ELEMENTY MOTYWACJI PŁACOWEJ OPARTE NA SYSTEMIE RACHUNKOWOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

Transkrypt

1 LITERATURA 1. Barburski J., Dobija M. (2007), Produktywność racy w asekcie makro i mikroekonomicznym, [w] Dudycz T., Tomaszewicz Ł., (red), Efektywność rozważania nad istotą i omiarem, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. 2. Cobb C. W., Douglas P. H. (1928), A Theory of Production, American Economic Review, vol Dobija M. (2004), Analityczna funkcja rodukcji, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, Nr 9(656). 4. Dobija M. (2000), Modele omiaru i analizy roduktywności racy w asekcie ekonomii i rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP, nr 56, Warszawa. 5. Hellwig Z. (red., 1997), Eksansja gosodarcza Polski końca XX wieku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań. 6. Marciniak S. (2007), Makro i mikroekonomia, Podstawowe roblemy, PWN, Warszawa. 7. Słownik wyrazów obcych (1980), PWN, Warszawa. 8. Smith A. (1776), w: Cambell, Skinner, Todd (red.), An Inquiry into the Nature and Consensus of Wealth of Nations, Claredon Press Oxford, УДК ELEMENTY MOTYWACJI PŁACOWEJ OPARTE NA SYSTEMIE RACHUNKOWOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA Dr. Wojciech Kozioł Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Poland У статті досліджуються принципи винагороди адекватної моделі людського капіталу. Проведене дослідження доводить, що базовий оклад є похідною окремої людини як значення капіталу. Таким чином, для того, щоб компанія могла сплачувати бонуси за працю, необхідно брати до уваги фінансові результати, досягнуті компанією. Також стаття аналізує поведінкові та мотиваційні сторони у системі оплати праці. Ключові слова: людський капітал, винагорода за працю, базовий оклад, бонуси, аналітичні функції виробництва. This aer resents the rinciles of remuneration adequate to human caital model. There has been roved that base salary is a derivative of individual human caital value. Thus, bonus ay needs to take into consideration financial data achieved by comany. In the article the behavioral and motivational side of resented remuneration system is also analyzed. Base salary is a hygiene factor, which does not give ositive satisfaction, though dissatisfaction results from its absence. From the oint of view of human caital model, this hygiene factor imact is a guarantee of human caital value rotection. The actual motivator is bonus salary. Orientation on financial effects leads to worker s recognition, achievement or ersonal growth. Alying the fixed oint theorem to adequate formula of analytical roduction function allows to estimate bonus ay level that assures comany financial equilibrium. Key words: human caital, remuneration, base salary, bonus ay, analytical roduction function. Wstę. Jedną z najistotniejszych funkcji rachunkowości jest zaewnienie efektywnych narzędzi służących rozliczeniu się organizacji z otoczeniem. Prawidłowo rowadzona ewidencja dokumentów handlowych może stanowić wystarczające narzędzie dla orawnego rozliczenia się z innymi odmiotami wsółracującymi na zasadach rynkowych. Z kolei rachunkowość odatkowa dostarcza narzędzi dla właściwego rozliczenia się z administracją aństwową. Wśród kluczowych interesariuszy zewnętrznych każdej organizacji znajdują się również zatrudnieni rzez nią racownicy. Prawidłowe rozliczenie wsółracy organizacji z ta gruą interesariuszy nie jest tak roste jak może sugerować liberalna doktryna ekonomiczna. Doktryna liberalna zakłada oarcie rozrachunków z racownikami na informacjach łynących z rynku racy, co stanowi nadmierne uroszczenie rzeczywistości. Wynagrodzenie stanowi kluczowy element warunków wsółracy organizacji z racownikami. Ponadto warunki łacowe stanowią ważny element systemu motywacji. Należy amiętać, że motywowanie to orócz kierowania, kontrolowania i lanowania, odstawowa funkcja systemu zarządzania organizacją. Zatem niewłaściwe określenie łac, zarówno ich części stałej jak i zmiennej może oważnie zakłócić rzebieg rocesu motywacji do racy.

