędnych? ajmuje mniej miejsca dysku i ma małe ymagania sprętoe, dlatego od niego acniemy. CZYSTA MATEMATYKA Program Rachmistr nie jest byt robuany, jedk poodeniem może służyć prostej aliy funkcji. W głónym oknie konujemy obliceń, a moduł ykresu jest ukryty głónym oknie pod pryskiem Wykres. Po jego skaaniu program uruchomi się oddielnym ekranie. Tera le pisujemy ór funkcji, a potem pryciskamy Start. Najlepiej acąć od prostego prykładu, prykład: sin(x), a stępnie spróboać określić pry jakim akresie argumentó funkcja rośnie, a pry jakim maleje. Takie cytanie ykresu jest podstaą jeśli chcemy alioać 25 skomplikoane dane. Ocyiście to co będiemy idieć rynku Forex będie dużo bardiej niepreidyalne i ależnie od co jmniej kilku cynnikó, lec iele ależy rónież od poiomu scegółoości ykresu. Wbre poorom prebieg może być bliżony odcinkami typoych funkcji matematycnych. Alię możemy także preproadić automatycnie, ale tu treba już użyć bardiej robuanego programu. Proponuję spomniany ceśniej MathX, który korysta "Magic User Interface" i iąku tym jest dużo bardiej elastycny. W głónym oknie mamy opcję Prebieg ( Discussion ), dięki której uyskujemy stęp ok aliy prebiegu funkcji. Spróbujmy pisać ór, a potem ybrać prycisk Start. Po praej stronie będiemy mieli podane różne scegółoe informacje. Nas jbardiej ainteresuje poycja Punkty pregięcia (ang. Turning points ). Określa o ni mniej ni ięcej, tylko punkty, których funkcja mienia sój kierunek. To samo będiemy musieli robić rynku alutoym, atem taka skróco uka będie niemiernie prydat później. Najlepiej ropocąć od łatych prykładó, a stępnie komplikoać je cora bardiej.

24 TROCHĘ RYNKU Gdy iemy już jak obsługiać podstaoe funkcje programó arto iedieć się ięcej temat jaisk ystępujących rynku Forex. Jest ich bar iele i nie będę ykładał teorii, boiem jest o bar obser i seroko stęp ielu publikacjach. Chciałbym tomiast skupić się kilku ażnych aspektach, które moż łatością preśledić sym amigoym podórku. Alię proponuję ropocąć od ybrania jednej pary alutoej, której preproadimy se diałania. Cym jest para alutoa? To nic innego jak stosunek jednej aluty drugiej, tak jakbyśmy ykonyali jednoceśnie operację akupu i spredaży. Dla jasności niech będie to jbardiej para EUR/USD, cyli stosunek euro lara amerykańskiego W skrócie móimy o nim eurolar. Piersą ymienionych alut yamy baoą, a drugą kotoaną" Informację jaką niesie a sobą para alutoa odcytujemy taki sposób: ile aluty kotoanej musimy apłacić a alutę baoą. Wydaje się to ść skomplikoane, ale po penym casie acy się to roumieć niemal automatycnie. Dla s jażniejsy jest kurs i jego alia, tomiast aby lepiej lepiej preidieć nietypoe achoania poinniśmy ć toarysące im (lub preidyane) okolicności gospodarce. Aby nie aciemniać obrau, raie o tym nie będę móił. Wykresy kursó są różne, lec moż je podielić die głóne grupy. Predstaiają dane formie linioej lub t. śiecoej, co prypomi nieco ykres słupkoy. Jest to jedk tylko iualne pobieństo, boiem śiece pokaują nie tylko sam ruch kursu pomiędy minimalnym a maksymalnym ychyleniem, ale także jego dymikę. Jest to ięc interpretacja grafic kursu alutoego. Występują t. śiece białe i carne. Jest to tylko umo a i praktyce ystępują różnych barach. Mają tę samą buę, lec różnią się tym, że piersa oca rost kursu, a druga - spadek. Na ykresie od rau idać, które śiece są rostoe, a które spadkoe, a roróżnienie kolorystycne pomaga lepsym roumieniu całości. Wydaałoby się to ść dine, bo jak możemy spredać coś cego nie posiadamy? Otóż e ględu to, że diałamy parach alutoych ase ykonyane są operacje aróno akupu, jak i spredaży. Dlatego spredaż nie oca, że musimy ceśniej fiycnie akupić określony instrument. Zajęcie poycji krótkiej oca, że yskamy sytuacji, gdy kurs sej pary obniży się i odrotnie - pry poycji długiej arobimy, kiedy kurs rośnie. Jeśli praidłoo określimy trend, kurs podąży interesującym s kierunku i będiemy mogli ciesyć się yskiem. W precinym raie niestety stracimy. Ile? To ależy od ielkości sego kładu. instrumentu, który ybraliśmy ora proiji biura maklerskiego. Informacje takie moż leżć firmach proadących rachunki inestycyjne, ramach których handlujemy alutami. Należy też iąć pod uagę, że biuro będie pobierać t. spread od sych operacji określony jednostkach anych punktami lub pipsami. Nie ma tym ielkiej filoofii, oca to po prostu Jeżeli chcemy odnieść jakikoliek sukces rynku Forex, ce sego akupu musi różnić się od ceny spredaży. Nie może być to jedk ruch olny. Ropocyjąc handel otieramy t. poycję krótką lub długą, co oca spredaż albo akup instrumentu finsoego. W sym prypadku będie to ocyiście aluta. 26 jmniejsą jednostkę, o którą może mienić się kurs. W ięksości prypadku jest to artość jdująca się cartym miejscu po precinku, cyli diesięciotysięc, prykład może tycyć to artości: Kurs możemy mieć podany różną precyją i nie leży sugeroać się eentualnym aokrągleniem, tylko yśietlić go tak, aby mieć stęp jak jbardiej kładnego skaania. W ielu prypadkach może to całkoicie mienić obra trendu jaki rysuje się sej pare alutoej. Niestety sama jomość ykresu śiecoego nie ystarca określenia trendu. Musimy ucyć się interpretoać pojaiające się artości. Trend nie ystępuje ase, lec tory się pene krótse lub dłużse okresy casu. Zase składa się serii rostó i spadkó, lec pry roście turalnie okresy spadkoe musą być mniejse niż yżkujące. Icej ykres podążałby precinym kierunku. Na danych historycnych jest to ść łate auażenia, ale precież grać możemy tylko bieżąco. Stąd nie ma innego yjście jak tylko ucyć się ycać trend ara po utoreniu lub sporo pred jego akońceniem, icej cała spraa nie będie miała sensu. Zacając kilka górek i łkó acniemy casem idieć jaką tendencją mamy cynienia. W ten sposób możemy określić kał treny, cyli obsar ycony pomiędy ma nieidialnymi liniami godnymi kierunkiem trendu. Dopóki kurs porusał się będie granicach takiego

25 korytara, możemy mieć dieję, że arobimy. Jest tylko jeden problem - trendy są tury nietrałe. Mogą końcyć się bar sybko, posiadać iele odchyleń, które spoodują, że s arobek odejdie niepamięć. Pry gałtonym dużym ruchu sa poycja może ostać automatycnie amknięta e ględu brak środkó rachunku. Poa tym pomiędy okresami dużych ahań ystępują t. konsolidacje charakteryujące się porusaniem kursu pomiędy ma pobnymi artościami. Jest to kolejny element, który treba bre opanoać. W takiej sytuacji ykres pre jakiś cas nie ybije się decyanie żadną stronę. Później podąży określonym kierunku, ale póki to nie stąpi ahania są bar niepreidyalne i nie da się określić kolejnej miany, chyba że lubimy grać rosyjską ruletkę. Musimy też porusać się określonej skali, gdyż se pocynia będą ależały od casu, jakim chcemy osiągnąć amierony efekt. Icej będiemy oceniać trend okresie kilkugodinnym, a icej tygodnioym cy miesięcnym. Dlatego pry systkich decyjach opierać musimy się rachunku prapobieństa, co będiemy stanie określić tylko bierając śiadcenia i aliując kolejne godiny, dni cy tygodnie ykresie. Nie polecam ropocynia uki od bar krótkich okresó, prykład minutoych. Są one jtrudniejse i gruncie recy jmniej prydatne. Dlatego dużo lepiej acąć od dużej skali ykresu, aby potem prejść mniejsej pokaującej ięksą ilość scegółó. A CO Z AMIGĄ? Po tej niebędnej dace yjaśnień, achodi pytanie - cy to systko moż aobseroać jakimś programie dla Amigi? Ocyiście! Icej nie postałby ten artukuł. Pomijając preglądarkę internetoą, którą jak iamo może mieć kłopoty mamy nieły program AmiBroker. Jego jnose ersje są co prada precone dla systemó Wins, jedk dla celó treningoych nie ma to cenia. Pocątkoo opremy się danych historycnych, ale apeniam, że już to starcy ciekaych premyśleń. Sybko moż auażyć, e jeżeli pominiemy selkie jaiska ystępujące gospodarce i ajmiemy się yłącnie ścisłymi danymi torącymi ykres, bar trudno koć trafnej aliy. Program jest yposażony funkcję importoania danych apisanych formacie ASCII lub pecetoego programu MetaStock. Dięki temu możemy użyć bieżących danych i yśietlić je AmiBrokere. Moż tego celu ykorystać poradniki stępne sieci, które pokaują jak eksportoać informacje jako tekst programó dla Wins. Dodatkoą podporą może być program Konerter2.16, który prekstałca pliki pomiędy popularnymi formatami MetaStock i Omega. Gdy już mamy cytane dane bar brym yjściem jest yołanie opcji Auto-Alisys menu górnego Alisys. Spooduje to preproadenie automatycnej oceny ykresu posukianiu trendu ra próbą określenia cy arto otoryć krótką cy długą poycję alutoą. Jest to ocyiście tylko pe podpoiedź, jedk obrauje podstaoe mechanimy, którymi moż się posiłkoać konując łasnej aliy Wiualiacja teorii fall Elliotta edług niej rynek porusa się edług określonej ilości scytó i łkó. 27 sytuacji. Więcej ten temat poiem stępnym odcinku cyklu, myślę, że jak piersy ra i tak prekaałem sporo. Warto także poć kilka teorii iąanych e społecnym aspektem diałania rynku. Ich opakoanie pooli auażyć pene charakterystycne cechy, które mogą okaać się bar prydatne pracy. Prede systkim proponuję ająć się teorią fal Elliota, a także teorią Doa. Jed postała prełomie XIX i XX ieku, druga nieco później, ale cały cas trafnie obraują cynniki płyające popyt i podaż. Nie ma ocyiście - i penie nigdy nie będie - gotoej recepty sukces cy też skutecnego i uniersalnego systemu gry. Diałamy precież żyym organimie, a ykresie idimy tylko (albo aż ) jego oroanie. Alia funkcji jest agadnieniem trudnym, a co piero jeśli rogrya się bieżąco. Gra rynku Forex poin być popre alią kilku poiomach, icej sybko stanie się loterią. Opróc skaźnikó typoo matematycnych musimy iąć pod uagę kestie socjologicne i politycne iąane alutami, które s interesują. Wyniki finsoe określonym rynku dają iele cennych skaóek, ale eźmy pod uagę, że życie jest niepreidyalne. Dlatego co jakiś cas penością popełnimy błąd, jażniejse ięc, aby móc go później praić. Mam dieję, że tym tekstem aciekaiłem i achęciłem łasnych eksperymentó rynku alutoym. Jak się okauje możemy ykorystać tego Amigę i to et te nierobuane konfiguracje. AmiBroker nie ma dużych ymagań aoli się jedynie systemu 2.1 ora ok. 2 MB olnej pamięci. Rynek alutoy nie jest tak strasny jak go niektóry malują, nie stanoi jedk rónież łatego sposobu ysk. Treba operoać nim be emocji i ściśle prestregać ypracoanych pre siebie asad. Dla każdego będie to ocało coś innego, gdyż mamy różną konstrukcję psychicną. Prestregam pred yciąganiem byt daleko idących nioskó, scególnie jeśli gramy sucho, prykład rachunku demonstracyjnym. Nase decyje są tedy całkiem inne niż tedy, gdy ryykujemy realną alutą. Nie arto także ulegać sugestiom innych osób, boiem byają cęsto są mylące. UWAGA: Inestoanie rynku Forex iąże się ryykiem. Autor nie ponosi odpoiedialnosci a skutki diałań yołanych treścią artykułu, scególności a utratę środkó. W prypadku ątpliości leży asięgnąć porady u nieależnego radcy.

26 N ie da się ukryć, że spraa preglądarek internetoych Amide jest ść trud. Pre iele lat praktycnie nic się nie diało, opróc kosmetycnych aktualiacji IBrose'a cy AWeba. Możemy ocyiście użyać starych programó, ale iamo jakim skutkiem. Więksość stron jest niecytel, pojaiają się co chilę komunikaty o błędach, a całość nie obsługuje choćby styli CSS. Na nosych sprętach AmigaOS 4 jest o niebo lepiej, ale to nie ałatia spray. Nie uruchomimy precież programu dla PoerPC procesorach serii Cy istnieje altertya dla użytkonikó starsych masyn? Okauje się, że tak. Całkiem niedano acęły pojaiać się noe ersje preglądarki NetSurf dla AmigaOS 3. Prypomnijmy, że jest to port innych "iodących" systemó, a nie autorski projekt dla Amigi. Moje ceśniejse próby użyania tego programu spaliły panece. Problemy acęły się ceśniej niż preidyałem - już etapie samej instalacji. Po krótkiej alce udało mi się uruchomić program, ale to co obacyłem nie apisało się mojej pamięci jlepiej. Goźdiem trumny była stabilność, a łaściie jej brak. Preglądarka potrafiła aiesić się podcas łaania prostej strony cy et użycia prycisku oknie, cyli łaściie - be poodu. Tym bardiej uciesyłem się, że rescie ktoś ajął się dalsym roojem programu. Tym kimś jest Artur Jarosik, który ustępnia kolejne ersje programu stronie internetoej pod adresem: Prekoło mnie to sięgnięcia jesce ra po program, którego racać już łaściie nie chciałem. Pobrałem odpoiedni plik, aolony klikam ikonę, a tu... komunikat o braku bibliotek systemoych. Już chciałem ciskać gromy autora, ale ajrałem katalogu programem i tym miejscu stąpiło bar miłe askocenie. Okauje się, że systkie potrebne pliki są posegregoane oddielnych katalogach, ięc ystarcyło skopioać kilka nich "Libs" i NetSurf uruchomił się be preskód. Treba pryć, że jest to duże ułatienie, chociaż nie roumiem dlacego archium nie ma programu instalacyjnego? Dobre pytanie. Jego pisanie to słonie kilka chil, a iamo jak bar pomaga, gdy program ymaga umiescenia różnych plikó systemie. Niektóry Amigocy uażają co prada, że brak instalatora jest bardiej "amigoy", ja jedk stoję stanoisku, że jest to niepatrenie. Nie mamy cynienia filną ersję programu, a autor ustępnia kolejne ydania sybkim tempie, dlatego raie moż ten brak ybacyć. Program uruchamia się sybko, jak moje ocekiania et bar. Samo okno preglądarki preentuje się już ść dinie i ma nieiele spólnego e nym klimatem systemu Amigi. Naet ccionki nie integrują się systemem. Widiałem to e ceśniejsych ersjach i decyanie nie prypadło mi to gustu. Kolorystyka, jak rónież nietypoy układ opcji i ikon pryołuje skojarenia bardiej interfejsem SetTop-Boxó niż pełnopranej preglądarki internetoej. Całkoicie brakuje menu górnego, a opcje oknie głónym są bar skromne. Widać, że autor skupia sie podstaoych funkcjolnościach preglądarki, aniedbując raie interfejs. Roumiem, że program oparty jest o bibliotekę SDL i ma to soje konsekencje, miejmy jedk dieję, że późniejsych ersjach program bliży się formy jakiej preentuje się innych systemach. Tak cy icej, nie jest to raie mój scyt mareń. Nie upredajmy się bytnio, sak nie sata bi cłoieka, a tym prypadku technologię. W końcu punktu idenia programisty interfejs to spraa drugoręd, choć dla mnie określa poiom proanego projektu. Na tym etapie rooju od NetSurfa możemy ymagać achoania standardó i popranego achoania sytuacjach aaryjnych. Jak pod tym ględem preentuje się s noy broser? Zacnijmy od chyba jięksej bolącki, którą auażyłem ceśniej, cyli stabilności. Noa ersja jest pod tym ględem dużo lepsa. Choć "dużo" to tym prypadku określenie nie miejscu. Obie ersje dieli po prostu prepaść. Noy NetSurf, choć potrafi się aiesić, robi to pradę radko. Podcas cytyania stron ajętość procesora jest bar duża, ięc racej nie pobaimy się multitaskingu. Sam skaźnik myski też potrafi amroić się dłużsą chilę. Strony ładują się ść długo, ale yśietlane są całkiem spranie. Ocyiście oceniając sybkość leży iąć pod uagę arunki niebyt sybkiego procesora, prykłao mojej stro google.pl pojaiła się preciągu niecałych 4 sekund (pryjmniej teoretycnie), ale bardiej robuaną ppa.pl program potreboał już praie 40 sekund. Niestety strony mają soją objętość i tego nie mienimy. Pasek stanu jaki idimy lnej cęści ok pokauje faktycną aktyność preglądarki. Wskaźnik myski mienia sój ygląd ależności od elementu, którym się jduje - systko tak jak być poinno. Strony interpretoane są ięksości praidłoo lub "praie", co jest asługą silnika obsługującego HTML ersji 4.01 i arkusy styló CSS 2.1, a ięc całkiem nieźle, a jak arunki Amigi "klasycnej" bar bre. Zastreżenia moż mieć dóch innych kestii. Po pierse strony ładują się pry achoaniu mocnego "oomu", co tylko po cęści ynika samej buy. Zroumiałe jest, że obecnie strony nie są projektoane małych rodielcości ekranu, ale moż NOCNE SURFOWANIE 28

27 precież ustalić stopień poięksenia, choćby śiadcalnie tak, aby był odpoiedni dla średniej rodielcości. W moim prypadku ekran pikseli nie poolił miescenie byt dużej ilości informacji. Druga spraa to algorytmy obsługi pamięci. Z 32MB pamięci Fast nie ostaje byt iele et jeśli ejdę prysłoioego "googla". Nie możemy się jedk temu diić jeśli spojrymy objętość pliku ykonyalnego NetSurf, który ajmuje pod 5MB, co jest 10-krotnie ięksą artością poróniu np. e starym AWebem. Uruchomienie preglądarki i ałaanie trochę ięksej strony jak np. amigaone.pl pooduje ycyscenie praktycnie całej pamięci. Sam autor aleca 32-64MB pamięci, co nie jest cale ielkością presaną. Poiediałbym et, że jest to niebędne minimum. Nic tutaj niestety nie mienimy, pamięci musą się ałaać odpoiednie dane i tego nie da się uniknąć. Moż tomiast astosoać mechanimy ybiórcego łaania strony. Chała autoroi, że program sytuacji braku pamięci nie "ysypuje się", tylko pokauje stosony komunikat. Niestety obie opcje - "Try Again" ora "Ignore" - nieiele pomagają. W tym miejscu arto poiedieć o tych Amigocach, który propagują pogląd jakoby Amide niepotreb była ięksa ilość pamięci i roiąania stylu 128MB kartach ACA lub ZorRAM kitują uśmiechem stylu "i tak nicego się to nie pryda". Jak idać pamięci nigdy nie a iele i ta stara prada cały cas jest aktual, o ile chcemy traktoać s komputer użytkoo. W końcu preglądarka internetoa to disiaj podstaoy program systemie. Dla osób posiadających mniej robuane Amigi ażną informacją jest możliość uruchomienia programu be obsługi ccionek ektoroych (nottf), dięki cemu strony będą yglądać trochę icej, ale a to ajmą - edług moich testó - średnio 1530% mniej miejsca pamięci niż normalnie. Ocyiście systko ależy od aartości strony, którą preglądamy. Podto program diała dużo żaiej, gdy nie musi traić tak ielu ektoró. Dla prykładu stro amiga.org była niemożlia cytania pry 20MB olnego Fastu, a be obsługi TTF poostały 4MB olnej pamięci. Pamięć jest dużej miere alnia po yłąceniu programu, co jest kolejnym plusem. Dobre by było jedk dać opcję, która pooli robić to automatycnie. Diś cęsto treba amykać NetSurfa tylko po to, by pisać kolejny adres strony i jest to casem frustrujące. Program posiada kilka opcji konifiguracyjnych, których niestety nie było dane mi skorystać. Po prostu okno ustaień uparcie nie chciało się pojaić i to racej nie e ględu ogranicenia pamięcioe, bo spradałem to aróno A MB jak i A MB pamięci. Pamiętam, że e ceśniejsych ersjach konfigurację mogłem uruchomić be ięksego problemu, leżałoby to ięc lepiej pretestoać. Na scęście poostałe funkcje diałają praidłoo. Nie ma ich byt iele, ale moż m.in. pobierać pliki a pomocą programu get lub od rau formacie PDF, daać akładki cy też odsukiać fray a pomocą kilku popularnych amigoych i nie-amigoych ysukiarek. Cały interfejs ygląda jedk jak proiorka i penie nieprędko się to mieni e ględu niescęsny SDL. Trochę mi to prypomi produkcje dla AmigaOS 4, które korystają dmiernie biblioteki QT. Nie da się ukryć, że takie produkcje nie integrują się bre restą interfejsu systemu operacyjnego. Be problemu udało mi się skorystać kilku prostych serisó odleionych pre google.pl. Program aiesił mi się tylko kilka ray podcas ść intensynych testó trających kilka dni i co ciekae, cale nie tych momentach, kiedy brakoało pamięci, a tego spodieałem sie jbardiej. Rośmiesyła mnie identyfikacja preglądarki pre ipaddress.com, który pokaał bar trafnie NetSurf, lec ersji 0.0 (sic!). Roumiem, że ydania dla Amigi nie są uględniane pre śiat enętrny, ujący je a nieistniejące. Taki k casó, idać jesteśmy już całkiem undergroundie. Postanoiłem też uruchomić kilka typoych testó 29 siecioych, niestety raie brakuje obsługi Java Scriptu i obacymy tylko informację ten temat. Nie pooduje to aiesenia programu ani innych niepryjemnych skutkó. Nieco problematyc jest obsługa polskich kó. Na stroch internetoych są one yśietlane praidłoo i moż je proadać forumularach. Niestety samym oknie preglądarki nie jest to możlie, a atem nie pisemy ogonkó prykład polu ysukiarki Wikipedii. Pomijam pole adresu, bo tutaj racej nie stosuje się kó roych, chociaż obecnie jest to już możlie. Podsumoując, NetSurf obecnej ersji ma iele ad, ale rónież sereg nieaprecalnych alet. Śietnie, że ktoś rócił uagę potreby AmigaOS 3, a nie tylko "next-genó". Program pracuje stabilnie i ść sybko jak operacje, które każemy ykonyać sym ysłużonym "pryjaciółkom". Zaskocyła mnie duża responsyność, spodieałem się olniejsych reakcji programu proadany tekst cy korystanie poostałych elementó interfejsu. NetSurf ma bar duże ymagania pamięcioe, choć jest to - tak jak już spomniałem - ymusane łaaniem ielkiej ilości danych robuanych stron internetoych. Odesły już casy prostych "itryn WWW", disiaj każdy chce się pochalić cymś ięcej. Ocyiście śiat nie będie oglądał się Amigę, stąd iele serisó będie dal dla s niestępnych. Jedk jest to piersy krok storenia funkcjolnej preglądarki internetoej dla AmigaOS 3, co cekaliśmy precież od ielu lat. Wrescie fali retro computingu mamy lekką odilż i mam dieję, że program będie rósł siłę, a autor go pracuje e spółpracy restą społecności Amigi. Może casem cekamy się odpoiednika małego OWB, co precież jest możlie. Osobiście NetSurfa emę arstat nou, gdy tylko pojai się ersja bardiej jrała. Opróc popraiania błędó życyłbym sobie roserenia i pracoania interfejsu użytkonika, który obecnie jest estetycny, ale niebyt bre pisuje się styl systemu Amigi. Warto spojreć stare alecenia Commore cy choćby OWB - tam idać jak grubsa poinno być buane okno programu dla AmigaOS. Tak cy icej program już tera daje możliość skorystania ielu stron, które były niestępne be PoerPC. Dlatego biorąc pod uagę systkie "a" i preci" - staiam dużego plusa i będę ciekaością śledił dalsy roój. Mam dieję, że autor nie reygnuje proadenia projektu, a użytkonicy Amigi będą go spierać.

