Pomiar i sprawozdawczośd kapitału ludzkiego. Dr Jurij Renkas Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Transkrypt

1 Pomiar i sprawozdawczośd kapitału ludzkiego Dr Jurij Renkas Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2 Co to jest kapitał?

3 Tabela 1. Kapitał i powiązane z nim kategorie Kategoria Kapitał Praca Wartośd Zysk Należności za pracę Jednostka kapitału Określenie Potencjalna zdolnośd do wykonywania pracy Transfer kapitału z lokalizacji początkowej do obiektów pracy mierzony w jednostkach pracy Matematyczna miara koncentracji kapitału w obiekcie Okresowy, dodatni przyrost kapitału właściciela po ekwiwalentnym rozliczeniu ze wszystkimi kontrahentami jednostki ekonomicznej Bezwzględne prawo do otrzymania równowartości za wykonaną pracę Jednostka pracy

4 Przyszła wartośd strumienia jednakowych wpływów: t ( 1 r) 1 FV D r

5 e rt 1 FV D r

6 Ogólny model przyrostu kapitału jest następujący: C t = C 0 e (p s + m)t p = E(s) = 0,08 [1/год] gdzie, C 0 kapitał początkowy; p stała ekonomiczna potencjalnego wzrostu; s tempo naturalnego, spontanicznego rozpraszania się kapitału; m tempo przyrostu kapitału na skutek wykonywanej pracy. e pt czynnik, który wyznacza naturalny potencjał przyrostu kapitału, co jest istotą Natury; stała ekonomiczna p = 0,08 [1/rok]; e -st czynnik, który wyznacza spontaniczne rozpraszanie się kapitału, czyli działanie termodynamicznej strzałki czasu (druga zasada termodynamiki), t czas kalendarzowy; e mt dopływ kapitału za pośrednictwem pracy co osłabia wpływ termodynamicznej strzałki czasu.

7 H = H0 e pt

8 H(k, e, T, p) = K + E + D(T) + Cr

9 H(k, p) = K

10 Przyszła wartośd strumienia jednakowych wpływów: e rt 1 FV D r

11 H(k, p) = K e pt 1 K k 12 p

12 H(k, e, p) = K + E E e 12 pt e 1 p

13 H(k, e, T, p) = (K + E) [1 + Q(T)] ln(1 w) Q(T) = 1 - T ln2

14 H(k, e, T, p) = K + E + D(T) gdzie, D(T) = H(0) Q(T)

15 Rozmiar kapitału ludzkiego (H(T)) Wiek Rys. 1. Zmiana rozmiaru kapitału ludzkiego pracownika z czasem

16 Wykorzystując równanie wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) można dojść do modelu płacowego spójnego z pomiarem kapitału ludzkiego. W celu uproszczenia zapisów w kolejnych wzorach kapitał ludzki określa się jako H(T). Równanie wewnętrznej stopy zwrotu przedstawia się: H(T) (1+r) = W + H(T+1) gdzie, r wewnętrzna stopa zwrotu, W wynagrodzenie roczne.

17 Lewa strona równania wskazuje, że kapitał ludzki pracownika H(T) w ciągu roku powinien wzrosnąć o czynnik (1 + r). Z kolei prawa strona wskazuje, że w rozważanym roku pracownik otrzyma wynagrodzenie na poziomie W, a jego indywidualny kapitał ludzki wzrośnie do rozmiaru H(T+1). Na podstawie powyższego równania możemy wyprowadzić formułę określającą roczne wynagrodzenie (W): W = H(T) r H(0) [Q(T+1) Q(T)] czyli, W = H(T) r ΔD(T)