2 Серія: Економічні науки Випуск 27. Частина І Celem artykułu jest rzedstawienie zasad wynagradzania racowników zgodnie z koncecją kaitału ludzkiego. Przyjęta koncecja kaitału ludzkiego sformułowana ozostaje w zgodzie z ogólną naturą kaitału oraz stosowanymi w rachunkowości zasadami jego omiaru. Zasady wynagradzania obejmują metodologię określania zarówno stałego składnika wynagrodzenia oraz części zmiennej uzależnionej od osiągniętych efektów organizacji. Model łac stałych. Zastosowany w artykule model omiaru kaitału ludzkiego stanowi rozwinięcie ogólnego modelu kaitału oracowanego rzez M. Dobija. Model ten został szerzej omówiony w rozdziale ierwszym. Warto odkreślić, że koncecja ta zaewnia szerokie sojrzenie na ojęcie kaitału. Jedną z cech wyróżniającą ją sośród większości odejść do roblematyki kaitału jest fakt, że nie ogranicza się do ostrzegania kaitału jako zwykłej wartości. Koncecja ta uwzględnia również naturalne oddziaływania. Wymaga to uwzględnienia czynnika czasu. Dynamiczny model zmian kaitału rzedstawia formuła (M. Dobija, 2009): C t = C 0 e (-s+m)t, gdzie: C t wartości kaitału w chwili t, C 0 kaitał oczątkowy, s wskaźnik naturalnej stratności kaitału, stała ekonomiczna, t zmienna uływu czasu, m zmienna określająca wływ racy i zarządzania. Kaitał odlega trzem kluczowym oddziaływaniom środowiska: naturalny rozływ kaitału na skutek sontanicznej dyfuzji (s), doływ kaitału w efekcie racy i zarządzania (m) oraz 8-rocentowa stała ekonomiczna (). Oddziaływania te srawiają, że oczątkowa wartość kaitału (C 0 ) może wzrastać lub odlegać rozływowi. Zakres tych oddziaływań określa czynnik czasu, dlatego formuła kaitału wymaga zastosowania rachunku dyskontowego. Jednym z założeń ogólnego modelu kaitału, jest wycena wartości w jednostkach ieniężnych. Uwaga ta dotyczy również kaitału ludzkiego, który zdaniem wsomnianego Autora, ma swoje źródło w skaitalizowanych nakładach niezbędnych do wytworzenia ekonomicznego otencjału do wykonywania racy jakim jest jednostka ludzka. Będą to rzede wszystkim koszty rofesjonalnej edukacji zawodowej, które są owiększone o koszty utrzymania. Poniesienie kosztów utrzymania jest nieodzowne do rzygotowania fizycznego nośnika kaitału ludzkiego, jakim jest ciało człowieka. Prawidłowo wykształcony organizm ludzki jest niezbędnym warunkiem dla wyłonienia się i rozwoju wrodzonych umiejętności, zdolności i możliwości w trakcie nauki i racy. Nakłady onoszone są w czasie (t) niezbędnym do rzygotowania człowieka do wykonywania danego zawodu, czyli od urodzin do momentu odjęcia racy zawodowej. Chociaż wsomniane nakłady zazwyczaj finansowane są rzez rodzinę i sołeczeństwo, to właścicielem wytworzonego indywidualnego kaitału ludzkiego jest osoba, na rzecz której oniesiono owe wydatki. Warto dodać, że skoro organizm ludzki został właściwie wykształcony a młody człowiek ukończył terminowo zalanowaną ścieżkę edukacyjną, oznacza, że dyfuzja kaitału została ograniczona do minimum m.in. dzięki staraniom rodziców. W owyższym wzorze starania te rerezentuje arametr (m), który rerezentuje doływ kaitału rzez racę. Zatem otrzymujemy formułę kaitału należącego do racownika (H t ), który będzie zależał od nakładów oczątkowych (H 0 ), stałej ekonomicznej () i czasu kaitalizacji (t): H t = H 0 e t. Z założeń modelu wynika, że kaitał ludzki owstaje w wyniku oniesionych nakładów na właściwe rzygotowanie człowieka do wykonywania racy. Rozwinięcie rzedstawionego modelu kaitału