28 car Wspomnień C hciałbym Was móić trochę spomnień. Ocyiście móiąc o Amide nie da się ich nie yołać, ale tym raem mam myśli nieco inne myśli. Zastanoimy się d tym jakie gry automató agościły sym komputere i jakim skutkiem. Pamiętacie salony gier? Prenieśmy się tamte casy. Zanim prejdiemy omóienia prykładó arto pisać kilka słó o cęsto krytykoanych konsekencjach konersji gier. Urądenia typu arcade jakie idieliśmy saloch gier (cy może tykając bardiej realió barakooach automatami) były oparte różnym spręcie. Teoretycnie moż było spotkać rónież automaty baujące Amide, ale to iem bardiej lektury Internetu niż faktycnych obseracji. Wydaje się, że Polsce był to bar niepopularny sposób rorykę. Automatoe tytuły agościły moim życiu dużo cesniej niż Amiga, ięc siłą recy yołyały drescyk emocji. Wystarcy prypomnieć takie gry jak Comman, Ghost 'n' Goblins cy Wonderboy. Cy ich kontekście etknięcie Amigą mogło mieć poytyne skutki? Moim daniem jak jbardiej, chociaż iele konersji było ykonych metodą po jmniejsej linii oporu. Na ostatniej stronie okładki predstaiam kilka klasycnych gier, które dla sej pryjaciółki ostały prepisane orcoy sposób. Nie mogło dla nich abraknąć koloru, atem erknijcie jak yglądać poin pradia klasyka. Wracając ymienionych trech tytułó, nie sposób odmóić im ogromnej popularności. Dlatego też sam, gdy tylko miałem stęp Commore 64, a potem Amigi 500 chciałem nie agrać be ograniceń salonoych. Niestety życie to nie film i nie systko to co automatach skołe pretrało próbę konersji. Jest to dine, scególnie Amide, która poodeniem mogłaby akasoać ięksość ceśniejsych ersji pryjmniej pod ględem iualnym. Nie chcę był gołosłony, dlatego acnijmy od jgorej ykonego tytułu, cyli Wonderboy in Monsterland. W asadie pobieństo orygiłu jest tutaj delikatnie móiąc średnie, ale nie musi to być adą jeśli gra tryma poiom. Niestety gryalnością jest tak sobie, kuleje prede systkim dymika rogryki. Na grafikę i dźięk jestem stanie prymknąć oko, ale cała resta jest aż. Już sam ekran gry jest dinie podielony, możlie, że ma to iąek e średnim optymalioaniem sybkości diałania programu. Mamy tu cynienia bardiej podcepieniem się pod tytuł, a nie grą, która stara się choć małym stopniu róć ydaniu automató. Skoda, bo potencjał Wonderboya jest bar duży, ale jak idać to nie ystarcy. Drugą grą kolejności jest Ghost 'n' Goblins. Kultoy horror cmentarem tle (łaściie piersym planie też pryp. Red.), który yarł mnie duże rażenie dieciństie, scególnie pod ględem muyki. Na scęście ersja amigoa jest decyanie lepsa niż poprednim prypadku i nie musimy się deneroać profacją orygiłu. Prym, że co jakiś racam tej gry i a każdym raem mam porcję skołej roryki. Chociaż niektóre elementy yglądają nieco icej (np. charakterystycne ybuchy) to nie mam rażenia żeroania marce. Pocyniono sporo mian polegających głónie stosoaniu grafiki palety bar Amigi, ale nie stracił 30 tym sposób proadenia gry. Pryjmniej ja tego nie stregam, ięc cystym sumieniem polecam, tym bardiej, że poiom trudności jest chyba nieco niżsy niż ersji arcade. Pobnie spraa się ma e słynnym Comman. Gra jest łatiejsa niż automatach, ale jednoceśnie jest to moim daniem jlepiej yko konersja całej trójki. Oroany ostał nietypoy dla Amigi obsar rogryki, a cała opraca bar prypomi ersję salonoą. Wydaje mi się co prada, że orygił ma nieco inne proporcje i lepse cienioanie, pre co grafika ygląda mniej rysunkoą, ale może to tylko moje dine skojarenia. Niemiennie achyca mnie też muyka Roba Hubbarda. Nie ma co się diić, końcu jest to ny autor opray dźiękoej także dla Commore 64 i małego Atari, a potem co ciekae pracoał rónież firmie Electronic Arts. Mam dieję, że braliście nieco smaku agrania gry, które leżą moich ulubionych. W drugiej cęści artykułu chcę pokaać jesce bardiej klasycne tytuły, które ciąż mogą ciągnąć iele jesiennych iecoró, a może et dłużej. (cd. okładce)

29 SIŁA ROZUMU S koro móimy o roryce arto prypomnieć gry, które ymagają prede systkim myślenia. Nie każdy ma tyle casu, aby presiadyać godimi pred strategiami, dlatego proponuję acąć od prostych gier logicnych. Mają pryjemną opraę i moż nie grać diećmi cy et całą rodiną. Nie cy to, że są infantylne - cały cas ymagają rusenia głoą, choć piersy rut oka mogą preentoać się niebyt okaale. Jedną takich gier jest Dimo's Quest. Ma cukierkoą grafikę i nieskomplikoane asady. Kierujemy małą żabką (nie mylić Super-Żabą pryp. Red.), która biera różnorakie słodkości i pry okaji otiera dri pry użyciu koloroych klucy. Na koniec sukamy yjścia, co jest celem każdego poiomu. Ocyiście sej ędróce toarysą storki, platformy tudież inne preskadajki i jest tego cała masa. Co ciekae ersji dla innych platform chodimy małym chłopcem idać rogryka miała być bardiej ucłoieco - ale poa tym asady są takie same. Gra posiada bar ładną rysoaną grafikę, która jest skołym prykładem jak poradić sobie rysunkiem miescącym się słonie kilku pikselach. Prygrya esoła muyka, ale jest to syć odnice, bo poiomy są łate tylko pocątku. Po prejściu kilku nich poiom trudności drastycnie rasta i musimy dużo bardiej głókoać. Do gry mam spory sentyment okresu, gdy byłem yany jesce młodieżą, ale uruchamiając ją niedano baiłem się rónie bre co kiedyś. Moż ją uruchomić ykłej Amide 500 jedynym megabajtem pamięci, dlatego cystym sumieniem polecam ją systkim. Ten rodaj roryki jest ase casie. Kolejną bar ciekaą poycją jest Bill's Tomato Game. W penym sensie moż poiedieć, że jest to jeden prekursoró noocesnych gier logicnych łącących sobie elementy fiyki jak prykład World of Goo cy Little Inferno. Ocyiście piersym predstaicielem tego gatunku są Lemingi, ale ypadałoby ć rónież inne, bardiej pobne spółcesnych poycje. W tym prypadku bohaterem jest mały pomir, który podąża kierunku taśmociągu. Pomysły tego typu są ałkoane od niepamiętnych casó, ale tu prybiera 31 trochę inną formę. Nase aryo musimy preproadić pre pełen niebepieceńst labirynt celu odleienia ukochanej. Do dyspoycji mamy różne elementy jak iatracki, trampoliny cy też klocki, po których może premiescać się s bohater. Cała abaa polega tym, aby pomir prebył cały poiom podcas jednego podejścia, nie uskadając pry tym sojej delikatnej połoki. Nie jest to takie proste, scególnie późniejsych poiomach, ale mimo to gra nie jest presadnie utrudnio i racej yołuje uśmiech niż niecierpliienie. Jest decyanie preco dla dieci i jej ukońcenie nie ajmie tak iele casu, gdy opanujemy już asady irtualnego śiata. Całkiem in forma ostała pryjęta kolejnej gre, o której chcę poiedieć, a mianoicie Vital Light. Jest to ariacja temat klasycnego Tetrisa, lec poproa nietypoy sposób. Spadające klocki mają segmenty podielone róne bary, które możemy mieniać a pomocą diała laseroego. Gdy systkie będą mialy ten sam kolor klocek niknie. Wra e ięksającym się tempem spraa nie jest łata, gdyż se diałko ymaga kilku chil łącenie łaściej bary. Cała fabuła gry osa jest iście cyber-punkoym ydaniu i treba pryć, że iualnie preentuje się skole. Vital Light ukaała się ersjach dla Amigi yposażonej

30 układy AGA ora oddielnie dla konsoli CD32. Jest dużo trudniejsa i skieroaną racej dla bardiej jrałego odbiorcy. Nie ra potrafiłem się deneroać moje niebyt bre yniki, mimo że pradę starałem się skupić. Na peno jest to poycja, pry której moż spędić długie godiny i jeśli tylko lubicie tego rodaju gry, nie nudi się po kilku uruchomieniach. Wracając poycji skieroanych dieci, pośięcę kilka słó temat gry pod tytułem Mr Blobby. Jest to nietypoa platformóka elementami logicnymi, pry cy tych drugich jest decyanie ięcej. Sterujemy postacią pobną clo, który porusa się po plansach, których dużą rolę odgryają takie recy jak podiesane platformy cy drabinki. Celem graca jest pokoloroanie całego obsaru, po którym może biegać s bohater. Gdy mamy cynienia prostokątnymi platformami, treba amaloać je całym obodie, aby środek mienił soją barę. W abaie preskadają różne storki, a także nietypoe ukstałtoanie komt ockami odnymi i innymi niespodiankami. Z penością logika musi tutaj góroać d ręcnością, icej nie prebrniemy pre bardiej robuane poiomy. Gra posiada żye kolory, abane postacie, a prygody Pa Blobbiego obyają się be scen premocy. Zabaę możemy ropocąć posiadając ykłą Amigę 500 i mieści się dóch dyskietkach. Warto też spomnieć, że Mr Blobby jest amigoą konersją innego tytułu - Super Troll Islands - jaki postał dla konsoli Super Ninten. Porónując obie gry moż strec, że ersja dla Amigi ma trochę ubożsą grafikę ora mniejsą dymikę, ale ogólnie ostała prepisa achoaniem ięksości alet pierooru. Postała także komplet ersja dla układó AGA, jedk jak prył kilka lat temu autor, nie ostała yda e ględu bankructo firmy Commore. Skoda, bo penością iękso ść trudno preidieć jak mienimy kolory po skaaniu określonego miejsca ekranie, dlatego Gem'X proponuję racej starsym gracom. Drugi poód to umiescenie sporej ilości grafiki ronegliżoanymi paniami, scęście tylko rysunkoymi, ięc nikt racej nie aktu gorsenia. Gra nie jest łata i może starcyć skołej roryki długie godiny. Została yda 1991 roku, a ięc już casie, gdy gry dla Amigi acęły yglądać lepiej niż konersje komputeró 8-bitoych, jakich dużo postało okresie drugiej połoy lat '80-tych. Z jakością tych ostatnich byało różnie, cego absolutnie nie moż poiedieć o Gem'X. sybkość i ilość koloró mogłaby prycynić się ścignięcia, a może et preścignięcia ersji dla konsoli SNES, scególnie gdyby ydano oddielną edycję płycie CD. Na sam koniec ostaiłem grę jbardiej nietypoą, cyli Gem'X. Jest to predstaiciel japońskiej myśli, boiem yprodukoała ją firma Kaiko. Z pooru nou prypomi Tetris, ale po bliżsym pryjreniu się stregamy asadnice różnice. Ekran podielony jest kadraty, których układane są różny sposób koloroe kamyki. Po skaaniu któregoś nich, mienia barę, ale nie tylko soją, lec także sąsiadujące. Grając bieramy różną ilość punktó ależności od tego cy proadimy sytuacji, której uyskamy jednolity kolor kamykach. Na ruchy mamy ogranicony cas, nie możemy też płyać ich rołożenie plansy. Na środku ekranu mamy yśietloną małą ściągę, która pokauje jakiej kolejności będą modyfikoane bary. Nic nie może być ięc poddane diałaniu prypadku. Opraa grafic jest bar solid i pryołuje produkcje rodaju Manga. Z pocątku 32 To krótkie estaienie ma celu pokaać jak iele mądrej roryki mogą starcyć gry dla Amigi. Właściie każdym okresie popularności sego komputera spotkać moż iele gier logicnych, choć reguły im bliżej sych casó tym bardiej są atrakcyjne iualnie. Celoo pominąłem tytuły takie jak prykłao Rampart, bo aierają one ięcej elementó strategicnych, ale ocyiście iele im brakuje, aby moż było formalnie ać je strategiami. Tak marginesie, jeśli ktoś jest ich olennikiem polegam obejreć Internecie pogadanki sego komitego aktora Kaimiera Kacora, który nieróny sposób opoiada o grach typu RTS i potrafi robić smaku ich ypróboania. Poa tym darają mu się trącenia o graniu m.in. Amide i Commore 64, co jak się okauje Panu Kaimieroi presłości der cęsto się darało. Gry logicne to taki gatunek, który nie nudi się po paru chilach, bo stanoi ciągłe yanie dla sego mógu. Sytuacje plansach radko się potarają, a skutecność mierymy postępami roiąyaniu łamigłóek umysłoych, a nie tylko cysto ręcnościoym machaniu joystickem.

31 Sobodnie celu JAKUB ZALEPA Urądenie CASABLANKA firmy Macro System niemiernie prypomi magnetoid. I recyiście, penym sensie nim jest. Precież głóną funkcją omaianego urądenia jest apisyanie i odtaranie obrau. Z penością słysałeś o pobnych roiąaniach rynku konsumenckich urądeń ideo. Pojaiają się magnetoidy, które amiast taśmy yposażone są tardy dysk, którym moż apisyać filmy a potem łato je odtarać od olnego miejsca. Nia ma tu boiem taśmy i nie treba jej preijać. Co ięcej, urądenie jest stanie skocyć olnego fragmentu grania tychmiast a także odtarać olne fragmenty filmu albo olne filmy kolejności ybranej pre użytkonika. Cy to Ci cegoś nie prypomi? Ocyiście, jest to bar prosty montaż. Pobną funkcję ma także CASABLANKA. Jej asadnicym preceniem jest boiem operacja stylu: po pierse, cytanie obrau kamery lub magnetoidu i apamiętanie go postaci cyfroej enątr urądenia, po drugie, preproadenie jakichś operacji filmie, i rescie po trecie, apis taśmę ideo. Cy jedk nie ystarcy kamera i da magnetoidy? Otóż, teoretycnie moż yobraić sobie pracę takim estaie amiast CASABLANCE. Jedk CASABLANKA jest masyną, eliminującą stratę jakości, która ase chodi grę prypadku tradycyjnych magnetoidó. Po prostu, jej diałanie opiera się o apis cyfroy, który e sej tury nie poddaje się uskodeniom. Innymi słoy, obra cytany CASABLANKI jest tej samej jakości co obra skopioany później niej taśmę ideo. Tego nie apeni żaden magnetoid. Drugą koryścią, jaką daje CASABLANKA jest pradę łaty montaż filmu fragmentó. Gdybyś użył tego dóch magnetoidó, musiałbyś cały cas pilnoać, aby taśma obu urądeniach była kładnie ustaio. W urądeniu CASABLANKA nie ma taśmy, atem odpada problem jej ustaiania. Zrobi to a Ciebie CASABLANKA. Wrescie, prypadku dóch magnetoidó, będies cęść 1. C ASABLANKA jest urądeniem mało nym. Jest to klon Amigi pracujący pod kontrolą systemu AmigaOS, lec precony montażu materiału filmoego. Posiada łasne oprogramoanie i umożliia stosoanie ielu efektó akresu t. nielinioego montażu ideo. Choć diś funkcje te prejęły komputery PC, sa Amiga też ma się cym pochalić. W niniejsym cyklu postaram się prybliżyć CASABLANKĘ tak jak idiano ją kiedyś. miał problem, gdy starcone granie materiałem źródłoym będie niskiej jakości, poiedmy obra będie nieostry. Tutaj także CASABLANKA jest nieastąpio. Może o ykoć jedną ielu możliości ingerencji materiał źródłoy, międy innymi yostrenie. CASABLANKA jest elektronicnym stołem montażoym preconym montoania olnych filmó materiału starconego enęrnego źródła (kamera, magnetoid). Opróc montażu posiada datkoo możliość gryania dubbingu, ykonyania efektó specjalnych obraie, staiania pisó. Zatem CASABLANKA jest ideal dla małego studia ideofilmoania impre okolicnościoych. Z uagi fakt, że urądenie jest stosunkoo tanie, może byc ono ykorystane et pre studio jednoosoboe, penością ść sybko się róci. Ocyiście, CASABLANKA pryda się także ykonyania pryatnych produkcji ideo, tym prypadku jest to po prostu drożsy datkoy magnetoid możliością montażu. Ze ględu cenę, CASABLANKA jest osiągal dla pryatnych użytkonikó. 33 Pryjryjmy się możliościom jakie daje CASABLANKA: 1. cytyanie obrau urądenia magnetoidu albo kamery; * pry maksymalnej jakości standaro łąconym dysku CASABLANKI mieści się 45 min filmu; 2. montaż filmu; * moliość tychmiastoego stępu olnej klatki; * możliość łącania pisó; * efekty prejść międy scemi (np. odracanie stron, oinięcie kuli); * efekty pojedyncych scech lub klatkach (np. efekt panoramicny, yostrenie); 3. dubbing; * możliość proadania mian orygilnej ścieżce dźiękoej filmu lub jej usunięcie; * możliość proadenia dóch datkoych ścieżek dźięoych; * montaż dźięku; * synchroniacja dźięku i obrau; * prechoyanie gotoych ścieżek dźiękoych CASABLANCE; * możliość obróbki dźięku; 4. apis gotoego filmu lub jego fragmentu kasetę ideo lub odtorenie materiału teleiore, monitore teleiyjnym.

32 Wsystko, co jest potrebne ropocęcia pracy urądeniem CASABLANKA jest starcone ra nią. Są to stępujące recy: * trackball, cyli "odróco myska" identycny użyanymi komputeró; dięki astosoaniu trackballa aoscędis miejsce stole, które musiałbyś preidieć porusanie myską, która także może być astosoa CASABLANKI; * preód asilający - bar aż cęść, be niej CASABLANKA nie rusy; preód ten jest identycny, jak użyane komputerami; * preód typu EURO-SCART połącenia teleiorem. Poa ymienionymi recami, potrebujes ocyiście teleior lub monitor ora magnetoid lub kamerę, które nie są (jak apene się myślas) łącone estau. Jak połącyć CASABLANKĘ urądeniami enętrnymi? pisem "CASABLANKA". Po chili pojai się niebieski ekran robocy żółto-sarymmi polami. Gdy obacys spomniany ekran, CASABLANKA jest gotoa pracy. Każde żółtych pól opatronych pisami, poala ykoć jakąś funkcję urądenia. Aby to robić, musis umieścić polu skaźnik myski, cyli białą "łapkę", którą łato jdies ekranie, gdy porusas trochę kulką trackballa. Gdy "łapka" jdie się ybranym pre Ciebie polu, ciśnij pray klais trackballa. Spooduje to uruchomienie funkcji, a którą odpoiada pole i aycaj także pojaienie się noego ekranu robocego. Jeśli tąd nie użyałeś jesce komputera albo użyas go radko, ybieranie funkcji może spraiać Ci trudność. To normalne. Uier jedk, że jest to yłącnie kestia pray. 1. połąc CASABLANKĘ teleiorem a pomocą preodu EURO-SCART; 2. podłąc urądenia CASABLANKA preód asilający (mniejsa tycka), jego ięksą tyckę aś etknij gniadka siecioego; 3. połąc CASABLANKĘ kamerą lub magntoidem Spróbuj tera ybrać funkcję o ie "Ustaienia systemu", którą jdies praym górnym rogu ekranu. Jak penością auażyłeś, pojaił się noy ekran robocy innymi polami. Wybier tera pole, które umiescono praym lnym rogu ekranu. Spooduje to porót piersego ekranu robocego, który będiemy odtąd yali dla odróżnienia głónym. Od poostałych ekranó różni go to, że moż a jego pomocą yłącyć CASABLANKĘ. Precone jest tego pole pisem "WYŁ", które jest umiescone praym lnym rogu głónego ekranu robocego CASABLANKI. Ekran chilę ostanie yciemniony a potem CASABLANKA yłący się. Z produ CASABLANKI, po leej stronie, jdies mały prycisk. Gdy go ciśmies, usłysys lekki sum. Oca to, że CASABLANKA ropocęła pracę. Tera musis chilę pocekać, aż CASABLANKA będie gotoa pracy. Najpier obacys ekranie białą plansę Możes tera próbę ybierać romaite funkcje CASABLANKI. Gdy pojai się noy ekran robocy i będies chciał rócić go ekranu głónego, aby yłącyć urądenie, ybier pole umiescone praym lnym rogu ekranu. Gdy praym lnym rogu Aby preproadić piersą próbę pracy urądeniem CASABLANKA, musis podłącyć niej pryjmniej trackball, teleior ora jakieś źródło obrau postaci kamery albo magnetoidu. Zatem postępuj edług poniżsych skaóek: ekranu jduje się ięcej niż jedno pole, ybier to, które umiescono jbardiej praej strony. Możes być peien, że ten sposób ase "rócis" głónego ekranu CASABLANKI. Zamiast ybierać spomniane pole możes cisnąć pray prycisk trackballa. Efekt będie identycny. Kompletną cołókę lub film montoane a pomocą urądenia CASABLANKA yamy projektem. Piersym krokiem jego storenia jest poyskanie materiału pracy, cyli po prostu obrau. Aby prystąpić tej podstaoej operacji, ybier funkcję "Wgryanie", którą jdies głónym ekranie robocym. Pojai się noy ekran, którego asadnicą cęścią jest podgląd cytyanego obrau, cyli póki nie łącys magnetoidu albo kamery - carny obra. Gdyby żadne źródło obrau nie było podłącone, centralnej cęści ekranu pojai się pis "Brak sygłu ideo". W precinym raie po chili pojai się obra pochodący magnetoidu. Gdy pojai się interesujący Cię fragment, ybier pole ocone ceronym kółkiem. Prypomi ono penie prycisk "REC" pilocie od magnetoidu. Od chili, której ybrałeś pole ceronym kółkiem ropocnie się cytyanie obrau CASABLANKI. Podcas cytyania obrau podgląd jest także stępny. Zróć uagę, że le ekranu pojaił się egar ora po jego praej stronie pole ocone kadratem poalające atrymać cytyanie obrau olnej chili. Po leej stronie jdies pole ma strałkami, które poala mienić położenie egara, gdyby asłaniał on jakąś ażną cęść obrau. Gdy cęść grania, która jest preco dalsej obróbki skońcy się, ybier pole "STOP" (ocone kadratem). Spooduje to porót pól, które były icne pred ropocęciem cytyania. Zróć jedk uagę, że polu "Naa" jduje się pis "S 1". "S 1" to a cytanego łaśnie fragmentu. Gdy y myślnie daane scenom pre CASABLANKĘ nie odpoiadają Ci, możes daać łasne y ara po cytaniu sceny urądenia. Wystarcy, że umieścis skaźnik myski ("łapkę") tychcasoej ie (np. "S 1") i ciśnies ley prycisk trackballa. Spooduje to yśietlenie ekranie klaiatury, bar pobnej komputeroej. Klaiatura ta poala pisać olną ę sceny. Gdy chces skasoać tychcasoą ę, skorystaj klaisa oconego "<-", anego także klaisem "DEL". Po akońceniu 34