18 W = u H(T)

19 W = u H(T) = p H(T) + m H(T) gdzie, p 8-procentowa stała ekonomiczna, m procent premii.

20 W = p H(T)

21 Tabela 2. Minimalna płaca na Ukrainie oraz w USA obliczona z uwzględnieniem stałej ekonomicznej potencjalnego wzrostu (2015 rok) Obliczanie wartości kapitału ludzkiego і płacy minimalnej USA Ukraina Miesięczne koszty utrzymania (k) 475,0 $ 1 218,0 UAH Lata kapitalizacji 17 lat 18 lat Wartośd kapitału ludzkiego (H(T,p) = K) ,0 $ ,0 UAH Wynagrodzenie roczne (W = H(T,p) 0,08) ,0 $ ,0 UAH Wynagrodzenie miesięczne (W/12) 1 376,0 $ 3 649,0 UAH Wynagrodzenie godzinne (W/12/176) 7,8 $ 20,7 UAH Ustawowe wynagrodzenie godzinne 7,7 $ 8,3 UAH Procent zgodności 99% 40% Rozliczenia dochodów w rodzinie Rodzina (2 dorosłych + 2 dzieci) Dochód (2 dorosłych) 2 752,0 $ 7 298,0 UAH Składki emerytalne 20% 550,4 $ 1 459,6 UAH Ubezpieczenie zdrowotne 10% 275,2 $ 729,8 UAH Ogólna kwota pozostająca w rodzinie 1926,4 $ 5 108,6 UAH Kwota na osobę 481,6 $ 1 277,2 UAH Rozliczenie funduszu emerytalnego Fundusz emerytalny na osobę zgromadzony do 65 roku ,6 $ ,9 UAH życia przy stopie kapitalizacji 3% Kwota miesięcznej emerytury przy rozliczeniu na 20 lat 1 456,4 $ 3 714,0 UAH

22 Kapitał z kontynuacji kształcenia

23 Przykład: Za pomocą powyższych modeli ustalimy rozmiar wynagrodzenia dla osoby kończącej pracę zawodową w wieku 70 lat. Modelowa osoba posiada sześcioletnie wykształcenie medyczne oraz 46 letnie doświadczenie z pracy w zawodzie. Jak wiadomo zawód medyczny wymaga ciągłego kształcenia się w trakcie pracy. Dlatego wartość kapitału ludzkiego takiej osoby dodatkowo powiększa się o wartość kapitału z kontynuacji kształcenia (U).

24 Tabela 3. Ustlanie maksymalnego wynagrodzenia w gospodarce Wielkości ekonomiczne Kapitał z kosztów utrzymania (E) Kapitał z edukacji (E) Kapitał z doświadczenia (D(T)) Obliczenia 24 (1 0, 08) 1 K , 7 0,08 6 (1 0, 08) 1 Е , 2 0,08 ln(1 w) ln 0,9 ln2 ln2 D( T) ( K E) (1 T ) ,9 (1 46 ) , 3 Kapitał z kontynuacji kształcenia (U) 46 (1 0, 08) 1 U 3088, , 0 0,08 Ogólna wartośd kapitału ludzkiego (H(T)) ,2 Wynagrodzenie roczne (W = H(T) 0,08) ,6 Wynagrodzenie miesięczne (W/12) ,7

25 Pomiar kapitału kreatywności

26 W związku z identyfikacją kapitału kreatywności model kapitału ludzkiego uzupewnia się o składnik R: H(T) = K + E+ D(T) + R gdzie, K kapitał z kosztów utrzymania, E kapitał z edukacji, D(T) kapitał z doświadczenia, R kapitał kreatywności.

27 Przykład: Pomiar kapitału kreatywności przedstawimy na przykładzie inżyniera projektującego i budującego mosty. Jego roczny zarobek wynosi 240 tys. zł. Legitymuje się on wyższym wykształceniem i 40-letnim doświadczeniem pracy w branży. Zarobek modelowego inżyniera jest tak wysoki, bo uzasadniają go jego dotychczasowe osiągnięcia zawodowe.