ludzkiego ozwala na ujęcie kaitału ludzkiego jako sumy kwot rerezentujących skaitalizowane wydatki (rzyszłe wartości) na utrzymanie (K) i wykształcenie (E). Nakłady te są źródłem zdolności do wykonywania określonej racy, które doskonalą się wraz ze stażem racy. Ów rzyrost zdolności i efektywności w miejscu racy rerezentowany jest rzez czynnik doświadczenia Q(T). Należy amiętać, że koszty onoszone są w sosób ciągły, dlatego wyraz C 0, rerezentujący ich wartość ma charakter strumienia kosztów, a nie jednorazowego nakładu, jak często bywa w rzyadku inwestycji rzeczowych i finansowych. Prawidłowość tę odzwierciedlają uzuełniające wzory, które rzedstawiają roces konstytuowania się kaitału ludzkiego z kosztów utrzymania K oraz z wykształcenia E. Uwzględniając owyższe uwagi, kaitał ludzki, definiowany jako źródło finansowania zasobów ludzkich można rzedstawić jako sumę trzech składowych: H(T) = (K + E) (1 + Q(T)). Przy rocznej kaitalizacji nakładów, oszczególne składniki kaitału ludzkiego można rzedstawić za omocą oniższych wzorów: t t (1 + ) 1 e 1 K = k 12 lub K = k 12 t t (1 + ) 1 e 1 E = e 12 lub E = e 12, gdzie: H(T) wartość kaitału ludzkiego, K skaitalizowane koszty utrzymania, E skaitalizowane koszty edukacji, Q(T) wływ doświadczenia, k miesięczne koszty utrzymania, e miesięczne koszty edukacji. 199

3 Nabywanie doświadczenia w rocesie racy można zilustrować na gruncie koncecji krzywej uczenia. Zakłada ona malejący rzyrost zdolności do racy wraz z kolejnym cyklem zawodowym (owtórzeniem). Można zatem rzyjąć, że racownik wykona tę samą racę w nastęnym roku o (w) rocent łatwiej, jednak ów rzyrost zdolności do racy będzie każdego roku mniejszy. Dostosowanie koncecji krzywej uczenia do otrzeb modelu kaitału ludzkiego ozwala na oszacowanie rzyrostu kaitału ludzkiego w trakcie racy skutkującej nabywaniem doświadczenia. Ta dodatkowa wartość kaitału ludzkiego odlega wycenie i włączeniu do struktury kaitału ludzkiego jako kaitał z doświadczenia. Czynnik doświadczenia (Q(T)), czyli wskaźnik rzyrostu kaitału ludzkiego w trakcie racy wyraża się funkcją lat (M. Dobija, 2002): Q(T) = 1 - T, gdzie: w = wsółczynnik uczenia, T = lata racy zawodowej, T>1 Odowiednie rzekształcenia umożliwiają rzedstawienie kaitału ludzkiego jako sumę trzech składników: H(T) = K + E + D(T) 200 ln(1 w) ln2 D(T) = (K + E) Q(T). Analityczna funkcja rodukcji. Zastosowanie dorobku wsółczesnej nauki rachunkowości ozwala na wyeliminowanie zastrzeżeń wysuwanych w stosunku do dominujących w literaturze ekonomicznej modeli rodukcji. Mierzalność nakładów rodukcyjnych, takich jak koszty racy czy zużycie materiałów, ozwala na sumowanie ich wartości w rodukcie zgodnie z zasadami rachunku kosztów i zdrowym rozsądkiem. Ponadto oracowanie modelu kaitału oraz koncecji kaitału ludzkiego ozwala na analizę i omiar zgodnie z zasadami rachunkowości kaitału ludzkiego, jako zasobu oddanego do dysozycji organizacji [Tieoria, 2010]. W świetle tych uwag, to suma składników tworzących rodukt w rezultacie twórczego zużycia nakładów owinna stanowić unkt wyjścia modelowania rocesu rodukcji [M. Dobija, W. Kozioł, 2006]. Postulat ten można rzedstawić równaniem: wf ROA P = K (1 + r) r = K = w, gdzie: P wartość rodukcji w rynkowych cenach realizacji, K koszty rodukcji, r wskaźnik zyskowności kosztów, wf zysk, w wskaźnik rotacji aktywów względem kosztów całkowitych, ROA stoa zwrotu z aktywów (rentowność aktywów). Stosując naturalne odejście