33 pisyania y, ybier pole "Ok", które jdies samym le "klaiatury". Gdy aś chces reygnoac pisyania y, ybier pole "Anuluj". Może się daryć, że prypadkoo cytas CASABLANKI niepotrebną scenę. Od rau możes ją skasoać. Wystarcy ybrać pole "Skasuj", które jduje się po praej stronie pola aierającego ę cytanej sceny. Pola precone cytyania obrau są umiescone specjalnym panelu. Casem może on asłaniać ażną cęść obrau. Możes go praie całkoicie schoać, gdy ybieres pole kropką umiescone leym górnym rogu panelu. Możes także umieścić go góre ekranu amiast le, gdy ybieres pole e strałkami umiescone pod polem kropką. W sposób opisany poyżej możes cytać olną ilość scen, ograniconą jedynie ielkością dysku łąconego CASABLANKI. Na opisyanym już panelu jdies pis "Poostało" a obok niego okienko licbą minut materiału, jaką jesce możes cytac CASABLANKI. Podcas cytyania obrau nie musis prejmoać się bytnio precyją "prycięcia" scan. Będies mógł to pracoać casie dalsej obróbki. Nie musis się także prejmoać tym, że podcas ykonyania operacji cytyania ekranie ic jest "łapka" ora panele polami, poalające kontroloać cytyanie. Ocyiście te elementy nie ostaną "uiecnione". Po cytaniu odpoiedniej ilości materiału możes albo rócić głónego ekranu CASABLANKI albo prejść ekranu yobrażającego stół montażoy ybierając pole predstaione ilustracji. Opisyany ekran poala ykonyać montaż, cyli espolić iele fragmentóscen jeden film. Za jego pomocą moż także toryć pisy, daać efekty specjalne ora ykonyać inne cynności, które opisemy niżej. Tera róć uagę asadnicą cęść ekranu montażu, której jdies jeden lub ięcej "slajdó". Będiemy yać ją paletą scen. Każdy e slajdó repreentuje jedną scenę, którą ceśniej cytałeś urądenia. W okienku slajdu idać jedną klatek sceny. Punktem yjścia dalsej pracy jest ybieranie poscególnych scen celu dania ich projektu. Umieść "łapkę" olnym e "slajdó" i ciśnij ley klais trackballa. Zuażyłeś apene, że ramka "slajdu" stała się fioletoa. Oca to, że sce ostała ybra i moż ykoć nią jakieś operacje. Podstaoą operacją jest daanie scen projektu, cyli filmu lub cołóki. Na góre ekranu jdies pole "Dodaj", ybier je a ybra ceśniej sce jdie się pasku umiesconym górnej cęści ekranu. Sce ostanie umiesco sarym okienku. Jednoceśnie a i cas trania sceny jdą się d okienkiem. Okienko skauje miejsce filmu, które jest obecnie opracoyane. Tera ac kolejną scenę i pononie ybier pole "Dodaj". Od tego momentu acy się montaż. W centralnej cęści ekranu pojai się boiem okno pytaniem "Gdie staić". Poniej pytania jdies da pola: "Za" ora "Pred". Ocyiście to "a" ora "pred" odnosą się sceny icnej okienku (jeśli jest to ostatnia sce, kolej sce ostanie staio a nią). Tera pasku umiesconym górnej cęści ekranu jdują się już da "slajdy" repreentujące poscególne sceny. Gdy umieścis skaźnik myski ("łapkę") olnej scenie umiesconej pasku, łaśnie o ostanie umiesco okienku. Poniżej paska jdies specjalny suak, który poala preijać pasek e scemi. Gdy go ybieres "łapka" niknie i będies mógł preijać projekt a pomocą ruchó trackballa. Gdy apragnies akońcyć preijanie, ystarcy że ciśnies ley klais trackballa. Projekt możes także preijać a pomocą dóch pól e strałkami umiesconych po praej stronie suaka. Na krańcach paska e "slajdami" jdies podto da duże pola e strałkami, które rónież poalają preijać projekt. W każdej chili możes obejreć prygotoyany projekt. Wystarcy, że ybieres pole e strałką skieroaną prao, które umiescono po praej stronie suaka preconego preijania projektu. Podcas odtarania projektu le ekranu jdies egar ora pole poalające prerać odtaranie, pobnie, jak casie cytyania sceny CASABLANKI. Jeśli którąkoliek scenę jdującą się już projekcie us a niepotrebną, możes ją łato skasoać. Wystarcy ją ybrać a potem ybrać pole "Skasuj". Sce ostanie usunięta projektu. CASABLANKA nie ogranica Cię "klejania" kolejnych scen tylko pocątku lub końcu projektu. Możes staić scenę międy die sceny umiescone ceśniej projekcie. Aby to robić poinieneś: 1. ustaić okienku scenę, pred którą ma ostać staio sce daa obecnie; 2. ybrać pole "Insert". Tera ekranie pojai się podgląd sceny aconej okienku. W lnej aś cęści ekranu ujrys się panel 35 polami, które poalają określić miejsce projekcie, którym ostanie staio noa sce. Nie będiemy tutaj scegółoo ajmoać się opisem spomnianego panelu. Od rau ciśnij ley prycisk trackballa. Po chili sce ostanie da projektu żądanym miejscu. Zamiast jpier usuać jedną scenę projektu by ara potem dać jej miejscu noą, możes amienić jedną e scen umiesconych już projekcie jedną, której tam jesce nie ma. Wystarcy, że umieścis okienku tę scenę, która ma niknąć projektu i acys tę, która ma ją astąpić. Potem ybier pole "Zamień". Gdybyś pononie potreboał sceny staionej już filmu (cołóki), ystarcy ustaić ją okienku montażoym a potem ybrać pole "Sukaj". Potrebny fragment ostanie automatycnie ysukany i acony. Gdyby tera odtoryć prygotoany projekt, okaałoby się, że jed sce stępuje nim po drugiej, be jakichkoliek efektó motażoych. Po piersej scenie stępuje ostre cięcie i ropocy się stęp sce. Nie jest to byt eleganckie, choć niejednokrotnie stosuje się i takie abiegi. Możlie jest jedk danie efektó prejść międy ma scemi. Takich efektó CASABLANKA oferuje kilkaście. Efekty daje się filmu pobnie jak sceny. Najpier jedk musis ybrać ikonkę, która yoła specjalny panel yboru efektó. Zróć uagę, że ekranie poostanie okienko montażoe, a pomocą którego jedk będies mógł ybrać die sceny ra. Gdy ustais okienko potrebne die sceny, będies mógł prystąpić ybierania efektó. W lnej cęści ekranu, po leej stronie jdies listę efektó, którą moż preijać tak samo jak archium scen. Każda poycja listy to jeden yra, stanoiący ę efektu. Obok y jdies także ikonkę, która sugeruje ygląd efektu. Wybier olną poycję a potem ybier pole pisem "x s" aby móc ybrać cas trania efektu a pomocą specjalnego suaka. Możes amiast tego ybrać pola "1 s", "2 s" aby ustaić cas trania 1 lub 2 sekundy. Gdy już ykos opisane cynności - ybier pole opisane jako "Wsta". Spooduje to danie efektu filmu. Zostanie to asyglioane yśietleniem międy scemi pasku montażoym ikonki symboliującej efekt. Gdy efekt jest już dany filmu, możes obacyć jego podgląd mniejsym ekranie. W tym celu ybier pole "Podgląd". Do takiego podglądu mas stęp o iele sybciej niż gotoego efektu.

34 Gdy odtorys film, nie obacys jesce efektu sojej pracy. Zamiast efektu ekranie pojai się pis "Nie prelicony efekt". Każdy efektó prejść międy scemi treba boiem prelicyć, aby stał się on cęścią filmu. Precone jest tego pole "Prelic". Prelicanie nie tycy tych efektó, których ikonki są leej strony ocone ielonymi trókątami. Te efekty są stępne od rau po daniu filmu i nie treba ich prelicać. CASABLANKA posiada także esta efektó preconych ykonia pojedyncych scech. Polegają one obróbce całości obrau i nie służą utoreniu efektonego prejścia międy scemi. Dodanie tego rodaju efektu sceny oca storenie jej modyfikoanej kopii. Dięki temu ase mas stęp orygilnego materiału. Aby dać efekt specjalny sceny, poinieneś ybrać potrebną scenę palecie scen a potem ybrać pole "Specjalne". Pojai się panel yboru efektó specjalnych. Wybier olny efekt listy a potem ybier pole "Podgląd", jeśli jpier chces obacyć sybki podgląd efektu albo pole "Ok" jeśli od rau chces prelicyć efekt i utoryc kopię sceny źródłoej danym już efektem. Polecamy Ci ybranie jpier podglądu. Poala on sybko orientoać się cym polega efekt ora jak będie on yglądał estaieniu konkretnym materiałem. Wybranie pola "Ok" spooduje cnie dłużej trające prygotoyanie efektu ora utorenie kopii sceny, która może okaać się niepotreb, jeśli prelicas efekt jedynie próbę. Niepotrebne sceny możes łatością usunąć palety scen pre acenie sceny preconej usunięcia i ybranie pola "Skasuj". Sce ostanie usunięta palety ora dysku CASABLANKI, atem roażnie korystaj opisanej funkcji. W projekcie mogą leźć się pene klucoe sceny, które aierają skaóki co dalsego montażu lub stanoią preryniki międy montoanym materiałem. Takie sceny nie aierają filmu, ale prykład kolejno pojaiające sie cyfry. Tego rodaju sce daje się także miksoania obraem innego źródła. Aby utoryć taką scenę, ybier pole "Noa sce". Pojai się panel pobny tego, którego ybieras efekty. Wybier listy odpoiedni dla Ciebie rodaj sceny ora ybier pole "Podgląd" aby obacyć sybki podgląd sceny albo pole "Ok", aby utoryć gotoą scenę. Sce preco go dalsego montażu aycaj aiera ięcej materiału, niż potreba albo jest on grany innej kolejności niż celoa. CASABLANKA oferuje możliość dielenia sceny olnie iele cęści. Aby podielić scenę die cęści, poinieneś ybrać ją palecie scen a potem ybrać pole "Podiel". Na ekranie obacys panel precony określenia miejsca cięcia. Precone są tego da pola e strałkami skieroanymi leo ora prao umiescone nieco poniżej i prao pola opisanego jako "Miejsce cięcia". Za pomocą strałek możes preijać film klatka po klatce, aby kładnie ustalić miejsce cięcia. Zróć uagę, że góre padnelu jdies da okienka podające cas. Okienko umiescone kładnie praym górnym rogu panelu podaje poostały cas trania sceny od miejsca aktualnie icnego podglądie końca sceny. Okienko umiescone po leej stronie podaje cas trania sceny od pocątku icnej łaśnie klatki. W praktyce są to casy trania dóch scen, które postaną rodielenia opracoyanej łaśnie sceny. Istnieje także druga możliość określenia miejsca cięcia. Jest o mniej precyyj niż spomniane strałki, ale ygod. Wybier pole "Miejsce cięcia". Panel niknie a lnej cęści ekranu pojai się okienko podające cas i pole pokaujące graficnie cęść sceny, której jdie się cięcie. Jeśli porusys kulką trackballa leo lub prao, będies mógł płynnie ybierać miejsce cięcia. Gdy skońcys, ciśnij pray prycisk trackballa. Pojai się pononie popredni panel. Aby koć rocięcia sceny, ybier pole "Użyj". Na palecie scen pojaią się die noe sceny postałe rodielenia sceny ceśniej pre Ciebie aconej. Ich y będą acyły się od y sceny źródłoej. Opróc dielenia jednej sceny co jmniej die krótse, możes usunąć 36 e sceny niektóre cęści. Polega to usunięciu określonej cęści sceny jej pocątku lub końca. Aby pryciąć scenę, ac ją palecie scen a potem ybier pole "Prytnij". Pojai się panel prycinia scen. W jego centralnej cęści jdies poiomy pasek, który skauje sposób graficny, jaka cęść sceny poostanie po prycięciu. Pasek jduje się okienku. Okienko to jakby cała sce, sary pasek to sce po prycięciu. Zróć uagę pola e strałkami umiescone pod polami opisanymi jako "Wej" ora "Wyj". Poalają one "presunąć" pocątek i koniec sceny e odpoiednie miejsca. Gdy ybieres kilkakrotnie strałkę skieroaną prao pary umiesconej po leej stronie, penością auażys, że ley kraniec paska presunął się. Pobnie stanie się praym krańcem paska, gdy ybieres pole e strałką skieroaną prao pary umiesconej po praej stronie. Ocyiście użycie strałek skieroanych preciną stronę spooduje preciny efekt. Aby prekoć się, jak będie yglądała sce po prycięciu be koniecności ykonyania spomnianej operacji, ybier pole pobne prycisku "PLAY" pilocie, ktre jdies po praej stronie, blisko krańca opisyanego panelu. Pryciętą scenę obacys podglądie. Aby spooać yjście panelu prycinia scen ora utorenie kopii źródłoej sceny usuniętą cęścią materiału, ciśnij po prostu pray klais trackballa. Gdy projekt biere pożądanych kstałtó, róć głónego ekranu i ybier pole "Zakońcenie". Pooli ono grać montoany materiał magnetoid ora eentualnie prelicyć efekty. Po ybraniu pola "Zakońcenie" obacys noy ekran. Zjdies nim pole "Długość projektu", które podaje cas trania filmu. Poniżej obok pisu "Efekty" jdies informację o stanie efektó, to cy cy są one prelicone ora stanie dźięku. Gdy jakaś cęść materiału nie jest jesce prelico, ybier pole "Prelic projekt". Gdy aś systko jest porądku, ybier pole "Nagraj magnetoid". Pojai się okno pisem "Uruchom gryanie magnetoidie". Gdy to robis, ybier pole "Ok". Ropocnie się odtaranie projektu pobaione rędi edycyjnych CASABLANKI. Moż je prerać a pomocą praego prycisku trackballa. (cdn.)

35 N ie jestem olennikiem mian systemoych plikach roruchoych. Uażam, że poinno się nich aglądać tylko jeśli pradę tego potrebujemy. W ielu prypadkach jest to koniecne, głónie e ględu lenisto autoró preróżnych programó uspraniających Workbencha. Napisanie instalatora ięksości prypadkó nie stanoi precież problemu. System może mieć jedk różne pliki roruchoe, dlatego bre iedieć co ykonują poscególne polecenia i jak się ich użya. Jeśli chcemy storyć łasną dyskietkę i uruchamiać niej gry albo programy, może okaać się, że będiemy musieli modyfikoać istniejący lub, co gorsa, pisać łasny plik "sekencji startoej". Dlatego pryjryjmy się jej bliżej. Temat może ydać się balny, scególnie starym yjadacom, ale iele ray prekołem się, że spraia kłopoty ięksości użytkonikó Amigi. Zacnijmy ięc od prypomnienia, że podstaoym plikiem roruchoym jest "startup-sequence" umiescony katalogu "S" dysku systemoym, cyli tym, którego uruchamiamy system. Dieje się tak AmigaOS każdej ersji, nieależnie od tego cy uruchamiamy programy Amide 500 Kickstartem 1.3 cy Amide 4000 Workbenchem 3.9. W trakcie ykonyania yołyany jest także drugi plik, który stanoi uupełnienie t. sekencji startoej. O nim poiemy ięcej później. Oba pliki to ykłe pliki tekstoe aierające sereg poleceń uruchomienia. Nayamy je skryptami AmigaDOS. Możemy je poddać edycji każdym edytorem tekstu, prykład a pomocą systemoego polecenia "Ed" lub innego programu poalającego cytyać i apisyać tekst. Edytor aarty systemie możemy uruchomić pisując jego ę oknie "CLI" lub "Shell", albo yołując odpoiednią opcję menu górnego. W prypadku Workbencha 1.3 odcytujemy dyskietkę "Workbench" i ykonujemy duklik ikonie o ie "Shell". Na nosych systemach możemy amian yołać opcję "Wykoj polecenie" menu górnego "Workbench", a potem pisać nim tę samą treść co oknie "Shell". Naę edytora "Ed" treba uupełnić o ścieżkę stępu i ę pliku, który chcemy cytać. System nie roróżnia pisoni, dlatego nie ma cenia cy pisemy linię małymi cy ielkimi literami. Na prykład: ed S:startup-sequence Na ekranie pojai się proste okno "Ed", a środku obacymy treść pliku. I tu acy się łaścia praca. W różnych ersjach systemu "startup-sequence" będie się mocno rónił. Wiele linii będie bliżonych, ale jeśli porómy aartość pliku systemie 1.3 i 3.0, możemy być nieco deorientoani. Dlatego treba pryjreć się funkcjom typoych poleceń. Na pocątek jdujemy polecenie "SetPatch", które może mieć formę: "FastMemFirst". Widimy je pocątku sekencji startoej ersji 1.2 lub 1.3. Jest to popraka błędu polegającego tym, że system nie korysta myślnie pamięci typu Fast. Zostało to popraione późniejsych ersjach, dlatego gdy posiadamy Workbencha 2.0 lub nosy, nie musimy korystać tego polecenia. Typoym elementem systemu 1.3 jest także linia aierająca: C:SetPatch >NIL: lub C:SetPatch QUIET Dięki temu podcas łaania Workbencha aktualioa jest data i godi, co jest yśietlane oknie AmigaDOS. Ma to astosoanie o ile sa Amiga yposażo jest egar casu recyistego podtrymyany bateryjnie. W innym prypadku nie ystąpi błąd, ale polecenia tego możemy śmiało reygnoać. Pob linia to: Wyołuje ono aktualiacje plikó aartych układie Kickstart, który jest użyany pry starcie systemu. Możemy decyać o yłąceniu niektórych funkcji. W tym celu leży uupełnić linię o datkoe argumenty. Do dyspoycji mamy opcję yłącenia pamięci podręcnej procesora (NOCACHE) ora funkcji układó AGA (NOAGA), które yposażone są Amigi 1200 i Noy argument leży pisać po ie polecenia, cyli: SetPatch NOCACHE lub SetPatch NOAGA Poostałą cęść linii leży achoać be mian. Móiąc precyyjnie oba słoa poodują, że system nie będie aktyoał ybranych funkcji, ale punktu idenia użytkonika stanoi to ich "yłącenie". Drugim ażnym elementem, który ma pły prydielanie pamięci komputera jest SetClock load SetMap usa1 Słoo "usa1" to a mapy klaiatury, która ostanie ałaa yniku użycia polecenia "SetMap". W systemach nosych od 1.3 ustaienia systemu cytyane są inny sposób, dlatego "startup-sequence" nie aiera pobnej linii. Nie ykluca to jedk jej stosoania. Naę "usa1" możemy ocyiście mienić inną, ale odpoiedni plik musi być skopioany katalogu "Keymaps", który kolei apisany jest "Devs" dyskietce systemoej. Innym charakterystycnym elementem Workbencha 1.3 jest polecenie "BindDrivers". Dięki niemu łaane są pamięci steroniki JESZCZE RAZ O STARCIE SYSTEMU i ciskamy klais ENTER. ADAM ZALEPA 37