28 Tabela 4. Dane do ustalenia wartości trzech podstawowych składników indywidualnego kapitału ludzkiego modelowego inżyniera. Wiek Staż pracy 64 lat 40 lat Współczynnik uczenia 0,1 Wykształcenie Roczne koszty utrzymania Roczne koszty edukacji Kapitał z kosztów utrzymania (K) Kapitał z edukacji (E) Kapitał z doświadczenia (D(T)) Wartośd kapitału ludzkiego (H(T)) Roczne koszty pracy (W) Miesięczne koszty pracy (W/12) Roczne rzeczywiste wynagrodzenie Wyższe (5 lat) zł (860 zł/m.) 4000 zł zł (24 lata kapitalizacji) zł (5 lat kapitalizacji) zł zł zł zł zł

29 Wynagrodzenie inżyniera określa formuła: W I = W P + W R = [p H(T,t)] + [z R] gdzie: W I łączne wynagrodzenie; W P wynagrodzenie uwzględniające kapitał z kosztów utrzymania (K), kapitał z edukacji (E) oraz kapitał z doświadczenia D(T); W R wynagrodzenie kapitału kreatywności; z procent opłacenia kapitału kreatywności; R wartośd kapitału kreatywności.

30 Różnica między wynagrodzeniem faktycznie otrzymywanym przez inżyniera (W I ) a obliczonym zgodnie z wartością kapitału ludzkiego (W P ) stanowi wynagrodzenie kapitału kreatywności (W R ): W R = W I W P Zatem rzeczywiste wynagrodzenie kapitału kreatywności obliczamy w następujący sposób: W R = zł zł = zł

31 W R = z R = (p + d) R gdzie: z procent opłacenia kapitału kreatywności; p stała ekonomiczna (0,08 *1/rok+); d dodatkowe ryzyko zwiększające poziom opłacenia kapitału kreatywności.

32 Przekształcając powyższe równanie, możemy wyprowadzid wzór do ustalania wartości kapitału kreatywności (R): R = W R / z = W R / (p + d)

33 Parametr d ustala się w drodze negocjacji na efektywnym rynku. Do obliczeo przyjmujemy zwiększenie poziomu opłacenia kapitału kreatywności o 0,03 powyżej stałej (0,08 [1/rok]), czyli d = 0,03: R = zł / (0,08 + 0,03) = zł Zatem ogólna wartośd kapitału ludzkiego modelowego inżyniera wynosi: zł zł = zł

34 Wynagrodzenie premiowe Funkcja aktywności ekonomicznej (FAE)

35 Punktem wyjściowym jest przedstawienie procesu produkcji w cenach realizacji jako funkcji kosztów produkcji: P = K (1 + r) (1 + I) gdzie, P wartość wytworzonych produktów w danym roku w cenach realizacji, K koszt wytworzenia produkcji, r zyskowność.

36 Jeżeli różnicę między ceną realizacji (P) a kosztem wytworzenia produkcji (K) poznaczymy zmienną N (czyli N = P K), to w powyższym równaniu zmienna r prezentuje się jako: r = P/K 1 = N/K Wielkość N/K przedstawia sobą zyskowność kosztów i jest funkcją dwóch zmiennych: rentowności aktywów RОА = N/А i wskaźnika, który wyznacza rotację aktywów w stosunku do kosztów К. Jak wiadomo średnia wielkość RОА znajduje się na poziomie 0,08 [1/rok].

37 Zmienna I w równaniu oznacza procent zyskowności, który znajduje się na poziomie wyższym od średniego. Kiedy pojawia się procent I oznacza to, że na przedsiębiorstwie istnieje wielkość, nazywana kapitałem intelektualnym. Właśnie wtedy procent zysku przewyższa jego średnią wielkość w tym sektorze i kapitał intelektualny przedsiębiorstwa (KI) można obliczyć za pomocą następnego równania: czyli, N/(A + KI) = 0,08 KI = N/0,08 А = 12,5N А gdzie, А wartość aktywów przedsiębiorstwa (kap. wł. i ob.)