oarte na rachunku kosztów ostatecznie dochodzi się do funkcji rodukcji z siedmioma wysecyfikowanymi argumentami. Postać analitycznej funkcji rodukcji umożliwia odział kosztów na wynagrodzenia rozumiane jako koszty racy (W) oraz koszty inne niż wynagrodzenia (Km), które rzy wycenie rodukcji odlegają zmniejszeniu o wartość kosztów wynikających z istnienia ryzyka (Kr). Takie rozróżnienie nakładów ozwala na wyrowadzenie wskaźnika rocznego zużycia aktywów (z), wskaźnika stratności aktywów w rocesach wytwórczych (s) oraz oziomu ołacenia kaitału ludzkiego (u). Uwzględniając taką klasyfikację nakładów równanie funkcji rodukcji można rzedstawić nastęująco: Km P = (W + Km Kr) (1 + r) z A = і Kr s A =, Km = z A Kr = s A W = u H, gdzie: W wynagrodzenia (koszty racy), A wartość aktywów, H kaitał ludzki zatrudnionych. Analityczna funkcja rodukcji ma ostać zgodną z rzeczywistym rocesem owstawania roduktu. Przedstawia bowiem sosób, w jaki komonują się czynniki wytwórcze w rocesie rodukcji. Natomiast rynkowa wartość roduktu to historyczny koszt jego wytworzenia, skorygowany o wskaźnik zyskowności kosztów (r). W rezultacie układ argumentów określa wszystkie istotne zmienne, a odstawowa analityczna ostać funkcji nie wymaga estymacji arametrów, jak ma to miejsce w rzyadku wielu oularnych modeli. Zgodnie z tym modelem, rynkową wartość rodukcji można rzedstawić jako funkcję sumy nakładów oniesionych na jej wytworzenie. Odowiednie rzekształcenie owyższej formuły oraz włączenie do analizy kategorii kaitału intelektualnego rzedsiębiorstwa (I), rowadzi do rozwiniętej ostaci funkcji [Tieoria, 2010]: P = (W + z A s A) (1 + r) (1+I). Dokonując rzekształceń wzoru zmierzających do rzedstawienia efektu rodukcyjnego (P) jako funkcji kosztów racy (wyciągnięcia kosztów racy rzed nawias) uzyskuje się nastęującą ostać funkcji rodukcji: A P= W 1+ ( z s) ( 1+ r)( 1+ I) W.

4 Серія: Економічні науки Випуск 27. Частина І Wykorzystanie koncecji kaitału ludzkiego w modelu analitycznej funkcji rodukcji ozwala na wyrażenie kwoty kosztów racy (W = u H) jako ochodnej wartości kaitału ludzkiego, w rezultacie otrzymujemy: A z s P= W 1+ ( 1+ r)( 1+ I) H u. Przedstawiona koncecja funkcji rodukcji odzwierciedla założenia ogólnego modelu wzrostu kaitału autorstwa M. Dobii. Jest ona uogólnieniem rachunku kosztów i uwzględnia kategorię naturalnej stratności (s), towarzyszącej każdej działalności gosodarczej. Powoduje to, że model ten odzwierciedla rzeczywisty rzebiegu rocesu rodukcji i stanowi użyteczne narzędzie zarządzania. Funkcja rodukcji, której argumenty odlegają kwantyfikacji może stanowić odstawę wiarygodnej analizy ekonomicznej, nie tylko w odniesieniu do rzedsiębiorstwa ale również na oziomie makroekonomicznym. Funkcja rodukcji wyrażona analitycznie ozwala bowiem na analizę ekonomiczną rzy zastosowaniu rachunku różniczkowego lub może być źródłem wielu nieliniowych modeli oisujących zachowanie się wybranej wielkości, takich jak rzedstawiona w dalszej części racy zmienna zarządzania, roduktywność racy czy oziom ołacenia racy. Pomiar oziomu zarządzania rzedsiębiorstwem. Celem funkcji rodukcji jest rzedstawienie relacji między nakładami a efektami rzy założonej technologii. W rzyadku zastosowań mikroekonomicznych czyli na oziomie rzedsiębiorstwa technologię w dużej mierze należy utożsamiać z oziomem zarządzania. To właśnie od srawności zarządzania rzedsiębiorstwem zależy jaki model wytwarzania wybrano oraz jaka jest