36 umiescone katalogu "Expansion" i system może ropoć podłącone urądenia. Jest to koniecne racej radko, boiem system "AutoConfig", który odpoiada a konfigurację urądeń ostał później pracoany i mechanim ten prestał być praktyce ykorystyany. W orygilnej sekencji startoej poostaiono jedk linię "BindDrivers", aby achoać godność plikami, które mogą być tam umiescone. O ile nie posiadamy żadnego starego sprętu, też możemy niej reygnoać. W tym momencie chodimy serii poleceń, które torą konfigurację t. śroiska, cyli specjalnych plikó, których apisane są ustaienia programó i całego systemu operacyjnego. W systemie 1.3 polecenia te apisane są oddielnym pliku "StartupII", który rónież jdiemy systemoym katalogu "S". Podstaoe linie iąane są urądeniem o ie "ENV:" i yglądają pobnie poniżsych: C:MakeDir RAM:T RAM:Clipboards RAM:ENV RAM:ENV/Sys C:Copy >NIL: ENVARC: RAM:ENV ALL NOREQ ora C:Assign >NIL: ENV: RAM:ENV Torone są katalogi o ach "T" ora "Clipboards" preceniem skłaanie tymcasoych danych, których korystają programy podcas pracy. Katalog "T" aiera informacje, którymi arądają funkcje programó, tomiast "Clipboards" prechoyane są dane t. Schoka. Użyany jest on prenosenia danych pomiędy różnymi programami, prykład kopiując tekst jednego miejsca drugiego a pomocą opcji "Skopiuj" i "Wsta". Wymienione katalogi są torone piersej linii aierającej polecenie "MakeDir". Linia druga pooduje skopioanie systkich plikó ustaień noo utoronego katalogu "ENV". Linia poleceniem "Assign" konuje t. prypisania, cyli tory urądenie logicne o ie "ENV:", które skayać będie katalog "ENV" umiescony "Ram Dysku". Dięki temu, amiast pisyać całą ścieżkę stępu, możemy yołać ę urądenia uupełnioną o k dukropka. W taki sposób "śroisko" jest obsługiane pre programy korystające systemu Amigi. Warto też iedieć, że istnieje grupa programó, które diałają pominięciem systemu. Posiadają one nietypoy sposób obsługi soich funkcji, cęsto ra niestandarym system odcytyania i apisyania plikó. Dotycy to głónie starsych programó i ięksości gier. W tym artykule nie będę ajmoał się nimi scegółoo, ale jeśli, drogi Cytelniku, potkas dyskietkę, której nie możes odcytać Workbenchu - prapobnie potkałeś taki niesystemoy nośnik, any także "niedosoym". Sekencja startoa aiera ięcej linii poleceniem "Assign", które torą urądenia logicne. Zase będą ropocęte słoem "Assign" lub "C:Assign". W asadie linie te nie są koniecne praidłoej pracy plikó systemoych. Jedk torą "prypisania", których korystają później uruchamiane programy. Dlatego są koniecne, aby yołyane funkcje nie pooały yśietlania komunikató o błędach. Jeśli chcemy skorystać tylko konkretnego programu uruchamianego dyskietki cęsto możemy się obejść be niektórych urądeń logicnych. W takiej sytuacji moż nich reygnoać, o ile ocyiście program będie diałał be kłopotó. Jedk, gdy korystamy dysku tardego, którym chcemy mieć pełni sprany system, linie te musą ostać achoane. Warto też rócić uagę polecenia "Resident" ora "Path". Bedą one uupełnione o ę lub serię plikó katalogu "C". Na prykład: Resident >NIL: C:Assign PURE lub C:Path >NIL: RAM: C:... Obie funkcje pryspiesają yołyanie plikó apisanych katalogach systemoych. Piersa cytuje pamięci ymieniony plik (u s "C:Assign"), dięki cemu nie musi być on łaany pamięci a każdym raem. Gdy pliku mamy serię poleceń "Assign", pryspiesy to proces łaania systemu. Ma to scególne cenie, gdy korystamy tylko dyskietek. Pliki, których korysta polecenie "Resident" poinny mieć ustaiony argument "P", co moż osiągnąc a pomocą innego polecenia o ie "Protect". Na prykład: protect C:Assign +p Gdy argument ten nie będie ustaiony, yołany ostałby błąd. Argument "pure" ymusa cytanie pliku be yśietlania informacji o błędie. Jest to ięc ułatienie sytuacji, gdy pliki dysku nie końca ostały skonfiguroane e łaściy sposób. Polecenie "Resident" możemy usunąć sekencji startoej, ale radę to robić tylko tedy, gdy brakuje miejsca dysku lub sytuacji, kiedy innych prycyn musimy skrócić plik roruchoy. Polecenie "Path" daje tomiast podane ścieżki listy katalogó, które są presukianie podcas yołyania poleceń. Dięki temu możemy korystać e jdujących się tam plikó be podaania katalogó - tylko pre pisanie samej y pliku. Wystarcy proadić ę oknie "Shell" lub a pomocą opcji "Wykoj polecenie" Workbenchu. Jest to bar prydat funkcja jeśli dysku mamy iele plikó apisanych różnych katalogach. Nieco niżej jdiemy linie aierającą sekencję poleceniem "Mount". Mogą mieć formę pobną takiej: 38 mount SPEAK: lub takiej: C:Mount >NIL: DEVS:DOSDrivers/~(#?.info) W piersym prypadku uaktyniane jest urądenie systemoe o podanej ie, cyli "SPEAK:", "AUX:" albo "PIPE:". SPEAK: umożliia korystanie synteatora moy, jedk funkcja ta ostała yłąco systemu pocąsy od ersji 2.1. Tekst precony ymóienia pre komputer możemy pisać a pomocą programu "Say". Możemy też oknie "Shell" skieroać reultaty ykonia olnego polecenia "SPEAK:" pre użycie argumentu ">SPEAK:" (pobnie jak ">NIL:"). Jeśli chcemy, aby odcyta ostała aartość katalogu systemoego "Libs" ystarcy pisać: dir >SPEAK: SYS:Libs/ i cisnąć ENTER. Obecnie jest to radko stosoa funkcja. W taki sam sposób możemy użyać urądenia "AUX:" i "PIPE:", jedk poodują one skieroanie polecenia odpoiednio - portu seregoego Amigi lub bufora pamięci, którego mogą korystać programy podcas prekayania informacji pomiędy sobą. Dieje się tak be koniecności torenia plikó tymcasoych "Ram Dysku". Zupełnie inną funkcję ma linia poleceniem "Mount" aierająca jednoceśnie ę katalogu "DOSDrivers". Dięki niej możemy uaktynić urądenia enętrne podłącone komputera. Polega to "amontoaniu" plikó jdujących się katalogu "DOSDrivers", który kolei umiescony jest "Devs" dysku systemoym. Zróć uagę, że linia ykluca ikony plikó pre astosoanie filtru AmigaDOS postaci: ~(#?.info) Ocyiście aktyne staną się tylko pliki aierające steroniki urądeń, cyli t. listy montoania (ang. mountlist), inne ostaną pominięte lub spoodują błąd. Nie obacymy jedk informacji o problemach, boiem proany jest fragment ">NIL:". W takiej sytuacji system nie yśietli żadnego komunikatu, chyba że program otory oddielne okno, co dara się jedk radko. Może być to prykład okno informacją o koniecności rejestracji steronika pędu CD-ROM. Zykle okno posiada prycisk amykający komunikat i możemy dalej korystać Workbencha. Standara sekencja startoa systemu 2.0 lub nosego aiera polecenia "FailAt" ora "AddBuffers" umiescone pocątku pliku. Poscególne linie yglądają stępująco:

37 FailAt 21 ora C:AddBuffers >NIL: DF0: 15 Ta ostatnia obec jest rónież systemie 1.3, lec końcu umiesco jest licba 10. Niepoorne słoo "FailAt" jest bar ażne, gdyż ustala co stanie się, gdy podcas ykonyania skryptu ystąpi błąd. Wartość 21 pooduje, że "startup-sequence" nie ostanie prerany żadnej sytuacji. Co jyżej system yśietli stosone komunikaty, lec polecenia będą uruchamiane dalej, kolejności apisanej pliku. W asadie jest to bre roiąanie, ale jeśli chcemy ykorystać nietypoe polecenia możemy mienić tę linię pisując amiast 21 - licbę 5, 10 lub 20. Dięki temu skrypt ostanie prerany sytuacji, gdy stąpi ostreżenie o możliości ystąpienia błędu, jedno poleceń nie ostanie ykone całości lub nie będie mogło być ykone ogóle. Jest to bar bra funkcja jeżeli chcemy mieć peność, że systkie linie ostaną ykone praidłoo, prykład e ględu ymagania uruchamianych programó. Polecenie "AddBuffers" tycy tomiast buforó, cyli małych obsaró pamięci, których korysta urądenie podcas operacji odcytyania i apisania danych. W tym prypadku idimy ę "DF0:", która odnosi się enętrnej stacji dyskietek ora licbę 15 ocającą ilość buforó. Każdy bufor to określo ilość bajtó, która uależnio jest od astosoanego systemu plikoego (ilość bajtó preliceniu t. sektor). W prypadku standarej stacji dyskietek jest to 512 bajtó, atem 15 buforó daje m 7680 bajtó, cyli 7,5 kilobajta. W taki sam sposób możemy ięksać lub mniejsać ilość buforó olnego urądenia, prykład dysku tardego. Wpisujemy tedy symbol partycji dysku, prykład: AddBuffers DH1: 40 lub AddBuffers DF0: -5 Podanie licby ujemnej mniejsa pamięć prydielonej pracy urądenia. Cy ięcej buforó oca automatycnie sybsą pracę? Niekoniecnie, boiem ależy to od cech charakterystycnych nośnika ora systemu plikoego. Treba też pamiętać, że niepraidłoe ustaienia mogą spooać olniejsy odcyt lub apis, ale nie poinno iąać się błędami podcas transmisji danych. Dlatego możemy sobodnie eksperymentoać różnymi ustaieniami. Jeśli chcemy korystać systemoego Schoka (ang. Clipboard) arto pryjreć się poleceniu "ConClip". Po jego uruchomieniu możemy stosoać Schoek oknie "Shell", cyli kopioać tekst pomiędy nim a innymi programami. Poala to pryspiesyć pracę, gdyż nie treba moolnie prepisyać fragmentó tekstu icnego innych okch. Wracając ceśniej spomnianych ustaień Workbencha, sekencji startoej systemu 3.0 lub 3.1 możemy leźć linię poleceniem "IPrefs". Pooduje ono cytanie, a co a tym idie uaktualnienie systkich ustaień systemu, które apisane są urądeniu "ENV:", a dalej datkoym katalogu o ie "Sys". Dięki temu nie treba ręcnie prełącać poscególnych parametró, a jedynie ystarcy yołać "IPrefs". Jest to duża różnica stosunku systemó 1.2 i 1.3, gdie treba było korystać poscególnych poleceń ropocyjących się od "Set...", o cym pisałem ceśniej. Z drugiej strony "stare" roiąanie diała każdej ersji systemu, tomiast noe nie jest uniersalne Dlatego s sposób użycia ależy od komputera, którym chcemy uruchamiać s system, scególnie jeśli ma się to odbyać dyskietki. Kolejnym elementem pliku "startupsequence" jest bardiej skomplikoa konstrukcja ropocyjąca się od "IF EXISTS" i "EndIF" końcąca. Polecenia umiescone tej klamre będą ykone tylko tedy, gdy spełniony ostanie arunek piersej linii. Pobny fragment moż leźć pod koniec "startup-sequence", gdy yołyany jest plik "StartupII" lub "User-Startup". Dięki temu system sprada, cy istnieją pliki o podanych ach i piero potem - gdy je ykryje - yoła apisane nich linie poleceń. Poala to uniknąć błędó spooanych skasoaniem tych dóch plikó, które standaro precone są dyspoycji użytkonika. W końcoej sekcji sekencji startoej mamy cynienia jesce trema ażnymi liniami, które aierają polecenia "RexxMast", "LoadWB" ora "EndCLI". Da ostatnie poodują po prostu cytanie samego Workbencha, a stępnie amykają okno "Shell" tak, aby użytkonik mógł pracoać całym obsare ekranu be ykonyania datkoych cynności. Plik "RexxMast" pooduje tomiast uruchomienie t. serera ARexxa, cyli jęyka programoania integroanego systemem Amigi. Poala on steroanie programami, a także prekayanie informacji pomiędy różnymi cęściami systemu operacyjnego lub innych programó. Jest to bar seroki temat, ale arto iedieć, że cała resa oprogramoania posiada możliość skorystania ARexxa. Jest on łaty użycia, pisanie skryptó niego korystających jest bar bliżone torenia skryptó AmigaDOS. Gdy uruchomiony będie "RexxMast" będiemy mogli uruchamiać funkcje buane poscególne programy, 39 które ykły sposób nie są aktyne. Warto także iedieć, że śród elementó umiescanych pliku userstartup mo spotkać linie: ;BEGIN ora ;END Zk średnika ropocy linię komentara, która nie pooduje żadnych mian funkcjonoaniu skryptu. Jedk iele programó umiesca soje pisy takiej klamre - ropocyjąc od słoa BEGIN i END końcąc. Za nimi bar cęsto jduje się a programu, prykład: ;BEGIN FilCalc Poala to sybko określić jakie miany koł konkretny program, a raie potreby usunąć je be obay o poostałe pisy. Pobne linie umiescone są pocątku pliku startup-sequence dla ocenia ersji pliku. W taki sam sposób możemy toryć łasne komentare, ystarcy pisać ich treść po ku średnika. To ięksość podstaoych elementó jakie leźć moż plikach roruchoych AmigaOS od ersji Poostało m omóienie datkoych możliości Workbencha edycji 3.5 i 3.9, jedk będie to temat oddielny artykuł. Zjomość "sekencji startoej" ora cenia kolejnych linii poleceń poala ięksym stopniu stosoać system soich potreb i możliości posiadanego modelu Amigi. Gdy mamy niebyt dużą ilość pamięci będiemy iedieć, które funkcje moż yłącyć be utraty możliości jakich korystamy. Podto, jeżeli cytujemy programy dyskietek, możemy storyć łasną kompilację jbardiej potrebnych plikó i umieścić je jednej dyskietce, amiast apisyania ielu - po jednej dla każdego programu. Wymaga to ocyiście ajomienia się innymi cechami systemu, ale roruch komputera to podstaa, be której nie możemy móić o ałaaniu cegokoliek. Starajmy się też jak jmniejsym stopniu korystać gotoych "pakietó Workbencha" prygotoanych pre innych, a amian stórmy soją ersję pulpitu. Unikniemy problemó, gdy okaże się, że ktoś skonfiguroał system sposób bar ygodny dla siebie, ale jednoceśnie spooał, że niektóre programy (dla niego nieażne) nie będą diałać. Da m to iele satysfakcji, a pry okaji ucymy się ielu prydatnych cynności, które ykorystamy podcas dalsej pracy Amigą.

38 LOVE PARADE NA AMIDZE cyli Techno Sound Turbo W śród ielu programó umożliiających gryanie i obróbkę dźięku trudno leźć sensoną poycję diałającą standarej Amide 500, chyba że będie to stary AudioMaster. Zrobimy nim sporo, ale sybko kłopotlie staną się ogranicenia pamięcioe. Jednym bardiej robuanych, który posiada cęścioe paceum ten problem jest "TechnoSound Turbo II". Program jest pisany nietypoo, bo posiada buany łasny interfejs użytkonika, pobnie jak prykład produkty firmy SoftWood. Cy ma to ięcej alet cy ad? Zacnijmy od tego, że program diała bar spranie et ykłej pięćsetce yposażonej 1 MB pamięci, et jeśli ma tylko Kickstart 1.3. Ocyiście nie leży apomić, że operujemy próbkach dźiękoych formacie IFF, bo nim innego nie starcy mocy procesora Mimo to arto odnotoać fakt niskich ymagań sprętoych. Techno Sound możemy uruchomić et dyskietki, nie potreb jest instalacja tardym dysku. Program pryita s syć nietypoym ekranem startoym, boiem o ile diała pełni systemoo to elementy interfejsu graficnego już systemu nie leżą. Moż to pryróć programó typu Fil Writer cy MiAmiga File. To tego roiąania moż mieć ambialentny stosunek. Jedk gdy pracujemy olnym spręcie każdy pryrost sybkości diałania ma cenie. Poa nietypoym yglądem, ekran programu jest podielony jak jbardiej standaro. Dostępne mamy menu górne, choć ygląda trochę icej niż ykle. Poniżej idać ykres próbki dźiękoej, a dalej sereg pryciskó yołujących podstaoe funkcje. Nie będę się d nimi specjalnie roodił, bo ięksość moż spotkać innych pobnych programach. Chciałbym tomiast rócić uagę możliości staiające program upryilejoanej poycji, scególnie jeśli prypomnimy sobie, że systko to diała procesore o arotnym 7-megahercoym egare. Piersą ciekaą opcją jest RAMSCAN, która stęp jest menu górnym EDIT. Z pooru to nic ciekaego, ot proste skanoanie obsaru pamięci i cytanie go ok edytora. Dięki temu możemy sybko ropoć fragmenty aierające dźięk, a potem pociąć je cęści i apisać dysk jako oddielne pliki. Na peno może się to prydać ielu sytuacjach, choćby tedy, gdy chcemy yciąć dźięk ulubionej gry lub utraciliśmy dane po aieseniu komputera. Podcas ykłego resetu Amigi pamięć nie ostanie ycysco i możemy pobaić się posukiania. Jedk jaki sposób ałaać aartość pamięci podcas, gdy operujemy mocno ograniconym megabajcie? Otóż RAMSCAN tak pradę prełąca tylko program tryb podglądu i nie pooduje automatycnego cytania obsaru edytora. W każdej chili możemy porócić ykłego trybu pracy, boiem są one nieależne. Z jednej stro ogranica to możliości mian, boiem trybie podglądu ięksość funkcji yśietli komunikat odmaiający ykonie adania. Z drugiej strony jest to ielka aleta, gdyż jest to jedyny sposób presukania obsaru pamięci mało robuanym komputere. Istnieją ocyiście programy typu rippery, ale ięksość nie jest stanie yśietić ykresu mian amplitudy, nie 40 ADAM ZALEPA móiąc o dalsej obróbce. Poa tym funkcja ta diała sybko i nie auażyłem, aby płyała stabilność pracy. Moż ięc poiedieć, że tam, gdie nie spradają się program o ięksych ymaganiach, tam Techno Sound poradi sobie komicie. Sojego casu bar posukianą funkcją było gryanie i odtaranie dźięku bepośrednio dysk. Było to peien sposób ymusone, bo gdy s komputer posiada mało pamięci i nie możemy korystać pamięci irtualnej, jedyną opcją poalającą korystanie ięksych próbek dźiękoych jest lepsa obsługa dysku tardego. Zykłe edytory potrafiłą jedk tylko pracoać fiycnej pamięci Amigi, poa tym ięksości prypadkó danie pamięci dyskoej ymaga karty turbo układem MMU. Także tutaj Techno Sound prychodi nieocenioną pomocą. Posiada die opcje - HD RECORD i HD REPLAY - obie menu górnym o ie SYSTEM. Każda yołuje pobne okno yboru, którym skaujemy plik jaki będie użyany podcas apisyania lub odtarania dźięku. I ocyiście diała to et prytoconej ceśniej Amide 500. Postaje pytanie: cy sybkość transmisji danych będie ystarcająca płynnej pracy? Ocyiście systko ależy od użytego samplera, a co a tym idie cęstotliości próbkoania, jedk edług moich testó karta Compact Flash Amide 600 jest całkoicie ystarcająca. Zróćmy uagę, że takim prypadku transmisja danych jest sporo olnejsa niż dysku, moż et pryjąć, że średnio o połoę., Z drugiej strony cały cas użyamy mało ymagającego formatu plikó.

39 Oddielną kestią jest sama jakość samploania. Wiamo, że dla Amigi stępnych jest iele t. sampleró, cyli małych urądeń, których podłącamy jednej strony źródło dźięku, a drugi koniec podłącamy portu rónoległego komputera. Obecnie nie ma ielkiego yboru, łaściie treba kupić to, co się trafi. Teoretycnie możlie jest uyskanie dźięku et cęstotliości 100 kh, ale ciąż będą to próbki 8-bitoe. Należy jedk pamiętać o kilku asadach. Jeśli edytore ustaimy ięksą artość niż obsługuje s sampler, i tak nie apisemy dźięku o lepsej jakości. Wyżsa jakość to także ięksa ilość presłanych danych, a co a tym idie cnie iękse obciążenie systemu. Dlatego drugą recą, którą treba rócić uagę to sybkość procesora amontoanego sej Amide. Osobiście samplere firmy Elsat korystałem cęstotliości rędu kh Bliardie IV, cyli Motoroli egarem 50 MH. Na olniejsych Amigach racej treba będie poostać pry jakości granicach kh, proponuję jedk ykoć samodielne testy. Sam edytor umożliia ustaianie artości elastycnie. Gdy spręt będie byt olny, dźięk nie ostanie praidłoo apisany lub ystąpi aiesenie komputera. Treba to iąć pod uagę, tak samo jak inną ażną nietypoą cechę programu. Otóż, jeśli uruchomimy jedną opcji odtarania lub apisyania dźięku ekran ostanie ygasony. Aby prerać ykonyanie operacji leży cisnąć klaisy myski, ykle - pray. Jeśli o tym apomnimy, może się ydaać, że stąpiła aaria i treba resetoać komputer. Ocyiście iąże się to utratą danych, a pry apisyaniu plikó dysk rónież problemami alidacją, dlatego pred resetem lepiej spradić systkie możliości. Z moich testó ynika, że Techno Sound aiesa się racej radko, et jeśli ma dyspoycji ogranicone asoby sprętoe komputera. W kestii pamięci, menu górnym jdiemy opcję o ie CHIP/FAST. Za jej pomocą możemy spraić, aby ykorystya były tylko pamięć grafic (a atem typu Chip) lub cała stęp pamięć ra t. poostałą (cyli Fast). Po skaaniu jednego pryciskó icnych pasku lnej cęsci ekranu mieni się artość obok pisu MEMORY FREE. Pamiętajmy, że dane dźiękoe poinny jać się pamięci typu Chip i aby to mienić treba pisać specjalny algorytm odtarający. Z tego ględu starse programy reguły nie potrafią odtoryć dłużsego pliku niż ol pamięć grafic. Sytuacja ygląda pobnie programach typu tracker, gdie popularny ProTracker posiada jesce to ogranicenie, a nosy OctaMED już nie. Co ciekae Techno Sound posiada buany łasny moduł pobny trackera. Opracoano także oddielny format plikó o ie TT2, ale nie pryjął się e ględu małą siłę prebicia programu. Racej nie spodieajmy się leźć dużej ilości modułó tym formacie, ale może prydać się torenia łasnych produkcji. Do yołania edytora modułó służy opcja TRACKER, którą także jdiemy menu górnym. Sam edytor jest pisany solidnie, choć ma tylko podstaoe funkcje, a jego obsługa jest średnio ygod. Mamy a to dyspoycji oddielne okno ane SEQUENCER, które umożliia arądanie próbkami dźiękoymi apisanymi dysku, cyli popularnie móiąc - samplami. Ciekae są też buane efekty diałające casie recyistym. Całe menu górne REALTIME jest precone tego celu. Wymaga to podłącenia mikrofonu samplera, a dalej możemy się baić torenie efektó m.in. pogłosu i miany ysokości dźięku. Innym rodajem efektó iąanych mikrofonem jest VOICE SYNTHESIS ( programie skrócie V.SYNTHESIS), która poala symuloać synteę moy. Reguloać 41

40 moż da parametry: SPEED, cyli sybkość ora DEPTH głębię komputeroego głosu. Poa tym stęp jest funkcja TEST poalającą tylko słuchać astosoanego efektu lub RECORD, cyli apis dźięku dysk. Ostatnim menu górnym pasku programu jest FUN TIME, które iąane jest e spomnianymi ceśniej efektami preconymi dla mikrofonu. Zobacymy tu okno opcjami poalającymi ustaiać poscególne funkcje a pomocą klaiatury komputera. Dięki temu możemy sobodnie prełącać efekty be koniecności posukiania odpoiedniej poycji menu. Cy recyiście starcy m to funu? Być może, choć mam pene ątpliości. Wsystko ależy od sych ocekiań. Z penością jedk spradimy możliości sej masyny, boiem jest to funkcja ść mocno obciążająca procesor. Podsumoując uażam, że "Techno Sound Turbo II" jest programem niecenionym. Trudno stierdić ile mała popularność ynika dinej y cy nietypoego interfejsu użytkonika. Możlie, że jedno i drugie. Na peno ymaga to pryycajenia nietypoego yglądu. Osobiście programu korystam od lat '90-tych, odkryłem go tylko nieco później niż AudioMastera IV, co nie jest nicym dinym biorąc pod uagę, że premierę obu programó dielą 2 lata. Jedk musę pamiętać, że ase mocno interesoałem się edytorami dźięku i selkimi innymi programami iąanymi pisaniem muyki i obróbką sampli. Prym, że acąłem go użyać łaśnie dlatego, że posiadał możliość apisyania dźięku bepośrednio dysk, a inne programy nie diałały końca tak jak chciałem. Poa tym były mniej robuane i mniej optymalnie korystały pamięci komputera. Z cystym sumieniem polecam Techno Sound systkim osobom, które chcą abaić się dźiękiem Amide. Jest on prydatny tym bardiej, gdy użyamy mało robuanej konfiguracji Kickstartem 1.3. Wydaałoby się, że dla takiego sprętu nie jdiemy nic specjalnego, a tutaj prosę - pradia perełka. Tylko słoa Techno i Turbo ie astąpiłbym cymś budającym mniejse emocje, ale to całkiem in historia. Pradia siła multimedió 42