38 Przyjmując, że rotacja przedstawia się wielkością w = К/А, otrzymujemy: Stąd, r = N/wA, czyli: К = w A r = ROA/w Z kolei nakłady czynników produkcji zawierają: W koszty pracy oraz B pozostałe koszty, przewidziane technologią i procesem zarządzania, z czego otrzymujemy równość: К = W + B

39 Nakłady materiałów, amortyzację oraz wartość usług, które składają się na wielkość B, odnosimy do aktywów. Tak otrzymujemy wielkość zużycia aktywów w stosunku do kosztów, pomniejszonych o kwotę naliczonych wynagrodzeń. Wtedy B/A = z, czyli B = A z, gdzie z wskaźnik rocznego zużycia aktywów. Zatem, teraz możemy napisać formułę: P = (W + A z) (1 + r) (1 + I) gdzie, A aktywa w cenach historycznych. Po dokonaniu przekształceń matematycznych wartość produkcji przedstawia się jako: P = W [1 + (A/W) z] (1 + r) (1 + I)

40 Ponieważ koszty pracy W są pochodną kapitału ludzkiego (W = u H, gdzie u procent opłacenia kapitału ludzkiego, а H ogólna wartość kapitału ludzkiego pracownika), to po odpowiednich podstawieniach otrzymujemy następną formułę: P = W [1 + (A/H) (z/u)] (1 + r) (1 + I)

41 Ponieważ rozmiary wielkości r і I są bardzo małe (bliskie zera), to stosując przybliżone równanie: 1 + x e x, możemy funkcję produkcji wyrazić formułą: P = W e r + I [1 + (A/H) (z/u)] = W Q Q = e r + I [1 + (A/H) (z/u)] gdzie, Q wielkość, wyznaczająca produktywność pracy.

42 Otrzymany związek funkcjonalny wyraża nieliniową zależność pomiędzy siedmioma zmiennymi, wyznaczającymi produktywność pracy: A z ROA Az ROA Q [1 ]exp[ I] exp[ I] H u w uh w

43 Na podstawie funkcji produkcji można wprowadzić model produkcji z syntetyczną zmienną zarządzania M. Będzie wyglądał on następująco: A z A M P W e r I 1 W exp H u H gdzie, М syntetyczna zmienna, wyznaczająca poziom zarządzania.

44 Ponieważ obliczanie zmiennej kapitału ludzkiego H jest utrudnione, w danym przypadku możemy zamienić ją wskaźnikiem płac zasadniczych L (stosuje się formułę: L = p H (przy czym p = 0,08)), z której wyznacza się wielkość H jako funkcję L. Dlatego zmienną kapitału ludzkiego H obliczamy za pomocą sumy płac zasadniczych L (czyli Н = L/р = 12,5L), którą o wiele łatwiej szacować w systemie rachunkowości przedsiębiorstwa.

45 Przeprowadziwszy odpowiednie podstawienia otrzymujemy następną równość: P = W Q W exp A M H W A M H e W e AMp L

46 W = u H(T) = p H(T) + m H(T) gdzie, u zmienna faktycznego opłacenia pracy, p 8-procentowa stała ekonomiczna, m procent premii.

47 Q P W M L ln Q Ap W e P AMp L gdzie, P wytworzone produkty za rok w cenach realizacji, A wartość bilansowa aktywów, M zmienna zarządzania, L ogólna kwota płac zasadniczych, W ogólny fundusz opłacenia pracy (W = L + hl), h procent premii w stosunku do płacy zasadniczej.

48 Obliczenie poziomu opłacenia pracy w Żytomierskiej fabryce naprawy mechanicznej Dane finansowe 2016 r. Realizowana produkcja (P) Wartośd aktywów (A) Wynagrodzenie stałe (L) Fundusz opłacenia pracy (W) Zmienna zarządzania (M) Produktywnośd pracy (Q) Procent premii (h), % Wynagrodzenie premiowe , , , ,0 3,70 5,82 15,27% ,0 Budżet na 2017 r , , , ,0 3,70 5,82 16,68% ,0

49 Pomiar produktywności pracy w gospodarce

50 Z punktu widzenia całej gospodarki paostwa wyprodukowana i realizowana produkcja składa się na ogólną wartośd produktu krajowego brutto (PKB). Stąd w badaniach makroekonomicznych stosowana jest następująca zależnośd: PKBR = W Q gdzie, PKBR realny produkt krajowy brutto; W ogólny fundusz wynagrodzeo w gospodarce; Q wskaźnik produktywności pracy.