efektywność wdrożonych rozwiązań. W ogólnym rozumieniu, oziom zarządzania łączy nakłady z efektami, a właściwie sformułowana funkcja rodukcji obrazuje te zależności. Innymi słowy odowiednie rzekształcenie odstawowej ostaci funkcji rodukcji ozwala na obliczenie oziomu zarządzania na odstawie danych ekonomicznych na temat nakładów (kosztów) oraz efektów (rzychodów ze srzedaży). W dalszej części rzedstawiono dwa wskaźniki oisujące oziom zarządzania: zmienną roduktywności racy (oznaczoną jako Q) oraz zmienną zarządzania (Z). Pierwszy ze wskaźników oblicza się dzięki nastęującemu rzekształceniu analitycznej funkcji rodukcji do ostaci: r I A z s P= We e 1 + = W Q H u. Produktywność racy (Q) to wielkość niemianowana, którą można interretować jako mnożnik kosztów racy generujący wielkość rodukcji, a jednocześnie jako wartość rodukcji rzyadającej na złotówkę kosztów racy. Otrzymujemy zatem związek funkcyjny wyrażający nieliniowe zależności między układem zmiennych a rodukcją wyrażaną w cenach rynkowych. W świetle tak rzedstawionego modelu rodukcji, roduktywność racy (Q) jest funkcją wielu zmiennych i może być rzedstawiona jako funkcja siedmiu zmiennych: P r+ I A z s Q = = e [1 + ]. W H u W asekcie mikroekonomicznym, roduktywność racy stanowi instrument omiaru stonia wykorzystania zasobów ludzkich rzedsiębiorstwa. Wskaźnik tek określa, jaka wartość srzedaży rzyada na 1 złoty wydany na okrycie kosztów racy. Oznacza to, że relacja ta owinna rosnąć w czasie, jeśli orawia się efektywność. Jej sadek w czasie będzie wskazywał na otrzebę restrukturyzacji zatrudnienia. Układ zmiennych wystęujący w analitycznej funkcji rodukcji ozwala na wyrowadzenie bardziej zwartego modelu rodukcji zawierającego syntetyczną zmienną zarządzania (Z). Zmienna ta integruje w sobie oddziaływania zmiennych: z, r, I, s, u wykorzystanych w funkcji rodukcji. W efekcie model rodukcji uwzględniający zmienną zarządzania (Z) można rzedstawić nastęująco: A Z P = W ex. H Jak wynika z modelu kaitału ludzkiego oisanego wyczerująco w racach [Tieoria, 2010 i Tieoria, 2008] rozmiar łac zasadniczych określony jest rzez iloczyn wartości kaitału ludzkiego i 8-rocentowej stałej ekonomicznej (). Uwzględnienie zależności (L = H ) ozwala na rozwinięcie modelu określonego owyższym równaniem do ostaci: A Z P = W ex. L Model ten ozwala rozwiązywać roblem wynagradzania adekwatnego dla wyników ekonomicznych rzedsiębiorstwa, czyli wyznaczać stoień ołacenia racy. Wartość łacy zasadniczej (L) wynika z wartości 201

5 kaitału ludzkiego zatrudnionych oraz 8-rocentowej stałej ekonomicznej. Zasady ustalania wynagrodzenia całkowitego (W) oraz wynagrodzenia remiowego (F) omówiono w dalszej części artykułu. Wynagrodzenie całkowite jest sumą rocznej łacy zasadniczej oraz sumy wynagrodzeń remiowych: W = L + F. Relację miedzy wynagrodzeniem całkowitym a łacą zasadniczą określa wskaźnik rocentowy remii (m): F m L = W 1 m L = +. Przy tych oznaczeniach model rodukcji rzedstawia się: A Z P = L ( 1 + m ) e L. Obliczenie wartości zmiennej zarządzania wymaga rzekształcenia ostatniego wzoru w wyniku czego uzyskujemy formułę obliczeniową zmiennej (Z): L P L Z = ln ln Q A W = A. Zmienna (Z) jest owiązana funkcyjnie z wskaźnikiem roduktywności racy, zatem zwiększając oziom zarządzania jednocześnie zwiększa się roduktywność racy. Zmienna zarządzania jest szczególnego rodzaju wskaźnikiem onieważ integruje oddziaływanie ięciu zmiennych (z, s, I, u, r). Wartość zmiennej (Z) zależy zatem od branży, w jakiej działa dane rzedsiębiorstwo oraz jego indywidualnych uwarunkowań funkcjonowania. Swoisty charakter zmiennej zarządzania srawia, że raktycznym obszarem wykorzystania jest jej regularny monitoring czyli orównywanie z okresu na okres. Pożądanym stanem jest utrzymanie jej wartości na oziomie nieogorszonym lub jego orawa. Przyjęcie danego oziomu zarządzania srawia, że analityczna funkcja rodukcji może stanowić odstawę sorządzania lanów finansowo rzeczowych w rzedsiębiorstwie. Model wynagrodzenia remiowego. Obliczenie oziomu ołacenia racy wymaga zastosowania metody kolejnych rzybliżeń stosowaną do równań tyu x = ϕ(x), rzy czym funkcja ϕ musi sełniać wymagania odwzorowania zwężającego. W tym celu rozwija się funkcję rodukcji do ostaci: A z s P = u H 1 + e r, H u a nastęnie rzekształca się do formuły sełniającej założenia metody kolejnych rzybliżeń wyznaczając oziom ołacenia racy (u): r Pe u = ϕ ( u) =. L A( z s) + u Jeśli uzyskana wartość wskaźnika ołacenia kaitału ludzkiego (u) jest mniejsza lub równa stałej ekonomicznej (), wtedy racownikom nie należy się dodatkowe wynagrodzenie, czyli w oisanym rzyadku racownicy urawnieni są jedynie do otrzymania wynagrodzenia zasadniczego. Jeśli natomiast wartość zmiennej ołacenia racy (u) rzekracza wartość 8-rocentowej stałej ekonomicznej wówczas dane ekonomiczne wskazują, że racownicy wyracowali wynagrodzenie remiowe. Wartość wskaźnika wynagrodzenia remiowego to różnica: u = + m, czyli m = u. Zatem wysokość funduszu remiowego (F) będzie równa: F ( u ) H ( u ) L u = = F = L. Prowadzone rozważania teoretyczne zastosowano w raktyce w odniesieniu do danych finansowych osiągniętych rzez ukraińskie rzedsiębiorstwo Żytomierski Mechaniczno - Remontowy Zakład za lata Wyniki obliczeń w kontekście danych ekonomicznych zawiera tabela 1. Żytomierski Mechaniczno-Remontowy Zakład jest średniej wielkości rzedsiębiorstwem aństwowym zajmującym się remontem srzętu ciężkiego. Zatrudnia około 700 osób. Z danych finansowych wynika, że sytuacja ekonomiczna rzedsiębiorstwa w 2010 roku uległa ogorszeniu w orównaniu z rokiem orzednim. Pomimo utrzymania zasobów na odobnym oziomie wartość rzychodów ze srzedaży sadła o około 30%. O stałej wartości zasobów świadczy fakt, że wartość aktywów oraz kwota wynagrodzeń nie uległy istotnej zmianie. Stała wartość łac sugeruje, że wartość kaitału ludzkiego zaangażowanego w rzedsiębiorstwie jest stała. Zmniejszenie rodukcji rzyczyniło się do obniżenia kosztów rodukcyjnych, równocześnie nastąiło ogorszenie wykorzystania osiadanych zasobów, zarówno ludzkich jak i rzeczowych (aktywa). W efekcie odnotowano obniżenie oziomu zarządzania (Z) z 4,65 w 2009 roku do 4,31 rok óźniej. Podobnie na sadek rodukcji zareagował wskaźnik roduktywności racy (Q), którego oziom sadł z 8,91 do 5,

6 Серія: Економічні науки Випуск 27. Частина І Wyniki obliczeń oziomu zarządzania i stonia ołacenia racy za lata oraz rognoza na kolejny rok [kwoty w tys. UAH] Dane finansowe: Prognoza esymistyczna Prognoza realistyczna Srzedaż (P) 2. Wartość aktywów (A) 3. Koszty oeracyjne 4. Wynagrodzenia i świadczenia sołeczne (L) 5. Stratność (s) 6. Parametr ołacenia racy (u) 7. Fundusz remiowy (rocent łacy zasadniczej) 8. Fundusz remiowy (kwotowo) 9. Zmienna zarządzania (Z) 10. Produktywność racy (Q) ,6% 7,4% 815 4,65 8, ,3% 3,9% 456 4,31 5, ,2% 2% 240 4,5 5,7 Źródło: Oracowanie własne na odstawie danych ze srawozdań finansowych ,8% 