41 Emulujemy! M Stan rónoagi óiąc o drugiej stronie medalu treba auażyć jak iele osób użya emulatoró Amigi pececie. Niestety moich śiadceń ynika, że ięksość nie raca uagi scegóły. Drugą grupą są ludie, który nie końca iedą jak poin diałać udaa Amiga i ciesą się tym, że mogą uruchomić klasycne gry. Pisąc o scegółach mam myśli takie kestie jak rodielcość, ielkość ekranu cy płynność animacji. Be tej ostatniej systkie elementy będą porusać się skokoo, co już jest niebyt komfortoe. Jeśli tego damy taki sam efekt ystępujący tłach gier, acy być to bar uciążlie. HDMI specyficny sposób. Zykle iąże się to buanymi filtrami, które poodują skaloanie obrau i moż je ocyiście yłącyć. Nie ase daje to jedk odpoiedni skutek. Najlepsym jakościoo yjściem jest odleienie monitora, który jest stanie yśietlić obra trybie 50 H popre gnia D-Sub (VGA) lub DVI. Samo podłącenie monitora nie ałatia jesce spray, musimy precież uyskać odpoiedni tryb systemie. W prypadku Wins musimy użyć programu rędioego, który poala ustaiać nietypoe parametry ekranu, prykład Poer Strip. Radiej treba będie ręcnie modyfikoać pisy t. rejestrach systemu. Jedk nie będie to takie łate, gdy steronik karty graficnej nie preiduje uyskania ybranego pre s trybu. Dlatego chciałbym predstaić prosty sposób, którego korystam Linuxie. W ięksości prypadkó nie o ymaga metody prób i błędó. Podstaoym rędiem jest program "xrandr", którego użyamy termilu. Istnieje co prada kilka interfejsó graficnych, ale są one syć aodne. Najlepiej po uruchomieniu termila pisać po prostu: też poin być ybra nieprypadkoo. Zależy o od tego co chcemy uruchamiać emulatore. Jeśli "gry pięćsetki" bre by było użyć takiej rodielcości, aby skaloanie obrau nie niekstałciło grafiki. Biorąc pod uagę, że pełny tryb PAL to 768x576, moż astosoać tryb 800x600. Będiemy musieli jedk łącyć datkoą ramkę, aby ypełnić brakujące 32 i 24 piksele. Gdy chcemy pracoać Workbenchu trybie "PAL Highres", ekranie będiemy mieli 640 punktó poiomie i 512 pionie. W takim prypadku jlepiej ybrać rodielcość 1280x1024, aby program mógł preproadić skaloanie "ray da", cyli be utraty jakości. Jesce lepsy efekt uyskamy jeśli łącymy emulację trybu PAL, cyli t. scanlines. Wtedy co druga linia obrau będie generoa sposób yglądający pobnie poscególnych linii monitora kineskopoego. Aby uyskać łaścią płynność treba Gdy już ybieremy jlepsą odpoiednio skonfiguroać śroisko rodielcość możemy abrać się a pracy i sam emulator. Wiele ależy od tego danie trybu o cęstotliości 50 H. W jakiego systemu operacyjnego korystamy, a sym prypadku będie to 1280x1024, także jaki posiadamy monitor. Najlepse aby achoać spomniane parametry efekty uyskamy jeśli uruchomimy tryb obrau. Najpier treba oblicyć yśietlania o cęstotliości odśieżania odpoiednie artości synchroniacji. Na pionoego rónej 50 H. Niestety nie każdy scęście nie treba tego robić ręcnie, monitor posiada takie możliości i racej im ystarcy skorystać programu o nosy spręt tym mniejsa sansa. Co xrandr ie "cvt" lub "gtf". Moż je stosoać prada są yjątki, ale ykle nie jest to amiennie. Wystarcy podać opisyane instrukcji obsługi, treba ięc W odpoiedi obacymy informacje o interesującą s rodielcość ora ykonyać testy samodielnie. Obsługa łącu, którego podłącony jest s odśieżanie ekranu: trybu dużej miere ależy od monitor ora stępnych trybach oprogramoania aartego elektronice yśietlania. Sytuację taką idać cvt monitora, dlatego et da pooru ilustracji nr 1. Jak idać trybu 50 H nie lub identycne egemplare mogą różnić się pod gtf uśiadcymy i treba go piero dać tym ględem. W praktyce brym listy. Rodielcość jaką astosujemy roiąaniem jest podłącenie yśietlaca Screen 0: minimum 320 x 200, current 1280 x 1024, maximum 8192 x 8192 pre łące HDMI, choć i DVI-I-1 disconnected (normal left inverted right x axis y axis) tutaj możemy potkać HDMI-1 disconnected (normal left inverted right x axis y axis) kłopoty. Nie systkie VGA-1 connected 1280x (normal left inverted right x axis y axis) 380mm x 300mm karty graficne posiadają 1280x * łące HDMI, poa tym 1152x jakość obrau potrafi 1024x odbierać mocno od ideału. 832x Nie poinno tak być, 800x x niestety mojego 720x śiadcenia ynika, że iele monitoró cy Rys 1. Prykłay komunikat uyskany po yołaniu polecenia xrandr. teleioró LCD yśietla obra popre 43

42 W odpoiedi obacymy linię ropocyjącą się słoem klucoym "Modeline", prykład: # 1600x H (CVT 1.92M3) hsync: kh; pclk: MH Modeline "1600x1200_50.00" hsync +vsync Rys. 2. Polecenie cvt nie ase pooduje ustaienie parametró ekranu kładnie tak jak chcemy. Poyżej ynik diałania linii cvt , co poinno dać cęstotliość H. Różnica ynika prelicenia scegółoych parametró monitora stosunku użytej rodielcości ekranu. # 1280x H (CVT 1.31M4) hsync: kh; pclk: MH Modeline "1280x1024_50.00" hsync +vsync Ściślej móiąc piersa linia to komentar, boiem ropocy ją k "#" (ang. hash). Nie jest o potreb, program podaje po prostu ocenie trybu, który podaliśmy. Mamy już ygeneroane odpoiednie parametry, tera musimy dać tryb puli t. serera obrau. Robimy to a pomocą tego samego polecenia "xrandr", lec połąceniu argumentem "--nemode": xrandr --nemode "1280x1024_50.00" hsync +vsync Całość poin leźc się jednej linii polecenia. Aby achoać odstępy pomiędy parametrami jlepiej skopioać fragment od "1280x1024", aż końca linii. Zachoać treba całość raem cudysłoem. Naa trybu może być ol, ale treba ją apamiętać. O ile robimy to praidłoo, po ciśnięciu ENTER s tryb ostanie dany. Nie będie jedk jesce prypisany żadnego yśietlaca. Aby to robić leży yołać kolejny argument "--addmode" ora ę yjścia obrau, które idać komunikacie uyskanym po pisaniu "xrandr". W sym prypadku monitor podłącony jest yjścia o oceniu "VGA-1", o cym śiadcy słoo "connected" umiescone obok. Dlatego pisujemy stępną linię: xrandr --addmode VGA-1 "1280x1024_50.00" Tera tryb 50 H ostanie już dany aktualnego yśietlaca i możemy go łącyć ustaieniach ekranu Linuxa. Możemy też robić to nie ychodąc termila: xrandr --output VGA-1 --mode "1280x1024_50.00" Ekran poinien ostać prełącony noy tryb. Nie ase jedk ygląda to tak różoo. Może okaać się, że ekran co prada ostanie chilę ygasony, ale odśieżanie poostanie be mian. Jest to iąane użyanym steronikiem karty graficnej ora monitora, boiem niektóre nie pryjmują nietypoych artości, a taką "diną" licbą jest śiecie pecetó ekran odśieżaniem 50 H. Co robić takiej sytuacji? Prede systkim arto spradić cy nie możemy użyć innego steronika. Jeżeli mamy kartę graficną Intel spróbujmy ainstaloać steronik jaki moż leźć stronie intel.com diale Support. Gdy mamy kartę GeForce lub Radeon rónież możemy użyć t. steronikó łasnościoych. Sposób instalacji ależy od użytej dystrybucji Linuxa i aiera się ainstaloaniu odpoiedniego pakietu lub prejścia ustaień "Dodatkoych steronikó". Jedk ięksość nich nie daje możliości obsługi popre program "xrandr". Jeśli amiast miany trybu ekranoego obacymy komunikat pobny poniżsego: X Error of failed request: BadMatch (invalid parameter attributes) Major opcode of failed request: 139 (RANDR) Minor opcode of failed request: 18 (RRAddOutputMode) Serial number of failed request: 29 Current serial number in output stream: 30 oca, że noy leży to robić inny sposób. Możemy spróboać użyć polecenia "disper". Ay prełącyć rodielcość ekranu pisujemy odpoiednio popredniego prykładu: disper -s -r "1280x1024_50.00" Argument "-s" określa ekran trybie "single", cyli jeden monitor, tomiast po "-r" podajemy ę trybu yśietlania. Gdy i to aiedie poostaje pisanie linii "Modeline" pliku "xorg.conf", który aiera konfigurację urądeń, tym monitoró i kart graficnych. Zanim się 44 tym ajmiemy, spróbujmy użyć jesce jednego prostsego sposobu. Jeżeli posiadamy kartę GeForce możemy użyć programu "nvidia-settings" raem argumentem "-a". Poinno dać to taki sam efekt jak poprednie polecenia. W prypadku pakietu "fglrx" obsługującego karty Radeon, program "xrandr" poinien diałać, choć praktyki iamo, że nie ase systkie funkcje są obsługiane praidłoo. Zależy to dużej miere od ersji steronika ora modelu karty, dlatego treba to spradić ręcnie. Możemy także uruchomić jedną kładek graficnych, prykład program "ARandR", ale może to pomóc tylko tedy, gdy steronik obsługuje program "xrandr". Poostaje jesce pisanie odpoiedniej linii pliku "xorg.conf". Zjduje się katalogu "/etc/x11/" i moż go modyfikoać ręcnie, bo jest to ykły plik tekstoy. Zanim to robimy spróbujmy jedk ustaić parametry a pomocą programó "NVIDIA X Server Settings" lub "Catalyst Control Center". Możemy je uruchomić menu Linuxa tam, gdie uruchamiany inne programy poycji "Ustaienia", "Centrum steroania" lub pobnie. W termilu ystarcy pisać polecenie: nvidia-settings lub amdcccle co spooduje ten sam efekt. Niestety ten sposób może nie udać się łącyć trybó yśietlania o cęstotliości poniżej 60 H, boiem jest to obecnie "panujący" standard. Wyjątkiem jest podłącenie obrau pre łące HDMI, gdyż menu poin być standaro stęp artość 50 H i to be ykonyania żadnych cynności, o cym pisałem pocątku. W każdym raie arto to spradić, a stępnie apisać plik konfiguracją "xorg.conf", et jeśli tryby yśietlania nie odpoiadają sym ymaganiom. Domyślnie boiem plik nie musi być ogóle utorony, co pooduje uruchomienie "ykłego" trybu edług informacji presłanych monitora, cyli jcęściej 60 H. Zapisując "xorg.conf" torymy pełną strukturę, którą później będie treba tylko mienić i uupełnić. W precinym raie musielibyśmy apisać ręcnie całą aartość pliku, co jest cynnością trudną i żmudną. Pierse co treba robić to łącyć upranienia

43 administratora, cyli prykład dla dystrybucji opartych RedHat (cyli prykład Fera) pisać: su po cym cisnąć ENTER i podać hasło stępu. W prypadku Linuxa opartego Debianie (Ubuntu, Mint i inne) amian proadamy: su -i a dalej tak samo pisujemy hasło. Następnie uruchamiamy olny edytor tekstu i cytujemy niego plik "xorg.conf". Moż to robić a pomocą jednego polecenia, prykład uruchamiając edytor "Leafpad": Subsection "Display" ora stęp acyjąca się od słoa "Depth". Zara poniej dajemy ę sego noego trybu, poin o leźć się po słoie "Modes": Modes "1280x1024_50.00" Jeśli ceśniej proany ostał inny tryb leży go po prostu dać jako kolejny achoując cały cas cudysłó, prykład: Modes "1600x1200_60.00" "1280x1024_50.00" leafpad /etc/x11/xorg.conf Plik może być krótki, może także aierać długą listę funkcji. Zase posiada określoną strukturę. Jedyne co musimy robić to odsukać odpoiedni fragment i go uupełnić. W tym prypadku ley leźć linie apisane pomiędy: - Synchroniuj amianę buforó ekranem - Podto synchroniuj emulację ekranem Section "Monitor" a EndSection Wenątr poin być umiesco linia ropocyjąca się od "ModeLine", a jeśli jej nie ma to możemy ją dać ara po "Option", których może być także kilka. Musimy tu umieścić tę samą linię, którą uyskaliśmy po ykoniu polecenia "cvt", lec raem "ModeLine", cyli: Modeline "1280x1024_50.00" hsync +vsync Jeśli sym pliku "xorg.conf" apisane są parametry monitora, całość sekcji o ie "Monitor" może yglądać tak: Section "Monitor" Identifier "Default Monitor" Option "UseEdidFreqs" "False" Option "ExactModeTimingsDVI" "True" Modeline "1280x1024_50.00" hsync +vsync HoriSync VertRefresh EndSection Drugą cynnością jest proadenie informacji o noym trybie yśietlania kolejnej sekcji pliku - tym raem anej "Screen". Odsukujemy linie aarte pomiędy: Section "Screen" a EndSection W środku poin jać się także linia: dal nie mienia parametró. Scególnie cęsto dieje się tak jeśli korystamy laptopa. Ma to iąek oprogramoaniem matrycy, która bar cęsto achouje się icej niż monitor podłącony karty graficnej komputera stacjornego. Po mianie trybu yśietlania arto łącyć informacje menu monitora, aby potierdić, że mamy cynienia parametrami, które s interesują. Gdy już mamy odpoiednią cęstotliość możemy prejść konfiguracji emulatora. W prypadku "E-UAE" nie mamy żadnych opcji iąanych płynnością animacji, lec jeśli s komputer jest odpoiednio sybki uyskamy łaściy efekt. Dużo lepiej jedk skorystać "FS-UAE", które "Ustaieniach" posiada akładkę "Synchroniacja ideo". Podstaoe funkcje są ytłuscone i mają die y: Należy tylko pamiętać, aby każdą ę rodielić pojedyncym odstępem, cyli tak jak ykle proadamy argumenty. Po definicji trybó yśietlania poin leźć się jesce poniżsa linia: EndSubsection Treba to spradić, aby nie aburyć buy pliku "xorg.conf". Tera możemy już apisać go pod tą samą ą, a dalej uruchomić pononie komputer (casem ystarcy się ylogoać i alogoać pononie jako ten sam użytkonik). W ustaieniach ekranu poin pojaić się noa poycja. Jeśli tak jest, treba ją ybrać tak jak każdy inny tryb yśietlania. Plik "xorg.conf" może być ocyiście bardiej skomplikoany, możemy apisać ięksą ilość informacji, ale asada poostaje ase taka sama. Podane sposoby uyskania trybu yśietlania jbardiej łaściego dla emulatora Amigi są jbardiej uniersalne, ale niestety nie ase się spradą. Jeżeli mimo mian noy tryb nie ostał dany, cy to, iż popełniliśmy błąd lub steronik ciąż nie poala łącenie cęstotliości 50 H. W tym momencie musimy już posiłkoać się kumentacją łąconą steronika lub pomocą stroch internetoych tycących sej dystrybucji Linuxa. Może rónież ystąpić sytuacja, której teoretycnie systko diała praidłoo, ale ekran 45 Obie leży łącyć i poinno to spooać, że animacja będie płyn ora nie aobserujemy efektu "rania" grafiki" (ang. tearing). Jeżeli będie icej może to cyć, że treba popraić ustaienia lub po prostu s spręt nie poala odpoiednią sybką emulację. W niektórych prypadkach pomaga yłącenie opcji "Podto synchroniuj emulację ekranem". Sposób ten leży ypróboać także, gdy użyamy buanego steronika "Nouveau" dla kart GeForce. Casem podaje on niepraidłoe artości synchroniacji, różnych prycyn. Moż to aobseroać po uruchomieniu termilu polecenia "glxgears", które pokauje animoane koła ębate synchroniując je odśieżaniem monitora. W termilu jednoceśnie obacymy kolejne artości "FPS", cyli klatki sekundę, które poinny być prybliżeniu godne artością H sego trybu yśietlania. Na koniec leży poiedieć, że jlepsy emulator nie astąpi pradiej Amigi. Naet płynnie diałający program będie miał olnienia pracy e ględu pracujące tle inne procesy. Bardiej ymagające fragmenty programó cy gier mogą pooać auażalną mianę sybkości ykonyanych operacji. Emulacja jest jedk brym roiąaniem dla osób, które nie chcą lub nie mogą mieć ymaronej konfiguracji Amigi, a chęcią uruchomią ulubioną grę. Sprada się także, gdy potraktujemy ją jako sposób prenosenie danych lub roiąyanie problemó sytuacjach aaryjnych.

44 Arkuse akcji ADAM ZALEPA cęść 1. T urbo Calc jest programem posechnie nym, lec moich obseracji mało kto ykorystuje jego aaansoane możliości. Racej pryjmuje się, że sprada się on tylko podcas prostych prac. Ocyiście nie ase potrebujemy robuanych opcji, jedk ieku prypadkach mogą pryspiesyć pracę lub roseryć funkcje utoronego arkusa. W numere, którym pisemy sporo o programoaniu i matematyce postanoiłem prypomnieć jbardiej skondesoanej formie kilka prydatnych kestii iąanych pracą d tekstem, licbami ora operacjami kolumch i iersach. Oparłem się programie ersji 5.0, która dysponuje całkiem pokaźną ilością funkcji. FUNKCJE LOGICZNE W "Turbo Calcu" możes stosoać funkcje logicne, dięki którym arkusu mogą istnieć bardiej aaansoane poiąania międy poscególnymi komórkami. Nie agłębiając się bytnio teorię pokażę jak ykorystać konkretne pisy programie. Piersą funkcją logicną jaką się ajmiemy jest funkcja IF. Za jej pomocą możes spraić, aby program achoyał się różnie ależności danych proanych arkusa. Móiąc jprościej móis tedy "jeżeli spełniony będie mój arunek achoaj się określony sposób, precinym raie achoaj się icej". Aby proadić arunek arkusa poinieneś astosoać łaśnie ymienioną funkcję IF. W tym celu pis olnej komórce: =IF a stępnie iasie treść arunku, achoanie programu po spełnieniu arunku ora pry braku jego spełnienia. Wsystkie argumenty ase rodielaj kiem średnika ";", tomiast jeżeli są to argumenty tekstoe ujmij je cudysłó. Prykłao jeśli chces, aby "Turbo Calc" spradił cy licba proa komórki A2 jest ujem cy datnia, a potem yśietlił o tym stosoną informację, pis olnej innej komorce formułę: =IF(A2<0;"l.ujem";"l.datnia") Możes rónież astosoać odrotny arunek, który pryniesie taki sam reultat: =IF(A2>0;"l.datnia";"l.ujemn a") =COMPARE("Amiga 1200";"Amiga 4000") Wsystko ależy od Toich upobań i eentualnych poiąań arunkó innymi ykonyanymi operacjami obrębie arkusa. Jedk możes rónie pisać teksty komórek np. A1 i A2, a stępnie olnej innej komórce: Możes także konyać porónyania danych tekstoych i to kilka sposobó. Piersym nich jest skorystanie funkcji COMPARE, która sprada dane tekstoe i yśietla informację o tym, cy są takie same cy też nie. W prypadku, gdy dane okażą się identycne arkusu ostanie pokaany tekst PRAWDA (ang. TRUE), tomiast precinym raie - FAŁSZ (ang. FALSE). Aby poróć dane tekstoe poinieneś astosoać funkcję logicną COMPARE. W tym celu pis olnej komórce: =COMPARE a stępnie iasie oba teksty ujęte cudysłó i rodielone kiem średnika. Po ciśnięciu klaisa ENTER uyskas informację o tym, cy dane są takie same cy się różnią. W treści formuły nie musis podaać konkretnych danych, możes proadić ocenia komórek i piero innym miejscu pisać teksty. Na prykład jeśli chces poróć tekst "Amiga 1200" tekstem "Amiga 4000" możes pisać formułę: 46 =COMPARE(A1;A2) Jest to o iele łatiejsy i ygodniejsy sposób porónyania danych tekstoych, scególnie jeśli planujes ich mianę. W takim prypadku nie musis modyfikoać formuły, a jedynie dane dóch ybranych komórkach, aby uyskać łaściy reultat. Zróć uagę to, że funkcja COMPARE nie biere pod uagę pisoni, dlatego też teksty pisane ielkimi i małymi literami będą uane a identycne Jeśli jedk potrebujes takiego roróżnienia skorystaj funkcji o ie EXACT. Jej astosoanie jest identycne, jedkże każda mia pisoni tekstu ostanie pre nią ropo. Prykłao jeśli pises teksty: "AmigaOS" i "AmigaOs", funkcja EXACT poinformuje Cię, że dane te różnią się międy sobą. "Turbo Calc" umożliia także spradenie cy podany ciąg tekstoy aiera fragment innego tekstu. Do tego celu służy funkcja o ie CONTAINS. W dóch komórkach pis teksty, a stępnie olnej innej komórce: =CONTAINS