51 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Tabela 5. Obliczenia wskaźnika produktywności pracy Q dla gospodarki Ukrainy PKBR, mln. hrywien Liczba pracowników, tys. osób (1) Lata 2006 r r r r r r r r , , , , , , , , , , , , , , , ,10 Średnie roczne wynagrodzenie na osobę, hrywny (2) Ubezpieczenie społeczne (3) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) 1,372 (37,2%) Ogólna kwota wynagrodzeo w gospodarce W (1 2 3), mln. hrywien Ogólna kwota wynagrodzeo w gospodarce W, skorygowana o procent wynagrodzeo dla sektora budżetowego ( * ) (W 0,85), mln. hrywien Produktywnośd pracy Q = PKBR/W 1,80 1,82 1,79 1,70 1,71 1,76 1,64 1,51

52 Tabela 6. Porównanie wskaźnika Q dla Ukrainy, Białorusi oraz Federacji Rosyjskiej Kraj 2006 r r r r r r r r. Ukraina 1,80 1,82 1,79 1,70 1,71 1,76 1,64 1,51 Białoruś 2,21 2,25 2,35 2,19 2,10 2,44 2,29 2,01 Federacja Rosyjska 3,70 3,07 2,54 2,22 2,05 1,89 1,70 1,54

53 Tabela 7. Zestawienie wskaźnika Q wybranych państw za lata Kraj 2006 r r r r r r r. USA 3,46 3,47 3,56 3,50 3,45 3,65 3,62 Japonia 3,07 3,09 3,19 3,43 3,28 3,45 3,33 Wielka Brytania 3,20 3,52 3,44 3,08 3,10 3,22 3,28 Szwajcaria 3,53 3,65 3,75 3,65 3,51 3,50 3,85 Niemcy 3,31 3,38 3,39 3,28 3,17 3,16 3,35 Czechy 1,87 2,20 2,36 2,21 2,13 2,36 2,25 Polska 1,88 1,99 1,85 1,87 1,90 1,94 1,96 Ukraina 1,80 1,82 1,79 1,70 1,71 1,76 1,64 Chiny 1,42 1,51 1,69 1,76 1,77 1,78 1,89

54 Średnia wartośd kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy

55 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy PKBR UA = Q UA W UA PKBR USA = Q USA W USA

56 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy PKBR UA Q UA W UA = PKBR USA Q USA W USA

57 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy PKBR UA Q UA Q USA W UA = W USA PKBR USA

58 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy B Z Q PKBR [ hryw.] UA UA UA PKBR [$] UA A B Z Q A A A gdzie, B oznacza średnie koszty pracy przypadające na zatrudnionego.

59 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy B Q PKBRZ [ hryw.] UA UA PKBRZ [$] UA A B Q A A gdzie, PKBRZ jest kwotą realnego PKB przypadającą na zatrudnionego.

60 M. Dobija i M. Jędżejczyk pokazali, że w przypadku, gdy Q A /Q UA = 1, średnia wartośd kursu może byd wprost przybliżana przez iloraz średnich płac w porównywanych paostwach. W takiej sytuacji dwie gospodarki są porównywalne i działa prawo jednej ceny tak w zakresie cen na produkty, jak i płac. Lecz te reguły nie działają w przypadku dysparytetu produktywności pracy, więc dąży się do wypracowania ogólnej formuły obejmującej wszystkie przypadki. W tym celu łączymy dwa poprzednie równania przez eliminację ilorazu B UA /B A

61 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy PKBRZ UA Q UA hryw. = ER PKBRZ USA $ Q USA 2 gdzie, PKBRZ realny PKB na pracownika; ER średnia wartośd kursu; Q wskaźnik produktywności pracy.