10% ,5 5,7 Tabela 1 Prognoza otymistyczna ,4% 17% ,5 5,7 Na odstawie danych z lat ubiegłych można sorządzić rognozę na kolejny rok rzyjmując dany oziom zarządzania mierzony bądź zmienną zarządzania (Z) lub roduktywności racy (Q). W tabeli 1 rzedstawiono trzy rognozy na 2011 rok zakładające stoniową orawę oziomu zarządzania z stawki 4,31 w 2010 do 4,5. Warto zauważyć, że rzy założonym oziomie zarządzania nastęuje również wzrost oziomu roduktywności racy (Q) z 5,37 do 5,7. Prognozy odzielono ze względu na rozmiar lanowanego rzychodu ze srzedaży. Celem firmy jest uzyskanie srzedaży na oziomie 75 mln UAH. Natomiast rzygotowano również wariant zakładający uzyskanie rzychodu wyższego i niższego o 5 mln UAH. Wykorzystanie oniższej formuły ozwala na obliczenie wynagrodzenia całkowitego (W) należnego racownikom w zależności od stonia realizacji założonego celu: P W =. AZ L e Taka możliwość daje kierownictwu dodatkowe narzędzie wsierające w osiągnięciu założonego celu ekonomicznego. Pozwala bowiem na stworzenie systemu motywacji łacowej, uwzględniający bezośrednią i jasną zależność między oziomem realizacji celu a remią. Przyjęto, że realizacja celu (75 mln UAH) sowoduje konieczność wyłaty remii w kwocie 1,2 mln UAH czyli około 10% kwoty łacy zasadniczej. Nieełna realizacja celu (70 mln UAH raktycznie ozbawia racowników remii (jedynie 2% łacy zasadniczej). Natomiast rzekroczenie zakładanego lanu finansowego o 5 mln UAH. Na odstawie danych z lat obliczono rzeczywisty i należny racownikom oziom ołacenia racy (u) wykorzystując metodę kolejnych rzybliżeń. W 2009 roku oziom ołacenia racy (u) wyniósł 8,6%, a tym samym wartość funduszu remiowego stanowiła kwotę 815 tys UAH. W kolejnym roku oziom ołacenia racy obniżył się do oziomu 8,3%, czemu towarzyszył sadek wysokości funduszu remiowego niemal o ołowę. Tak ustalona remia wynika z rawidłowo sformułowanej funkcji rodukcji, dzięki czemu jej wyłata nie zagraża równowadze ekonomicznej rzedsiębiorstwa. Wnioski. Osiągnięcie ożądanego rzez organizację efektu wymaga nie tylko zatrudnienia racowników osiadających odowiednie kwalifikacje (kaitał ludzki) ale również wymaga odowiedniej motywacji, która ozwoli na uruchomienie otencjału kwalifikacyjnego racowników. U odstaw motywacji do działania leżą niezasokojone otrzeby ludzi. Z unktu widzenia badania kaitału ludzkiego najważniejszą z otrzeb człowieka jest zachowanie lub wzrost wartości osiadanego kaitału ludzkiego. Dotyczy to zarówno asektu długiego jak i krótkiego okresu. Na gruncie modelu kaitału ludzkiego można wyodrębnić odtworzenie zdolności do wykonywania racy w krótkim i długim okresie. Zachowanie kaitału ludzkiego w krótkim okresie to w szczególności odtworzenie sił witalnych. Natomiast odtworzenie kaitału ludzkiego w długim okresie oznacza konieczność rzygotowania nastęców (dzieci) do wykonywania racy na oziomie nie niższym niż ten którym dysonują rodzice. Wsomniana siła motywacyjnego oddziaływania łac dotyczy zarówno asektu łacy stałej jak i wynagrodzenia remiowego. Płaca stała owinna gwarantować okrycie kosztów utrzymania rzy życiu, utrzymania statusu sołecznego oraz rzygotowanie dzieci do życia na odobnym oziomie. Jest to odstawowa rola łacy zasadniczej. W świetle teorii motywacji łacowej wynagrodzenie remiowe szeregowych racowników nie owinno dominować w akiecie łacowym. Zbyt wysoka remia może 203