45 i ocenia komórek, których pisałeś tekst. Ocyiście ocenia te ujmij ias i oddiel - nó tak jak poprednio kiem średnika. Gdy ciąg będie aierał cęść drugiego, ostanie yśietlony komunikat PRAWDA, precinym raie FAŁSZ. Możes rónież - amiast pisyać tekst oddielnych komórkach - podać oba ciągi treści formuły, cyli pisać np.: Pobnie mamy możliość stierdenia, cy poda komórka jest pusta cy też aiera jakiekoliek dane. Do tego celu służy kolej funkcja logic o ie ISEMPTY. Jej obsługa jest alogic poprednich, tn. ystarcy, że pises: =CONTAINS("Gitara";"Tara") a stępnie iasie ocenie komórki, którą chces spradić. W tym prypadku "Turbo Calc" sprada jedynie cy komórka jest pusta, ale nie sprada jej aartości. Wygodniejsym sposobem jest jedk astosoanie oceń komórek, cego maiałem ceśniej. W takim prypadku pryjmując, że tekst jduje się komórkach B2 i B4, formuła yglądać będie stępująco: =CONTAINS(B2;B4) Funkcja CONTAINS nie sprada pisoni ielkich i małych liter, dlatego też reultacie ykonia sego prykładu porónia ciągó "Gitara" i "Tara" otrymamy ynik poytyny, cyli PRAWDĘ. In grupa funkcji poala stierdić, cy podanej komórce jduje się nie tylko tekst, lec także artości licboe lub też dane postaci casu. Jeśli chces spradić, cy komórka aiera dane postaci tekstu, poinieneś ykorystać funkcję logicną ISSTRING. Wystarcy, że arkusu pises: =ISSTRING a stępnie iasie ocenie ybranej komórki. W reultacie - jak ase prypadku funkcji logicnych - otrymas ynik PRAWDA lub FAŁSZ. Bar pobnie możemy spradić cy komórka aiera artości licboe lub dane postaci casu albo daty. W piersym prypadku skorystaj funkcji ISVALUE, drugim ISTIME, tomiast prypadku daty ISDATE. Sposób ykorystania systkich funkcji jest identycny, jak prypadku ISSTRING i nie ymaga dalsego komentara. Preśledźmy jedk prosty prykład: jeśli chces spradić, cy komórce C26 jduje się da licboe, olnej innej komórce arkusa pis: =ISVALUE(C26) i ciśnij klais ENTER. Zróć uagę, że tym prypadku spradas komórki pod kątem obecności określonych danych, a ięc ażny jest astosoany format. Może się boiem daryć, że komórka będie aierała np. licbę, ale będie sformatoa jako tekst. Wiualnie nie obacys różnicy, gdyż licba będie apisa jako ciąg tekstoy, ale dane będą interpretoane inny sposób. Móiąc uprosceniu piersej kolejności ażny jest format komórki, a piero później jej konkret aartość. =ISEMPTY WARTOŚCI BEZWZGLĘDNE Komórki arkusu możemy ypełnić określonymi artościami, raie potreby także sposób automatycny. Wystarcy jechać skaźnikiem myski pray lny róg komórki, a gdy skaźnik mieni sój ygląd charakterystycny k "plus", preciągnąć go komórkę jdującą się poniżej. W prypadku artości licboych jest to systko co poinieneś iedieć. Jedk jeśli astosujes ten sposób komórce, której jduje się ocenie innej komórki, ostanie ono mienione o ilość "ypełnianych" komórek. Nie ase jest to achoanie pożądane, np. gdy chces obliceniach mieniać tylko jedną mienną spoodujes niepraidłoe diałanie całej formuły. Dlatego też autor "Turbo Calca" preidiał możliość ablokoania mian oceń komórek ykorystanych pry ypełnianiu. Wartości jdujące się komórkach, których odnosą się komórki "ypełniane" nosą ę artości beględnych. Aby ablokoać mianę oceń pry stosoaniu operacji ypełniania, komórki musis staić k lara "$". Jeśli pises go pred oceniem kolumny (np. $A3), ablokoa ostanie mia ocenia yłącnie kolumny. Pobnie możes ablokoać mianę ocenia iersa, lec takiej sytuacji k lara leży staić pred numerem iersa (np. A$3). Możlie jest rónież stosoanie ku "$" aróno pred numerem iersa, jak i symbolu kolumny (np. $A$3). Możes rónież mieniać same ocenia aróno kolumn jak i iersy. Ich y nie musą prybierać pierotnej postaci liter i licb. Wpisać moż olny ciąg, który będie yśietlany jako a kolumny lub iersa amian y myślnej. Roiąanie to poala łatiej organioać bardiej robuane arkuse, których stosujes iele danych różnego rodaju. Aby mienić ę kolumny poinieneś ją acyć, a stępnie ybrać opcję 47 "Kolum" menu górnego o ie "Format". Na ekranie pojaią się kolejne opcje, których ybier "Tytuł...". Zobacys okno, gdie leży pisać ę kolumny i ciśnij klais ENTER lub ybier prycisk "Ok" jdujący się lnej cęści ok. Możes rónież pryrócić myślną ę kolumny, tym celu ybier pole poniżej pola tekstoego, którym pisujes soją ę. Alogicnie mieniamy ę iersa, cyli rędu. Wystarcy skaać opcję "Rąd" menu górnego "Format", a stępnie - tak jak poprednio poycję "Tytuł...". Pojai się pobne okno, którym pis soją ę iersa i ciśnij klais ENTER. Pry ykonyaniu bardiej skomplikoanych arkusy i korystaniu ielu kolumn bar prydatną funkcją jest t. amrażanie komórek. W takim prypadku podcas preijania arkusa cęść komórek jest ablokoa i nie podlega mianom iku. Możes atem np. ablokoać komórki, których pisałeś ocenia kolumn, dięki cemu łatiej będie Ci się orientoać ich aartości, indyidualnych oceniach cy symbolach. Aby amroić komórki tak, aby podcas preijania ostaały soim miejscu ybier opcję "Zamroź..." menu górnego o ie "Wik". Na ekranie pojai się noe okno, którym poinieneś ybrać opcję "Zamroź rędy", a stępnie polu "Ilość rędó" pisać licbę iersy, które mają ostać ablokoane. Pobnie postąp opcją "Zamroź kolumny" i odpoiadającą jej "Ilość kolumn". Następnie potierdź ybór pre skaanie prycisku oconego jako "Ok". Możlie jest także ukryanie określonej cęści arkusa - niektórych kolumn lub iersy. Wtedy ekranie nie idać ukrytej cęści komórek, jedkże cały cas możes ykonyać nich różne operacje, np. pobierać nich dane formuł. Cały cas także presuając kursor po arkusu możes ustaić go poycji ukrytych komórek. Aby ukryć kolumny arkusa ac je, a stępnie ybier opcję "Schoaj" jdującą się sekcji "Kolum" menu górnego o ie "Format". Natychmiast po ykoniu tej cynności skaane kolumny ostaną ukryte. Alogicnie możes ukryć rędy (cyli ierse) arkusa, ystarcy, że je acys, a stępnie ybieres opcję "Schoaj", lec tym raem umiesconą sekcji "Rąd" tego samego menu górnego "Format". Jeśli chces, aby ukryte komórki były nó icne presuń kursor ich poycję, a potem ybier opcję "Pokaż", która jduje się obok poprednich funkcji menu "Format". Ta operacja rónież ostanie yko niełocnie be adaania datkoych pytań.

46 Jeśli Torys arkus aierający dużą ilość danych osoboych penością ainteresuje Cię możliość sortoania komórek, cyli ustaiania ich porądku alfabetycnym. Możes ocyiście sortoać cały arkus lub tylko jego cęść. Aby posortoać komórki poinieneś je acyć, a stępnie ybrać opcję "Sortuj akres..." menu górnego o ie "Dane". Toim ocom ukaże się noe okno. Jeśli sortujes ierse edług piersej kolumny ystarcy, że ybieres prycisk "Ok" be konyania żadnych mian. Możes jedk ustaić sortoanie stec a pomocą opcji "Od Z A", a także sortoać komórki edług kolumn lub rędó (lea cęść ok). Zróć uagę to, że acyć musis systkie komórki, a nie tylko tę, która stanoi kryterium operacji. Jeśli nie ybieres poostałych pól, posortoa ostanie tylko ybra cęść. Jeśli chces np. posortoać systkie ierse arkusa musis ybrać systkie kolumny, których jdują się dane, a stępnie oknie sortoania - polu "Według Kolumny/Rędu" - pisać ocenie kolumny, edług której program yko operację sortoania. Jeżeli jest to piersa ybra kolum, ystarcy, że ybieres prycisk "Ok". Komórki moż rónież usuać lub - co penych ględó ażniejse - staiać ybranych miejscach. Po staieniu odpoiedniej ilości pól ceśniejsa aartość ostanie presunięta. Nie musis martić się o treść eentualnych formuł, które jdują się presuniętej cęści, gdyż ostanie ich aartość ostanie automatycnie modyfikoa tak, aby skayały łaście miejsca arkusu. Aby staić kolumnę lub rąd usta kursor ybranym miejscu, a stępnie skaż opcję "Wsta komórki..." menu górnego "Edycja". W noym oknie ybier opcję "Całe rędy" lub "Całe komórki" ależności od tego, cy chces staić noą kolumnę cy też rąd. Na koniec skorystaj prycisku oconego jako "Ok". Pred ybraniem opcji "Wsta komórki..." możes także acyć fragment arkusa, a nie tylko ustaić kursor odpoiednim miejscu. W tym prypadku ostanie staio taka ilość komórek lub iersy, jaką ybrałeś. Możes rónież koć presunięcia fragmentu arkusa i nie musi to iąać się e staianiem kolumn cy iersy. Musis jedk uażać, cy skutek tej operacji nie ostanie skasoa aartość sąsiadujących pól. Poostałe uagi odnosą się także to tego prypadku. Aby presunąć komórki inne miejsce ac je, a stępnie skorystaj tej samej opcji, co poprednio, cyli "Wsta komórki..." (menu górne o ie "Edycja"). W nym Ci już oknie ybier opcję "Blok prao" lub "Blok dół" ależności od tego, którą stronę chces koć presunięcia. Następnie skaż prycisk ocony jako "Ok". Tak jak poprednio presuanie komórek stępuje o określoną artość - o ilość ybranych komórek. Innymi słoy presuas fragment arkusa o aconą ilość, pry cym aartość sąsiadujących, a ięc "pokryających się" pól jest automatycnie usua. Jest to podstaoa różnica stosunku opcji staiania komórek. Z tego ględu ykonuj całą operację ięksą uagą. W pobny sposób możes usuać będne komórki lub całe grupy komórek. "Turbo Calc" rónież tera będie modyfikoał treść eentualnych formuł tak, aby skayały łaście pola. Aby usunąć automatycnie komórki ystarcy, że acys je, a stępnie ybieres opcję "Usuń komórki..." menu górnego o ie "Edycja". Na ekranie pojai się kolejne okno, którym ybier opcję "Całe kolumny" lub "Całe rędy" ależności od tego, jakie komórki chces skasoać. Następnie ybier prycisk "Ok" lnej cęści ok. Możes też skorystać opcji "Blok leo" lub "Blok górę", co spooduje, że ybrane pola ostaną tylko presunięte odpoiednim kierunku. Jest to kładnie odrotnie diałanie opcji "Wsta komórki...", poostałe uagi rónież odnosą się to tego prypadku. ELEMENTY GRAFICZNE Do tej pory omaialiśmy obiekty będące integralną cęścią arkusa lub ynikające aartych nim danych. Program umożliia jedk staianie obiektó stanoiących iualne uromaicenie lub ocenie danych. Dięki temu możes toryć arkuse aierające np. cenniki toaró cy też faktury VAT, które aierać będą logo firmy lub innego rodaju elementy graficne. Aby staić arkusa grafikę ybier opcję "Stór obiekt..." menu górnego o ie "Dane". Pojai się noe okno ra listą centralnej cęści. Wybier 48 niej interesujący Cię rodaj obiektu staienia, tym prypadku będie to poycja "Element graficny". Następnie skorystaj prycisku oconego jako "Ok". Toim ocom ukaże się kolejne okno, tym raem aierające bardiej scegółoe opcje. Z głónej listy ybier rodaj obiektu graficnego, który Cię interesuje. Opcje jdujące się poniżej poalają określić kolorystykę grafiki, ypełnienie, obrys ora niektórych prypadkach datkoe parametry, jak np. prypadku figury trójkąta. Pamiętaj, że nie systkie opcje są aktyne pry każdym obiekcie. Jeśli atem modyfikacja opcji nie pooduje icnej miany iualnej oca to, że ybrałeś funkcję, która nie odnosi się aktualnego obiektu lub mia parametru nie jest ic. Casem te "nieicne" miany mogą aistnieć ydruku, scególnie jeśli pracujes ekranie o małej rodielcości i ilości koloró (np. 640x256 pry 8 kolorach). Wsystko ależy od Tojego komputera, a także drukarki - jej rodielcości, steronika i innych parametró. Po staieniu obiektu arkusa możes ykonyać nim iele różnych operacji, prykład presuać myską obiekt olne miejsce, mieniać jego ymiary a pomocą kilku punktó rogach obiektu, a także ująć go ramkę. Opróc elementó graficnych prygotoanych góry pre autora programu, możes staić olną grafikę formacie IFF ILBM. Opcja ta daje ogromne pole popisu, gdyż staiany element moż prygotoać olnym programie graficnym lub skorystać ielu gotoych grafik stępnych ielu płytach CD cy też Internecie. Aby staić enętrny element graficny arkusa, tym raem rónież poinieneś ybrać opcję "Stór obiekt..." menu górnego "Dane", jedk listy noym oknie ybier poycję "Obraek IFF". Następnie kolejnym oknie ybier pole ocone jako "Plik" i oknie yboru plikó skaż plik, który chces staić. Wybier prycisk "Ok", a potem takie samo jdujące się oknie staiania elementó graficnych. Pamiętaj, że plik musi mieć format IFF ILBM, precinym raie "Turbo Calc"

47 nie będie mógł go popranie ropoć i yśietlić. Zróć też uagę rodielcość i ilość koloró ekranu, którym pracujes, gdyż ma to bepośredni pły ygląd grafiki arkusu. lnej cęści możes także ustalić ccionkę tekstu - służy tego funkcja oco jako "Ccionka". Po ustaleniu systkich parametró jak ykle ybier prycisk "Ok". W oknie staiania możes też określić eentualne marginesy grafiki, co daje datkoą koryść postaci bardiej kładnego umiejscoienia elementu arkusu. W tym celu skorystaj stępnych pól oconych jako ley, górny, pray i lny. Jeśli ybieres pole "Zapis tylko ołanie pliku obraka", grafika nie ostanie apisa arkusu, lec program będie ją łaał a każdym raem tego miejsca, którym jała się podcas staiania. Dlatego jeżeli decydujes się użyć tej funkcji, nie możes później mienić położenia staianego elementu dysku. Prejdźmy tera bardiej skomplikoanej cynności, cyli staiania obiektu tekstoego. Wbre poorom opcja ta poala uyskać nie tylko prosty tekst, jak sugeroać może a. Za jej pomocą możes uyskać pole tekstoe, którego ybranie myską pooać będie skomplikoane efekty. Aby dać pole tekstoe ybier nó tę samą opcję "Stór obiekt..." menu górnego "Dane". Na liście noym oknie skaż poycję "Tekst", a potem prycisk ocony jako "Ok". Na ekranie pojai się pole pisem "Text..." ora okno, którym poinieneś ustalić parametry utoronego łaśnie pola Tak jak prypadku każdego elementu graficnego, tak i pole tekstoe możes presuać olnie obrębie arkusa. Możes także mieniać jego ymiary pry użyciu punktó jdujących się rogach. Jeśli tomiast jedies skaźnikiem pole i ciśnies dukrotnie sybko ley klais myski, ekranie pojai się okno parametrami obiektu. Dostępne tu opcje są bar pobne nych ok parametró elementó graficnych, posiada jedk datkoo pole ocone jako "Makro". Za jego pomocą mas możliość ustalenia operacji, jakie ostaną ykone po ybraniu pola myską. Nayamy je makrodefinicjami. tekstoego. W górnej cęści ok pis ę, która będie ic arkusu. Poniżej jdują się opcję poalające ustalić sposób yśietlania y pola jego obrębie. Po praej stronie jduje się opcja "Kolor...", a pomocą której - godnie oceniem - możes ustalić kolor tekstu yśietlanego e staianym polu. W MAKRODEFINICJE W polu tym musis pisać polecenie MACROPLAY, a stępnie iasie podać ę makrodefinicji, cyli pliku, którym apisane są operacje ykonia pre program, np. MACROPLAY(moje_makro1). Najpier jedk musis taką makrodefinicję utoryć, dlatego ybier opcję "Nagraj..." menu górnego o ie "Makro". Na ekranie pojai się noe okno, którym pis ę Tojej makrodefinicji ( polu "Naa makra"), a stępnie ybier prycisk ocony jako "Ok". Tera listie tytułoej ekranu "Turbo Calca" pojai się pis 49 "NAGRYWANIE...". Oca to, że systkie operacje, które ykos ostaną apisane makrodefinicji, chyba że preries gryanie. Wykoj operacje, które chces, aby program potórył a każdym raem, gdy uruchomis potem makrodefinicję. Mogą być to olne operacje, systko ależy od Toich potreb i ymagań. Na koniec ybier opcję "Zatrymaj gryanie" menu górnego "Makro". Jeżeli chces spradić, cy Toja makrodefinicja ostała utoro praidłoo ybier opcje "Definiuj ę..." tego samego menu górnego. Zobacys okno, gdie interesoać s będie lista po leej stronie. Zaiera y systkich stępnych makrodefinicji. Jeśli ybieres olną poycję listy możes mienić ę makrodefinicji polu oconym jako "Naa". Następnie ybier prycisk "Ok" jdujący się lnej cęści ok. Makrodefinicję możes także uruchomić inny sposób. Wystarcy, że ybieres opcję "Uruchom..." cały cas menu górnego "Makro". Następnie noym oknie ybier listy poycję, którą chces uruchomić, a potem skaż prycisk "Ok". PRACA NA WIELU ARKUSZACH Standaro po uruchomieniu Turbo Calca idis arkus jednym oknie i suakami możes preijać jego aartość. Istnieje jedk możliość, aby ekranie otartych było kilka okien, a każdym nich icny był interesujący Cię fragment tego samego arkusa. Dięki temu możes bar spranie porusać się et obrębie bar dużych i skomplikoanych arkusy. Aby otoryć kolejne okno aierające ten sam arkus ybier opcję "Noy ik" menu górnego o ie "Wik". Pojai się noe okno programu atytułoane tak samo jak poprednie, cyli aierające ę pliku arkusa. Zakońceniem tej y będie jedk k myślnika "-" ora cyfra ocająca kolejny numer ok aierającego arkus. Prykłao, a: Mój_arkus.TCD-3 oca, że jest to trecie okno aierające plik o ie "Mój_arkus.TCD". W każdym okien możes ykonyać olne operacje, pamiętaj jedk, że mia

48 proa jednym oknie spooduje automatycną mianę oknie drugim. Ok te stanoią tylko i yłącnie ielokrotny "ik", lec cały cas operujes jednym pliku i jednym tylko arkusu. Zróć to uagę, gdyż prypadku otarcia ięksej ilości okien łato moż stracić orientację, a to kolej może proadić kłopotó obsługą lub utraty ażnych danych. Jak każde okno, tak i ok "ikó" każdej chili możes amknąć. Każde okno może ostać także ukryte, co nie jest rónocne jego amknięciem. W tym celu ybier opcję "Schoaj okno arkusa" menu górnego o ie "Wik". Jeśli chces ponoie yśietlić ukryte okno poinieneś ybrać opcję "Pokaż okno arkusa" jdującą się tym samym menu. W takim prypadku ekranie pojai się okno listą systkich stępnych okien "ikó". Wybier tu interesujące Cię okno, a stępnie ybier prycisk "Ok" poniżej. Gdy ekranie otartych jest kilka okien cęsto ich odpoiednie ustaienie ymaga casu, tomiast ręcne ustaianie nie jest byt ygodne. Na scęście moż to robić automatycnie. W tym celu ybier opcję "Standard" stępną menu górnym "Wik", sekcji "Romieść ok " "Pokaż systkie" lub "Standard". Ok ostaną poukładane "jedno pod drugim" tak, aby możlia było beproblemoa aktyacja każdego nich. Możes rónież romieścić ok tak, aby każde było całości icne ekranie, nie asłaniając innych. Ocyiście tym prypadku program automatycnie stosuje ielkości okien, atem każde ostanie mniejsone lub ięksone ależności od ich ilości i rodielcości jakiej pracujes. Ocyiście możes rónież otoryć kilka arkusy, każdy oddielnym oknie. Jest to typoa cecha "Turbo Calca", gdyż podcas otierania każdego pliku program automatycnie umiesca go noym oknie. Być może tego nie auażyłeś, gdyż kolejne ok pojaiają się kładnie tym samym miejscu, co poprednie. Wystarcy jedk presunąć okno, aby prekoć się, że pod nim jduje się poprednio otierany arkus - oddielnym oknie. Kilka arkusy może być też stępnych jednym oknie. To roiąanie poala aoscędić iele miejsca ekranie, a datkoo możes be preskód toryć formuły odnosące się systkich aktynych arkusy, np. konyać obliceń pobierając dane olnego otartych plikó. Aby otoryć kolejny arkus tym samym oknie ybier opcję "Noy arkus..." menu górnego o ie "Arkus". Zaartość aktualnie otartego arkusa niknie i otrymas stęp upełnie noego, ciągle jedk jednym oknie. W lnej cęści ok icne są die strałki skieroane leą i praą stronę ora ocenie "Arkus" i numer arkusa, którym aktualnie pracujes. Jeśli skażes myską strałkę leo otrymas stęp popredniego arkusa, tomiast strałka prao oca stęp arkusa stępnego stępnej kolejności. arkusa, którego chces pobrać dane, tomiast "<komórka>" to ocenie pola, której aartości chces skorystać. Prykłao formuła: Jeżeli tomiast ybieres spomniane już pole pisem "Arkus" i numerem, pojai się okno listą systkich otartych arkusy. Poinieneś ybrać interesujący Cię arkus, a stępnie skorystać prycisku "Ok" jdującego się le. Dostęp to tego ok uyskas rónież po ybraniu opcji "Pokaż arkus..." menu górnego o ocyistej ie "Arkus". Aby usunąć arkus, którym pracujes ybier opcję "Usuń arkus..." tego samego menu górnego. Program yśietli okno prośbą o potierdenie tej operacji. Użyj nim prycisku "Ok", co spooduje tychmiastoe usunięcie Zróć uagę, że jeśli apises arkuse otarte obrębie jednego ok, achoane ostaną takiej kolejności, jak były otierane ra charakterystycnymi cechami takimi jak ich numery i y. Na listie tytułoej ok "Turbo Calca" yśietlo jest a pliku arkusa, pod którym ostał apisany. Jeżeli pracujes tylko jednym jednoceśnie, nie ma to ięksego cenia. Jeżeli jedk mas otartych kilka arkusy możes sobodnie toryć formuły ykorystaniem danych aartych e systkich plikach, pobnie jak robiliśmy to ceśniej pry ykorystaniu pojedyncego arkusa. W tym kontekście bar ażne jest enicto arkusy, które ocyiście mamy pły. Poinieneś jedk odróżniać ę pliku, pod których apisany jest arkus od enętrnych, których może być jednym pliku ięksa ilość. Naę pliku idimy listie tytułoej ok programu. Nay enętrne arkusy są tomiast yśietlane polu jdującym się lnej cęści ok, obok strałek spomnianych ceśniej. W polu tym jduje się ocenie "Arkus" i numer kolejnego otartego arkusa. To łaśnie jest a enętr, którą jedk możes olnie mieniać. W tym celu ybier opcję "Zmień ę arkusa..." stępną menu górnym "Arkus". Na ekranie pojai się okno, którym pis noą ę, a stępnie ybier prycisk "Ok" jdujący się lnej cęści ok. Z danych aartych innych otartych arkusach możemy korystać rónie łaty sposób co użyanie innych komórek tego samego arkusa. Należy astosoać formułę postaci "@<a arkusa>;<komórka>". Wygląda to ść skomplikoany apis, jedk to tylko poory. Jako "<a arkusa>" musis pisać enętrną ę 50 oca, że korystamy komórki "G13" arkusa o ie "Toary". Ocyiście formułę tę możes ykorystyać selkie omaiane ceśnie sposoby. Możlie jest atem yśietlenie aartości komórki innego arkusa - sym prykładie tym celu poinieneś pisać: =@Toary;G13 Możemy także konyać bardiej skomplikoanych obliceń, tą różnicą, że amiast samego ocenia komórki (np. "G13") musimy podać także ę arkusa popreną kiem t. "małpy" ("@") i rodielić oba parametry średnikiem. Zróć uagę, że możliość korystania danych innego arkusa tycy każdej sytuacji, której otartych mas iecej niż jeden plik, nie tylko tedy, gdy arkuse otarte są jednym oknie "Turbo Calca". Aby użyć komórki arkusa otartego innym oknie astosuj formułę postaci "@<a pliku>;<komórka>". Pobnie jak poprednim prypadku, miejscu "<a pliku>" podajemy ścieżkę stępu, cyli katalog, którym plik arkusa jest apisany dysku ora jego ę. Poostałe uagi tycące popredniej sytuacji odnosą się rónież tego prypadku. I tak, CD;C7 oca, że skorystas pliku "Lista_toaró.TCD" jdującego się dysku "Praca" katalogu "Arkuse", a interesującą Cię komórką jest "C7". Praca "Turbo Calcu" może prybierać różne formy ależności od sych ymagań. Gdy potrebujemy skorystać bardiej aaansoanych funkcji, okauje się, że ich obsługa nie jest tak prosta jak może się to ydaać pocątkoo. Opcji jest bar iele, dlatego nie sposób pamiętać o systkich. Warto jedk apoć się pryjmniej niektórymi, które ukryte są głębiej. Nie będiemy nich korystać co dień, ale są bar pomocne pry ykonyaniu bardiej skomplikoanych cynności. Tym artykułem nie końcę ocyiście tematyki arkusa kalkulacyjnego. W stępnym odcinku omóię kolejną grupę funkcji, tym raem iąaną m.in. realioaniem druku arkusy i serokimi możliościami konfiguracji programu. Zaprasam lektury stępnego numeru.