62 Teoretyczne formuły średniej wartości kursu przy zastosowaniu parytetu produktywności pracy ER hryw. $ Q UA = Q USA 2 PKBRZ USA PKBRZ UA gdzie, ER średnia wartośd kursu, PKBRZ realny PKB na pracownika, Q wskaźnik produktywności pracy.

63 Oszacowanie średniej wartości hrywny w stosunku do USD ER 2 1,79 = 3, , ,00 = 1,87 hryw. $

64 Oszacowanie średniej wartości hrywny w stosunku do USD Tabela 8. Szacowanie kursu hrywny w stosunku do dolara (2008 r., 2010 r., 1012 r.) Lata PKBRZ (USA), $ PKBRZ (Ukraina), hryw. Q USA Q UA Kurs hrywny do dolara 2008 r , ,00 3,56 1,79 1, r , ,00 3,45 1,71 2, r , ,00 3,62 1,64 3,12 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych [

65 Raport o opłacaniu kapitału ludzkiego pracowników

66 Tabela 9. Niezbędne dane do obliczania wartości indywidualnego kapitału ludzkiego pracownika Informacje podstawowe Liczba lat Wiek Liczba lat edukacji w zawodzie Liczba lat w momencie ukooczenia studiów w zawodzie Liczba lat pracy zawodowej (doświadczenie)

67 Tabela 10. Dane wyjściowe dla ustalania ogólnej wartości kapitału ludzkiego i wynagrodzeń pracowników Wskaźnik Kwota Liczba pracowników, w tym: 3 - pracownik I kategorii 1 - pracownik II kategorii 2 Kapitał ludzki ustalony na podstawie kosztów utrzymania (К) ,00 Kapitał z edukacji (E) ,00 Kapitał z doświadczenia (D(T)) ,00 Ogólna wartośd kapitału ludzkiego pracowników ,00 Kwota naliczonych wynagrodzeo (koszty pracy) w tym: ,00 - premie ,00

68 Raport o poziomie opłacenia kapitału ludzkiego pracowników przedsiębiorstwa Pozycja Na początek okresu sprawozdawczego Na koniec okresu sprawozdawczego І. Struktura oraz stopa zwrotu z kapitału ludzkiego pracowników 1.1. Kapitał ludzki pracowników przedsiębiorstwa , Intelektualny kapitał pracowników , Kapitał z doświadczenia , Normatywne koszty pracy (p.1.1 0,08) , Podstawowe wynagrodzenie , Kwota różnicy (p.1.5 p.1.4) , Procent zgodności (p.1.5/p %) - 8,3 % 1.8. Kwota premii , Łączna kwota wynagrodzeo (p p.1.8) , Realny poziom opłacenia pracy (p.1.9/p %) - 10,1 % ІІ. Struktura oraz stopa zwrotu z kapitału ludzkiego pracowników І kategorii 2.1. Kapitał ludzki pracowników І kategorii , Intelektualny kapitał pracowników І kategorii ,

69 DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE (ustalanie rozmiaru kapitału ludzkiego pracowników oraz ekwiwalentnych wynagrodzeń) ROZPORZĄDZENIA I DECYZJE KIEROWNICTWA DZIAŁ KADR DZIAŁ KSIĘGOWOŚCI Umowy o pracę Karty osobowe pracowników Karty obliczeniowe rozmiaru kapitału ludzkiego pracowników Polityka kształtowania funduszu przemiowego pracowników Ewidencja czasu pracy Lista płac Rejestry i Księgi rachunkowe RAPORT O POZIOMIE OPŁACENIA KAPITAŁU LUDZKIEGO PRACOWNIKÓW PRZEDSIĘBIORSTWA Rys. 2. Schemat powstawania raportu o poziomie opłacenia kapitału ludzkiego pracowników przedsiębiorstwa

70 Dziękuję za uwagę!