7 nadmiernie obciążać budżet firmy, a jeśli remia ta owstaje wskutek obniżenia łacy zasadniczej może owodować sadek oczucia bezieczeństwa oraz resję sychiczną na osiągnięcie celu. Może to stanowić istotny czynnik obniżający efektywność, który będzie ograniczał oddziaływanie innych instrumentów motywacyjnych. Przedsiębiorstwo musi znaleźć unkt równowagi, w którym racownicy będą otrzymywać wynagrodzenie skutecznie motywujące do uwolnienia otencjału kwalifikacyjnego a zarazem rozmiar tych łac nie zagrozi równowadze ekonomicznej rzedsiębiorstwa. Koncecja łacy stałej zaewnia srawiedliwe wynagrodzenie. Natomiast koncecja wynagrodzenia remiowego liczonego z wykorzystaniem metody kolejnych rzybliżeń zastosowanej do odowiednio rzekształconej analitycznej funkcji rodukcji ozwala na naliczenie remii adekwatnej do wyracowanych rzez rzedsiębiorstwo efektów ekonomicznych. Przedstawiona metodologia naliczania funduszu remiowego, stanowi jedynie fundament systemu remiowania, który dodatkowo owinien recyzować zasady odziału funduszu omiędzy zatrudnionych. LITERATURA 1. Tieoria Izmirienia Kaitala i Pribyli, red. M.Dobija, F.F. Butyniec, wyd. Żytomierski Państwowy Uniwersytet Techniczny, Żytomierz Tieoria buchgalterskogo obliku, red. L. Naadowska, M. Dobija, S. Sunder, R. Matessich, wyd. Kijowski Narodowy Uniwersytet Handlowo Ekonomiczny, Kijów Kozioł W., Kozioł L., Zych W., Ocena efektywności gosodarowania z wykorzystaniem analitycznej funkcji rodukcji, [w:] Менеджмент та пiдприэмництво в Украiнi, red. O E. Kuzmin, Wyd. Politechnika Lwowska, Lwów Dobija M., Kozioł W., Непараметрическая функция производства в оценке управления и в формировании денежных премий, [w:] Фiнанси облiк i аудит, Збiрник наукових праць, Kijowski Narodowy Uniwersytet Ekonomiczny, Kijów Mishra S.K., A Brief History of Production Functions, (October 9, 2007). Available at SSRN: htt://ssrn.com/abstract= УДК 339: ДІАГНОСТИКА ЕКОНОМІЧНОЇ СТІЙКОСТІ ТОРГОВЕЛЬНИХ ПІДПРИЄМСТВ Тараненко О.О., аспірант, Вищий навчальний заклад Укоопспілки «Полтавський університет економіки і торгівлі» В статье проанализированы существующие методики диагностики экономической стойкости предприятий разных видов деятельности. Это позволило выделить необходимые составляющие диагностики экономической стойкости и требования к ним. Также определено влияние структуризации экономической стойкости на ее оценку. На основе этого предложена методика диагностики экономической стойкости предприятий торговли. Ключевые слова: диагностика, экономическая стойкость, структуризация, внутренняя среда предприятия, методика. The analysis of existing techniques of economic sustainability diagnostics of the enterrises of different kinds of activity is made in article. It has allowed allocating necessary comonents of economic sustainability diagnostics and the requirements to them. Also the influence of economic sustainability structurization on its estimation is defined. On this basis a methodology of economic sustainability diagnostics of trading enterrises is offered. Key words: diagnostics, economic sustainability, structurization, the internal environment of the enterrise, methodology. Постановка проблеми. Сучасні умови господарювання характеризуються високим рівнем нестабільності ринкового середовища, посиленням конкуренції, зростанням взаємозалежності між усіма суб єктами економічних відносин. Все це змушує підприємство враховувати стан зовнішнього середовища при здійсненні власної діяльності. За таких умов зростає актуальність питання підтримки успіш-