49 Am i net W tym diale będiemy opisyać ciekae programy dla Amigi jakie moż leźć sieci. Nie będie to yciąg listy sereró popularnego Aminetu, choć peno iele poycji będie moż rónież nim spotkać. Poiemy o programach starsych i nosych, tych bar prostych, jak i bardiej ymagających. Licy się prydatność, a nie kiedy dany program postał i ile miejsca (o groo!) ajmuje dysku, płycie CD lub dyskietce. W piersym odcinku chcę pokaać kilka interesujących poycji, które diałają bar prostych Amigach, a stanoią jednoceśnie niełą podstaę uki operoania bardiej robuanym i cęsto już nosym oprogramoaniem. DISNEY ANIMATION STUDIO Tego programu nie treba specjalnie predstaiać, choć może racej tak poinno być. Wiele osób go nie, a to ielki błąd. Dla mnie był to jeden piersych programó jakie uruchomiłem mojej noiutkiej Amide 500. Jest to edytor graficny stylu nieśmiertelnego Deluxe Painta, ale ukierunkoany głónie torenie animacji. Stąd był firmoany logo i ą studia Walta Disneya. Posiada kilka bar ciekaych cech, których próżno sukać pobnych programach. Wśród nich arto ymienić opcję preźrocystości poscególnych klatek animacji. Jest to odpoiednik klasycnego rysoania kalkach, co pooduje, że możemy łatiej kontroloać ruch idąc co jduje się poprednio rysoanych klatkach. Dokładnie tak samo achouje się robocy obsar programie Disney Animation Studio. Użytkonik idi kilka poprednich klatek animacji, które stopnioo anikają miarę kładania kolejnych arst. Jest to duże ułatienie dla pocątkującego rysonika lub amatora, dla których precież program postał. Podcas pracy mamy dyspoycji specjalny arkus, którym umiescać moż datkoe informacje temat sego filmu, aby później apisać je ra plikiem graficnym. Ściśle móiąc korystamy dóch oddielnych edytoró, piersy rut oka bar pobnych siebie. W jednym skicujemy systkie klatki animacji, a drugim konujemy koloroania i systkich innych niebędnych operacji. Możemy stosoać podstaoe rędia malarskie i pod tym ględem program racej nie yróżnia się spośród innych. Nie be cenia są tomiast jego nieielkie ymagania sprętoe, ystarcy mu Amiga 500 Kickstartem 1.3 i 1MB pamięci. I już takim spręcie systko diała bar spranie. Naet jeśli uruchomimy oba edytory ra, poodeniem ykomy ięksość operacji be koniecności yłącania jednego nich. W tym miejscu ujania się aleta systemu Amigi jaką jest możliość ściągania dół ekranó (ang. dragging screens), tak cęsto niecenia lub ręc nieauaża. Możemy pracoać jednoceśnie skicując i kolorując obra mając sobodny podgląd jednego i drugiego ekranu. Treba pryć, że autory Disney Animation Studio łożyli sporo pracy, aby 51 całość była integroa Workbenchem. Mamy ięc odpoiednią paletę ekranu, stosoane duże ikony i ymagania odpoiadające popularnemu modeloi Amigi. Program diała be problemu dyskietek, nic nie stoi preskodie, aby ainstaloać go tardym dysku, co jak iemy casach pięćsetki nie było takie ocyiste. Na dóch dyskiektach instalacyjnych jdiemy kilka prykładó animacji, ocyiście acerpniętych filmó spod ręki studia Disneya. Filmy możemy sybko pokoloroać, co stanoi od rau achętę abay dla jmłodsych. Myślę, że program ten jest orcoym prykładem jak bre pisać i optymalioać mechanimy, które mają diałać popranie mało robuanych masych. Gorąco polecam apoć się nim, sam nie jestem żadnym raie grafikiem, a mimo to ostałem prykuty monitora

50 dłużsą chilę. Aż żal, że program nie jest cęściej prypominy estaieniach rędi dla Amigi. 3D MASTER To program innej becki, choć nie końca. Służy generoania grafiki trójymiaroej, cyli jak to się kiedyś móiło renderoania. Wyróżniają go die recy: pradę minimalne ymagania sprętoe i bar prosty interfejs. Możemy korystać tylko kilku podstaoych funkcji i systkie adiałają ykłej Amide 500. Co idę tu takiego ciekaego? Otóż prypomim sobie ile casu i neró pośięciłem kiedyś poanie programó typu Sculpt Animate 4D cy Real 3D casach, gdy posiadałem soją piersą Amigę. Zykle chciałem tylko storyć prostą scenę, ale mimo systko było to ść skomplikoane i trało długo. W ielu prypadkach jest to piersy krok niechęcenia, boiem aby uyskać jakikoliek reultat pracy treba nieźle się pocić. Osobiście aycaj pocątu uyskiałem prepiękny carny ekran i nie ma co ukryać - było to mocno deprymujące. Dlatego 3D Mastera traktuję kategoriach programu treningoego, dięki któremu możemy miarę bestresoo ucyć się podstaoych asad rądących toreniem grafiki trójymiaroej. Ocyiście nie systko preniesiemy bardiej jrałe programy, ale ykłej pięćsetce i tak ich nie uruchomimy. Program diała bar prostym spręcie typoym jednym mega pamięci. Ocyiście nie storymy ten sposób byt iele, obecne tu mechanimy są pradę nieskomplikoane, jedk achęceni możemy później presiąść się innych programó, a byte ceśniej umiejętności pomogą prekrocyć kolejny etap uki. Program niestety nie posiada polskiej ersji jęykoej, ale ystarcy spróboać użyć kilku opcji i sybko orientujemy się obsłude. Pry okaji może być to nieła abaa. LOTUS Niektóry mogą się diić, ale casach jięksej popularności Amigi postaały dla niej rónież standaroe programy innych platform. Arkus kalkulacyjny Lotus jest tego jlepsym prykładem. Dla pecetó pojaił się 1983 roku, a dla Amigi już 3 lata później. Prypomnijmy, że pred erą Microsoftu był to jpopularnejsy arkus kalkulacyjny, potem ostał yparty pre Excela. Został opracoany pre firmę Lotus Development, która ostała później akupio pre IBM. Lotus ersji dla Amigi jest ść diny, bo ogóle nie korysta interfejsu graficnego AmigaOS. Wygląd i obsługa ostała skopioa ydania MS-DOS tego stopnia, że praktycnie nie użyjemy tu myski. Ekran ma charakterystycne jednobarne tło, choć odrócono kolorystykę. Moim daniem jest to bar ły pomysł, bo carne tło poala mniej męcyć się ocom podcas długotrałego patryania serię licb, tomiast sym prypadku carne białym ora pełniająca bara cero diałają upełnie odrotnie. Wsystkie funkcje yołuje się a pomocą klaiatury, cyli tak jak orygile. Program posiada buaną całkiem niełą pomoc, która pojaia się podcas uruchamiania poscególnych funkcji, ra prykładami jak korystać arkusa. Jest to duży plus, ocyiście jak program lat '80-tych. Mimo archaicnej obsługi moż buać całkiem duże projekty, choć nie jest to takie łate. Na peno disiaj ocekialibyśmy dużo ięcej, ale mimo systko jest to nieły port pecetoego Lotusa. Uażam, że et jeśli nie chcemy go użyać, arto prekoć się łasnej skóre jak yglądało oprogramoanie biuroe praie 30 lat temu, a nie tylko ć je opoieści innych. Patrąc tego punktu idenia możemy też łatiej ocenić i cenić programy biuroe, które były niedługo później roijane specjalnie dla Amigi. NOVA PAINT IV Ostatnim programem, który chcę predstaić jest jedyny polski akcent tym odcinku, cyli Nova Paint ydany 1996 roku pre MarkSoft. W asadie mam bar miesane odcucia, bo program jest pisany nietypoo. Po uruchomieniu idimy krótką cołókę, poźniej losujemy hasło stępu, które polega pisaniu kodu instrukcji obsługi. Całość pisa jest AMOSie i idać, że nie starano się et tego ukryć. Mam rażenie, że firma potraktoała go ni mniej ni ięcej, tylko jak... grę, których ydała dla Amigi sporo. Nie musę chyba móić co myślałem tym momencie o autore i ydacy. Jedk po prebrnięciu pre to dine proadenie ostałem bar mile askocony. Nova Paint diała całkiem bre, a jego funkcjolność cale nie odbiega rażąco od innych programó tego typu. Jego funkcje nie mogą róć się jlepsymi aróno pod ględem ykonia, jak i sybkości diałania, ale jeśli chcemy rysoać coś prostego bre spełniają soje role. Nie be cenia jest także ersja jęykoa, która dla ielu osób stanoi barierę użyaniu programó. Tutaj mamy ocyiście polskie komunikaty i polską kumentację. Pisę nonsalancko ocyiście, a precież bre iemy, że pre iele lat nie było to takie jasne et dla autoró polskich programó. Niestety program nie ostał byt bre pasoany opcji uruchomienia dyskietek i już pry stępnym łaaniu musimy je kilkakrotnie prekładać. Na Amide yposażonej 2MB pamięci cytuje się pamięci sporo danych, co ydłuża cas uruchamiania ok. 3-5 minut. Oceny programu nie polepsa też fakt, że ukaał się drugiej połoie 1996 roku. Poiedmy sobie peno nie jest to ór, ale może służyć jako proste rędie. Scególnie jeśli chcemy mieć program dla Amigi 500 całkoicie po polsku. 52

51 AMIGA 600 I KARTA COMPACT FLASH Nie iem jak Wam, ale mi Amide 600 ielokrotnie daryły się problemy odcytem albo apisem karty CF. Móię o podłąceniu jej pre adapter PCMCIA, bo pre gnia IDE nie miałem ięksych kłopotó. Otóż penego rau baiłem się kolejny ra formatoanie, apisyanie i próbę presłania kilku plikó, miany mountlisty... itd. itp. Niestety niebyt bre to się udaało i ystępoały dine błędy odcytu. Starałem się ustalić cy tycy to dużych cy małych plikó be efektu. Po kilku dniach nieudanych prób byłem już całkiem niechęcony i postanoiłem dać a ygraną. Chciałem preprosić się e stacją dyskietek i pregrać soje materiały po prostu prenosąc systko dyskietkach. Gdy yobraiłem sobie ile casu będie to trało, nie spiesyłem się i jak się potem okaało łaśnie to mi całej spraie pomogło bardiej. Mianoicie coś mnie podkusiło ( diś nie iem jakie licho), mapoałem próbę Kickstart ersji 3.1 i... jak ręką odjął. Te same pliki systemoe, ten sam adapter, ta sama karta CF, a systko acęło diałać jak łoto. Niby ymagany jest Kickstart 2.0, ale porót niego aoocoał nou checksum errorami. Wsystko co było potrebne to ykły fat95 Aminetu i mountlista CF0. Ile się ceśniej diiłem cemu to nie diała? - tego już nie spomnę. Wniosek: anim acniecie robić timing-fixy, ymieniać kondensatory soich Amigach cy robić inne cuda, spradźcie cy nie ystarcy mia Kickstartu. W moim prypadku pomogło, a teoretycnie żaden elementó tego nie ymagał. Komputer potrafi pradę adiić. AMIGA WALKER Ten niesły model Amigi nie leży lubianych. Z drugiej strony mam rażenie, że gdyby recyiście pojaił się spredaży to, pominąsy jego obuę, mógłby stać się całkiem udanym produktem. Soją drogą ciekae co autor miał myśli, gdy projektoał ersję Toer noej Amigi. Precież pokaano go już całkiem późno, bo prełomie 1995 i 1996 roku, cyli po bankructie Commore. Wpradie ięksość społecności ocekiała cegoś decyanie dalej idącego, jedk Walker jest jakimś małym krokiem pród. Jego płyta głó miała aierać procesor Motorola taktoany egarem 33 lub 40 MH, 4 MB pamięci typu Fast ora układ Kickstart o pojemności 1 MB. Gdyby jesce mieniono chipset AGA coś lepsego kto ie? Obua odkuraca jest di, ale cy iecie jak preentuje się sygtura jego systemu? Preentujemy ją poyżej. To nic ielkiego, ale jedk bar miło obacyć system Amigi datoany 1996 rok, cyli już 2 lata po bankructie producenta. Uagę raca też cek checkmark, który nie ostał jesce mieniony cerono-białą piłkę. To chyba ostatni moment, kiedy moż było móić o produkcji Amigi będącej jesce bepośrednim predłużeniem linii spredaanej pre Commore. I choćby tego poodu arto pamiętać o tym okresie życia sej pryjaciółki. STACJA GOTEK I USB Emulatory stacji dyskietek stają się cora bardiej popularne i scęście rónież cora tańse. Pred użyciem mojego egemplara miałem ątpliości jaki pendrive podłącyć pod gnia USB? Zacąłem od jciekasej dla mnie pamięci INTEGRAL MICRO, która aiera tyckę USB małą i dużą. Niestety spotkała mnie prykra niespodianka stacja nie ropoła żadnych plikó. Wygrebałem ięc moje stare pamięci SD ra cytnikami Na celoniku CIEKAWE I PRZYDATNE 53 OMEGA i HAMA 6in1. Tutaj było decyanie lepiej, bo oba urądenia ostały praidłoo apręgnięte pracy. Zaróno 1-gigabajtoa karta Kingsto, jak i bliżej nieokreślonej firmy płytka o pojemności 128MB dumnym pisem Made in Japan okaały się pełni użytecne. Niestety karta microsd ( adapterem) o ielkości 8 GB marki GoodRAM była problematyc stacja jej nie ropoła. Poddałem testom mojego palca rónież da inne produkty by Kingston, a mianoicie kartę SDHC 16 GB (model: SD4/16GB) ora pendrive DF101 G2 - trochę mniejsy, bo tylko 8 GB. W obu prypadkach poytynym skutkiem, cego się spodieałem, bo karta diałała już ceśniej SD2IEC moim Commore 64. Spróboałem jesce użyć karty microsdhc AX 8GB ora SanDiska Ultra Class 10 (UHS-1) o tej samej pojemności. Na sam koniec olałem stary modem HUAWEI Mobile jesce blueconnecta (model: E122), którego apakoałem kartę microsd 8 GB. Ocyiście tym raem obyło się już be adaptera. Niestety e systkich tych prypadkach aiodłem się całej linii. Stacja nie idiała pamięci albo nie chciała niej odcytać żadnego pliku. Z tego niosek, że teoretycnie ięksość pamięci poin diałać, ale jlepiej spradają się nieśmiertelne Kingstony. Z cego to ynika? Tego chyba nikt nie ie, może po prostu mają lepsą kontrolę jakości, a może to kestia samego sadu programoego stacji Gotek. Treba będie spradać jego aktualiacje, a raie moją kolejną pamięcią USB będie produkt e spranym ckiem Kingston. Materiał ebrał i prygotoał: Tomas Bercik

52 DYKTANDO Z KOMPUTERA Na piersym Cover Dysku amiescamy tylko jeden program precony łaśnie dla mało robuanych konfiguracji sprętoych. Choć ma już brych kilka lat to nie był serej ny. Ortograf to program edukacyjny spradający są jomość ortografii jęyka polskiego. Nie będę go recenoał, bo brałem cynny udiał jego toreniu. Ogranicę się jedynie historii postania. Program ostał pisany jesce latach '90-tych, łotych casach Magaynu Amiga. Pre dłużsy cas był roproadany nieielkim gronie, penym momencie pojaiły się osoby, które miały spooał ukaanie się recenji casopiśmie Marka Pampucha, ale końcu tego nie sło. Pradę móiąc nie pamiętam kładnie dlacego, ale były to problemy tury organiacyjnej. Nie da się ukryć, że program jest typoym predstaicielem produkcji AMOS-oej. Posiada skromną opraę iualną, ale takie było też amierenie, aby nie forma, a treść była głónym atutem. Umożliia ukę podstaoego akresu ortografii sego rodimego jęyka. W ależności od indyidualnych potreb stosoanych może B yć może jesteście diieni, że mamy t. dyskietkę okładkoą, ale końcu każda Amiga posiada stację dyskietek, ięc jest to turalny ybór. Nie chcemy, aby posiadace prostych sprętó mieli kłopoty preniesieniem danych soich masyn. Chcemy tomiast treć osób, które aktynie ykorystują soje Amigi i tak jak kiedyś po prostu łożą są dyskietkę stacji i uruchomią komputer. Nie martcie się, dla systkich chętnych dyskietka będie także stęp pobrania sej stronie formatach DMS i ADF. To dla fanó emulatoró. Postaramy się Was askocyć aartością. użyać kilka różnych sposóbó odpytyania. Postępy uce możemy bieżąco rejestroać osobnych plikach diennika. Zestay słó są standaro losoane automatycne, ale użytonik ma możliość płyania aartość testu da sposoby. Piersym jest określenie ilości słó jakie jdą się każdym estaie. Druga opcja to samodielne torenie estaó słó. Ciekaostką jest fakt, iż Ortograf ostał pomyślany rónież użycia skole. Każdemu ucnioi 54 moż pryporądkoać oddielny kod identyfikacyjny, który jest ymagany uyskania stępu informacji takich jak prykład yniki poprednich testó. Stosoanie kodó nie jest ymagane, programu moż także korystać próbę be apisyania danych o postępach uce. Ze spra technicnych arto dać, że Ortograf pracuje multitaskingu, a jego ekran moż prełącać a pomocą kombicji klaisy AMIGA i litery A. Posiada też oddielne preferencje umożliiające ustaianie scegółoych parametró preproadanego testu. Do nich alicają się m.in. efekty dźiękoe, yśietlanie komentary ułatiających obsługę, limity casoe udielenie odpoiedi, kolejność słó cy potaranie pytań, które ostały udielone błędne odpoiedi. Test może być proany także ersji ułationej. Polega to skaaniu pre komputer dóch odpoiedi, których ocyiście jed jest łaścia. Może być to ażne dla t. rokocó. Na dyskietce jduje się scegółoa instrukcja, która tłumacy jak korystać e systkich funkcji ora jak toryć łasne estay słó. Program moż be kłopotu ainstaloać tardym dysku. Należy pregrać aartość dyskietki głónego katalogu partycji dysku i musi być uruchamiany a pomocą ikony Workbenchu. Poinien adiałać każdej Amide minimum 1 MB pamięci, choć testy prechodił procesore

53 P odcas pisania ięksego tekstu cęsto achodi koniecność dania spisu treści. Z moich obseracji ynika, że ięksość osób tory go ręcnie, co nie jest ani ygodne, ani sybkie. Bar łato o pomyłkę, poa tym preijanie całego tekstu tylko po to, aby skopioać tytuły punktó cy rodiałó mija się celem. Dodajmy sytuację, której co jakiś cas mieniamy układ stron i już mamy tyle pracy, że głoa boli. Na scęście procesory tekstu posiadają funkcję automatycnego daania spisu treści, leży ją tylko umiejętnie ykorystać. Pokażę jak to robić jprostsy sposób prykładie popularnego Worrtha. Na pocątek proponuję aopatryć się ersję siódmą tego edytora, która była umiesco pełnej ersji aróno płytach serii Aminet, jak i MACD ydaanej pre firmę Eureka Wreśni. Wceśniejse ersje obsługuje się bliżony sposób, ale ystępują pene różnice. Poa tym polska lokaliacja jest jlepsa łaśnie edycji 7mej. Po uruchomieniu ekranie mamy typoy obra kartki papieru. Pierse co może stanoić problem pry toreniu spisu treści to t. ypunktoanie, cyli astąpienie olnego miejsca linii kropkami. Zykle poinno to yglądać edług poniżsego schematu: Tytuł1 Tytuł2 Tytuł3 Tytuł4 Tytuł numer numer numer numer strony strony strony strony... numer strony Prykłaą aartość idać ilustracji poyżej. Poornie moż astanoić się d ręcnym pisyaniem kó kropki, jedk sybko orientujemy się, że nie są one yróne kolejnych liniach i całość ygląda co jmniej dinie. Dlatego musimy staić ki ypełniające odstęp sposób automatycny a pomocą odpoiedniego tabulatora. Jest to bar proste, choć pocątkoo może ydaać się ść żmudną pracą. Wyołujemy menu górne o ie Format, a potem ybieramy opcję Tabs.... Na ekranie pojai się małe okno, którym leży skaać pole tekstoe Fill Tabs With:. Gdy pojai się nim kursor pisujemy k (lub ki) kropki. Drugi ażny element to ustalenie romiaru tabulatora, który proadamy alogicny sposób pry uyciu pola "Default Tabs:" icnego niżej. Należy ybrać taką ielkość, która spooduje, że po kursor ostanie presunięty blisko praego marginesu, ale achoaniem małego odstępu. Dięki temu unikniemy prenosenia cęści linii kolejnego ersu e ględu to, że aartość tabulatora (cyli se kropki ) traktoane będą jako jeden k. Wartość oknie akońco jest jednostką myślnie in ocającą cale. Możemy to łato mienić bliżse m centymetry. Treba tylko prejść ok ustaień Worrtha. Wyołujemy menu górne o ie Settings i skaujemy opcję Change Settings.... Na ekranie pojai się małe okno kilkoma koloroymi ikomi. Wybieramy pole Vie, a potem kolejnym oknie odjdujemy prycisk opisany jako Measurement Unit, co oca jednostkę miary. Tera ystarcy prestaić myślną opcję Inches Centimetres i potierdić mianę a pomocą prycisku Ok. Gdy tera rócimy ok Tabs, polu Default Tabs obacymy łaścią jednostkę, cyli centrymenty. Jeśli chcemy proadić ułamkoą cęść artości leży pisać k kropki amiast precinka. Mo to mienić po ainstaloaniu polskiej lokaliacji Wylicanka cęść 1. ADAM ZALEPA 55

54 programu, ale nie każdej ersji jest to możlie, dlatego podaję orygilne brmienie systkich funkcji. Na koniec, po proadeniu odpoiedniej artości, ybieramy prycisk Ok le ok, tak samo jak ceśniej oknie ustaień. Tera, po ciśnięciu klaisa tabulatora, kursor presunie się o podaną pre s ielkość i ostanie ypełniony kami kropek. Możemy ocyiście ybrać inne litery lub ki, to już ależy od indiidualnych potreb. Sposób ten jest ygodny i diała każdej linii od momentu utorenia noego tabulatora. Wystarcy pisać tekst, stępnie ciskać tabulator tyle ray ile serokości kartki chcemy ypełnić. W sym prykładie użyliśmy romiaru 18,29 cm kartce formaru A4, co pooduje presunięcie kursora bepośrednio praego marginesu, a atem ystarcy cisnąć klais tabulatora tylko ra. Następnie ypada akońcyć linię numerem strony sej publikacji. To upełności ystarcy utorenia krótkim casie elegancko yglądającego spisu treści sego kumentu. Jeśli torymy ięksy kument bar brym roiąaniem jest ucenie się torenia t. styló, cyli ustaień tycących formatoania tekstu, które moż prełącać pre ybranie apisanej poycji liście. Dięki temu będiemy mogli toryć różnie yglądające spisy i indeksy obrębie jednego pliku be potreby ręcnego ustaiania parametró. Dostęp opcji iąanych e stylami uyskamy po ybraniu opcji Styles menu górnego o ie Vie. Jedk aby nich skorystać jpier treba dać łasny styl. W tym celu yołujemy opcję Style Sheets... stępną menu górnym Format. Pojai się noe okno, którym pocątek pisujemy ę polu tekstoym Name. Może być to ol a, lec to ją będie idać później liście. Drugim krokiem jest ybór poycji Para & Tabs prycisku cyklicnym o ie Applies. Dalej taki sam sposób leży skaać funkcję Tabs... prycisku Modify icnym poniżej. Automatycnie pojai się okno służące modyfikacji parametró tabulatora. Jest to takie same okno jak poprednim prypadku, gdy ręcnie ustaialiśmy ypunktoanie. konkretne opcje. W iąku tym funkcje te poodują odpoiednio mianę krojó ccionek, ustaienia samego paragrafu lub systkich parametró moliych definioania linii edytora. Gdy już proadimy systkie niebędne informacje, liście Styles pojai się noa poycja. Prypomnę, że tycy ok, które pojai się po ybraniu opcji o tej samej ie menu górnego Vie. Jeśli tera ykomy duklik myską sej ie, od tego momentu kumencie ostaną łącone noe ustaienia te, które umieściliśmy sym stylu. Ok listą nie musimy amykać, może ono być icne cały cas ekranie, co nie płya inne funkcje Worrtha. Możemy je ocyiście yłącyć każdej chili, ale proponuję robić to po akońconej edycji, chyba że brakuje miejsca ekranie niskiej rodielcości. Jest to bar ygodny sposób kontrolę ustaień kumentu, boiem jeśli trakcie pracy modyfikujemy parametry stylu, miany ostaną proane każdej stronie, gdie użyliśmy sej definicji. Nie treba ręcnie prestaiać każdego głóka, ytłuscenia cy paragrafu, o ile od pocątku stosoaliśmy opcje Style i Style Sheets. Poala to sybko stosoać iualną stronę tekstu raie mieniających się potreb. Możemy sobie atem cąco ułatić i pryspiesyć pracę. Pry okaji prekonujemy się, że Worrth nie jest Możlie jest także ustaienie poostałych opcji paragrafu i ccionek. W tym celu leży skorystać opcji Font, Paragraph lub All, które idać tych samych dóch pryciskach cyklicnych oknie Style Sheets. Zróćmy uagę, że piersy (cyli Applies ) poala skaać jakie parametry będą brane pod uagę sej definicji stylu, tomiast drugi (o ie Modify ) yołuje okno, którym możemy ustaić 56 tak prostym programem jak się niektórym com daje. Wbre ielu opiniom jest to robuany procesor tekstu nieiele ustępujący ócesnym odpoiednikom pecetoym. Moż go ocyiście krytykoać a niektóre funkcje, m.in. a niebyt brą obsługę tabel, jedk ciąż może stanoić potężne rędie pracy. Osobiście pisałem nim pracę magisterską i to spręcie typu średniak, cyli Amide 1200 procesorem 68030/50 MH. Wsystko ależy od tego cy agłębimy się nieco stępne funkcje cy też systko będiemy chcieli uyskać asadie im sybciej tym lepiej be dbałości o scegóły. Kilka prostych ustaień pocątku edycji kumentu pooduje, iż później możemy pracoać sybciej i prede systkim dużo ygodniej. Nieależnie od ad programu, których nie ma aż tak iele, starajmy się ykorystać łaściie jego funkcje. Spis treści jest tylko jednym takich prypadkó i to racej tych prostsych, a już idać, że Worrth ustępnia ięcej opcji niż preciętny użytkonik jest stanie co dień ykorystać. Dobrą iamością są też nieielkie ymagania programu, boiem ięksości prac ystarcy Amiga procesorem lub i kilka megabajtó olnej pamięci. Worrth jest tym bardiej popularny, że był niegdyś daany pakietu Amiga Magic, atem nie tak trudno go kupić a nieielką kotę. Oferty pojaiają się stosunkoo cęsto choćby aukcjach internetoych. W stępnym odcinku cyklu ajmę się tym, co może komicie uromaicić ygląd kumentu. Poiemy sobie o efektach tekstoych ra toreniem t. autokstałtó. Za ich pomocą moż nietypoy sposób yróżnić duże fragmenty tekstu. Jest to kolejny radko ykorystyany element, a s amigoy edytor radi nim sobie bar bre.

55 W iele osób noo ropocy abaę Amigą. Gdy już kupią sój ymarony model acyją się astaiać jak moż go jlepsym stopniu ykorystać. Najcęściej iąże się to robuą sprętu i tu acy się problem ymieniony tytule. Pisałem o tym forum sieci, ale postanoiłem yjaśnić trochę głębiej sój punkt idenia. Spraa może ydać się mocno presa lub całkiem nieroumiała, acnę ięc od kilku słó proadenia. Móiąc o aartości Amigi mam myśli orygilny spręt lub jego elementy, które stanoią o Amide jako takiej, a są disiaj astępoane pre noocesne odpoiedniki. Prykładem mogą być emulatory stacji dyskó cy cytniki kart pamięci montoane amiast dyskó tardych. Tak to się ykle acy. A gdie jest koniec? Dla mnie jest to pocątek drogi całkoitego astąpienia pryjaciółki pre emulator, cego decyanie nie popieram. Poiecie, że to nieprada źle oceniam sytuację, a poa tym lepiej postępoać edług asady nigdy nie mó nigdy. Precież dal użyamy Amigi, a noocesne datki nic nie mieniają. Poa tym o amigoości nie może presądać fakt korystania określonych nośnikó danych, które restą podlegają nieustannym eolucjom. I końcu celny argument Amiga to nie tylko pięćsetka Super Frogiem. To systko prada. Osobiście też nie staiałem eto, gdy rynku całkiem niedano pojaiły się noe karty rosereń, prykład seria ACA. Było to dla mnie ść askakujące, ale brym ceniu tego słoa. Amiga od dłużsego casu jest niejako skaa prelotki, łącki i inne międymordia (cyt. interfejsy - pryp. Red.). Wiamo, że ylaki typu Mediator bar pomagają robuie sprętu. Z drugiej strony potrafią też pooać kłopoty e godnością. Kiedyś nie było to tak ażne, bo selkie roserenia stanoiły tylko uupełnienie bay, którą była ase orygil płyta głó. Tak samo jak karty Zorro uupełniają cy też roserają możliości dużych modeli Amigi, ale ich nie astępują. Cała spraa acęła być dla mnie di momencie cora bardiej posechnego ykorystania technologii FPGA. Zacąłem się astaiać cy peno o to chodi sym hobby, aby kolejne elementy astępoać pre emuloane odpoiedniki. Tracimy pre to pooli feeling Amigi. Za jakiś cas acniemy już prost użyać całego komputera buanego ten sposób i biorąc pod uagę disiejse tendencje - penie okaże się to dla ielu osób upełnie turalne. Zrestą już tera olennicy Mista cy Minimiga nie mają oporó by pobyać się klasykó rec urądeń korystających brodiejst FPGA, a nie mających byt iele spólnego Amigą. Roumiem postaienie takiego sprętu obok, ale nie mogę pojąć jak moż reygnoać pradiej Amigi ich rec. TOMASZ BERNACIK Symulator to nie emulator - takie słoa moż precytać penej stronie sieci. Zroumienie subtelnej rónicy międy tymi pojęciami nie leży łatych, a iele yjaśnia temacie moich roażań. Nie chcę się tu daać technicne scegóły, a jedynie kreślić temat tyle ile jest to potrebne roumienia mojego punktu idenia. Móiąc jkrócej - a pomocą symulatora oroujemy model recyistego systemu, który diała achoaniem takich samych asad jak orygił. Emulator tomiast yplua tylko dane, które mają być reultatem diałania udaanego sprętu be dbałości o orygilne mechanimy, które je generują. Wyniki pracy będą obu prypadkach pobne, nie licąc ocyiście ydajności ykle koryść emulacji. Różnica tki sposobie uyskania ocekianych reultató. Do której grupy leży alicyć Amigę amkniętą pusce pisem FPGA? W tym prypadku mamy cynienia implementacją ybranych tylko (a nie systkich) funkcjolności ramach układu programoalnego, nie jest to ięc sensu stricte emulator. Nie mamy pełnej kumentacji układó, które chcemy udaać, ięc nie możemy ykoć stuprocentoej kopii. Układy FPGA nie poalają też uyskanie tak ielkiej sybkości, aby odtoryć pełni stare chipy. Siłą recy musimy opierać się oroaniu mechanimó takim stopniu jaki poala m obec technologia. W konsekencji układ nie diała tak samo jak orygił, lec jedynie komunikuje się pożądanymi sygłami ejścia i yjścia. Ich sposób postania jest upełnie inny, PROCENT Z AMIGI 57

56 bo program aarty FPGA nie duplikuje diałania bramek logicnych, a jedynie symuluje same reultaty ich pracy. Nie jest to ięc rónież symulator. Jak ięc go ać? To jest łaście pytanie. Jeżeli Amigi 600 podłącymy adapter kartą Compact Flash amiast tardego dysku, emulator stacji dyskó, scan ubler, klaiaturę i myskę PC ora kartę turbo procesorem opartym FPGA to co ostanie orygilnego sprętu? Właściie tylko płyta głó i eentualnie obua, chyba że stąpi popularny modding. Roumiem pęd robuy, ale ięksość noych cęści nie orouje diałania orygiłu. Karta pamięci diała icej niż tardy dysk i ne są problemy tym iąane. Procesor buany baie FPGA nie posiada bramek logicnych jak pradia Motorola 68k, nie móiąc o tym, że nie jest stanie 100% popranie interpretoać kodu. Floppy emulator nie ma nic spólnego mechanimem porusania głoicy stacji dyskó i rónież niektóre recy po prostu nie będą diałać. Taki spręt jest ięc emulatorem, a nie symulatorem. Jeśli rónież płytę głóną astąpimy odpoiednikiem FPGA (bo padła, a amienniki są trudno stępne i drogie) to taka Amiga acy być tym samym co program WinUAE, tylko diałającym nieależnie od systemu operacyjnego t. hosta. Jak idać prykładie urądeń typu Minimig cy Mist, ielu osobom to ystarcy, aby yać takie spręty Amigami. Nie mam nic preciko korystaniu noocesnych roiąań, ale nie możemy móić, że są tożsame pryjaciółką, et jeśli jest to praie to samo. Klucem może być kompatybilność, ale żadnym ymienionych prypadkó nie jest o stuprocentoa, a tak po pradie trudno poiedieć, którym miejscu obacymy brak godności. Penie, że to normalne, bo każdy spręt cy program końcu podlega mianon. W końcu Amiga 1200 też nie była pełni kompatybil Amigą 500 i bre sobie tego daję spraę. Jednoceśnie pamiętam jak denerujące były AGA-Fixy gier, które nie chciały uruchamiać się mojej robuanej Amide. Weźmy jedk pod uagę, że każdy elementó diałał tedy "pradę". Procesor postał drode rooju i modyfikacji poprednikó, a nie symulacji ydmusce. Commore 64 posiadał procesor 6502, a nie arstą emulującą ten piersy. Gdy chciałem pryspiesyć łaanie programó, kupoałem dysk tardy albo FastATA, a nie emulator stacji dyskó. Rónie bre amontujmy ekran tykoy amiast klaiatury będie modnie. Podstaoą recą jest tutaj spręt, którym diałamy. On precież określa fiycnie s komputer. Pobnie jak istnieją generatory dźiękó silnikó, które moż amontoać samochodie elektrycnym. Tylko cy taki udaany dźięk głośnika jest tym samym co brmienie rasoego silnika V8? Nie jestem co prada ielkim fanem motoryacji, ale mimo systko śmiem ątpić. Na peno spraa jest aiła i nie może być łatych odpoiedi akceptoalnych dla każdego. Casami moż jedk odnieść rażenie, że jest iąa łaściie tylko enictem. Jeśli uyskamy mniej ięcej to samo to cy jest o co krusyć kopie? Moim daniem systko amyka się określeniu mniej ięcej. Wsędie tam gdie acymy akceptoać udaanie, będiemy tracić kaałek po kaałku klimat starego sprętu. A cy nie nim łaśnie ależy fanom Amigi piersym rędie? Stosując amienniki nigdy nie uyskamy takiego samego efektu jak orygił. Wsystko ma soje ady i alety. Monitor LCD jest penych miejscach nieastąpiony, ale grać Amide olę kineskopoym. Tablet też nie może być traktoany jako pełny substytut komputera, choć ocyiście iele recy moż nim robić. Wra każdą mianą prestaje diałać lub diała icej jakiś mały odsetek gier cy programó użytkoych. Wiele osób et nie końca daje sobie spraę tego jak użya się pradiej Amigi, bo ase korystali emulatora. Ktoś poie, że jest on bardiej kompatybilny, bo moż go ustaić tak, aby uruchomić olną grę. Osem, nie robimy tego jednym modelu Amigi. Zbyt iele jest rónic pomiędy nimi, mimo że ogól bua jest taka sama. Peł goda casem się to prydaje. Dla mnie jedk pytanie brmi: cy chcemy mieć Amigę cy coś komputer diałający mniej albo ięcej jak Amiga? Dla mnie to pytanie retorycne. Mam rażenie, że jedk ięksość hobbystó chce odcuać alety, ale też i ady sojego ulubionego systemu. Ja chcę, żeby Amiga 500 dal miała obra monochromatycny pre yjście MONO, a Amiga 1200 ciągle nie akceptoała niektórych tardych dyskó be precięcia jedynki taśmie sygłoej. Co innego, gdy budujemy noy komputer jak mityc NatAmi. Wtedy możemy go ać po prostu klonem, jak nie prymierając DraCo, i roumiałe stają się selkie, et bar dine, modyfikacje. Jest to jedk całkiem in spraa. Zamia samej Amigi praieamigę jest dla mnie nieroumiałe i nie pryjęcia, chyba że pradę nie miałbym 58 innego yjścia. Myślę, że jest to jeden ycnikó sej amigoości, bo icej nie różnimy się od użytkonika emulatora predrostkiem Win. Restę możemy poostaić niedielnym gracom, którym udaanie recyiście ystarca. Be oba, nie będę Was maiał pryjęcia moich poglądó, jestem jak jdalsy od tego. Co ięcej, roumiem olennikó selkiego typu emulacji (nie tylko Amigi), bo poalają one amknąć jednym komputere systkie ulubione platformy. Diała to ykle ygodniej i sybciej niż orygił, a tego mamy ięksy porądek. Sam niedano miałem taki okres, że mocno astaiałem się d tym jaki spręt poinien agościć moim biurku. Mój porót starych sprętó też acyłem od emulacji, ale potem prysły refleksje. Miotałem się ść długo, aż rescie stąpiło ośiecenie. Po prostu łapałem się tym, że a każdym raem, gdy coś nie diała nie jestem peien cy inę ponosi gra, program, biblioteki systemoe, prysłoioy SetPatch, łe ustaienia cy po prostu emulator. Doproadiło mnie to nioskó jak poyżej, dlatego maiam pomyślenia jak skońcy się abaa udaanie systkiego? Żaden spręt nie jest iecny i poinniśmy o niego dbać, aby jak jdłużej mógł m służyć. Niestety iele osób prerabia Amigi i e sprętu retro ostaje bar mało. Pomijam barbaryńskie montoanie płyt głónych pecetó obuach Amigi. Jesce ra portórę: nie jestem preciny robuie, ale poinno to mieć soje rosądne granice. Robua asady nie jest ymianą, a my jako społecność cęsto amiast recyiście roserać spręt, astępujemy go innym, teoretycnie lepsym, ale pobaionym niektórych cech orygiłu.?!

57 Jeżeli tak dalej pójdie, o Amide niedługo tylko precytamy, bo o tknięciu pradiego sprętu będiemy mogli co jyżej pomaryć. Już disiaj idać, że jest to nieła lokata kapitału, bo ceny nieustannie rosną, casem et jakby bre droemu rosądkoi. Oferty aukcji internetoych potrafią być ręc absurdalne i ydaje mi się, że cęść iny a taki stan recy ponosi łaśnie popyt urądenia Amigo-pobne, bo ludie odnosą nich artość klasykó. Z jakiegoś poodu biorą się precież ceny Amigi 600 prekracające nieradko ł i nie ase jest to tylko chora ambicja spredacy. W iąku tym leży się spodieać, że cora trudniej będie kupić Amigę brym stanie. Jest też druga stro medalu. Na peno syscy nie ra idieliśmy stare komputery śmietniku stanie jakim nigdy nie poinny się leźć. Casem et moż obseroać celoe niscenie sprętu imię bliżej nieokreślonych pseu-artości. Cy amiast konyać takich akcji albo kolejnych preróbek nie lepiej je restauroać i użyać tak jak kiedyś? Ja sam mam opory pred yciniem diur i ykonyaniem innych modifykacji obudó, chociaż mogłoby to nieco ułatić prykład prełącanie kabli. Pamiętam jedk, że dano temu, gdy miałem soją piersą pięćsetkę et nie pomyślałem o diuraieniu obuy. W epoce Amigi 1200 iele osób gonić pecety, ale tedy było to jesce molie. Popularne stały obuy Toer i kapkoanie sprętu. Cas jedk nie stoi miejscu. Dlatego cofnijmy się pocątku i prypomnijmy sobie dieciństo cy młode lata, et jeśli minęło już kilka epok sego rosłego życia. Gdy nie mamy ochoty demoloać bre achoanego orygilnego estau, może lepiej go oddać (spredać) komuś, kto będie niego cerpał raść? No, chyba że potrebujemy diesiątą pięćsetkę kolekcji, ale i to trąci lekkim absurdem. Niech każdy odpoie sobie pytanie co tak pradę pryciągnęło go Amigi, a myślę, że to ystarcy yciągnięcia łaściych nioskó. Nie sądę, że celem jest robienie komputera cegoś kstałt elektronicnego potorka. Wiem, że moje premyślenia pre ielu okażą się ciągane lub nieistotne. Możecie to systko łato być słoami o nieroumieniu idei sego komputera albo predcesnym ystąpieniu uiądu starcego, co restą nie jest takie nieprapobne. Cepiam się i... cepiał się będę, bo chociaż róciłem Amigi i Commore 64 po ielu latach, kiedy to głónie nich grałem, piero tera acym roumieć jak dużo te komputery niosły historii informatyki. Tylko po cęści ynika to iedy presłości. Może to kestia ieku i jrałości. Z penością jedk o ielu recach nie miałem ielonego pojęcia, a niektóre łem tylko poierchonie. No cóż, ase arto się kstałcić. Na scęście spotkałem sojej drode kilka łaściych osób, o których tera nie cas móić. Mam ogromny sacunek tórcó Amigi, jak rónież 59 systkich osób, które tak anym międycasie były aangażoane projektó iąane pracą d sprętem i oprogramoaniem. Niestety historia ich jadła, ale my poinniśmy ich pamiętać. Wymienię tylko da ocyiste iska Jaya Minera i Jacka Tramiela. Ocyiście to tylko ierchołek góry loej, ale et to nie jest serej ne t. sfere publicnej. Dlacego chcemy prekreślić ich robek symi spaniałymi miami? Gdy se Amigi będą pryjaciółkami tylko y, pradę nikt nie połapie się o co tym systkim chodi. Scególnie, gdy jako Amigocy jesteśmy podieleni tak iele ąskich grup interesó. Zbyt iele stało się łego po drode, nie móiąc o tym jak bar noe pomysły odbiegają od tego, co było amysłem projektanktó pocątku. Moim daniem jest o cym móić. Icej hasło Amiga staje się tylko pretekstem ykonyania cudó kiju be posanoania robku preslości. Dlatego chciałbym, aby każdy komputer poostał nim samym, a nie stanoił konglomeratu udaacy połąconych spólnym kabelkiem. Na tym końcę sój yód, bo byt iele temató ciśnie mi się usta, a nie chciałbym ostać całkoicie źle roumiany. Mam dieję, że Amiga pretra jesce iele lat i se śroisko nie amknie się upełnie gronie kilku panó średnim ieku. I ta myśl może s skutecnie połącyć, nieależnie od innych różnic.

58 POZNAJEMY NIEZNANE P reglądając stare archium trafiłem diną płytę datoaną 1999 rok jesce bardiej mglistym dla mnie pisem SPACE. Nieiele myśląc (głónie o sojej skleroie), łożyłem płytę cytnika i pradę mocno się diiłem. Dość, że nie pamiętałem o posiadaniu takiej płyty nie byłem śiamy istnienia takiego programu dla Amigi. Co było prycyną odmiennego stanu śiamości? Pred sobą miałem amigoy port Encyklopedii Wsechśiata ydanej pred laty pecety pre spółkę Optimus Pascal. Co ciekae, obecnie jest to... Onet. W dalse dyagacje temat pra łasności nie będę chodił, sak nie będiemy drażnić la, a i płyta ostała odleio łaściie prypadkiem. Pry cym słoo port jest tu może nieco yrost, gdyż po kładnym badaniu spray okauje się, że jest preentacja Scali, ale to idać piero po aliie plikó. Po uruchomieniu programu nic to nie skauje, a aartość odpoiada elementom ersji pecetoej. Kto jest autorem tego cuda? No cóż, nieskromnie poiem, że o ile się nie mylę to m tego gościa, a pryjmniej łem kiedyś. Sojego casu był maniakiem Amigi, potem ycofał się życia komputeroego. W niektórych kręgach posługiał się chytliym pseunimem Ninja, diś tomiast chyba nikt (?) nie ie gdie go sukać. Zostamy to, bo było to dano i nieprada, a nie będiemy robić a detektya R. cy agenta T. Od tej historii dużo ażniejsa jest aartość płyty. Było iele prób storenia encyklopedii multimedialnych dla Amigi, lec tylko niektóre ostały realioane. Więksość prepadła mrokach diejó. Tym raem udało się ocalić od apomnienia spory kaałek cyjejś pracy. Amigoa ersja Encyklopedi Wsechśiatai jest próbą pokaania, że nic nie stoi preskodie, aby sym komputere pojaiały się tego typu produkcje. Prypomnijmy, że udało O CO CHODZI? Encyklopedia Wsechśiata jest bar ciekaym projektem końca lat 90-tych, kiedy to bar popularne stały się leksykony płytach CD i Amigocy mieli tym tle sporo kompleksó. Może pamiętacie yżsość użytkonikó pecetó, który strasnie ekscytoali się t. multimediami. się ydać kilka autorskich produktó, prykładem jest "Historia Polski" yda jest firmę Eureka Wreśni. Poa tym iele pobnych produkcji ostało ydanych dla Amigi CDTV, niestety głónie po angielsku i niemiecku, dlatego u s były stosunkoo mało 60 MARCIN LIBICKI ne, a jesce mniej ceniane. Skoda, tym bardiej, że CDTV to model decyanie ypredający casy, których postał. Może łaśnie dlatego nie odniósł odpoiedniego sukcesu. CO DOSTAJEMY? Na płycie mamy sereg informacji temat układu słonecnego, planet, misji księżycoych i całej masy poiąanych agadnień. Jest pradę co cytać i choć nie jest to asługą amigoego portu, ogrom informacji robi rażenie. Gdy damy tego, że projekt użytek Amigocó jest całkoicie hobbystycny i niekomercyjny, aż di biere, że może być tak pracoany. Steroanie jest typoe, systkie funkcje yołujemy a pomocą myski. Skrypt pisany jest myślą o Amide 1200 roseroną pamięcią. Niestety casem daje o sobie ć pryiąanie Scali, która nie była precież projektoa takich astosoań. Wyołanie opcji nie ase diała biegu, lec treba je potóryć. Na scęście nie jest to cęsta prypadłość.